PAKALAGLAGIPAN A TANEM

Lugar a pagitabonan a pakaikabilan ti bangkay ti maysa a pimmusay a tao nga addaan namnama nga isu malaglagipto, nangnangruna ti Dios.

Maipapan iti Griego a sasao a naaramat a pangtukoy iti maysa a lugar a pagitabonan wenno tanem, kunaen ni A. T. Robertson iti Word Pictures in the New Testament (1932, Tomo V, p. 87): “Ti taphos (tanem) ipasimudaagna ti ideya a panagitabon (thapto, itabon) kas iti Mat. 23:27, ti mnemeion (manipud mnaomai, mimnesko, ipalagip) ket maysa a pakalaglagipan (panteon a kas monumento).” Nainaig iti mne·meiʹon ti sao a mneʹma, nga agparang nga addaan iti pumadpada a kaipapanan, a tumukoy met iti “maysa a pakalaglagipan wenno rekord ti maysa a banag wenno maysa a natay a tao, kalpasanna maysa a panteon a monumento, ket ngarud maysa a tanem.”​—Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words, 1981, Tomo 2, p. 173.

Ti kasta a tanem ket mabalin a nakali nga abut iti daga, wenno mabalin a nainkasigudan a rukib wenno panteon a naikungkong iti bato kas iti masansan a tanem dagiti Hebreo. (Idiligyo ti Ara 7:16 ken Ge 23:19, 20.) Kas nakitan iti ngato, nupay ti sao a taʹphos (tanem) nangnangruna a tumukoy iti pagitabonan, ipaganetget ti sasao a mneʹma (tanem) ken mne·meiʹon (pakalaglagipan a tanem) ad-adda nga ipasimudaagda ti panangtaginayon ti pakalaglagipan ti pimmusay a tao. Ngarud agparang a dagitoy naud-udi a sasao ket ad-adda a tumukoy iti kinapermanente ngem iti taʹphos; nainaig dagitoy iti Latin a sao a monumentum.

Agparang a dagiti tanem a pagitabonan dagiti Judio ket kadawyan nga adda iti ruar dagiti siudad, ngem ti kangrunaan a saan a karaman kadagita ket ti tanem ti ar-ari. Amin dagiti kasta a tanem a tinukoy ti Kristiano a Griego a Kasuratan ket agparang nga adda iti ruar dagiti siudad, malaksid iti tinukoy ti Aramid 2:29 a tanem ni David. Gapu ngarud ta adda dagita iti adayo ken saan a kayat a papanan dagiti Judio maigapu iti seremonial a kinarugit a nainaig kadagita, ti ayan ti kakasta a tanem ket nagbalin nga ayuyang no dadduma dagiti mauyong wenno adda sairona a tattao.​—Mt 8:28; Mr 5:5.

Saan a Nalabor. Nupay agserserbi kas panglaglagip iti pimmusay a tao, nalabit saan a nalabor wenno saan a nakangayngayed dagiti pangkaaduan a pakalaglagipan a tanem dagiti Judio. Nakapimpiman ti dadduma ken di mailasin ta pagnaan pay dagiti tattao ti rabawda agsipud ta pagarupenda a saan a tanem dagita. (Lu 11:44) Nupay kaugalian idi dagiti kabangibangda a pagano a tattao a papintasen dagiti tanemda sigun iti mabalinda, makita ti kinasimple dagiti nasarakan a nagkauna a tanem dagiti Judio. Iparit ngamin ti panagdaydayaw dagiti Judio ti panagrukbab kadagiti natay ken saanna nga intandudo ti aniaman nga ideya a ti maysa a natayen ket sipupuot pay laeng iti lubong dagiti espiritu, a kas kadagiti patpatien idi dagiti Egipcio, Canaanita, ken Babilonio. Ngarud, nupay ibagbaga ti adu a kritiko a nanipud pay nagkauna a tiempo ti panagdaydayaw ti nasion ti Israel ket aglalaok, kayatna a sawen, bunga ti panagtitipon dagiti agkokontra a patpatien ken napatanor babaen ti pannakainayon dagiti alagaden ken kaugalian a nagtaud kadagiti immun-una a relihion, ti kangrunaan a pangsupiat iti dayta nga ibagbagada a narelihiosuan a kinaballikug ket paneknekan manen ti kinasimple dagiti tanemda. Nupay kasta, adda dagiti napasamak a panagbalbaliw. Ipakita ni Jesus nga idi kaaldawanna kaugalian dagiti eskriba ken Fariseo nga arkosan dagiti pakalaglagipan a tanem dagiti mammadto ken ti dadduma pay. (Mt 23:29, 30) Gapu iti impluensia dagiti Griego ken Romano, narangranga a tantanem ti kaay-ayo ti babaknang iti daydi a tiempo.

Malaksid iti tanem ni Juan a Manangbautisar (Mr 6:29), dagiti kangrunaan a tanem a natukoy iti Kristiano a Griego a Kasuratan ket dagiti tanem da Lazaro ken Jesus. Ti tanem ni Lazaro ket kadawyan a tanem dagiti Judio, ta rukib dayta nga adda bato a naiserra iti wangawanganna, a dayta a wangawangan ket mabalin a pamassiten, no kunaentayo nga umasping dayta kadagiti tanem a nasarakan idiay Palestina. Ipakita ti konteksto nga adda idi dayta iti ruar ti purok.​—Jn 11:30-34, 38-44.

Tanem ni Jesus. Naitanem ni Jesus iti kabbaro a tanem a kukua ni Jose a taga Arimatea; saan a rukib dayta no di ket naikungkong iti bimmato a bakras iti maysa a minuyongan iti asideg ti lugar a nakailansaan ni Jesus. Dayta a tanem ket adda ruanganna a maserraan iti dakkel a bato, ket nalawag a nagsirkulo daytoy a bato kas ar-aramatenda no dadduma. (Mt 27:57-60; Mr 16:3, 4; Jn 19:41, 42) Iti unegna, mabalin nga adda dagiti sinanpaladpad a naikungkong kadagiti diding wenno adda dagiti nitso a nataga a patakder iti diding a pakaikabilan dagiti bangkay.​—Idiligyo ti Mr 16:5.

Adda dua a disso nga isu ti kangrunaan nga ibagbagada nga orihinal nga ayan ti tanem ni Jesus. Ti maysa isu ti nabayagen a maikunkuna a disso a nakaipatakderan ti Simbaan ti Nasantuan a Panteon. Ti sabali pay a disso ket daydiay pagaammo kas Tanem iti Minuyongan, a nataga iti nakadakdakkel a bato a nagdawadaw iti sikigan ti maysa a turod ken adda iti ruar latta dagiti agdama a pader ti siudad. Nupay kasta, awan ti sigurado a pammaneknek a ti maysa kadagitoy ti agpaypayso nga ayan ti pakalaglagipan a tanem a nakaikabilan ni Jesus.​—Kitaenyo ti GOLGOTHA.

‘Tantanem a Naluktan’ idi Natay ni Jesus. Mapagsusupiatan unay ti teksto iti Mateo 27:52, 53 a nangdakamat maipapan ‘kadagiti naluktan a pakalaglagipan a tanem’ gapu iti maysa a ginggined idi tiempo ti ipapatay ni Jesus, ta patien ti dadduma nga adda napasamak a panagungar. Nupay kasta, no idilig daytoy kadagiti teksto mainaig iti panagungar nabatad a saan a panagungar ti desdeskribiren dagitoy a bersikulo no di ket naipalladaw laeng dagiti bangkay manipud kadagiti tanemda, nga umasping dayta kadagiti napasamak iti nabiit pay a tiempo, kas koma idiay Ecuador idi 1949 sa idiay Sonsón, Colombia, idi 1962, idi a 200 a bangkay iti sementerio ti naipalladaw manipud kadagiti tanemda gapu iti napigsa a panagkintayeg ti daga.​—El Tiempo, Bogotá, Colombia, Hulio 31, 1962.

Panglaglagip ti Dios. Gapu ta ti kangrunaan a kaipapanan ti mne·meiʹon ket panglaglagip, agparang nga apagpag-isu unay ti pannakaaramat daytoy a sao (imbes a ti taʹphos) iti Juan 5:28 maipapan iti panagungar “amin dagidiay adda kadagiti pakalaglagipan a tanem” ken kasungani unay dayta ti iladladawan ti Gehenna a naan-anay a pannakaikkat ken pannakapunas iti lagip. (Mt 10:28; 23:33; Mr 9:43) Ti wagas a panagitabon dagiti Hebreo (kitaenyo ti PANAGITABON, DAGITI LUGAR A PAGITABONAN) ket mangipasimudaag a maseknanda a lagipen koma ida nangnangruna ni Jehova a Dios a nangisaadanda iti pammatida kas “mananggunggona kadagidiay sipapasnek a mangsapsapul kenkuana.” (Heb 11:1, 2, 6) Manmano unay a makitikitan iti sasao ti Israelita a tantanem ken, no adda man naikitikit, masansan a nagan laeng. Dagiti natan-ok nga ar-ari ti Juda ket awanan kadagiti nangayed a monumento a nakaikitikitan ti sasao a mangidayaw kadakuada ken dagiti natan-ok a gapuananda, saan a kas iti inaramid ti ar-ari ti dadduma a nasion. No kasta, nabatad ngarud a ti pakaseknan ti matalek a tattao kadagidi nagkauna a tiempo ket ti pannakaisurat ti naganda iti “libro a pakalaglagipan” a nadeskribir iti Malakias 3:16.​—Idiligyo ti Ec 7:1; kitaenyo ti NAGAN.

Ti panglaglagip nga isu ti kangrunaan a kaipapanan ti orihinal a Griego a sasao maipaay iti “tanem” wenno “pakalaglagipan a tanem” ket isu met ti kaipapanan ti kiniddaw ti mannanakaw a nailansa iti sibay ni Jesus a “laglagipennak inton makagtengka iti pagariam.”​—Lu 23:42.