MATA

Ti paset ti bagi a maaramat iti panagkita, maysa a nakasaysayaat ken automatiko nga agpokus a “kamera” a mangyallatiw kadagiti impulso agturong iti utek, a mangipaulog iti nakaipokusan ti retina ti mata kas ti ladawan a makitkita. Ti Hebreo nga ʽaʹyin ken ti Griego nga o·phthal·mosʹ ket agpada a naaramat iti literal ken piguratibo nga anag. Ti Hebreo a termino ket naaramat met a tumukoy iti maysa nga “ubbog.” (Ge 24:13; Ex 15:27) Ti kaadda ti dua a mata, kas ti adda iti bagi ti tao, ket mangipaay iti nalawag a pannakakita iti pakabuklan ti maysa a banag (stereoscopic vision). Nakapimpiman a kasasaad ti saan a pannakakita agsipud ta dayta ti kapatgan a mangyallatiw iti impormasion iti isip.

Ti mata ket maysa kadagiti kapintasan a paset ti bagi. (Sol 1:15; 4:9; 7:4) Adda pagdaksanna no ti maysa a tao ket adda pilaw ti matana wenno bulsek agsipud ta saan a makapagserbi kas maysa a padi iti sidong ti Linteg ti tulag. (Le 21:18, 20) Idiay Israel, iti sidong ti Linteg, no ti maysa a lalaki dinangranna ti mata ti adipenna masapul a wayawayaanna dayta a tao. (Ex 21:26) Adda dagiti nagkauna a nasion a siuulpit a nangbulsek iti matmata dagiti natatan-ok a lallaki a nakautiboda tapno maibabain ken mapukaw ti bileg dagiti kabusor.​—Uk 16:21; 1Sm 11:2; 2Ar 25:7.

Ti pakabuklan ti mata ipakitana ti nakaskasdaaw a disenio a gapuanan ti Nangaramid iti dayta, ket saan unay a maawatan dagiti sientista ti proseso nga aramiden ti utek kadagiti impormasion nga iyallatiw ti mata. Ipatuldo daytoy ti kinasaririt daydiay nangdisenio iti dayta. Paneknekan a mismo ni Jehova a Dios a pinarsuana ti mata, idi kinunana: “Daydiay mangar-aramid iti mata, saan aya a makakita?”​—Sal 94:9; Pr 20:12.

Dagiti Mata ni Jehova. Tulongannatayo ti Dios a mangtarus ken mangapresiar kadagiti bambanag a maipapan kenkuana babaen ti panangipadisna kadagiti banag a makita ken pagaammotayo. Gapuna, iti piguratibo a pamay-an dakamatenna nga addaan kadagiti “mata” a sikikita iti ilina, a nabatad a mangipamatmat a bambantayan ken siaayat nga ay-aywananna ida. Kuna ni apostol Pedro: “Dagiti mata ni Jehova addada kadagidiay nalinteg.” (1Pe 3:12) Impaganetget ti Dios daytoy a panangaywan ken kasta unay a pannakaseknanna iti pagimbaganda idi dinakamatna dagiti adipenna kas “ti alintatao” ti matana, a mangipakita a napategda iti imatangna ken agtignay a dagus maipaay kadakuada no sagiden ida ti kabusor.​—De 32:10; Sal 17:8.

Kastoy ti insurat ni Jeremias idi inladawanna no kasano a palpaliiwen ti Dios dagiti tignay ti amin a tao: “Dagiti mata [ti Dios] silulukat iti amin a daldalan ti annak ti tattao, tapno itden iti tunggal maysa ti maitunos iti daldalanna.” (Jer 32:19) Maipapan iti awan inggana a pannakaammo ni Jehova ken mainaig iti panggepna a mangipakat iti kinahustisia iti isuamin a tao, insurat ni apostol Pablo: “Awan ti parsua a saan a sibabatad iti imatangna, no di ket amin a bambanag lamolamoda ken sipapanayagda a naiparang kadagiti mata daydiay pagidatagantayo.” (Heb 4:13; 2Cr 16:9; Sal 66:7; Pr 15:3) Kunaen met ti salmista maipapan iti panangsukimat ken panangusig ti Dios kadagiti tattao: “Dagiti bukodna a mata kumitada, dagiti bukodna nga agsilnasilnag a mata sukimatenda ti annak ti tattao.”​—Sal 11:4.

Kabaelan ni Jehova nga ammuen dagiti galad ken pagannayasan ti maysa a tao wenno ti henetiko a pakabuklanna uray pay bayat a mabukbukel iti aanakan, kas iti kaso da Jacob ken Esau. (Ge 25:21-23; Ro 9:10-13) Nadakamat dayta a kinapudno iti sasao ni salmista David: “Dagita matam nakitada uray pay ti maisiksikog a bagik, ket iti librom naisurat dagiti amin a pasetna, no maipapan iti al-aldaw idi a nabukelda ket awan pay idi ti maysa kadakuada.”​—Sal 139:15, 16.

Naaramat iti Mangiladawan a Pamay-an. Ti mata ti tao ket napateg a pangyallatiw iti impormasion iti isip, a nabileg ti impluensiana iti emosion ken tigtignay. Ni Satanas sinulisogna ni Eva babaen ti panangituggodna kenkuana nga agtarigagay iti maysa a banag a nakita dagiti matana. (Ge 3:6) Sinulisogna ni Jesus nga agbasol babaen ti di umiso a panagtarigagay iti bambanag a makita dagiti matana. (Lu 4:5-7) Ken ibaga kadatayo ni apostol Juan a “ti derrep dagiti mata” ket maysa kadagiti banag a nagtaud iti daytoy a lubong, nga aglabas inton kamaudiananna. (1Jn 2:16, 17) Iparangarang met dagiti mata ti adu a nadumaduma nga emosion, isu nga usaren ti Kasuratan ti sasao a “napalalo [natangsit] a matmata” (Pr 6:17); ‘dagiti rumimatrimat a mata’ (ti dakes ken manangsulisog a babai​—Pr 6:25); “mata a napno iti pannakikamalala” (2Pe 2:14); ti ‘di naparabur a mata’ (Pr 23:6); ti “naapal a mata” (Pr 28:22); ti ‘mata a nadangkes’ a kasungani ti “naasi” a mata.​—Mt 20:15; Pr 22:9.

Ti panaggaraw dagiti mata ipamatmatda ti rikrikna ti maysa a tao. Mabalin nga iparangarangda ti kaadda wenno kaawan ti asi (De 19:13); mabalin a siuuyaw nga ‘agkidday’ wenno ‘agkirem’ dagitoy, wenno aggandat dagita iti dakes a banag. (Sal 35:19; Pr 6:13; 16:30) Nadakamat nga ikidem wenno ilemmeng ti maysa a tao dagiti matana no saanna a kayat nga aramiden ti maysa a banag wenno saanna a kayat ti agtignay maipaay iti sabali a tao. (Mt 13:15; Pr 28:27) Naikuna nga adda “iti ungto ti daga” ti matmata ti maag, nga agallaalla dagita ken awan ti aniaman a banag a nakaituronganda, a saan a nakaturong ti panunotna iti rumbeng koma a panunotenna. (Pr 17:24) Makita iti mata ti maysa a tao no isu ket nasalun-at, nasaranta wenno naragsak. (1Sm 14:27-29; De 34:7; Job 17:7; Sal 6:7; 88:9) Kinuna ni Ari Jehosafat ken Jehova: “Situturong kenka dagiti matami.”​—2Cr 20:12.

Iti dadduma a konteksto, dagiti “mata” ket tumukoy iti pangngeddeng (Ge 19:14; Pr 12:15; Mt 21:42), kaadda (Ge 23:11), pannakaammo (Nu 15:24), atension (Ge 44:21; Lu 4:20), wenno pannakipagrikna (Pr 28:27) ti maysa a tao. Ti Hebreo a sao nga ʽaʹyin (mata) ket mabalin met a tumukoy iti langa ti maysa a banag, kas ti “makitkita a rabaw” ti daga (Ex 10:5, Rbi8 ftn), ti “langa” ti manna ken elektrum (Nu 11:7, Rbi8 ftn; Eze 1:4), ti ‘silap’ ti arak (Pr 23:31), ti “silap” ti yelo (Eze 1:22), ken ti “buya” ti gambang (Da 10:6).​—Idiligyo ti Zac 5:6, Rbi8 ftn.

Pannakakita iti Dios Kasta met ken Jesus. Dagiti espiritu a parsua kas kadagiti anghel ket kabaelanda a kitaen ti kinaraniag ni Jehova (Mt 18:10; Lu 1:19), banag a saan a kabaelan ti matmata ti tao, ta ni Jehova a mismo imbagana ken Moises: “Awan ti tao a makakita kaniak ket kaskasdi nga agbiag.” (Ex 33:20) Kinuna ni Juan: “Awan ti tao a nakakita iti Dios uray kaano.” (Jn 1:18) Gapuna, idi imbaga ni Jesus iti adalanna a ni Felipe a: “Ti nakakita kaniak nakitana met ti Ama” (Jn 14:9), ken idi kinuna ni apostol Juan a: “Ti agaramid iti dakes saanna a nakita ti Dios” (3Jn 11), nabatad a tuktukoyenda ti pannakakita iti Dios babaen iti ‘matmata ti puso,’ saan a babaen kadagiti pisikal a mata, sigun iti panangiladawan ni apostol Pablo. (Efe 1:18) Dagidiay makakita babaen iti matmata ti puso isuda dagidiay pudno a makaam-ammo iti Dios, a mangapresiar kadagiti kualidadna, ket dayta ti makagapu no apay a naikuna ni Juan: “Ti saan nga agayat saanna a naam-ammo ti Dios, agsipud ta ti Dios ket ayat.”​—1Jn 4:8.

Kasta met ngarud, yantangay kinuna ni Jesus nga ‘isu saanton a makita ti lubong’ (Jn 14:19), ti sasao iti Apocalipsis 1:7 nga: “Isu [ni Jesu-Kristo] makitanto ti tunggal mata,” saan la ketdi a tumukoy iti literal a mata. Imbes ketdi, tumukoy dayta iti epekto iti panunot dagiti tattao a mangpalpaliiw kadagiti pammaneknek a makita ti literal a matmatada inton dadaelenen ni Jesu-Kristo dagiti kabusorna. Nupay kasta, nabatad nga ipakita ti Biblia a dagidiay ayaban ti Dios nga agbiag idiay langit a kadua ni Kristo ket literal a makitadanto ti Dios, a kaipapanan dayta ti panagungarda iti nailangitan a naespirituan a bagi.​—1Pe 1:4; 1Co 15:50-54; idiligyo ti 1Pe 3:18.

Naespirituan a Panagkita. Ti naespirituan a mata kasta met ti pisikal a mata ket sagut ti Dios. (Pr 20:12) Inkarina a paimbagenna dagiti naespirituan a mata kasta met dagiti pisikal a mata ken ikkatenna dagiti amin a pakaigapuan ti lulua. (Isa 35:5; Apo 21:4) Ti maysa a tao saanna a maawatan dagiti panggep ti Dios no awan ti sagut a naespirituan a panagkita. Iti sabali a bangir, ilemmeng ni Jehova ti kinapudno manipud matmata dagidiay nasubeg wenno rebelioso, a bay-anna nga “agsipnget . . . dagiti matada.” (Ro 11:8-10; Lu 19:42) “Adda [literal a] matmatada, ngem saanda a makakita [iti naespirituan a pamay-an].”​—Jer 5:21; Isa 59:10.

Impatuldo met ni Jesus a masapul a mapagtalinaed a nalawag ken nakapokus ti naespirituan a panagkita ti maysa a tao. Kinunana: “Ti pagsilawan ti bagi isu ti mata. No, ngarud, simple [napasnek; naipamaysa; nakapokus; naparabur] ti matam, ti intero a bagim naraniagto; ngem no nadangkes ti matam, ti intero a bagim nasipngetto. No iti kinapudnona ti lawag nga adda kenka ket kinasipnget, anian a nagdakkel dayta a kinasipnget!” (Mt 6:22, 23, Rbi8 ftn) Imbalakad pay ni Jesus a saan koma nga aginlalaing ti maysa a tao a mangikkat iti “garami” iti mata ni kabsatna tapno makaaramid kadagiti nasaysayaat a pangngeddeng, idinto ta ti panagaramidna iti umiso a pangngeddeng ket nabangenan met iti maysa a “pasanggir.”​—Mt 7:3-5.

Nakita ni apostol Juan ti trono ti Dios, ket adda sadiay ti uppat a sibibiag a parsua a napno iti matmata iti sanguanan ken iti likudan. (Apo 4:6, 8) Gapuna sisisiput a kankanayon dagitoy a parsua yantangay makitada ti amin a banag. Pagaammoda unay no ania ti mapaspasamak ditoy daga. Kanayon nga agpannurayda iti Dios iti amin a banag ken itungpalda ti amin nga ibagana a kayatna a maaramid. (Idiligyo ti Sal 123:2; kasta met ti Eze 1:18; 10:12.) Balakadan ni Jehova dagiti adipenna a saanda a bay-an a ‘pumanaw ti sasaona kadagiti matada.’​—Pr 4:20, 21; Lu 10:23; kitaenyo ti KINABULSEK.