Anianto ti Kaipapanan ti Aldaw ti Apo Kadakayo?
“Agturayka iti tengnga dagiti kabkabusormo.”—Salmo 110:2.
1-3. (a) Apay a ti pangrugian ti aldaw ti Apo ket tiempo ti panagsusuppiat, ket aniat’ sumagmamano kadagiti panagballigi ni Jesus? (b) Kasanonto a ni Jesus “an-anayenna ti panagballigina”?
IDI 1914, naipatugaw ni Jesus kas Ari ti Pagarian ti Dios, ken nangrugin ti aldaw ti Apo. Dagdagus, sinango ti baro nga Ari ti narungsot nga ibubusor manipud ken Satanas a Diablo ken kadagiti ahentena ditoy daga. (Salmo 2:1-6) Gapuna kadagitoy immuna a tawtawen ti aldaw ti Apo ket maysa a panawen ti susik a ni Jesus napan ‘agturay iti tengnga dagiti kabkabusorna.’—Salmo 110:2.
2 Dagiti panagballigi ti baro nga Ari nakaskasdaawda. Kalpasan ti 1914, pinadpadas ni Satanas nga “alun-unen” ti kappasngay a Pagarian ngem, imbes ketdi, isut’ awan babainna a naitapuak manipud langit. (Apocalipsis 12:1-12) Kalpasanna ‘ginubatna’ dagiti natda kadagiti napulotan, ngem saanna a nalapdan ti ‘itatakderda’ idi 1919 wenno ti panangawatda “iti pagbasaan a bassit” manipud ima ni Jesu-Kristo. (Apocalipsis 10:8-11; 11:11, 12; 12:17) Isut’ awan met gawayna a manglapped iti pannakaurnong dagiti maud-udi iti 144,000 ken ti pannakaurnong ti dakkel nga umariwekwek (manipud amin a nasnasion), a mangipapaay ti “sagrado a serbisio iti aldaw ken rabii idiay templo [ni Jehova].”—Apocalipsis 7:1-3, 9-15.
3 Wen, nanipud 1914 ni Jesus ti ‘rimmuar a sibaballigi.’ Nupay kasta, adu pay natda nga aramiden. Kasapulan pay a ni Jesus “iringpasna ti panagballigina.” Kasapulan nga isu pay ti agtignay a mangikkat kadagiti isuamin a tugtugot ti sangalubongan a sistema ti bambanag ni Satanas. (Apocalipsis 6:1, 2; 19:11-21) Aniantot’ kaipapanan daytoy nagpateg a panagtignay kadatayo kas indibidual?
Pananglabus iti Publiko ti Babilonia a Dakkel
4. Kasano a nailadawan ti ulbod a relihion idiay Apocalipsis?
4 Ti pannakadadael ti lubong ni Satanas mangrugi iti panungpalan ti ulbod a relihion. Ti Apocalipsis ti mangiladladawan iti intero a sangalubongan nga imperio ti ulbod a relihion—agraman ti Kakristianuan—kas maysa a balangkantis, ti Babilonia a Dakkel, nga addaan relasion kadagiti ar-ari iti daga ken binartekna ti sangatauan babaen iti pannakikamkamalalana. Isu a mismo ti nabartek met—a makapasubkar-manipud panaginumna ti dara, ti dara dagiti ad-adipen ti Dios. (Apocalipsis 17:1-6) Ti Apocalipsis ti mangiladladawan met iti panungpalan daytoy makarimon a baketen a balangkantis, ket matarusantayo a nasaysayaat no anianto ti kaipapanan daytoy no usigentayo no aniat’ mapasamak iti sabali pay a narelihiusuan a balangkantis nga adda idi maikapito a siglo kasakbayan ti Kadawyan a Panawentayo.
5, 6. Apay a ti di matalek a Jerusalem naawagan a balangkantis, ket ania a dusa ti inyeg daytoy kenkuana manipud ima ni Jehova?
5 Dayta a balangkantis isut’ siudad ti Jerusalem. Isu komat’ rebbeng a sentro ti panagdaydayaw ken Jehova ditoy daga, ngem kuna ti Dios kenkuana: “Sika nakabasolka iti daram nga imbuyatmo.” (Ezequiel 22:4) Isu met koma pay ti rebbeng a nasin-aw iti naespirituan, ngem pinagbalinna ti bagina a balangkantis babaen ti pannakidennana kadagiti nasnasion. “O anian ti pannakapunnok ti panagpungtot kenka,” kuna ni Jehova kenkuana, “idinto nga aramidem amin dagitoy a bambanag, aramid ti maysa a babai, ti nasabrak a balangkantis!”—Ezequiel 16:30; 23:1-21; Santiago 4:4.
6 Ngarud, usigen, ti dusa ni Jehova iti daytoy a balangkantis: “Adtoy siak ummongek amin dagiti kaayan-ayatmo [dagiti nasnasion] a nakaalaam ti ragragsak ken amin a nagayatam. . . , ket labusendanto ti pagan-anaymo ket alaendanto dagiti napintas nga alahasmo ket panawandakanto a lamolamo ken awan abbongmo. Ket puorandanto dagiti balbalaymo iti apuy.” (Ezequiel 16:37, 39, 41; 23:25-30) Inlanad ti historia ti napasamak. Immay dagiti taga Babilonia idi 607 K.K.P. ket linabusanda a lamolamo ti Jerusalem. Ti umilina ken ti kinabaknangna ti impanda idiay Babilonia. Ti siudad ti nadadael, ti templo ti napuoran, ket ti daga napaglangalang.—2 Cronicas 36:17-21.
7. Anianto ti panungpalan ti Babilonia a Dakkel?
7 Ti umas-asping a banag ti mapasamakto met iti Babilonia a Dakkel. Impakdaar ti Apocalipsis: “Ket dagitoy [dagiti moderno nga “ar-ari,” wenno agtuturay a nakikamalalaan iti naespirituan ti Babilonia a Dakkel] guraendanto ti balangkantis ket pagwalangwalangendanto a lamolamo, ket sidaendanto ti lasagna ket ipuordanto iti apuy.” (Apocalipsis 17:2, 16) Manipud pangarigan ti kadaanan a Jerusalem, ammotayo no anianto ti kaipapanan daytoy. Ti ulbod a relihion ti dadaelento dagiti nasional a gobierno a dati a ‘nagayat’ kenkuana. Ti kinabaknangna ti laskabendanto, ket isunto ti mapuoran, madadael a naan-anay. Maysa a maibagay a panungpalan ti makarimon nga organisasion!
Simmipnget ti Langlangit
8. Anianto a kita ti panawen ti dakkel a rigat para iti sangatauan?
8 Babaen iti pannakadadaelen ti Babilonia a Dakkel, simrektayton iti “dakkel a rigat” nga impadto ni Jesus. (Mateo 24:21; Apocalipsis 7:14) Maipapan iti dayta a tiempo, kuna ti Apocalipsis: “Ket immay ti maysa a dakkel a ginggined; ket daydi init ngimmisit a kasla maysa a panes a buok, ket daydi bulan nagbalin amin a kasla dara, ket dagiti bitbituen ti langit nagtinnagda iti daga.” (Apocalipsis 6:12, 13) Daytoy dakkel a ginggined ket isu ti “dakkel a ginggined iti daga ti Israel” nga impadto ni Ezequiel. (Ezequiel 38:18, 19; Joel 3:14-16) Isu dayta ti maudin a pannakadadael daytoy dakes a sistema ti bambanag. Addanto aya mapasamak a literal iti init, bulan, ken bitbituen iti dayta a tiempo?
9, 10.Aniat’ impadto ni Ezequiel iti kaso ti Egipto, ket kasano a natungpal daytoy?
9 Ni Ezequiel, idi namakdaar maipapan iti um-umayen a pannakadadael ti kadakkelan a kaarruba ti Israel iti abagatan, nga isut’ Egipto, ti nagkuna: “‘Ket intono iddepenka [ni Faraon] abbongakto dagiti langlangit ket pasipngetekto dagiti bitbituenna. Abbongakto ti init iti ulep, ket ti bulan dinto aglawag. Amin dagiti naraniag a silsilaw ti langit pasipngetekto iti ngatom—ket ikabilkonto ti sipnget iti dagam,’ kuna ni Soberano nga Apo Jehova.”—Ezequiel 32:7, 8.
10 Idi ni Faraon ken ti buybuyotna naabakda, dagiti literal a langlangit saanda a simmipnget. Ngem ti masakbayan ti Egipto ti nagbalin a nakasipsipnget. Kas kinuna ti iskolar ti Biblia a ni C. F. Keil, “ti kinasipnget nga imbunga [ti pannakaabak ni Faraon] ket piguratibo a representasion ti naan-anayen nga awan panginanamaannan a sirkumstansia.” Iti agnanayon a pannakaiwakasnan kas agwaywayas a sangalubongan a pannakabalin, ti Egipto ti dinominaran ti nagsasaruno a sangalubongan a pannakabalin! Itatta, kaaduan a teritoria ti kadaanan a sangalubongan a pannakabalin ni Faraon ti iturturayanen ti nasion nga Arabe.
11. (a) Aniat’ inladawan iti napasamak iti Egipto? (b) Kasano a ti masanguanan nakasipsipngetto a naan-anay para iti lubong ni Satanas inton dakkel a rigat?
11 Ngem nakakita pay ni Keil ti kanayonan a kaipapanan ti padto ni Ezequiel. Insuratna: “Ti pannakarba daytoy a pannakabalin ti lubong [ti Egipto] ket maysa a partaan ken pakpakauna ti pannakarba ti tunggal nadangkes a pannakabalin ti lubong iti aldaw ti maudi a panangukom.” Daytoy, iti kababagasna, ket pudno. Kas ipakita ti Apocalipsis, iti dakkel a rigat dagiti panginanamaan ti nadangkes a sangatauan ti nakangisngisitto wenno nakasipsipngetto kas iti Egipto. Daytantot’ kasla ti init awan itdenna a lawag iti aldaw ket ti langit iti rabii awantot’ aniaman a nabara a lawag manipud bulan ken awan aniaman a nainggayyeman, rumimatrimat a bitbituen. Dagidiay madi a mangpadayaw iti Ari ni Jehova mapukawdanto nga awan urayto pay ti nadayaw a pannakaipumponda inton an-anayenen ti Nakasakay iti puraw a kabayo iti panagballigina. (Apocalipsis 19:11, 17-21; Ezequiel 39:4, 17-19) Saanen a pagsidsiddaawan no apay a dagiti nadangkes a tattao ipukkawdanto “kadagiti bambantay ken kadagiti batbato: ‘Agtinnagkayo kadakami ket ilemmengdakami iti imatang daydiay agtugtugaw iti trono ken iti pungtot daydiay Kordero, ta dimtengen ti dakkel nga aldaw ti pungtotda, ket siasinonto ti makabalin nga agtakder?’”—Apocalipsis 6:16, 17; Mateo 24:30.
Ti Agpatpatuloy a Gubat!
12. Kasanot’ panangiyebkas ni Satanas ti gurana ken Jesu-Kristo bayat ti aldaw ti Apo?
12 Ania met, itatta, dagiti Kristiano kadagitoy a tiempo? Bueno, isuda met ti apektado unay kadagiti awan sarsardengna a panaggugubat ni Satanas ken ti Nakasakay iti puraw a kabayo. Yantangay ni Satanas saanna a maasitgan a personal ni Jesus, binulosanna ti naan-anay a puersa ti pungtotna iti natda kadagiti napulotan ken—iti nabibiit pay—iti dakkel nga umariwekwek dagiti sabsabali a karnero a naur-urnong iti agliklikmutda. Kas impakdaar ni Jesus, dagitoy ti “guraento dagiti amin a nasion a gapu ti nagan[na].” (Mateo 24:9) Inusaren ni Satanas amin nga igam nga adda iti pannakabalinna, agraman ti panagderraaw, panangibalud, panangparigat, ken panangpapatay, tapno labananna ida.—2 Timoteo 3:12.
13. Kasanot’ panangusar ni Satanas ti panangallilaw iti pannakigubatna iti ili ti Dios?
13 Silalaing met ti panangusar ni Satanas ti kinasikap. (Efeso 6:11) Babaen panangusarna “ti panangallilaw ti kinabaknang,” nasulisogna ti dadduma a kumapuy wenno sumardeng pay ketdi iti sagrado a serbisio. (Mateo 13:22; 1 Timoteo 6:9, 10) Dadduma inallukoyna iti kinarugit ken imoralidad. (1 Corinto 5:1, 2) Adu dagiti adda iti nadagsen a pakarigatan gapu iti “tartarigagay itoy a biag,” ket gunggundawayan ni Satanas daytoy tapno ‘padagsenanna ida.’ (Lucas 21:34) Iti dadduma a kaso, inusarna met dagiti panagsusuppiat ti personalidad wenno pagannayasan nga umalsa tapno maikapisda manipud “kadagiti napatpateg pay a bambanag.”—Filipos 1:10; 1 Corinto 1:11, 12; Santiago 4:1-3.
14, 15. Kasanotay nga agballigi iti pannakidangadangtayo ken Satanas?
14 Gapuna, kasapulan dagiti Kristiano ti panangsukay ti panagibtur bayat ti aldaw ti Apo. Dadduma napaayda, ket tunggal maysa kadagita a pannakapaay ti bassit a panagballigi ken ni Satanas. (1 Pedro 5:8) Ngem ti kaaduan ti nangipangag iti kari ni Jesus: “Ngem ti agtalinaed agingga iti panungpalan maisalakanto.” (Mateo 24:13) Babaen ti tulong ni Jehova, nagballigida ken nangyegdat’ ragsak iti pusona.—Proverbio 27:11; 1 Juan 2:13, 14.
15 Pudno unay, awan kadatayo ti mayat a mangted ken Satanas ti pannakapnek a makakita kadatayo a nagsanud! Gapuna, surotentayo ngarud ti balakad ni Pablo ket kabalantay ti bagbagitayo iti kinapudno, kinalinteg, ken pammati—ti panangikaskasaba ti naimbag a damag a buyogen ti kinaregta ken panagadal tapno masalimetmetan a napigsa ti pammatitayo. Agkarkararagtayo met koma a kanayon ken agtalinaed a siaalibtak. Iti dayta a pamay-an, datayonto ti “awan ti pakababalawan[na] iti aldaw ni Apotayo a Jesu-Kristo.” (1 Corinto 1:8; Efeso 6:10-18; 1 Tesalonica 5:17; 1 Pedro 4:7) Imbes ketdi, ti aldaw ti Apo agbalinto a gubuayan ti nabaknang a bendision kadatayo.
Dagiti Nakaskasdaaw a Pribilehio ti Serbisio
16. Apay a naibaga ken ni Juan a saanna nga isursurat ti kinuna dagiti pito a gurruod, ket aniat’ kinaipapanan daytoy para kadagiti napulotan a Kristiano idi 1919?
16 Idiay Apocalipsis 10:3, 4, kuna ni Juan a nakangngeg “ti pito a gurruod” a nangipukkaw ti timtimekda. Kayatna nga isurat koma ti nangngeganna, ngem kinunana: “Nangngegko ti maysa a timek a naggapu sadi langit a nagkuna: ‘Selioam dagiti banag a binalikas dagiti pito a gurruod, ket dika isurat ida.’” Kaawatan, a saan pay a tiempo a maiparuar ti kasta nga impormasion. Imbes ketdi, naibaga ken Juan nga alaenna ti pagbasaan a bassit ket kanenna dayta. Dagiti pito a gurruod ti agparang a mangirepresentar iti naan-anay nga ebkas dagiti pangpanggep ni Jehova. (Salmo 29:3; Juan 12:28, 29; Apocalipsis 4:5) Idi 1919, idi sipipiguratibo a kinnan dagiti napulotan a Kristiano ti pagbasaan a bassit, saan pay idi a panawen ti pannakaawatda a naan-anay kadagiti pangpanggep ni Jehova. (Idiligyo ti Daniel 12:8, 9.) Ngem awan buteng a nagtultuloyda babaen iti addan a pannakaawatda ket pinaneknekanda nga isudat’ maikari iti kanayonan pay a pannakalawlawag.
17. Aniada ti sumagmamano kadagiti baro a pannakaawat nga impaay ni Jehova iti ilina kadagiti tawtawen nanipud 1919?
17 Ket, kadagiti panaglabas ti tawtawen, naikkanda ti agtultuloy a lumawlawag a pannakaawat iti pagayatan ni Jehova. Kas pangarigan, nabigbigda a dagiti karnero iti pangngarig ni Jesus ket, uray pay sakbay ti Armagedon, mailaslasindan manipud kadagiti kalding. (Mateo 25:31-46) Nakitada a ti pannakaiyanak ti Pagarian idi 1914 ket kaitungpalan ti Apocalipsis kapitulo 12. Naaddaanda ti naun-uneg a pannakaawat iti kinapateg ti nagan ni Jehova, ket naammuanda no asinoda ti dakkel nga umariwekwek iti Apocalipsis kapitulo 7. Anian a panagtalek ti inted dagitoy rumangrang-ay a palgaak iti ili ti Dios!—Proverbio 4:18; 2 Pedro 1:19.
18. Ania a naisangsangayan a pribilehio ti serbisio ti nakiramanan ti ili ni Jehova bayat ti aldaw ti Apo, ket ania a panagsiput ti impaay daytoy iti puspusotayo?
18 Maigiddato iti dayta, intalek ni Jehova kadagiti naindagaan nga ad-adipenna dagiti naisangsangayan a pribilehio ti serbisio. Iti nadayag a sirmata, nakita ni Juan dagiti anghel a mangiwarwaragawag ti agnanayon a naimbag a damag iti sangatauan, nga iwarwaragawag ti pannakarba ti Babilonia a Dakkel, ken mamakpakdaar kontra iti panangawat ti marka iti animal. (Apocalipsis 14:6-10) Nupay awan duadua a dagiti anghel ti nangaywan kadagitoy nasantuan a pribilehio ti serbisio, dagiti tattao, dagiti Saksi ni Jehova ditoy daga, ti aktual a nangisao kadagitoy a mensahe iti sangatauan. Nakita met ni Juan a ni Jesus ap-apitenna “ti anien ti daga.” (Apocalipsis 14:14-16) Ngem isut’ babaen iti trabaho a panangikaskasaba ti Pagarian ken panangaramid ti adalan dagiti iturayan ni Jesus ditoy daga nga inapitna daytoy nga ani. (Mateo 24:14; 28:19, 20) Anian a pribilehio ti pannakipaset a kadua dagiti anghel ken ni Jesu-Kristo mismo kadagiti pribilehio ti serbisio a kasta unay kapateg! Iti panangaramid iti dayta, mariknatay ti bagbagitayo a maituntunostayo a talaga iti naindaklan, di makita a nailangitan nga organisasion dagiti matalek nga espiritu a parparsua ni Jehova.
Nadiosan a Pannalaknib
19. (a) Anianto ti kangitingitan ti kinadangkok ni Satanas iti ili ti Dios? (b) Asinonto ti agballigi iti maudi, klimaktiko a panagsuppiat?
19 Bayat nga umasidegen ti panungpalan ti lubongna, ad-adda nga ad-adda a mangikabil ni Satanas ti pammarigat kadagiti Kristiano. Ti kangitingitan ti kinadangkokna ti naisalaysay kadagiti kapitulo 38 ken 39 ti Ezequiel, a sadiay babaen iti padto isut’ naawagan a Gog ti Magog. Sigun iti daytoy naipaltiing a padto, ni Satanas ti mangaramid ti naan-anay a panangraut tapno dadaelenna a mamimpinsan nga agpaay iti agnanayonen ti ili ti Dios. Agballiginto aya? Sumungbat ti Apocalipsis: “Ket dagiti sangapulo a sara [dagiti moderno-aldaw nga “ar-ari,” wenno agtuturay]. . . gubatendanto ti Kordero, ket ti Kordero abakennanto ida, ta isu ti Apo dagiti ap-apo ken Ari dagiti ar-ari. Ket dagiti maikuyog kenkuana, isuda dagiti maayaban ken mapili ken mapagtalkan.” (Apocalipsis 17:12, 14) Sigurado a dagiti matalek a Kristiano agballigidanto no agtalinaedda a matalek iti naindaklan, managballigi nga Arida. Dagiti puersa ni Gog maikisapdanto a naan-anay.—Ezequiel 39:3, 4, 17-19; Apocalipsis 19:17-21.
20. Anianto dagiti bendision nga iyeg ti aldaw ti Apo kadagiti matalek a Kristiano iti dayta dakkel a rigat?
20 Ngarud, ti aldaw ti Apo kaipapananna ti pannakaisalakan iti ili ti Dios. Dagidiay napulotan a sibibiag pay kas tattao inton dumteng ti dakkel a rigat ti magarantisaranto a maipaay ti nailangitan a puestoda, ket didanto maisin iti determinasionda a mangileppas iti naindagaan a kurso ti panagbiagda iti kinamatalek. (Apocalipsis 7:1-3; 2 Timoteo 4:6-8) Ti dakkel nga umariwekwek ti makalasatto met, ket ni Jesus “iturongnanto ida kadagiti ubbog ti danum ti biag. Ket punasento ti Dios ti amin a lulua kadagiti matada.” (Apocalipsis 7:14, 17) Anian a nagsayaat a gunggona iti matalek a panagibturda!
21. Anianto ti mapasamak ditoy daga bayat ti aldaw ti Apo kalpasan iti dakkel a rigat?
21 Ita sumreken ti aldaw ti Apo iti nakaskasdaaw a pasetna: ti Sangaribo Tawen a Turay ni Kristo Jesus. (Apocalipsis 20:6, 11-15) Ti karayan ti danum ti biag, a naipadto agpadpada idiay Apocalipsis ken idiay Ezequiel, ti agayuston nga agpababa manipud trono ni Jehova nga agturong iti sangatauan, ket dagidiay nga uminum iti dayta ti agin-inutto a maitag-ay iti natauan a kinaperpekto. (Ezequiel 47:1-12; Apocalipsis 22:1, 2) Maatiananton ti Hades, ket dagiti binilbilion a natnatay ti maikkanto met ti gundaway nga uminum iti daytoy a karayan.—Juan 5:28, 29.
22. Ania a nakapatpateg a paspasamak ti agur-uray iti sangatauan inton panungpalan ti Sangaribo Tawen a Panagturay ni Kristo?
22 Iti panungpalan ti sangaribo a tawen, naisublinton ti sangatauan iti kinaperpekto. Anian a maiyanatup manen a panawen para ken Satanas nga aramiden ti maudi a panagparangna ditoy daga! Maminsan manen padpadasenna nga allilawen ti sangatauan, ket dadduma sumurotdanto kenkuana, uray iti dayta a tiempo. Dagitoy ti maiyanatup a maawagan “Gog ken Magog” ta ipamatmatdanto ti isu met laeng a dakes nga espiritu kas ti impakita ti ‘umariwekwek ni Gog’ idiay padto ni Ezequiel. Ngem ti rebelioso nga espirituda ti mapunasto a maipaay iti agnanayonen inton, agraman ni Satanas a mismo ken dagiti demoniona, maitapuakdanto iti simboliko a danaw ti apuy. (Apocalipsis 20:7-10; Ezequiel 39:11) Maysa a pudpudno a bendito a masanguanan ti agur-urayto kadagidiay nagtalinaed a matalek a lumasat iti dayta maudi a pannakasubok, ket kalpasanna dagiti naperpekton a natauan a rasa makikaykaysadanton kadua ti nalinteg a sapasap nga organisasion ni Jehova. Ni Jehova a Dios mismo agbalinton nga “amin kadagiti isuamin”!—1 Corinto 15:24, 28; Apocalipsis 20:5.
23Anian a di matukod ti isip a bembendision, ngarud, ti agur-uray kadatayo no makapagibturtayo! Laglagipenyo, nakaadayun ti aldaw ti Apo. Nangrugin a mapasamak dagiti nakaskasdaaw a bambanag. Ngarud, maiyanatup, dagiti sasao ni Pablo: “Ditay ngarud mabannog iti panagaramid ti naimbag, ta inton tiempona agapittayto no ditay maupay.” (Galacia 6:9) Talaga a “ditay [koma] mabannog iti panagaramid ti naimbag” iti daytoy aldaw ti Apo. No agibturtayo, daytoy nga aldaw iyegnanto dagiti agnanayon a gunggona iti tunggal maysa kadatayo.
Mailawlawagyo Aya?
◻ Ania ti umuna a tukad iti pannakadadael ti lubong ni Satanas?
◻ Kasano a ni Jesus “an-anayenna ti panagballigina” kadagiti kabusorna?
◻ Agingga ita kasanot’ pannakidangadang ni Satanas kontra kadagiti Saksi ni Jehova kabayatan ti intero nga aldaw ti Apo?
◻ Ania a nakaskasdaaw a bendision ti tinagiragsak ti ili ti Dios nanipud pay 1919?
◻ Gapu iti yantayon ti agus ti panawen, aniat’ personal a determinado nga aramidenyo?
23. Gapu kadagiti tiempo a pagbibiagantayon, ania a balakad ni Pablo ti maiyanatup unay nga ipangag ti tunggal maysa kadatayo?
[Ladawan iti panid 16]
Ti nagtungpalan ti kadaanan a Jerusalem ipakitana no anianto ti asidegen a mapasamak iti Babilonia a Dakkel