Jọ Kẹle Esuo-Ọghẹnẹ
“ỌNOWO na họ obruoziẹ mai, ỌNOWO na họ osu mai, ỌNOWO na họ ovie mai.”—AIZAYA 33:22.
1. Fikieme egọmeti ọ jẹ rọ ẹme osegboja kẹ ahwo buobu?
UZOẸME kpahe egọmeti o r’oja gaga k’omai kpobi. Emamọ egọmeti o rẹ wha udhedhẹ gbe efe ze. Ebaibol na ọ ta nọ: “Ovie nọ o re bruoziẹ okiẹrẹe ọye otọ riẹ u re viẹ.” (Itẹ 29:4) Evaọ abọdekọ riẹ, ekpere egọmeti o re su kpohọ ẹdhoguo-emu, ofruriọ, gbe okienyẹ. “Ohwo oyoma ọ tẹ rọ osu, ahwo a rẹ jọ uweli.” (Itẹ 29:2) Evaọ ikuigbe kpobi, ahwo a dawo oghoghẹrẹ egọmeti buobu no, yọ u yoma kẹhẹ, ahwo kpobi a rọ “uweli” fiki okienyẹ isu rai. (Ọtausiuwoma Na 8:9) Kọ oghẹrẹ egọmeti jọ o sae te wha edẹro se ahwo nọ a rọ otọ riẹ kpobi?
2. Fikieme “esuo-Ọghẹnẹ” ọ jẹ rọ emamọ edhesẹ ọ egọmeti Izrẹl anwae?
2 Josephus ogbiku na ọ fodẹ oghẹrẹ obọdẹ egọmeti jọ nọ o kere nọ: “Ahwo jọ a rehọ ogaga ukpehru na họ obọ esuo-omọvo no, efa esuo-uthahwo, efa kọ obọ ogbotu. Ghele na, uvumọ eghẹrẹ enana i si ọkẹ-izi mai [Mosis] urru hu, rekọ a tẹ tae kẹkẹe, o ru izi riẹ fihọ oghẹrẹ nọ a rẹ sai se ‘esuo-Ọghẹnẹ,’ nya siọ ogaga gbe udu esuo kpobi ba kẹ Ọghẹnẹ.” (Against Apion, II, 164-5) Wọhọ epanọ Concise Oxford Dictionary o ta, esuo-Ọghẹnẹ họ “oghẹrẹ egọmeti nọ Ọghẹnẹ o bi su.” Ẹme ọyena ọ roma via evaọ Ebaibol ho, rekọ u dhesẹ egọmeti Izrẹl anwae. Dede nọ emọ Izrẹl a ti wo ovie nọ a rẹ ruẹ, uzedhe osu rai họ Jihova. Aizaya ọruẹaro Izrẹl ọ ta nọ: “ỌNOWO na họ obruoziẹ mai, ỌNOWO na họ osu mai, ỌNOWO na họ ovie mai.”—Aizaya 33:22.
Eme Họ Uvi Esuo-Ọghẹnẹ?
3, 4. (a) Eme họ uvi esuo-Ọghẹnẹ? (b) Kẹle na, didi eghale esuo-Ọghẹnẹ ọ te wha te ahwo-akpọ kpobi?
3 Anwo nọ Josephus ọ rọ rẹriẹ ubiẹme na ze, a dhesẹ ikegbe ahwo buobu no wọhọ esuo-Ọghẹnẹ. Ibuobu rai a rẹ lọhọ ẹro ho, a rọ eva gaga, avọ okienyẹ. Kọ a ghinẹ rọ esuo-Ọghẹnẹ? Orọnikọ o rọ ere he evaọ edhere nọ Josephus ọ rọ rehọ ubiẹme na ruiruo. Ẹbẹbẹ na họ a ru otofa “esuo-Ọghẹnẹ” kẹre no. World Book Encyclopedia o f’otọ riẹ wọhọ “egọmeti nọ ozerẹ hayo izerẹ i bi su, gbe onọ ahwo ọkwa-ozerẹ na a jọ wo udu evaọ eme egọmeti gbe erọ egagọ.” Dede na, uvi esuo-Ọghẹnẹ orọnikọ esuo izerẹ hẹ. O rọ esuo Ọghẹnẹ, egọmeti nọ Ọnọma ehrugbakpọ na, Jihova Ọghẹnẹ, o bi su.
4 Kẹle na akpọ na soso ọ be te jọ otọ esuo-Ọghẹnẹ, yọ didi oghale oyena o be te jọ! “Ọghẹnẹ oma riẹ a gbẹ te jọ, ọ vẹ te jọ Ọghẹnẹ rai. Ọghẹnẹ o ve ti ririe irui kpobi no aro rai; uwhu o gbẹte jọ ofa ha, hayo kọ uweri hi, hayo oviẹ hẹ, hayo edada ọvuọvo ho, keme eware anwae evrẹ no.” (Eviavia 21:3, 4) Uvumọ esuo ozerẹ ahwo-akpọ sebaẹgba o sae wha evawere otiọye ze he. Ọghẹnẹ ọvo ọ rẹ sai ru ei. Fikiere, Ileleikristi uzẹme a rẹ daoma rehọ esuo-Ọghẹnẹ ze ẹkwoma owojẹ isuẹsu hu. A rẹ hẹrẹ Ọghẹnẹ avọ odiri re ọ rehọ esuo riẹ mu akpọ-soso evaọ oke gbe edhere obọ riẹ.—Daniẹl 2:44.
5. Diẹse uvi esuo-Ọghẹnẹ ọ be jọ su nẹnẹ, kọ didi enọ e roma via no kpahiẹe?
5 Ghele na, bọo oke oyena, uvi esuo-Ọghẹnẹ o rọ. Diẹse? Evaọ udevie enọ e be roma kpotọ kẹ esuo Ọghẹnẹ avọ unevaze je bi kuobọ gbe ru oreva riẹ. A koko ahwo ẹrọwọ itieye họ no wọhọ “orẹwho” abọ-ẹzi akpọ soso evaọ ‘otọ’ abọ-ẹzi riẹ. Ae họ okiọkotọ ‘Izrẹl Ọghẹnẹ’ na gbe egbẹnyusu Ileleikristi rai nọ i bu vi ima isoi gbe ubro no. (Aizaya 66:8; Ahwo Galesha 6:16) Enana e rọ otọ Jesu Kristi, Ovie obọ odhiwu nọ Jihova Ọghẹnẹ o ro mu no, ‘ovie ebẹdẹ bẹdẹ’ na. (1 Timoti 1:17; Eviavia 11:15) Edhere vẹ ukoko onana o rọ rrọ esuo-Ọghẹnẹ? Ẹvẹ ahwo riẹ a rri udu esuo egọmeti? Kọ ẹvẹ ahwo nọ a rọ esuo a be rọ yọrọ uzi esuo-Ọghẹnẹ evaọ orẹwho abọ-ẹzi rai?
Ukoko Esuo-Ọghẹnẹ
6. Ẹvẹ Ọghẹnẹ ọ rẹ sai ro su ukoko ohwo-akpọ, onọ a rẹ ruẹ?
6 Ẹvẹ Jihova, ọnọ ọ be rria idhiwu nọ a rẹ ruẹ hẹ na, ọ sai ro su ukoko ohwo-akpọ? (Olezi 103:19) O lọhọ keme ahwo nọ a rọ eva riẹ a bi lele ohrẹ ofuafo na: “Rehọ ẹroọrọsuọ ra kpobi kpahe ỌNOWO na whọ rehọ eva kpahe ẹriẹ omobọ ra ha.” (Itẹ 2:6; 3:5) A kẹ Ọghẹnẹ uvẹ re o su ai nọ a bi koko “uzi Kristi na” je bi fi izi Ebaibol na h’iruo evaọ izuazọ ekẹdẹ kẹdẹ rai. (Ahwo Galesha 6:2; 1 Ahwo Kọrint 9:21; 2 Timoti 3:16; rri Matiu 5:22, 28, 39; 6:24, 33; 7:12, 21.) Re a ru onana, a rẹ jọ emọ-iwuhrẹ Ebaibol. (Olezi 1:1-3) Wọhọ “uvi-ahwo” Bẹroea anwae, orọnikọ ahwo-akpọ a bi lele he rekọ kẹse kẹse a be kiẹ eware nọ a bi wuhrẹ riwi no Ebaibol ze. (Iruẹru 17:10, 11; Olezi 119:33-36) A be lẹ wọhọ ọso-ilezi na nọ: “Wuhrẹ omẹ oziẹobro gbe ẹriẹ, keme izi ra mẹ rọo.”—Olezi 119:66.
7. Eme họ othotha ọrọ ẹruọsa evaọ esuo-Ọghẹnẹ?
7 Evaọ ukoko kpobi, ahwo jọ a rẹ jariẹ hrọ nọ e rẹ k’obaro hayo kpọ eware viẹ. Nwanọ enẹ Isẹri Jihova a rọ, yọ a bi lele othotha udu-esuo nọ Pọl ukọ na ọ fodẹ: “Rekọ mẹ guọlọ re wha riẹ nọ Kristi họ ọ nọ o wo uzou ohwo kpobi, ọzae ọye o wo uzou aye riẹ, Ọghẹnẹ kọ ọye o wo uzou Kristi.” (1 Ahwo Kọrint 11:3) Rọwo kugbe onana, ezae nọ i te a re ruiruo wọhọ ekpako evaọ ukoko na. Yọ dede nọ Jesu—“ọ nọ o wo uzou ohwo kpobi”—ọ rọ obọ odhiwu, inievo “riẹ nọ i kiọkọ” e gbẹ rọ otọakpọ na, enọ i wo ẹruore esuo kugbei evaọ obọ idhiwu. (Eviavia 12:17; 20:6) Enana i ru ‘odibo ẹrọwọ avọ areghẹ’ na via. Ileleikristi a re dhesẹ omarokpotọ rai kẹ Jesu, a vẹ rọ ere r’uzou kpotọ kẹ ọnọ o w’uzou Jesu, Jihova, ẹkwoma ẹjẹrehọ uzou-uwo “odibo” ọyena. (Matiu 24:45-47; 25:40) Evaọ edhere ọnana, esuo-Ọghẹnẹ na o vẹ jọ owowa. “Ọghẹnẹ ọ rọ Ọghẹnẹ ukpokpoma ha rekọ ọrọ udhedhẹ.”—1 Ahwo Kọrint 14:33.
8. Ẹvẹ ekpako Ileleikristi a rẹ rọ tha uzi esuo-Ọghẹnẹ uke?
8 Ekpako Ileleikristi a be tha uzi esuo-Ọghẹnẹ uke keme a vuhumu nnọ Jihova ọ te nọ mi ai kẹ epanọ a rehọ umutho udu-esuo rai ruiruo riwi. (Ahwo Hibru 13:17) Yọ evaọ iroro ejẹ, a rẹ rẹro so areghẹ Ọghẹnẹ, orọnikọ orọ obọ rai hi. Evaọ onana, a bi lele oriruo Jesu. Ọye họ ọzae nọ ọ mai wo areghẹ nọ ọ rria no. (Matiu 12:42) Ghele na, ọ ta kẹ ahwo Ju nọ: “Ọmọ ọvo ọ sai ru oware ovo ho, rekọ epanọ ọ ruẹ Ọsẹ nọ o re ruo.” (Jọn 5:19) Ekpako na a te je wo uruemu wọhọ orọ Devidi ovie na. Ọ jọ ọkwa ologbo evaọ esuo-Ọghẹnẹ. Ghele na, ọ gwọlọ lele edhere Jihova, orọnikọ orọ obọ riẹ hẹ. Ọ lẹ nọ: “ỌNOWO, wuhrẹ omẹ edhere ra; who su omẹ fihọ edhere nọ okiete fiki ewegrẹ mẹ.”—Olezi 27:11.
9. Kpahe ẹruore sa-sa gbe uvẹ-ọghọ sasa evaọ esuo-Ọghẹnẹ, didi eriwo owowa Ileleikristi omarọkẹ a re wo?
9 Ahwo jọ a n’onọ no sọ u woma re udu-esuo evaọ ukoko na o jọ obọ ezae nọ i te ọvo hayo oware nọ o soriẹ nọ ejọ i je wo ẹruore odhiwu, efa kọ ẹruore otọakpọ. (Olezi 37:29; Ahwo Filipai 3:20) Ghele na, Ileleikristi nọ e roma mudhe no a wo ovuhumuo inọ eruẹrẹfihotọ enana e rọ Ẹme Ọghẹnẹ. I no obọ Ọghẹnẹ ze. A tẹ n’onọ kpahe ai, onọ na u re no obọ ahwo nọ a vuhu izi Ebaibol mu hu. U te no ere no, Ileleikristi a riẹ nọ t’ezae t’eyae a rọ ẹrẹrẹ evaọ aro Jihova kpahe eme usiwo. (Ahwo Galesha 3:28) Rọ kẹ Ileleikristi uzẹme, re a jọ egegagọ Osu ehrugbakpọ na yọ uvẹ-ọghọ nọ a rẹ ruẹ ibe riẹ hẹ, yọ o rẹ were ae re a jọ ọkwa nọ Jihova ọ kẹ rai kpobi. (Olezi 31:23; 84:10; 1 Ahwo Kọrint 12:12, 13, 18) Ofariẹ, uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ, makọ orọ obọ odhiwu hayo orọ otọakpọ aparadase, ghinọ ẹruore ogbunu.
10. (a) Didi emamọ uruemu Jonatan o dhesẹ? (b) Ẹvẹ Ileleikristi nẹnẹ a re ro dhesẹ uruemu nọ o wọhọ orọ Jonatan?
10 Fikiere, Isẹri Jihova a tho Jonatan, ọmọ Sọl ovie na ọnọ ọ dhozọ Ọghẹnẹ. Jonatan ọ hae te jọ emamọ ovie. Ghele na, fiki ababọ ẹrọwọ Sọl, Jihova ọ tẹ salọ Devidi re ọ jọ ovie avivẹ Izrẹl. Kọ Jonatan ọ dheva fiki onana? Ijo. O zihe ruọ emamọ ogbẹnyusu Devidi ọ tẹ tubẹ thọe no obọ Sọl. (1 Samuẹle 18:1; 20:1-42) Epọvo na, ahwo nọ a wo ẹruore otọakpọ a be re erọ ẹruore odhiwu ihri hi. Yọ Ileleikristi uzẹme a be re enọ Ọghẹnẹ o fihọ ọkwa evaọ ukoko na ihri hi. Ukpoye, a be “jọ eva uyoyou riwi ae kpehru gaga,” bi vuhu iruo egaga rai mu fiki inievo abọ-ẹzi rai.—1 Ahwo Tẹsalonika 5:12, 13.
Eriwo Ọghẹnẹ ọrọ Esuo Egọmeti
11. Ẹvẹ Ileleikristi nọ e be roma kpotọ kẹ esuo Ọghẹnẹ a re rri esuo egọmeti?
11 Otẹrọnọ Isẹri Jihova a rọ otọ esuo-Ọghẹnẹ, ubiẹro vẹ a bi ro rri isu orẹwho? Jesu ọ ta nọ “a rọ e rọ akpọ na ha.” (Jọn 17:16) Ghele na, Ileleikristi a riẹ nọ a kru “Siza” osa, egọmeti akpọ na. Jesu ọ ta nọ a rẹ “rehọ eware Siza kẹ Siza, re wha rehọ eware Ọghẹnẹ kẹ Ọghẹnẹ.” (Matiu 22:21) Wọhọ epanọ Ebaibol na ọ ta, “Ọghẹnẹ ọvo ọ rehọ” egọmeti ohwo-akpọ na mu. Jihova, Ehri udu-esuo kpobi, ọ kẹ egọmeti na uvẹ, yọ o rẹro mi ai nọ a ru ewoma kẹ ahwo nọ a rọ otọ esuo rai. Nọ a te ru ere, yọ a rọ “odibo Ọghẹnẹ.” Ileleikristi a rọ otọ egọmeti ẹkwotọ nọ a be rria “fiki iroro” rai. (Ahwo Rom 13:1-7) Dede na, otẹrọnọ orẹwho na o yare oware nọ o wọso uzi Ọghẹnẹ, Oleleikristi na o ve “yo ẹme Ọghẹnẹ vi o rọ ahwo.”—Iruẹru 5:29.
12. Okenọ isu na a te bi kpokpo Ileleikristi uzẹme, oriruo ono a re lele?
12 Kọ ẹvẹ otẹrọnọ egọmeti o kpokpo Ileleikristi uzẹme? Koyehọ a re lele oriruo Ileleikristi ọsosuọ, enọ i thihakọ ukpokpoma. (Iruẹru 8:1; 13:50) Edawọ enana e ro rai ọza ha, keme Jesu ọ vẹvẹ e rai unu no vẹre nnọ edawọ e be tha. (Matiu 5:10-12; Mak 4:17) Ghele na, Ileleikristi ọsosuọ eyena a ru enọ i je kpokpo ai na kele he; hayo kọ ẹrọwọ rai u whrehe fiki ọyawọ na ha. Ukpoye, a lele oriruo Jesu: “Okenọ a jẹ poviẹ e, ọ rẹriẹ unu poviẹ ifo ho; nọ ọ jẹ ruẹ uye, o hrou oma ha; rekọ o fi oma riẹ họ-otọ kẹ ọnọ o re bruoziẹ kiete.” (1 Pita 2:21-23) Ẹhẹ, izi Ileleikristi e rẹ kparobọ vi evedha Setan.—Ahwo Rom 12:21.
13. Owọ vẹ Isẹri Jihova a jẹ no kpahe ukpokpoma gbe ota nọ a be bọwo ae?
13 Epọvo na o rọ nẹnẹ. Evaọ ikpe-udhusoi ọnana, Isẹri Jihova a ruẹ uye gaga no evaọ obọ isu egeva—wọhọ epanọ Jesu ọ ruẹaro riẹ. (Matiu 24:9, 13) Evaọ ekwotọ jọ ota gbe ọtaraha i bi no obọ ahwo nọ e gwọlọ bẹbẹ isu na họ lahiẹ Ileleikristi oruọzewọ enana. Ghele na, makọ “iyẹrẹ iyoma” eyena, Isẹri na a be rehọ uruemu uwoma rai dhesẹ oma via wọhọ egbodibo Ọghẹnẹ. (2 Ahwo Kọrint 6:4, 8) Okenọ o tẹ lọhọ, a tu ẹdhọ rai bru isu ẹkwotọ gbe ekọto no re a dhesẹ nọ evowa a rọ. A rẹ rehọ edhere nọ u te rai obọ kpobi thọ emamọ usi na uke evaọ ẹgbede. (Ahwo Filipai 1:7) Rekọ nọ a te ru utho ẹgba rai nọ uzi ogwọlọ no, a vẹ nyasiọ ẹme na ba obọ Jihova. (Olezi 5:8-12; Itẹ 20:22) O tẹ gwọlọ, wọhọ Ileleikristi ọsosuọ na, ozọ u re mu ai hi re a ruẹ uye kẹ ẹrẹreokie.—1 Pita 3:14-17; 4:12-14, 16.
Rọ Oruaro Ọghẹnẹ Karo
14, 15. (a) Eme ahwo nọ e be tha usi esuo-Ọghẹnẹ uke a rọ karo? (b) Oria vẹ Solomọn ọ jọ kẹ emamọ oriruo ọrọ omarokpotọ evaọ ọkwa gbe ẹruọsa riẹ?
14 Okenọ Jesu o wuhrẹ ilele riẹ nọ a lẹ, oware ọsosuọ nọ ọ fodẹ họ erufuọ odẹ Jihova. (Matiu 6:9) Rọwokugbe onana, ahwo nọ e be rria otọ esuo-Ọghẹnẹ a rẹ gwọlọ oruaro Ọghẹnẹ, orọnikọ orọ omobọ rai hi. (Olezi 29:1, 2) Ebaibol na ọ niyẹrẹ nọ evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ na, onana o jọ utho ezoruẹ kẹ ahwo jọ nọ e rọwo lele Jesu hu keme “a you ujiro ahwo,” a gwọlọ oruaro ahwo. (Jọn 12:42, 43) Uzẹme, o gwọlọ omarokpotọ re a fi Jihova họ aro oruaro omobọ ohwo.
15 Solomọn o dhesẹ emamọ uruemu evaọ abọ ọnana. Rehọ eme riẹ eva emudhe etẹmpol oruaro na nọ ọ bọ rọ wawo eme Nebukadneza kpahe iruẹru ebabọ riẹ. Avọ igabọ nọ ọ jẹ kpare kpehru, Nebukadneza o s’eha nọ: “Kọ ogbẹrọnọ Babilọn ologbo na [ọnọ mẹ] rehọ ogaga bọ rọkẹ oria-ẹria uvie rọkẹ oruaro [adhẹẹ] mẹ na!” (Daniẹl 4:30) Wo ẹhẹriẹ, Solomọn o rri iruo riẹ kpobi kakao gheghe, ta nọ: “Kọ Ọghẹnẹ ọ sae ria kugbe ohwo evaọ akpọ na? Ri, odhiwu gbe odhiwu nọ ọ mai kpehru ọ sae gba owhẹ hẹ; ẹvẹ umuwou osese nana nọ mẹ bọe o sae te rọ gba owhẹ!” (2 Iruẹru-Ivie 6:14, 15, 18; Olezi 127:1) Solomọn ọ kpare omobọ riẹ kpehru hu. Ọ riẹ nọ Jihova ọ be rehọ iẹe ruiruo ọvo o te kere nọ: “Nọ oheri ọ zino, omovuọ u ve lele iei; rekọ areghẹ ọ rẹ jọ rọ kẹ enọ e rehọ oma kpotọ.”—Itẹ 11:2.
16. Ẹvẹ ekpako na a rọ rrọ uvi oghale no ẹkwoma omobọ rai nọ a kẹ orro ho?
16 Ekpako Ileleikristi a be kpare Jihova kpehru re, orọnikọ omobọ rai hi. A bi lele ohrẹ Pita: “Kohwo kohwo nọ o bi ru iruo, jọ ọ rehọ epaọ ogaga nọ Ọghẹnẹ [ọ] kẹ riẹ ru ei; re Ọghẹnẹ ọ ruẹse wo ajiri eva eware kpobi fiki Jesu Kristi.” (1 Pita 4:11) Pọl ukọ na o dhesẹ ‘ọkwa ọsẹro,’ orọnikọ wọhọ ọkwa omorro ho, rekọ wọhọ “okpiruo.” (1 Timoti 3:1) A rehọ ekpako mu re a ruiruo, orọnikọ re a su hu. A rọ iwuhrẹ gbe ithuru-igodẹ uthuru Ọghẹnẹ. (Iruẹru 20:28; Jemis 3:1) Ekpako omarokpotọ, enọ e be lahiẹ oma rai kẹ amọfa a rọ uvi oghale kẹ ukoko na. (1 Pita 5:2, 3) Wha “kẹ eghẹrẹ ahwo otiọye adhẹ,” je yere Jihova inọ ọ rehọ ekpako nọ i te buobu mu no re a kru esuo-Ọghẹnẹ kpehru evaọ “edẹ urere” enana.—Ahwo Filipai 2:29; 2 Timoti 3:1.
“Jọ Ahwo nọ A bi Lele Ọghẹnẹ”
17. Idhere vẹ ahwo nọ a rọ otọ esuo-Ọghẹnẹ a rẹ rọ raro kele Ọghẹnẹ?
17 Pọl ukọ na ọ ta nọ: “Wha jọ ahwo nọ a bi lele Ọghẹnẹ, wọhọ emọ iyoyou.” (Ahwo Ẹfẹsọs 5:1) Ahwo nọ a be r’oma rai kpotọ kẹ esuo-Ọghẹnẹ a rẹ gwọlọ jọ wọhọ Ọghẹnẹ te epanọ o lọhọ kẹ ahwo-akpọ sebaẹgba. Wọhọ oriruo, Ebaibol na ọ ta kpahe Jihova nọ: “Utho na, iruo riẹ i kiete, keme idhere riẹ kpobi i re wowoma. Ọghẹnẹ ọtẹruo nọ ọ kare eyoma, nọ o re wowoma je kiete.” (Iziewariẹ 32:3, 4) Re a raro kele Ọghẹnẹ evaọ abọ ọnana, Ileleikristi a rẹ gwọlọ ẹrọwọ, ẹrẹreokie, gbe uvi-ẹdhoguo. (Maeka 6:8; 1 Ahwo Tẹsalonika 3:6; 1 Jọn 3:7) A rẹ whaha eware buobu nọ akpọ na ọ be jẹrehọ, wọhọ ọfariẹ-ogbe, eware amọfa egwọlọ, gbe oriobọ. (Ahwo Ẹfẹsọs 5:5) Fikinọ idibo Jihova a bi lele ute Ọghẹnẹ, orọnikọ erọ ohwo-akpọ họ, ukoko riẹ o rọ otọ esuo riẹ, o rọ fuafo, tẹtẹtẹ.
18. Eme họ okwakwa ukpehru Ọghẹnẹ, kọ ẹvẹ Ileleikristi a re ro dhesẹ okwakwa onana?
18 Okwakwa Jihova Ọghẹnẹ nọ o mai kpehru họ uyoyou. “Ọghẹnẹ họ uyoyou,” ere Jọn ukọ na ọ ta. (1 Jọn 4:8) Ma rẹ sai dhesẹ esuo-Ọghẹnẹ wọhọ esuo nọ uyoyou u bi su. Jesu ọ ta nọ: “Fiki onana ahwo kpobi a jẹ riẹ nọ whai ilele mẹ re whai ohwo o te you ohwo.” (Jọn 13:35) Ukoko nọ Ọghẹnẹ o bi su na u dhesẹ obọdẹ uyoyou no evaọ edẹ urere ebẹbẹ enana. Evaọ etoke ozighi okpemuotọ evaọ Africa na, Isẹri Jihova a dhesẹ uyoyou kẹ ahwo kpobi, makọ uyẹ nọ a no ze kpobi. Evaọ etoke ẹmo na evaọ eria Yugoslavia vẹre, Isẹri Jihova eva eria kpobi a fiobọhọ kẹ ohwohwo, yọ ahwo egagọ efa a bi w’obọ evaọ oware nọ a je se okpemuotọ uyẹ. A tẹ fodẹ omomọvo rai, Isẹri Jihova a be daoma koko ohrẹ Pọl: “Wha jọ eyayare kpobi, gbe ofu, gbe evaedha, gbe enuodo, gbe eme iyoma eta, i no owhai obọ, avọ iroro iyoma, wha rọ eva elọlọhọ lele ohwo ohwo yeri, ohwo ọ rọ vrẹ ohwo, wọhọ epanọ Ọghẹnẹ ọ rọ fiki Kristi vrẹ owhai na.”—Ahwo Ẹfẹsọs 4:31, 32.
19. Didi eghale e rọ enẹna gbe evaọ obaro kẹ ahwo nọ a be roma kpotọ kẹ esuo-Ọghẹnẹ?
19 Ahwo nọ a be roma kpotọ kẹ esuo-Ọghẹnẹ a be reawere eghale buobu. A wo udhedhẹ kugbe Ọghẹnẹ je kugbe ibe Ileleikristi. (Ahwo Hibru 12:14; Jemis 3:17) A wo ẹjiroro evaọ uzuazọ. (Ọtausiuwoma Na 12:13) A wo ufuoma abọ-ẹzi gbe uvi ẹruore kẹ obaro. (Olezi 59:9) Evaọ uzẹme, a be reawere oriruo epanọ o te jọ nọ ahwo-akpọ kpobi a tẹ ruọ otọ esuo Ọghẹnẹ no. Evaọ okioye, Ebaibol ọ ta nọ, “eva ugbehru ẹri mẹ na a te jọ ariẹ nwaoma hayo ekpe he, keme akpọ na ọ te vọ avọ eriariẹ ỌNOWO na wọhọ epanọ ame ọ vọ abade.” (Aizaya 11:9) Ẹvẹ oke oyena u ti wo oruaro te! Jo mai kpobi ma ru oria mai evaọ Aparadase obaro na muẹro ẹkwoma ẹdaji esuo-Ọghẹnẹ obọnana.
Kọ Whọ Sae k’Iyo Nana Vevẹ?
◻ Eme họ uvi esuo-Ọghẹnẹ, kọ diẹse a re jo duku ei nẹnẹ?
◻ Ẹvẹ ahwo-akpọ a rẹ rọ roma kpotọ kẹ esuo Ọghẹnẹ evaọ izuazọ rai?
◻ Idhere vẹ ahwo nọ a rọ otọ esuo-Ọghẹnẹ kpobi a re ro fi oruaro Ọghẹnẹ haro ọrai?
◻ Ekwakwa Ọghẹnẹ vẹ ahwo nọ a be tha esuo-Ọghẹnẹ uke a rẹ raro kele?
[Pictures on page 28]
Solomọn o fi oruaro Ọghẹnẹ haro oruaro omobọ riẹ