No Kasano a Nakadanon Kadatayo ti Biblia

Umiso dayta a sasao, uray no awan ita ti orihinal a manuskrito ti Biblia iti Hebreo ken Aramaiko a Kasuratana wenno iti Kristiano a Griego a Kasuratan. Kasanotayo ngarud a masigurado nga agpada ti linaon ti Bibliatayo ita ken ti orihinal a sursurat?

Maipapan iti Hebreo a Kasuratan, maysa kadagiti sungbat ket agpannuray iti nagkauna a tradision nga impasdek ti Dios, a nangibaga a masapul a makopia ti linaonna.b Kas pagarigan, imbilin ni Jehova kadagiti ari ti Israel a mangaramidda iti bukodda a kopia ti naisurat a Linteg. (Deuteronomio 17:18) Kasta met, intalek ti Dios kadagiti Levita ti pannakapreserba ti Linteg ken panangisuro iti dayta kadagiti tattao. (Deuteronomio 31:26; Nehemias 8:7) Kalpasan a nagsubli dagiti Judio manipud Babilonia, timmaud ti grupo dagiti parakopia, wenno eskriba (Soferim). (Esdras 7:6, footnote) Idi agangay, nakaaramid dagiti eskriba iti adu a kopia ti 39 a libro ti Hebreo a Kasuratan.

Iti panaglabas ti ginasut a tawen, siaannad a kinopia dagiti eskriba dagitoy a libro. Bayat ti Edad Media (500-1,500 C.E.), maysa a grupo dagiti eskriba a pagaammo kas Masorete ti nangitultuloy iti dayta a tradision. Ti kadaanan a kompleto a Masoretiko a manuskrito ket ti Leningrad Codex, a napetsaan iti 1008/1009 C.E. Nupay kasta, iti katengngaan ti maika-20 a siglo, nasarakan ti agarup 220 a manuskrito wenno pirsapirsay a paset ti Biblia agraman dagiti lukot ti Dead Sea Scroll. Nadadaan iti nasurok a 1,000 a tawen dagitoy a manuskrito ti Biblia ngem ti Leningrad Codex. Idi naikompara dagiti Dead Sea Scroll iti Leningrad Codex, napaneknekan daytoy a napateg a punto: Nupay adda sumagmamano a nakaidumaan ti sasao a nausar kadagiti Dead Sea Scroll, awan kadagita ti nangapektar iti mensahena.

Ti ngay 27 a libro ti Kristiano a Griego a Kasuratan? Dagitoy a libro ket insurat ti dadduma nga apostol ni Jesu-Kristo ken ti sumagmamano a nagkauna nga adalan. Nangaramid dagiti nagkauna a Kristiano kadagiti kopia dagitoy a libro kas panangsurotda iti tradision dagiti Judio nga eskriba. (Colosas 4:16) Uray inkagumaan ni Emperador Diocletian ti Roma ken ti dadduma pay a dadaelen ti amin a nagkauna a literatura dagiti Kristiano, napreserba latta agingga ita ti rinibu a nagkauna a pirsay ken manuskrito.

Naipatarus met iti dadduma a lengguahe ti sursurat dagiti Kristiano. Dagiti nagkauna a patarus ti Biblia a karaman kadagita a lengguahe ket ti Armenian, Coptic, Ethiopic, Georgian, Latin, ken Syriac.

Saan nga agpapada ti sasao nga inusar ti amin a kopia ti nagkauna a manuskrito ti Biblia. Kasano ngarud a maammuantayo ti linaon ti orihinal a manuskrito?

Mayarig dayta iti mannursuro a nangibaga iti 100 nga estudiante a kopiaenda ti maysa a kapitulo ti maysa a libro. Uray no mapukawto ti orihinal a kopia, maammuan latta ti linaon ti orihinal a manuskrito no pagkokomparaen dagiti 100 a kopia. Nupay mabalin nga adda kamali ti tunggal estudiante, imposible nga agpapada ti kamali ti amin nga estudiante. Kasta met, no pagkokomparaen dagiti eskolar ti rinibu a pirsay ken kopia ti nagkauna a libro ti Biblia nga adda kadakuada, mailasinda ti kamali ti parakopia ket maammuanda ti orihinal a sasao.

Apay a makapagtalektayo a siuumiso a nayallatiw kadatayo ti mensahe a linaon dagiti orihinal a manuskrito ti Biblia? Kinuna ti eskolar a ni William H. Green maipapan iti manuskrito ti Hebreo a Kasuratan: “Mabalintayo nga ibaga nga awanen ti sabali pay a nagkauna a manuskrito a siuumiso a nayallatiw ti mensahena.” Maipapan iti Kristiano a Griego a Kasuratan, wenno maaw-awagan iti Baro a Tulag, insurat ti eskolar ti Biblia a ni F. F. Bruce: “Ad-adu nga amang ti ebidensia para iti sursurat ti Baro a Tulag ngem ti ebidensia para iti adu a sursurat dagiti klasikal nga autor, nga awan man la ti mangpadas a mangkuestion iti kinaumisoda.” Imbagana pay: “No koma ti Baro a Tulag ket koleksion ti sekular a sursurat, saan a pulos mapagduaduaan ti kinaumisoda.”

Hebreo a Manuskrito: Ti New World Translation of the Hebrew Scriptures (1953-1960) ket naibasar iti Biblia Hebraica, ni Rudolf Kittel. Manipud idin, kadagiti napabaro nga edision ti Hebreo a manuskrito, ti Biblia Hebraica Stuttgartensia ken ti Biblia Hebraica Quinta, nairamanen ti nabiit pay a nasukimat kadagiti Dead Sea Scroll ken dadduma pay a kadaanan a manuskrito. Kadagitoy a reperensia, inusar dagiti eskolar ti mismo a teksto ti Leningrad Codex nga addaan kadagiti footnote a naglaon iti nadumaduma a sasao a nausar manipud iti sabali a gubuayan, a pakairamanan ti Samaritano a Pentateuko, dagiti Dead Sea Scroll, ti Griego a Septuagint, dagiti Aramaiko a Targum, ti Latin Vulgate, ken ti Syriac Peshitta. Agpada a nausig ti Biblia Hebraica Stuttgartensia ken Biblia Hebraica Quinta iti pannakaisagana ti agdama a rebision ti New World Translation.

Griego a Manuskrito: Iti maudi a paset ti maika-19 a siglo, dagiti eskolar a da B. F. Westcott ken F.J.A. Hort pinagkokomparada dagiti adda ita a manuskrito ti Biblia ken dagiti pirsay bayat nga insaganada ti pagibatayan a manuskrito iti Griego a nakitada a kaasitgan a mangyallatiw iti mensahe dagiti orihinal a sursurat. Iti katengngaan ti maika-20 a siglo, nagibasar ti New World Bible Translation Committee iti dayta a pagibatayan a manuskrito iti panagipatarusda. Nausar met ti dadduma pay a nagkauna a papiro, a pagarup a naaramid idi maikadua ken maikatlo a siglo C.E. Manipud idin, ad-adun a papiro ti magun-odan. Kasta met, naikabil dagiti nabiit pay a nasukimat dagiti eskolar kadagiti pagibatayan a manuskrito nga inaramid da Nestle ken Aland ken ti United Bible Societies. Nairaman iti daytoy a rebision ti dadduma a naammuan iti daytoy a panagsukimat.

Sigun kadagitoy a pagibatayan a manuskrito, nalawag a dadduma a bersikulo iti Kristiano a Griego a Kasuratan a masarakan kadagiti nadadaan a patarus, kas iti King James Version, ket innayon laeng dagiti naud-udi a parakopia ken saan a pulos a nagbalin a paset ti Kasuratan. Nupay kasta, gapu ta nalataken idi maika-16 a siglo ti pannakabingbingay dagiti bersikulo nga awaten ti kaaduan a patarus ti Biblia, adda dagiti blangko a numero kadagiti bersikulo iti kaaduan a Biblia no maikkat dagitoy a bersikulo: Mateo 17:21; 18:11; 23:14; Marcos 7:16; 9:44, 46; 11:26; 15:28; Lucas 17:36; 23:17; Juan 5:4; Aramid 8:37; 15:34; 24:7; 28:29; ken Roma 16:24. Iti daytoy rebisado nga edision, naikkan iti footnote ti ayan dagiti naikkat a bersikulo.

Maipapan iti atiddog a konklusion ti Marcos 16 (bersikulo 9-20), iti ababa a konklusion ti Marcos 16, ken iti sasao a masarakan iti Juan 7:53–8:11, nalawag nga awan kadagitoy a bersikulo ti nairaman kadagiti orihinal a manuskrito. Gapuna, saan a nairaman iti daytoy a rebision dagita a parparbo a teksto.c

Nabaliwan ti dadduma a sasao tapno mairaman ti akseptaren ti kaaduan nga eskolar kas kaumisuan a pannakayallatiw ti mensahe ti orihinal a sursurat. Kas pagarigan, sigun iti dadduma a manuskrito, kastoy ti agparang iti Mateo 7:13: “Sumrekkayo iti akikid a ruangan, gapu ta ti akaba a ruangan ken nalawa a dalan ket agturong iti pannakadadael.” Iti napalabas nga edision ti Baro a Lubong a Patarus, saan a nairaman iti teksto ti sao a “ruangan.” Nupay kasta, gapu iti kanayonan a pannakaadal ti ebidensia iti manuskrito, naammuanda a nausar ti sao a “ruangan” iti orihinal a manuskrito. Isu a nairaman dayta iti daytoy nga edision. Napasayaat met ti adu pay a bersikulo. Ngem bassit laeng dagitoy a panagbalbaliw, ken awan kadagitoy ti mangbalbaliw iti kangrunaan a mensahe ti Sao ti Dios.