“Amin a Kasuratan Impaltiing ti Dios ket Naimbag”

 1. Kasano a tinukoy ti Biblia ti Autorna, ket ania a pannakammot’ itden dagiti Kasuratan?

“AMIN a Kasuratan impaltiing ti Dios.” Dagitoy a sasao ti 2 Timoteo 3:16 tukoyenda ti Dios, nga agnagan Jehova, kas Autor ken Nangipaltiing iti Nasantuan a Kasuratan. Anian a nakaay-ayat dagiti naipaltiing a Kasuratan! Anian ti itdenda a karkarna a pundo ti pudno a pannakaammo! Talaga nga isuda “ti mismo a pannakaammo iti Dios” a binirbiruk ken impatpateg dagiti agayat iti kinalinteg iti unos dagiti amin a panawen.​—Prov. 2:5.

 2. Kasano a tiningiting da Moises, David, ken Salomon ti nadiosan a sirib?

² Maysa kadagiti nangbiruk iti pannakaammo isun Moises, makitkita idi a lider ken organisador ti Israel a nasion ti Dios, a nagkuna a ti nadiosan nga instruksion makapabang-ar “kas ti linnaaw, kas arimukamok iti rabaw ti ruot ken kas ti arbis iti rabaw ti nateng.” Ken ni David, maingel a nakidangadang ken nangitandudot’ nagan ni Jehova, a nagkararag: “Isurom kaniak, O Jehova, ti dalanmo. Magnaakto iti kinapudnom.” Sa ni nalinak a Salomon, a namangon iti maysa a kadadayagan a pasdek ditoy daga, ti balay ni Jehova idiay Jerusalem, kastoy ti panangtingitingna iti nadiosan a sirib: “Ti pannakagun-od iti dayta nasaysayaat ngem pannakagun-od iti pirak ket ti magunggona iti dayta nasaysayaat ngem ti mismo a balitok. Napatpateg ngem dagiti korales, ket amin a sabali pay a tarigagayam dida mayasping iti dayta.”​—Deut. 32:2; Sal. 86:11; Prov. 3:14, 15.

 3. Kasanot’ panangipateg ni Jesus ken ti Dios a mismo iti nadibinuan a sao?

³ Ni Jesus, nga Anak ti Dios, intal-ona unay ti pateg ti saot’ Dios, a kinunana, “Ti saom isu ti kinapudno.” Kadagiti pasurotna kinunana: “No agtalinaedkayo iti saok, dakayo a talaga dagiti adalak, ket maammuanyonto ti kinapudno, ket ti kinapudno luk-atannakayto.” (Juan 17:17; 8:31, 32) Talaga a nabileg daytoy sao nga inawat ni Jesus ken Amana. Saot’ Dios dayta. Idi natay sa nagungar ken napan iti mismo a makanawan ni Jehova idiay langit, ninayonan pay ni Jesus ti pannakaipalgak ti saon Amana, agraman nakaay-ayat a panangiladawan kadagiti bendision ti Dios para iti sangatauan iti Paraiso a daga. Kalpasan dayta, binilin ti Dios ni apostol Juan: “Isuratmo, ta dagitoy a sao matalek ken pudno.” “Matalek ken pudno” amin a saot’ naipaltiing a Kasuratan ket itdendat’ aglaplapunosan a gunggona kadagidiay mangipangag kadagita.​—Apoc. 21:5.

 4. Aniat’ magunggona kadagiti naipaltiing a Kasuratan?

⁴ Kasano a rumsua dagitoy a gunggona? Ti kompleto nga ebkas ni apostol Pablo iti 2 Timoteo 3:16, 17 sungbatanna: “Amin a Kasuratan impaltiing ti Dios ket naimbag a pakasursuruan, pakababalawan, pakatinggaran, pakadisiplinaan iti kinalinteg, tapno ti tao ti Dios naan-anay koma a makabael, makabalan a nalaing iti tunggal aramid a nasayaat.” Dagiti naipaltiing a Kasuratan, no kasta, naimbag a pakasursuruan ti umiso a doktrina ken umiso a kababalin, tinggarenna dagiti isip ken biagtayo, ket babalawen ken disiplinaennatayo tapno magnatay a sipapakumbaba iti kinapudno ken kinalinteg. No agpasakuptayo iti pannursuro ti Saot’ Dios, agbalintayto a “trabahador a kadua ti Dios.” (1 Cor. 3:9) Awan dakdakkel a pribilehio ditoy daga itan no di ti panangasikasotay iti trabahot’ Dios bilang ‘naan-anay a makabael ken nakabalan a nalaing a tao ti Dios.’

NATIBKER A PUNDASION TI PAMMATI

 5. Aniat’ pammati, ket kasano laeng a magun-od dayta?

⁵ Tapno agbalintay a trabahador a kaduat’ Dios, masapul ti pammati. Ti pammati di koma ipato nga isut’ nalulok a kredulidad nga agraira ita. Adut’ mangipapan nga uray ania a kitat’ pammati​—iti sekta, ebolusion, wenno pilosopia​—umdasen. Ngem, ti tao ti Dios masapul a “salimetmetan[na] ti padron dagiti makapasalun-at a sao . . . iti pammati ken ayat nga adda ken Kristo Jesus.” (2 Tim. 1:13) Masapul nga aktual ken sibibiag ti pammatina, ta “ti pammati isu ti sierto a panangsegga kadagiti banag a namnamaen, ti natalged a panangiparang kadagiti kinaagpayso uray dipay nakita.” Masapul a naisaad dayta iti natibker a panamati iti Dios ken iti gunggona nga itdenna kadagidiay makaay-ayo kenkuana. (Heb. 11:1, 6) Magun-od daytoy a pammati babaen lat’ nagaget a panangadal iti Biblia, a Saot’ Dios. Naisaad daytoy iti naregget a panagayat iti Biblia ken iti Dios dayta a Biblia, ni Jehova, ken iti Anakna, ni Jesu-Kristo. Adda la maymaysa a kasta a sibibiag a pammati, a kas kaaddat’ maymaysa nga Apo, ni Jesu-Kristo, ken maymaysa a Dios ken Ama dagiti isuamin, ni Jehova.​—Efe. 4:5, 6.

 6. Aniat’ kalidad ti pudno a pammati?

⁶ Masapul nga ammotayo no ania ti Saot’ Dios ken ti naggapuanna agraman ti autoridad ken panggepna ken ti bilegna a maipaay iti kinalinteg. No maapresiartay ti nadayag a mensahena, maaddaantaytot’ pammati. Malaksid iti dayta, ayatentayto pay unay ti Biblia ken ti Autorna ket awantot’ makabael a mangep-ep iti dayta a pammati ken ayat. Dagiti Kasuratan, a ramanenna dagiti saon Jesu-Kristo, ti mangbangon iti nabileg a pundasion ti pammati. Ti pudno a pammati isu daydiay makaibtor ti suot ken napait a subok, pannakaidadanes, ken dagiti materialistiko a ganuat ken pilosopia ti nadangkes a sosiedad. Agbiktorianto dayta a sidadayag ingga iti nalinteg a baro a lubong ti Dios. “Daytoy isu ti pangparukma a nangparmek iti lubong, ti pammatitayo.”​—1 Juan 5:4.

 7. Aniat’ gunggona no mabirukan ti sirib a linaon ti Biblia?

⁷ Tapno magun-od ken masalimetmetantay ti pammati, ikagumaantay a patanoren ti ayat ken panangipateg iti Saot’ Dios, ti naipaltiing a Kasuratan. Isut’ di maartapan a sagut ti Dios iti sangatauan, kamalig dagiti naespirituan a gameng a di matukod ti siribna ket ti bilegna a manglawag ken mangtignay kadatayo iti kinalinteg artapanna amin dagiti libro a naisuraten. Bayat nga agsukimattayo tapno magun-odtay ti pannakaamo iti Saot’ Dios, kunaentayto kas ken apostol Pablo: “O nagunegen dagiti kinabaknang ken sirib ken pannakaammo ti Dios!” Ti panangammo kadagiti naipaltiing a Kasuratan ken ti Autorda kaipapanannat’ iseserrek iti dana ti agnanayon a rag-o ken pakaay-ayuan.​—Roma 11:33; Sal. 16:11.

NI JEHOVA​—DIOS A MAKASARITA

 8. (a) Apay agyamantayo ta ni Jehova ket Dios a makasarita? (b) Aniat’ nakaigiddiatanna kadagiti didiosen a demonio?

⁸ Maipapan iti dayag ti nagan ni Jehova, imbagan David: “Sika naindaklanka ket agar-aramidka kadagiti banag a nakaskasdaaw; sika ti Dios, siksika laeng.” (Sal. 86:10) Adut’ “banag a nakaskasdaaw” nga inaramid ni Jehova iti tao ditoy daga, ket maysa isut’ panangtedna ti Saona kadakuada. Wen, ni Jehova, Dios a makasarita, Dios a siaayat a yebkasnat’ makunana a paglaingan dagiti parsuana. Anian a yamantay ta ti Namarsuatayo saan nga ari a naiputputong, a nakalupkopan iti misterio a dina ipangag ti kasapulan dagiti agayat iti kinalinteg ditoy daga! Kas aramidennanto inton baro a lubong, ni Jehova makipagnanaed itan kadagidiay mamati ken mangayat kenkuana, kas iti relasion ti naasi nga Ama a saritaenna dagiti banag a naimbag kadagidiay agimtuod nga annakna. (Apoc. 21:3) Ti nailangitan nga Amatayo saan a kas kadagiti dios a demonio, a masapul a mailadawan kas nakaam-amak nga umel nga idolo. Dagiti dios a metal ken bato awan naamaan a relasionda kadagidiay nakullaapan nga agrukrukbab kadakuada. Awan paglaingan a maibagada kadakuada. Wen, “dagidiay mangaramid kadakuada umaspingdanto met kadakuada.”​—Sal. 135:15-19; 1 Cor. 8:4-6.

 9. Ania a klaset’ komunikasion ti naggapu iti Dios sadi ngato?

⁹ Ni Jehova ket “Dios a naasi ken naparabur, nabannayat nga agpungtot ken aglaplapusanan iti naayat a kinamanangaasi ken kinapudno.” (Ex. 34:6) Gaput’ aglapusanan nga asina, nawadwad a kinapudnot’ inyallatiwna iti sangatauan. Nagsayaat amin a balakad daytoy a manggiya iti tao ket ramanennat’ padto a mangsilaw iti danana nga agturong iti masanguanan a bendision. “Ta dagup dagiti banag nga immun-una a naisuraten naisuratdan tapno pakasursuruantayo, tapno gapu iti panagibtortayo ken gapu iti liwliwa manipud kadagiti Kasuratan maaddaantayo koma ti namnama.” (Roma 15:4) Manipud ngato, sadi langit, dimteng ti mapagtalkan a komunikasion a mangisuro iti sangatauan, nga adda ditoy baba.​—Juan 8:23.

10. Aniada a pagsasaot’ inusar ni Jehova a nakisarita, ken apay?

¹⁰ Di pulos a nakisaritan Jehova iti ganggannaet a pagsasao no di ket naynay nga iti lenguahe ti tao, ti sibibiag a pagsasao dagiti matalek a saksina. (Ara. 2:5-11) Kada Adan, Noe, Abraham, Moises, ken dagiti Hebreo a propeta, nakisaon Jehova sigun iti immuna a lenguahet’ tao, a maaw-awagan Hebreo itan. Nagtultuloy a nausar ti Hebreo bayat a natarusanda dayta, uray inggat’ tiempo ni Saulo a taga Tarso, a nakisaritaan kenkuana ni nagungar a Jesus. (Ara. 26:14) Idi a ti Aramaiko a lenguahe dagiti Caldeo nagraira kadagiti Israelita a naidistiero, nakisaritat’ Dios kadakuada iti Aramaiko, yantangay naawatan dagiti umili dayta. (Esd. 4:8–6:18; 7:12-26; Dan. 2:4b–7:28) Idi Griegon ti nagbalin nga internasional a lenguahe ken kangrunaan a lenguahe dagiti saksina, naisurat ken naitalimeng iti dayta a pagsasao dagiti komunikasion ni Jehova. Dagiti sao a naitalimeng iti Biblia isuda dagiti komunikasion ni Jehova, a naynay a nausar ti sibibiag a pagsasao a paglaingan dagiti napakumbaba, managayat-kinapudno a tattao ditoy daga.

11. Apay a makuna a ni Jehova ti Nangbukel kadagiti amin a lenguahe?

¹¹ Ni Jehova isut’ Namarsua iti isip ken dagiti sangkap a pagsao, agraman dila, ngiwat, ken karabukob, nga isudat’ mangbukel kadagiti komplikado nga aweng ti amin a lenguahe. Gapuna, makuna a ni Jehova isut’ Nangbukel kadagita a lenguahe. Naipanayag ti autoridadna iti lenguahe ti tao idi nagmilagro idiay Torre ti Babel. (Ex. 4:11; Gen. 11:6-9; 10:5; 1 Cor. 13:1) Awan lenguahe a karkarna ken Jehova. Saanna laeng nga inted iti tao daydi orihinal a Hebreo a lenguahe no di ket, gaput’ panamarsuana iti isip ken dagiti sangkap a pagsao, intedna met ti pundasion ti Aramaiko ken Griego ken amin nga ag-3,000 a lenguahe nga us-usarenen ti tao.

LENGUAHET’ KINAPUDNO

12, 13. (a) Kasano a pinalaka ni Jehova ti pannakatarustay iti komunikasionna? (b) Mangtedkay kadagiti ehemplo.

¹² Aniaman a sistemat’ natauan a lenguahe nga inusar ni Jehova, iti amin a kaso nakisarita sigun iti lenguahe ti kinapudno, saan ket a kadagiti relihiuso a misticismo. Simple dayta ken nalaka a tarusan. (Sof. 3:9) Ti naindagaan a tao nalakana a maawatan dagidiay a tallot’ rukodda, kayatna a sawen, dagiti makita nga addaan kangato, kapuskol, ken kaatiddog ket naisaadda iti ayus ti panawen. Gapuna, inladawan ni Jehova dagiti banag a di makita babaen iti panangusarna kadagiti kadawyan a representasion a matarusan ti isip ti tao. Kas ehemplo, daydi tabernakulo a dinisenio ti Dios ken binangon ni Moises idiay let-ang. Ni Pablo, babaen iti paltiing, inusarna dagiti simbolo a tallot’ rukodna tapno ilawlawagna dagiti nadayag a kinaagpayso a tumukoy iti langit.​—Heb. 8:5; 9:9.

¹³ Sabali pay nga ehemplo: Ni Jehova, nga espiritu, saan a literal nga agtugtugaw iti kasla trono idiay langit. Nupay kasta, kadatay a tao laeng, a dagiti la banag a makitat’ matarusantayo, inyebkas ti Dios ti ideya babaen ti panangusarna iti makita a simbolo tapno maawatantayo. No irugina ti nailangitan a panangukomna, mayarig dayta iti ari ditoy daga nga iruginat’ mangbista babaen iti panagtugaw iti tronona.​—Dan. 7:9-14.

NALAKA NGA IPATARUS

14, 15. Apay a ti Biblia, no idilig kadagiti pilosopia a surat ti tao, nalaka nga ipatarus iti sabali a lenguahe? Iladawanyo.

¹⁴ Yantangay ti Biblia naisurat kadagitoy kadawyan, matarusan a termino, posible a maipatarus dagiti simbolo ken aksionna a silalawag ken siuumiso iti kaaduan a lenguahet’ moderno nga aldaw. Naitalimeng kadagiti amin a patarus ti orihinal a bileg ken puersat’ kinapudno. Dagiti simple nga inaldaw a sao, kas iti “kabalio,” “gubat,” “korona,” “trono,” “asawa a lalaki,” “asawa a babai,” ken “annak,” siuumiso a yallatiwdat’ kapanunotan a sibabatad iti amin a lenguahe. Maigiddiat daytoy kadagiti pilosopia nga insurat ti tao, a kadarato narigat nga ipatarus a siuumiso. Dagiti komplikado nga ebkas nga inusarda ken nalabor a terminoda masansan a di maipatarus nga apaghushusto iti sabali a lenguahe.

¹⁵ Adayo a nagpaiduma ti bileg a panagyebkas ti Biblia. Uray idi sinarita ti Dios ti panangukomna kadagiti di manamati, dina nga inusar dagiti lenguahet’ pilosopia no di ket, dagiti gagangay a simbolo. Mapaneknekan daytoy iti Daniel 4:10-12. Ditoy ti pagarian ti napangas a pagano nga ari nadeskribir a detaliado babaen iti simbolo ti kayo, sa, kadagiti aksion a nainaig itoy a kayo, siuumiso a naipadto dagiti masanguanan a pasamak. Amin dagitoy ket nabatad a maipatarusda iti uray ania a lenguahe. Siaayat a kastat’ pannakisaritan Jehova tapno “ti pudno a pannakaammo umadunto.” Anian a nakaskasdaaw a timmulong daytoy iti pannakatarus ti padto iti daytoy “panawen ti panungpalan”!​—Dan. 12:4.

LINEA TI KOMUNIKASION

16. Aniat’ balabala ti kalasugan ti komunikasion ni Jehova?

¹⁶ Mayimtuodyo, Aniat’ naaramat kas komunikasion? Mailadawan daytoy iti moderno nga aldaw nga ehemplo. Dagiti lineat’ komunikasion addaan (1) ti makisarita, wenno gubuayan, ti mensahe; (2) ti mangyallatiw (transmitter); (3) ti medium a lasatan ti mensahe; (4) ti mangawat (receiver); ken (5) ti kasaritana. No iti komunikasion ti telepono adda (1) ti agtelepono a gubuayan ti komunikasion; (2) ti transmitter ti telepono, a pagbalinenna nga elektrikal a kodigo daydiay mensahe; (3) ti lineat’ telepono a lasatan ti elektrikal a kodigo a mapan iti danonanna; (4) ti receiver a pagbalinenna a sao daydiay elektrikal a kodigo; ken (5) ti kasaritana. Kasta met sadi langit (1) ni Jehova a Dios ti gubuayan ti sao; (2) sa ti opisial a Saona, wenno Pannakangiwat​—a Jesu-Kristo itan​—​masansan a yallatiwna ti mensahe; (3) ti nasantuan nga espiritut’ Dios, ti aktibo a puersa a nausar a medium ti komunikasion, ti mangawit nga agpadaga; (4) ti propetat’ Dios ditoy daga awatenna ti mensahe; ket (5) innanto ipablaak dayta a paglaingan ti ilit’ Dios. No maminsan adda met para taray a mangidanon iti importante a mensahe, iti kasta ni Jehova no dadduma agusar iti espiritu a mensahero, wenno anghel, a mangidanon iti komunikasion manipud langit a mapan kadagiti adipenna ditoy daga.​—Gal. 3:19; Heb. 2:2.

SISTEMAT’ PANANGIPALTIING

17. Ania a Griego a sao ti naipatarus nga “impaltiing ti Dios,” ket kasano a ti kayuloganna tulongannatay a mangtarus iti sistema ti pammaltiing?

¹⁷ Ti ebkas nga “impaltiing ti Dios” naipatarus manipud Griego a the·oʹpneu·stos, a kayatna a sawen “insang-aw ti Dios.” (Kitaenyo ti 2 Timoteo 3:16, umuna a footnote.) Ti espiritut’ Dios, ti aktibo a puersana, ‘insang-awna’ kadagiti matalek a lallaki, ket nabalinanda a tiniptipon ken insurat ti Nasagraduan a Kasuratan. Daytoy a sistemat’ naawagan paltiing. Ti aktibo a puersat’ nangidalan iti isip dagidi propeta ken dadduma a matalek nga adipen ni Jehova nga immawat ti paltiing. Kayuloganna nga inawatda iti Dios dagiti mensahe, agraman dagiti ladawan, ket dagitoy sititibker a naimula kadagiti panunotda. “Ta uray kaanoman awan ti padto a naggapu iti nakem ti tao, no di ket dagiti tao nagsaoda iti biang ti Dios bayat nga indalan ida ti nasantuan nga espiritu.”​—2 Ped. 1:21; Juan 20:21, 22.

18. Kasanot’ katibker ti pannakaimula dagiti naipaltiing a mensahe kadagidiay tao nga immawat kadagita?

¹⁸ Bayat a siririing ken sipupuot unay dagitoy a taot’ Dios wenno matmaturogda nga agtagtagainep, ti espirituna immulana a sibabatad ti mensahe a naggaput’ nadiosan a gubuayan ti komunikasion. Apagawat ti propeta iti mensahe, rebbeng nga isalaysayna kadagiti sabali. Inton agungar ni Moises ken dadduma a matalek a propeta, sigurado a maipasingkeddanto no umiso dagiti naitalimeng a rekord dagiti insuratda, ta ti napabaro nga isipda awitdanto a sibabatad daydi orihinal a komunikasion. Umarngi met, ni apostol Pedro napalalot’ pannakaimula kenkuana daydi nagbaliw a langa (ni Jesus) isu a naisuratna a sipapatak ti kinadayag daydi nupay nasurok 30 añosen ti naglabas.​—Mat. 17:1-9; 2 Ped. 1:16-21.

TI AUTOR KEN TI RAMAYNA

19. Aniat’ “ramay” ti Dios, kas paneknekan dagiti ania a kasuratan?

¹⁹ Dagiti natauan nga autor ramaydat’ nagsurat, idi ugma babaen iti pluma wenno pagkur-it ket iti moderno a panawen babaen iti pluma, makinilia, wenno kompiuter. Ti pinartuat dagiti ramayda makuna a pinutar ti isip daydiay makinramay. Nadamagyo kadin nga adda ramay ti Dios? Agpayso, ta nadakamat ni Jesus ti espiritut’ Dios kas “ramay” ti Dios. Idi inagasan ni Jesus ti lalaki a nagunggan ti sairo ket nagsublit’ panagsao ken panagkitana, dagidi relihiuso a kabusor tinabbaawanda daydi namuspusan ni Jesus a nangagas kenkuana. Sigun ken Mateo, kinunan Jesus kadakuada: “No gapu iti espiritu ti Dios paksiatek dagiti demonio, pudno a nakamakamnakayon ti pagarian ti Dios.” (Mat. 12:22, 28) Ninayonan ni Lucas ti pannakaawattayo idi inadawnan Jesus a nagkuna iti kasta nga okasion: “No gapu iti ramay ti Dios paksiatek dagiti demonio, pudno a nakamakamnakayon ti pagarian ti Dios.” (Luc. 11:20) Iti immun-una nga okasion, dagidi managsalamangka a padi ti Egipto napilitanda a nangadmitir a dagiti saplit iti Egipto ket pannakaipanayag ti nabileg a puersan Jehova, a binigbigda: “Ramay ti Dios daytoy!”​—Ex. 8:18, 19.

20. Kasanot’ panagtignay ti “ramay” ti Dios, ket aniat’ resultana?

²⁰ Maitunos kadagitoy a pannakausar ti sao a “ramay,” maawatan a ti “ramay ti Dios” dakkel puersana ket daytoy a panangtukoy agaplikar unay iti espirituna ta isut’ inusarna a nangisurat iti Biblia. Gapuna ibaga ti Kasuratan kadatayo a babaen iti “ramay ti Dios,” insuratna ti Sangapulo a Bilin iti dua a tapi a bato. (Ex. 31:18; Deut. 9:10) Idi inusar ti Dios dagiti lallaki a nagsurat ti nadumaduma a librot’ Nasantuan a Biblia, ti simboliko a ramayna, wenno espiritu, isu met laeng ti puersa a nangiturong iti pluma dagita a lallaki. Di makita ti nasantuan nga espiritu ti Dios, ngem datin nga aktibo dayta kadagiti karkarna a wagas, ket addat’ makita, maiggaman a resulta nga inawat ti tao ti napateg a sagut ti kinapudno a Saot’ Dios, ti Biblia a Kukuana. Di pagduaduaan a ti Autor ti Biblia isun Jehova a Dios, ti nailangitan a Komunikador.

NANGRUGI TI NAIPALTIING A REKORD

21. (a) Kasano a nangrugi ti pannakaisurat dagiti Kasuratan? (b) Kasano nga intalimeng ni Jehova dagita?

²¹ Kas naamirisen, ni Jehova “intedna ken Moises dagiti dua a tapi ti Pammaneknek, a tapi a bato a sinuratan ti ramay ti Dios.” (Ex. 31:18) Daytoy a surat linaonnat’ Sangapulo a Bilin, ket makapainteres ta, naminwalo, a daytoy a dokumento opisial nga indatagnat’ nadibinuan a nagan, a Jehova. Daydi met la a tawen, 1513 K.K.P., imbilin ni Jehova ken Moises nga iruginan nga isurat dagiti permanente a rekord. Gapuna nangrugi ti pannakaisurat ti Nasantuan a Kasuratan. (Ex. 17:14; 34:27) Imbilin pay ti Dios ken Moises a putarenna “ti lakasa ti pammaneknek,” wenno “ti lakasa ti tulag,” baul a naimnas ti pannakasangalna nga isut’ pangidulinan dagiti Israelita iti daytoy nagpateg unay a komunikasion. (Ex. 25:10-22; 1 Ar. 8:6, 9) Ti disenio ti Lakasa, ken ti tabernakulo a nakaidulinanna, inted ni Jehova; ket ti kangrunaan nga artisano ken nangbangon, ni Bezalel, napno “iti espiritu ti Dios iti sirib, iti pannakaawat ken iti pannakaammo ken iti amin a kita ti panangaramid” tapno maturposnat’ trabahona sigun iti nadibinuan a padron.​—Ex. 35:30-35.

22. (a) Asino ti Autor ti naipaltiing a Kasuratan, ket kasanot’ kaunday ti pannakaisuratda? (b) Asinodat’ kaduana a nangisurat iti Biblia, ket aniat’ impormasion maipapan kadakuada?

²² Tapno maipakaammona dagiti panggepna, ti Dios “nagsao iti adu nga okasion ken iti adu a wagas” iti naunday a panawen. (Heb. 1:1) Dagidiay nangisurat iti Saona nangrugida idi 1513 K.K.P. inggat’ agarup 98 K.P., wenno iti las-ud ti 1,610 a tawen. Ti maymaysa nga Autor, a ni Jehova a Dios, inusarnat’ agarup 40 kadagitoy nga eskribiente, wenno natauan a sekretario. Amin dagitoy a kaduana a nagsurat ket Hebreoda ket iti kasta kamengdat’ nasion a “nakaitalkan dagiti sagrado a ballaag ti Dios.” (Roma 3:2) Kadakuada, walo dagiti Kristiano a Judio a naam-ammodan Jesus a personal wenno baeten kadagiti apostolna. Dagiti Kasuratan a naipaltiingen sakbay ti tiempoda pinaneknekandat’ yaay ti Mesias, wenno Kristo. (1 Ped. 1:10, 11) Nupay nagdudumat’ kabibiagda, dagitoy a naindagaan a mannurat iti Biblia, manipud ken Moises ingga ken apostol Juan, rimmamanda amin a nangitandudo ti kinasoberanon Jehova a Dios ken nangiwaragawag kadagiti panggepna iti daga. Nagsuratda iti babaen ti nagan ni Jehova ken ti puersat’ espirituna.​—Jer. 2:2, 4; Ezeq. 6:3; 2 Sam. 23:2; Ara. 1:16; Apoc. 1:10.

23. Aniada nga immun-una a rekord ti inusar ti dadduma a mannurat iti Biblia, ket kasanoda a nagbalin a naipaltiing a Kasuratan?

²³ Inraman ti sumagmamano kadagitoy a mannurat iti rekordda dagiti dokumento nga insurat dagidi immun-una a nakasaksi kadagita, nupay dadduma kadakuada ket di napaltiingan. Ni Moises, kas pangarigan, nalabit innayonna kas paset ti Genesis ti salaysay dagiti nakasaksi, a kas inaramid ni Samuel idi insuratna Dagiti Oc-ocom. Kinompleton Jeremias ti Umuna ken Maikadua nga Ar-ari, ket insurat ni Esdras ti Umuna ken Maikadua a Cronicas, nangnangruna iti kastoy a wagas. Indalan ti nasantuan nga espiritu dagidi nangtiptipon kadagitoy a dokumento tapno maikeddengda no ania kadagitoy nagkauna a natauan a dokumentot’ maitipon, iti kasta mapasingkedan a dagitoy a libro ket mapagtalkan. Idi napagtitipondan, dagidi paset ti nagkauna a dokumento nagbalindan a paset ti napaltiingan a Kasuratan.​—Gen. 2:4; 5:1; 2 Ar. 1:18; 2 Cron. 16:11.

24, 25. (a) Ania a periodot’ historia ti sinaklaw ti Biblia? (b) Mangtedkay kadagiti makapainteres a banag a masarakan iti tsart iti panid 12.

²⁴ Kasanot’ panagsasagadsad ti idadateng kadatayo dagiti 66 a librot’ Biblia? Ania a paset ti di maungpot nga ayus ti panawen ti saklawenda? Kalpasan a dineskribirnat’ pannakaparsua ti langit ken daga agraman pannakaisagana ti daga kas taeng ti tao, tinukoy ti Genesis ti punganay ti natauan a historia nanipud pannakaparsuat’ umuna a tao idi 4026 K.K.P. Dagiti Nasagraduan a Surat intuloyda nga insalaysay dagiti pasamak inggat’ kalpasan ti 443 K.K.P. Sa, kalpasan ti 400 a tawen a panagulimekda, insarunoda manen ti salaysay nanipud 3 K.K.P., sa nagpatingga idi 98 K.P. No kasta, sigun iti historia, saklawen dagiti Kasuratan ti periodo a 4,123 a tawen.

²⁵ Ti tsart idiay panid 12 tulongannatay a mangtarus iti kapadasan dagiti mannurat iti Biblia ken ti panagsasagadsad ti idadateng kadatayo dagiti linaon ti Biblia.

TI KOMPLETO A “LIBRO” TI NADIBINUAN A KINAPUDNO

26. Kasano a maymaysa a kompleto a libro dagiti Kasuratan?

²⁶ Ti Nasantuan a Kasuratan, manipud Genesis inggat’ Apocalipsis, buklenda ti maysa a kompleto a libro, maysa a kompleto a libreria, nga impaltiing amin ti maymaysa a Supremo nga Autor. Saanda koma a madibidir iti dua a paset, a maysa kadagita ket di unay maipatpateg. Ti Hebreo a Kasuratan ken ti Nakristianuan a Griego a Kasuratan agtinnulongda iti maysa ken maysa. Ti naud-udi nayonanna ti immun-una a mangbukel ti maymaysa a kompleto a librot’ nadibinuan a kinapudno. Ti 66 a librot’ Biblia, aminda, buklendat’ maymaysa a libreria ti Nasantuan a Kasuratan.​—Roma 15:4.

27. Apay a makaallilaw dagiti ebkas a “Daan a Tulag” ken “Baro a Tulag”?

²⁷ Erradot’ tradision ti panangdibidirdat’ dua a seksion ti naisurat a Saot’ Dios, nga awaganda ti umuna, manipud Genesis inggat’ Malakias, a “Daan a Tulag,” sa ti maikadua, manipud Mateo inggat’ Apocalipsis, a “Baro a Tulag.” Idiay 2 Corinto 3:14 saritaen ti popular a King James Version ti “pannakabasa ti daan a testamento,” ngem ditoy saan a tuktukoyen ti apostol ti interamente a kadaanan a Hebreo a Kasuratan. Ket dina met kayat a sawen a ti naipaltiing a Nakristianuan a kasuratan buklenna ti “baro a testamento [tulag].” Ti tuktukoyen ti apostol isut’ tulag ti Linteg, nga inrekord ni Moises idiay Pentateuch a dayta ket paset laeng dagiti Kasuratan sakbay ti Nakristianuan a paset. Daytat’ gapuna a kunana iti sumaruno a bersikulo, “no maibasa ni Moises.” Ti Griego a sao a naipaulog a “testamento” idiay King James Version ket parepareho a naipatarus kas “tulag” kadagiti moderno a patarus.​—Mat. 26:28; 2 Cor. 3:6, 14, New World Translation of the Holy Scriptures, Revised Standard Version, American Standard Version.

28. Aniat’ manamnama no kadagiti padtot’ Biblia?

²⁸ Ditay mabalin a baliwan ti nairekord ken naitalimeng a Nasantuan a Kasuratan. (Deut. 4:1, 2; Apoc. 22:18, 19) Kastoy ti insurat ni apostol Pablo iti dayta: “Nupay kasta, uray dakam met laeng wenno maysa nga anghel a naggapu idiay langit iwaragawagna kadakayo kas naimbag a damag ti banag a naiduma iti daydiay inwaragawagmi kadakayo kas naimbag a damag, mailunod koma.” (Gal. 1:8; kitaenyo pay ti Juan 10:35.) Amin a padto a sinaon Jehova matungpalto inton tiempona. “Kastanto met ti saok a rummuar iti ngiwatko. Dinto agsubli kaniak nga awan ti pagmamaayanna, no di ket sigurado a tungpalennanto ti pagayatak, ket siertonto nga agballigi iti banag a nangibaonak iti dayta.”​—Isa. 55:11.

PANANGUSIG KADAGITI KASURATAN

29. Iti daytoy a libro, bayat a mausig ti tunggal librot’ Biblia, ania nga impormasion ti maited kas introduksion?

²⁹ Kadagiti sumaganad a panid, mausig nga agsasagadsad ti 66 a librot’ Nasagraduan a Kasuratan. Madeskribir ti panglukat nga eksena ti kada libro, ket maited ti impormasion maipapan iti mannurat, tiempot’ pannakaisuratna, ket kadagiti dadduma ti periodo a nasaklaw. Maidatag pay ti prueba a ti libro ket autentiko (di palsipikado) ket maikanatad a paset ti napaltiingan a Kasuratan. Daytoy a prueba mabalin nga agtaud kadagiti saon Jesu-Kristo wenno kadagiti naipaltiing a surat ti dadduma nga adipen ti Dios. Kadarato mapaneknekan nga autentiko ti libro gaput’ di mailibak a pannakatungpal ti padtot’ Biblia wenno gaput’ internal nga ebidensia ti libro a mismo, kas iti tunosna, no mapiar, ken prangka. Dagiti mangsuporta nga ebidensia mabalin nga agtaud kadagiti natakkuatan ti arkeolohia wenno iti mapagtalkan a sekular a historia.

30. Kasano a maidatag ti linaon ti tunggal librot’ Biblia?

³⁰ Bayat a madeskribir ti linaon ti kada libro, maigunamgunam ti nabileg a mensahe ti mannurat iti Biblia tapno magutugot ti puso daydiay agbasa a maaddaan ti naregget a panagayat iti naipaltiing a Kasuratan ken ti Autorda, ni Jehova a Dios, ket iti kasta rumayray ti apresasionna iti sibibiag a mensahe ti Saot’ Dios agraman ti kinapraktikal, tunos, ken imnasna. Ti linaon ti libro nabingbingay sigun kadagiti subtitulo ti parapo. Naaramid a kasta tapno nasigo nga adalen ket dina kaipapanan a dagitat’ estrikto a pannakadibidir dagiti librot’ Biblia. Tunggal libro agtakder a bukodna, a nakapatpateg ti maitulongnat’ pannakatarustay iti nadibinuan a panggep.

31. (a) Ania nga impormasion ti maidatag a mangipakita a tunggal libro ket naimbag (makagunggona)? (b) Ania a nadayag a tema ti maigunamgunam iti intero a pannakasalaysay dagiti librot’ Biblia?

³¹ Iti ngudot’ tunggal libro, masalaysay no apay daytoy a paset ti naipaltiing a Kasuratan ket “naimbag a pakasursuruan, pakababalawan, pakatinggaran, pakadisiplinaan iti kinalinteg.” (2 Tim. 3:16) Maamiris pay ti kaitungpalan ti padto, no ipasimudaag daytoy ti napaltiingan a pammaneknek dagiti naud-udi a mannurat iti Biblia. Iti tunggal kaso, maipakitat’ naitulong ti libro iti pannakabukel ti interamente a tema ti Biblia. Saan a sarsarita laeng ti Biblia. Linaonnat’ kakaisuna a sibibiag a mensahe iti sangatauan. Manipud umuna a libro, a Genesis, inggat’ maudi, nga Apocalipsis, ti naipaltiing a Kasuratan pasingkedannat’ panggep ti Namarsua iti uniberso, ni Jehova a Dios, a mangsantipikar iti naganna babaen iti Pagarian nga iturayan ti Bin-ina. Daytat’ nadayag a namnama dagiti amin nga agayat iti kinalinteg.​—Mat. 12:18, 21.

32. Aniat’ naited nga impormasion a mangparayray ti apresasiontay iti Biblia?

³² Kalpasan a maamiris a mismo ti 66 a librot’ Biblia, ipamaysami a salaysayen dagiti makatulong nga impormasion iti Biblia. Mairaman ti pannakailawlawag ti geograpia ti Naikari a Daga, ti tiempot’ pasamak a naangay iti Biblia, patarus iti Biblia, dagiti ebidensia ti arkeolohia ken dadduma pay a mangsuporta a ti Biblia ket autentiko, ken prueba iti katalogo ti Biblia. Dadduma a napateg nga impormasion ken tsart agparang pay itoy a seksion. Nairanta amin dagitoy a mangparayray iti apresasiontay iti Biblia a kas isut’ praktikal ken makatulong unay a libro ditoy daga itatta.

33. Kasano a madeskribir ti Biblia, ket aniat’ paglainganna no adalen dayta?

³³ Ti nadiosan nga Autor naunday a panawen ti pannakisaritana iti sangatauan. Napalalo nga ayat ken naamaan nga interes ti impakitana sigun iti inaramidna kadagiti annakna ditoy daga. Anian a karkarna a koleksion dagiti naipaltiing a dokumento ti intedna kadatayo babaen iti Nasantuan a Kasuratan! Talaga, buklen dagitoy ti gameng nga awan pumada, kompleto a libreria a naglaon ti ‘insang-aw ti Dios’ nga impormasion, nga artapanna ti kinabaknang ken saklaw dagiti sinurat ti basta tao laeng. Ti debosiontay a mangadal iti Saot’ Dios saan a “makautoy iti lasag,” no di ket, mangyeg ti agnanayon a pagimbagan dagidiay mangammo iti “sao ni Jehova [nga] agibtor iti agnanayon.”​—Ecl. 12:12; 1 Ped. 1:24, 25.

[Tsart iti panid 12]

NAPALTIINGAN A MANNURAT ITI BIBLIA KEN TI INSURATDA

(Sigun iti Petsa)

 2. Josue Lider c. 1450 K.K.P. Josue

 8. Asaf Kumakanta Dadduma a Salmo

 9. Heman Tao a masirib Salmo 88

10. Etan Tao a masirib Salmo 89

12. Agur Proverbio kapitulo 30

13. Lemuel Ari Proverbio kapitulo 31

14. Jonas Propeta c. 844 K.K.P. Jonas

15. Joel Propeta c. 820 K.K.P.(?)  Joel

17. Oseas Propeta kalpasan ti 745 K.K.P. Oseas

18. Isaias Propeta kalpasan ti 732 K.K.P. Isaias

22. Habacuc Propeta c. 628 K.K.P.(?)  Habacuc

23. Abdias Propeta c. 607 K.K.P. Abdias

27. Haggeo Propeta 520 K.K.P. Haggeo

28. Zacarias Propeta 518 K.K.P. Zacarias

32. Malakias Propeta kalpasan ti 443 K.K.P. Malakias

36. Marcos Misionero c. 60-65 K.P. Marcos