A5
Ti Nagan ti Dios iti Kristiano a Griego a Kasuratan
Bigbigen dagiti eskolar ti Biblia a ti personal a nagan ti Dios, nga irepresentar ti Tetragrammaton (יהוה), ket agparang iti agarup 7,000 a daras iti orihinal a manuskrito ti Hebreo a Kasuratan. Ngem adu ti agkuna a saan a nagparang dayta iti orihinal a manuskrito ti Kristiano a Griego a Kasuratan. Gapuna, kaaduan a moderno a patarus ti Biblia ti saan a mangusar iti nagan a Jehova no ipatarusda ti Baro a Tulag. Uray no ti maipatarus ket nakotar iti Hebreo a Kasuratan a nagparangan ti Tetragrammaton, kaaduan nga agipatpatarus ti mangusar iti “Apo” imbes a ti personal a nagan ti Dios.
Saan a kasta ti inaramid ti Baro a Lubong a Patarus ti Nasantuan a Kasuratan. Inusarna ti nagan a Jehova iti 237 a daras iti Kristiano a Griego a Kasuratan. Idi inkeddeng dagiti nagipatarus nga aramiden daytoy, inkabilanganda ti dua a napateg a banag: (1) Dagiti Griego a manuskrito nga adda ita ket saanen nga orihinal. Naaramid ti kaaduan kadagiti rinibu ita a kopia agarup dua gasut a tawen kalpasan a naisurat dagiti orihinal a kopia. (2) Iti daydi a tiempo, dagidiay agkopia kadagiti manuskrito sinukatanda ti Tetragrammaton iti Kyʹri·os, ti Griego a sao para iti “Apo,” wenno nagkopiada kadagiti manuskrito nga awananen iti Tetragrammaton.
Patien ti New World Bible Translation Committee nga adda natibker nga ebidensia a nagparang ti Tetragrammaton kadagiti orihinal a Griego a manuskrito. Naibatay ti desisionda kadagiti sumaganad nga ebidensia:
Naglaon iti Tetragrammaton dagiti kopia ti intero a Hebreo a Kasuratan a nausar idi kaaldawan ni Jesus ken dagiti apostolna. Iti napalpalabas, adda dagiti nangkontra iti dayta a konklusion. Ngem saanen a makontra dayta ta addan dagiti nadiskobre iti asideg ti Qumran a kopia ti Hebreo a Kasuratan a naaramid idi umuna a siglo.
Idi kaaldawan ni Jesus ken dagiti apostolna, nagparang met ti Tetragrammaton kadagiti Griego a patarus ti Hebreo a Kasuratan. Iti adu a siglo, impagarup dagiti eskolar nga awan ti Tetragrammaton kadagiti manuskrito ti Septuagint a Griego a patarus ti Hebreo a Kasuratan. Ngem idi katengngaan ti maika-20 a siglo, adda natakuatan dagiti eskolar a sumagmamano a nakadadaanen a pirsay ti Septuagint a Griego a bersion a nausar idi kaaldawan ni Jesus. Naglaon dagita a pirsay iti personal a nagan ti Dios a naisurat kadagiti Hebreo a letra. Isu nga idi panawen ni Jesus, nagparang ti nagan ti Dios kadagiti kopia ti Kasuratan a naipatarus iti Griego. Ngem idi maikapat a siglo C.E., dagiti kangrunaan a manuskrito ti Griego a Septuagint, kas iti Codex Vaticanus ken Codex Sinaiticus, ket saan a naglaon iti nagan ti Dios manipud Genesis agingga iti Malakias (a nagparanganna kadagiti immun-una a manuskrito). Di ngarud pakasdaawan no apay a kadagiti manuskrito a napreserba manipud iti daydi a tiempo, saanen nga agparang ti nagan ti Dios iti Baro a Tulag, wenno Griego a Kasuratan a paset ti Biblia.
Nalawag nga imbaga ni Jesus: “Immayak iti nagan ni Amak.” Impaganetgetna met a dagiti inaramidna ket naaramid iti ‘nagan ni Amana’
Ibaga a mismo ti Kristiano a Griego a Kasuratan a masansan a dinakamat ni Jesus ti nagan ti Dios ken impakaammona dayta iti sabsabali. (Juan 17:6, 11, 12, 26) Nalawag nga imbaga ni Jesus: “Immayak iti nagan ni Amak.” Impaganetgetna met a dagiti inaramidna ket naaramid iti ‘nagan ni Amana.’—Juan 5:43; 10:25.
Gapu ta impaisurat ti Dios ti Kristiano a Griego a Kasuratan kas kanayonan ti sagrado a Hebreo a Kasuratan, saan a lohikal a bigla a maikkat ti nagan ni Jehova. Idi agarup katengngaan ti umuna a siglo C.E., kinuna ni adalan a Santiago kadagiti panglakayen idiay Jerusalem: “Insalaysay a naimbag ni Simeon no kasano nga inawat ti Dios dagiti tattao kadagiti nasion iti umuna a gundaway tapno mangpili iti ili a maipaay iti naganna.” (Aramid 15:14) Saan a lohikal nga ibaga dagita ni Santiago no awan ti makaammo wenno nagusar iti nagan ti Dios idi umuna a siglo.
Agparang ti napaababa a porma ti nagan ti Dios iti Kristiano a Griego a Kasuratan. Iti Apocalipsis 19:1, 3, 4, 6, ti nagan ti Dios ket paset ti sao a “Hallelujah.” Nagtaud daytoy iti Hebreo a sasao a literal a kaipapananna “Idaydayawyo ni Jah.” Ti “Jah” ket napaababa a porma ti nagan a Jehova. Adu ti nagan iti Kristiano a Griego a Kasuratan a nagtaud iti nagan ti Dios. Kinapudnona, ilawlawag ti adu a reperensia a ti kaipapanan ti nagan ni Jesus ket “Ni Jehova ti Mangisalakan.”
Ipakita dagiti nagkauna a sursurat dagiti Judio nga inusar dagiti Judio a Kristiano ti nagan ti Dios. Ti Tosefta, a naisurat a koleksion dagiti berbal a linteg a nakompleto idi agarup 300 C.E., kunana maipapan kadagiti sursurat dagiti Kristiano a napuoran iti Sabbath: “Impalubosda a mapuoran dagiti libro dagiti Ebanghelisador ken dagiti libro dagiti minim [naipagarup a dagiti Judio a Kristiano]. Binay-anda a mapuoran dagita, agraman ti Nagan ti Dios a naisurat kadagita.” Kinotar met ti Tosefta ti imbaga ni Rabbi Yosé a taga-Galilea, a nagbiag idi rugrugi ti maikadua a siglo C.E. Kinunana nga iti dadduma nga aldaw ti lawas, “adda mangkartib iti Nagan ti Dios kadagita a libro [kayatna a sawen, dagiti sursurat dagiti Kristiano] sa idulinda dagita, ken puoranda dagiti nabati a paset.”
Bigbigen ti dadduma nga eskolar ti Biblia a nagparang ti nagan ti Dios kadagiti paset ti Kristiano a Griego a Kasuratan a nakotar iti Hebreo a Kasuratan. Iti baba ti paulo a “Tetragrammaton in the New Testament,” kuna ti The Anchor Bible Dictionary: “Adda dagiti ebidensia nga idi damo a naisurat dagiti dokumento ti Baro a Tulag, ti Tetragrammaton, ti Nagan ti Dios a Yahweh, ket nagparang iti dadduma wenno iti amin a teksto iti Baro a Tulag a nakotar iti Daan a Tulag.” Kinuna ti eskolar a ni George Howard: “Gapu ta adda pay laeng ti Tetragram kadagiti kopia ti Griego a Biblia [ti Septuagint], ti Kasuratan nga us-usaren ti nagkauna a simbaan, umiso laeng a panunoten a dagiti mannurat iti Baro a Tulag, no agkotarda iti Kasuratan, usarenda met ti Tetragram.”
Inusar dagiti nalatak nga agipatpatarus iti Biblia ti nagan ti Dios iti Kristiano a Griego a Kasuratan. Nabayagen nga ar-aramiden dayta dagiti agipatpatarus sakbay pay a naaramid ti New World Translation. Dagitoy ti nagipatarus ken ti impatarusda: A Literal Translation of the New Testament . . . From the Text of the Vatican Manuscript, ni Herman Heinfetter (1863); The Emphatic Diaglott, ni Benjamin Wilson (1864); The Epistles of Paul in Modern English, ni George Barker Stevens (1898); St. Paul’s Epistle to the Romans, ni W. G. Rutherford (1900); The New Testament Letters, ni J.W.C. Wand, Obispo ti London (1946). Kanayonanna, iti Espaniol a patarus ni Pablo Besson idi rugrugi ti maika-20 a siglo, inusarna ti “Jehová” iti Lucas 2:15 ken Judas 14, ket iti nasurok a 100 a daras kadagiti footnote iti patarusna, impakitana a kasta ti mabalin a patarus ti nagan ti Dios. Nabayagen sakbay dagita a patarus, nausaren ti Tetragrammaton iti adu a teksto dagiti Hebreo a bersion ti Kristiano a Griego a Kasuratan manipud idi maika-16 a siglo nga agpatpatuloy. Iti laeng lengguahe a German, agarup 11 a bersion ti nagusar iti “Jehovah” (wenno ti transliterasion ti Hebreo a “Yahweh”) iti Kristiano a Griego a Kasuratan, ken uppat nga agipatpatarus ti nangipan iti dayta a nagan a nakaparentesis kalpasan ti “Apo.” Nasurok a 70 a German a patarus ti nangusar iti nagan ti Dios kadagiti footnote wenno komentario.
Nagan ti Dios iti Aramid 2:34 iti The Emphatic Diaglott, ni Benjamin Wilson (1864)
Dagiti patarus ti Biblia iti nasurok a 100 a lengguahe ket naglaon iti nagan ti Dios iti Kristiano a Griego a Kasuratan. Adu a pagsasao iti Africa, Native America, Asia, Europa, ken kadagiti isla iti Pacifico ti nagusar iti nagan ti Dios. (Kitaem ti listaan iti panid 1870 ken 1871.) Dagiti nagipatarus kadagitoy nga edision inkeddengda nga usaren ti nagan ti Dios gapu kadagiti rason a nadakamaten. Saan pay a nabayag ti dadduma kadagitoy a patarus ti Kristiano a Griego a Kasuratan, kas iti Rotuman Bible (1999), a nagusar iti “Jihova” iti 51 a daras iti 48 a bersikulo, ken iti Batak (Toba) a bersion (1989) ti Indonesia, a nagusar iti “Jahowa” iti 110 a daras.
Nagan ti Dios iti Marcos 12:29, 30 iti patarus ti maysa a lengguahe iti Hawaii
Nalawag ngarud nga adda pakaibatayan a maisubli ti nagan ti Dios a Jehova iti Kristiano a Griego a Kasuratan. Dayta a mismo ti inaramid dagiti agipatpatarus iti Baro a Lubong a Patarus. Nauneg ti panagraemda iti nagan ti Dios ken saanda a pinanggep nga ikkaten ti aniaman nga adda iti orihinal a manuskrito.—Apocalipsis 22:18, 19.