Egagọ-ileleikristi Uzẹme E Be Kparobọ!
“Ẹme Ọnowo na ọ tẹ ro whawha avọ obọ okparọ.”—IRUẸRU 19:20.
1. Dhesẹ orro Egagọ-Ileleikristi evaọ etoke ikpe-udhusoi ọsosuọ na.
AVỌ ẹgba nọ ẹzi ọfuafo na ọ kẹ rai, Ileleikristi ọsosuọ a whowho ẹme Ọghẹnẹ avọ ọwhọ nọ a rẹ sai furie he. Ogbiku jọ o kere nọ: “Egagọ-Ileleikristi e vaha ruọ akpọ ahwo Rom na soso kpatakpata. O wọhọ nọ evaọ ukpe avọ 100, ewho nọ e wariẹ Mediterenia họ kpobi a wo okegbe Ileleikristi evaọ eva rai.”
2. Oghẹrẹ vẹ Setan ọ rọ daoma họre emamọ usi na, kọ ẹvẹ a rọ ruẹaro onana?
2 Setan Ẹdhọ na ọ sae whaha Ileleikristi ọsosuọ na ha. Ukpoye, ọ rehọ edhere ọfa rọ họre emamọ usi na—ekieno-ẹrọwọ. Jesu ọ ruẹaro kpahe onana evaọ ohare ọ eka gbe ikpoko riẹ na. (Matiu 13:24-30, 36-43) Pita ukọ na ọ tẹ jẹ vẹvẹ unu nọ otu iwuhrẹ erue i ti tovrẹ no ukoko na ze, a vẹ te wha iwuhrẹ ọraha ze. (2 Pita 2:1-3) Epọvo na re, Pọl ukọ na ọ vẹvẹ unu nọ ekieno-ẹrọwọ ọ te karo kẹ ẹdẹ Jihova.—2 Ahwo Tẹsalonika 2:1-3.
3. Eme ọ via nọ ikọ na a whu no?
3 Nọ ikọ na i whu no, iwuhrẹ gbe eriariẹ-ifofe egedhọ e tẹ nẹ emamọ usi na nyaotọ. Wọhọ epanọ a ruẹaro, otu iwuhrẹ erue a jẹlẹ je gbe ovuẹ ofuafo uzẹme na ku. Ẹmẹrera na, Egagọ-Ileleikristi iwhayo, onọ a re se Kristẹndọm, i te ruru Egagọ-Ileleikristi uzẹme. Ẹko isu-ichọche o te muvia onọ o daoma re Ebaibol na ọ se obọ ahwo gheghe na ba ete. Dede nọ unu enọ i se oma rai Ileleikristi a bu, egagọ rai e fo ho. Kristẹndọm ọ tẹ te vaha ruọ ekwotọ buobu je zihe ruọ ukoko ogaga gbe onọ u wo okpomahọ ologbo evaọ ekwotọ ahwo Oyibo, rekọ a wo oghale hayo ẹzi Ọghẹnẹ hẹ.
4. Fikieme ẹguae Setan re o bru ẹjiroro Ọghẹnẹ dhe ọ gbẹ kparobọ họ?
4 Ghele na, ẹguae Setan re o bru ẹjiroro Jihova dhe o kie. Makọ evaọ etoke ekieno-ẹrọwọ ologbo na, Egagọ-Ileleikristi uzẹme e gbẹ jọ uzuazọ evaọ udevie ahwo jọ. Ahwo nọ a jẹ wariẹ kere Ebaibol na a yọrọ oma gaga re a kere iei gbagba. Fikiere, Ebaibol na omariẹ ọ tẹ jọ gbẹsinẹdẹ, dede nọ ibuobu nọ e ta nọ a wo udu nọ a re ro wuhrẹ iẹe a vẹ ovuẹ riẹ tu no. Evaọ ikpe na kpobi na, ewena-isukulu wọhọ Jerome gbe Tyndale e wharo fa jẹ ghale Ẹme Ọghẹnẹ na. Ima ahwo buobu a riẹ kpahe Ebaibol na gbe oghẹrẹ Egagọ-Ileleikristi jọ, dede nọ o jọ orọ iwhayo.
5. Eme Daniẹl ọruẹaro na ọ ruẹaro riẹ kpahe “eriariẹ” uzẹme?
5 Uwhremu na, wọhọ epanọ a ruẹaro riẹ evaọ obe Daniẹl, ‘uvi eriariẹ na i te vihọ.’ Onana o via evaọ “oke urere” na—oke nọ ma be ria enẹna. (Daniẹl 12:4) Ẹzi ọfuafo ọ kpọ enọ i you uzẹme evaọ akpọ na soso kpohọ eriariẹ egbagba erọ Ọghẹnẹ uzẹme na gbe ẹjiroro riẹ. Makinọ a wuhrẹ iwuhrẹ ikọ-erue te ikpe-udhusoi buobu no, ẹme Ọghẹnẹ ọ be kparobọ! Nẹnẹ na, a bi whowho emamọ usi na evaọ oria kpobi, be kpọ ovao ahwo bru ẹruore akpọ ọkpokpọ isiuru. (Olezi 37:11) Joma t’ẹme te orro ọgbọna orọ ẹme Ọghẹnẹ ọnana.
Orro orọ Ẹme na Nẹnẹ
6. Didi izẹme Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol na a wo otoriẹ rai evaọ ukpe 1914?
6 Evaọ abọ urere ikpe-udhusoi avọ 19 na, uzẹme Ebaibol u fi ọwhọ họ oma ẹko ọsese ọrọ Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol, enọ a riẹ nẹnẹ wọhọ Isẹri Jihova na. Evaọ 1914, yọ a wo otoriẹ ziezi kpahe Ebaibol na no. A wo otoriẹ izẹme igbunu kpahe ẹjiroro Ọghẹnẹ. Uyoyou Jihova nọ o ro vi Ọmọ riẹ ziọ otọakpọ, nọ u rovie edhere uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ k’omai, o wọ rai. A tẹ jẹ riẹ je wo otoriẹ odẹ gbe uruemu Ọghẹnẹ. Ofariẹ, a wo otoriẹ nọ “oke ahwo Egedhọ na” u kuhọ no, onọ u dhesẹ nọ oke na o kẹle no nọ egọmeti Uvie Ọghẹnẹ o te rọ wha eghale se ahwo-akpọ. (Luk 21:24) Ẹvẹ onana o rọ emamọ usi oruaro te! A rẹ ghale uzẹme ojaja nana kẹ ahwo kpobi, evaọ oria kpobi. Izuazọ e rọ awa!
7. Ẹvẹ uzẹme Ebaibol o rọ kparobọ no evaọ ọgbọna?
7 Jihova ọ ghale umutho Ileleikristi eyena nọ a rọ ẹzi wholo na. Nẹnẹ na, unu enọ e jẹ uvi Egagọ-Ileleikristi rehọ no u bu vi ima ezeza no. Ẹme Ọghẹnẹ ọ vaha ruọ ekwotọ buobu no re, keme a rẹ sae jọ ekwotọ 235 ruẹ Isẹri Jihova. Ofariẹ, uzẹme Ebaibol u dhesẹ ogaga via no, bi fi ezadhe egagọ gbe efa kpobi kparobọ. Usiuwoma ota akpọ-soso nana u fiba imuẹro nọ a rẹ sae vro ho na inọ Jesu ọ zino evaọ ogaga Uvie.—Matiu 24:3, 14.
8. Eme ahwo jọ a ta no kpahe ẹroharo Isẹri Jihova?
8 Wọhọ epanọ igbiku e t’ẹme kpahe orro Egagọ-Ileleikristi evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ na, ewena-isukulu buobu a t’ẹme kpahe orro ahwo Jihova evaọ ọgbọna no. Evaọ United States, ewena-isukulu ivẹ jọ a kuobọgbe kere nọ: “Evaọ ikpe 75 nọ e vrẹ na, Isẹri Jihova a bi dhe ebuebu ọvo ... yọ evaọ akpọ-soso a bi jo bu.” Obe ọ East Africa jọ o ta kpahe Isẹri na wọhọ “egagọ nọ e be mae jọ akpọ na soso rro gbe onọ a be mae kẹ adhẹẹ fiki oma kpobi nọ o rọ kẹ iwuhrẹ Ebaibol na.” Yọ obe okerefihotọ ahwo Kathọlik jọ, onọ a jọ Europe kporo, o ta kpahe “orro ibadidi orọ Isẹri Jihova.” Eme o fiba orro nana no?
Ẹzi Ọfuafo O bi Ruiruo Nẹnẹ
9. (a) Eme họ ugogo oware nọ o soriẹ nọ ẹme Ọghẹnẹ ọ be rọ kparobọ nẹnẹ? (b) Oghẹrẹ vẹ Jihova o bi ro si ahwo bru oma riẹ?
9 Ugogo ẹjiroro jọ nọ ẹme Ọghẹnẹ ọ be rọ kparobọ nẹnẹ họ ẹzi Jihova o bi ruiruo gaga, wọhọ epanọ o jọ evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ na. Jesu ọ ta nọ: “Ohwo ọvo ọ sai bru omẹ tha ha ajokpa nọ Ọsẹ nọ o vi omẹ ze o si rie.” (Jọn 6:44) Eme nana i dhesẹ nọ Ọghẹnẹ ọ rẹ rọ obọ olọlọhọ si enọ i wo udu ogbagba kẹle oma, duobọ te idu rai. Ẹkwoma iruo usiuwoma ota ojaja Isẹri riẹ, Jihova o bi si “efe erẹwho na”—otu omarokpotọ na, enọ e wọhọ igodẹ evaọ otọakpọ na—ziọ egagọ riẹ.—Hagai 2:6, 7.
10. Didi oghẹrẹ ahwo a j’owọ kẹ ẹme Ọghẹnẹ no?
10 Orọnikọ ẹgba nọ a rẹ rọ wha ẹme Ọghẹnẹ te ọnyaba otọakpọ na ọvo ẹzi ọfuafo ọ kẹ ahwo Ọghẹnẹ no ho; o wọ oghoghẹrẹ ahwo j’owọ kẹ emamọ usi na no. Evaọ uzẹme, enọ i dede ẹme Ọghẹnẹ rehọ no a no “erẹwho kpobi ze, erua gbe ahwo gbe erọo-unu.” (Eviavia 5:9; 7:9, 10) A rẹ rue rai evaọ udevie edafe gbe iyogbere, enọ e riobe gaga gbe enọ e riẹ hẹ. Ejọ e jẹ ẹme na rehọ no evaọ etoke ẹmo gbe evaọ otọ ukpokpoma ogaga, yọ ejọ e jẹ riẹ rehọ evaọ etoke udhedhẹ gbe ọruẹriọ. Evaọ otọ egọmeti kpobi, evaọ oghẹrẹ iruemu-ẹwho kpobi, no evuẹ olahiẹ te iwou ivie, ezae gbe eyae a j’owọ ziezi kẹ emamọ usi na no.
11. Ẹvẹ ẹzi ọfuafo ọ be rọ jọ izuazọ ahwo Ọghẹnẹ ruiruo, kọ didi ohẹriẹ u bi dhesẹ oma via?
11 Makọ eghagha avọ eghagha nọ ahwo Ọghẹnẹ a no ze na, a be ria kugbe ohwohwo evaọ okugbe. (Olezi 133:1-3) Onana u fiba imuẹro na inọ ẹzi ọfuafo ọ be jọ izuazọ enọ e be gọ Ọghẹnẹ ruiruo. Ẹzi riẹ yọ ẹgba ologbo kẹ ewoma oruo nọ o be wọ idibo riẹ dhesẹ uyoyou, oghọghọ, udhedhẹ, ẹwo, gbe ekwakwa isiuru efa. (Ahwo Galesha 5:22, 23) Nẹnẹ na, ma be ruẹ oware nọ Malakae ọ ruẹaro riẹ anwẹdẹ na vevẹ: “Wha ve ti vuhu enọ ikiẹrẹe gbe iruimuomu, gbe ọnọ ọ be gọ Ọghẹnẹ gbe ọnọ ọ be gọ e he.”—Malakae 3:18.
Ẹme Ọghẹnẹ Ọ be Jọ Oma Iruiruo Ọwhọ Kparobọ
12. Ẹvẹ Isẹri Jihova a bi roro kpahe iruo usiuwoma ota na, kọ didi owojẹ a bi rẹro riẹ kpahe iruo usiuwoma ota rai?
12 Isẹri Jihova nẹnẹ a rọ ikpichọche gheghe ọvo ho. A bi w’obọ ziezi evaọ iruo usiuwoma ota na. Wọhọ Ileleikristi ọsosuọ na, a be rọ udu obọ rai fialoma ze re a ru oreva Ọghẹnẹ, be gwọlọ fiobọhọ kẹ amọfa wuhrẹ kpahe eyaa Uvie Jihova. A rọ ibe iruiruo Ọghẹnẹ enọ, rọwo kugbe ẹzi ọfuafo riẹ, a bi koko amọfa họ ziọ egagọ Jihova. Evaọ ere oruo, a bi dhesẹ ohrọ gbe uyoyou Jihova via kẹ ahwo-akpọ nọ e rọwo ho. Yọ a bi ru ere dede nọ a be rẹriẹ ovao ku ababọ osegboja, ẹkoko, gbe ukpokpoma. Jesu ọ ruẹrẹ ilele riẹ họ kẹ oghoghẹrẹ owọ nọ ahwo a te jẹ kpahe emamọ usi na. Ọ ta nọ: “Odibo ọrẹ ro vi Olori riẹ hẹ. Re a te kpokpo mẹ, a re kpokpo owhai re; a te koko eme mẹ, a re ti koko eme rai re.”—Jọn 15:20.
13. Didi ekwakwa nọ e kare Kristẹndọm e dafia evaọ oma Isẹri Jihova?
13 Ithatho nọ e rọ oma Isẹri Jihova nẹnẹ avọ enọ i kurẹriẹ ruọ uvi Egagọ-Ileleikristi na evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ na o rẹ se omai unu ba egbe he. Oware ofa nọ u re je gbunu gaga họ ohẹriẹ nọ o rọ udevie Isẹri Jihova gbe Kristẹndọm nẹnẹ. Nọ o kere kpahe ọwhọ usiuwoma ota Ileleikristi ọsosuọ na no, ọwena-isukulu jọ ọ tẹ vioja nọ: “Ajokpanọ enwene ọ rẹ ruọ eva ichọche ọgbọna re usiuwoma ota o ruẹse jọ oware ọgbahọ kẹ Oleleikristi kpobi nọ ọ họ-ame no, u ve je dhesẹ oma via evaọ ẹria uzuazọ nọ u re siuru vi orọ ahwo nọ a kare ẹrọwọ, o te jọ bẹbẹ re ma nyaharo.” Ekwakwa nọ e kare Kristẹndọm na e dafia evaọ oma Isẹri Jihova! A wo ẹrọwọ nọ ọ rrọ iruo, uvi ẹrọwọ, gbe ẹrọwọ nọ o w’owọ rono uzẹme Ebaibol ze onọ o be wọ ae re a ghale iẹe kugbe ohwo nọ ọ rẹ gaviezọ kpobi.—1 Timoti 2:3, 4.
14. Ẹvẹ Jesu o rri odibọgba riẹ, kọ didi uruemu ilele riẹ a bi dhesẹ nẹnẹ?
14 Jesu o se odibọgba riẹ gboja gaga, o ru rie fihọ ọdawẹ ọsosuọ riẹ. Ọ ta kẹ Pailet nọ: “Fiki onana a je yẹ omẹ, fiki onana mẹ jẹ ze evaọ akpọ na, re me se isẹi kẹ uzẹme.” (Jọn 18:37) Oghẹrẹ nọ o jọ Jesu oma ere o rọ ahwo Ọghẹnẹ oma re. Avọ uzẹme Ebaibol nọ o rọ udu rai, a be daoma gwọlọ idhere nọ a rẹ rọ ghale iẹe kugbe ahwo buobu wọhọ epanọ o lọhọ te kpobi. Idhere enana jọ e gwọlọ uvi ona.
15. Ẹvẹ otujọ a ro dhesẹ ona no evaọ ewhowho emamọ usi na?
15 Evaọ orẹwho South America jọ, Isẹri na a re biokọ vrẹ ogha Ethẹ Amazon na re a rọ uzẹme na nyate ahwo oma. Dede na, okenọ ozighi omoma o du lahwe evaọ 1995, a tẹ whaha ahwo nọ a rọ isoja ha nọ a gbe bi ethẹ na ha. Avọ ọtamuo re a gbẹ hae rehọ ebe nọ a kporo no Ebaibol ze te enọ i wo isiuru obo, Isẹri na e tẹ jiroro nọ a re gbolo ovuẹ na fihọ ame re u su bru ae. A te je kere ileta je fi ai avọ emagazini Uwou-Eroro Na gbe Awake! họ ilolo irọba. A ve gbolo ilolo na fihọ ethẹ na. Enẹ a ru ikpe ene gbe ubro bẹsenọ a te rọ wariẹ kuvẹ re ahwo gheghe a sai bi ethẹ na vrẹ. Ahwo nọ a rọ akotọ ethẹ na kpobi a yere Isẹri na kẹ ebe na. Aye jọ nọ ọ jọ ọmọ-uwuhrẹ Ebaibol vẹre o dede Isẹri na avọ irui nọ e rọ aro riẹ jẹ ta nọ: “Me roro nọ mẹ te gbẹ ruẹ owhai ofa ha. Rekọ, nọ me muọ ebe na họ ẹruẹ evaọ ilolo na, mẹ tẹ riẹ nọ mẹ re thọrọ owhai ẹro ho!” Efa nọ e be ria akotọ ethẹ na a ta nọ a je se emagazini na ẹsikpobi. Iwhre buobu i wo “post office”—oria nọ ẹkẹ o re jo kurẹriẹ nọ ilolo na i re kokohọ. Etẹe ahwo isiuru a je kpohọ ẹsikpobi sọ a wo “ileta” jọ nọ i su lele ẹkẹ ze.
16. Ẹvẹ oma mai nọ ma rẹ fialọ via u re ro rovie edhere na ẹsejọ rọkẹ eruo ilele?
16 Jihova Ọghẹnẹ avọ enjẹle egaga riẹ họ enọ e be kpọ jẹ tha ewhowho emamọ usi na uke. (Eviavia 14:6) Ma tẹ fialọ oma mai via, ẹsejọ uvẹ nọ ma re ro ru ilele u re rovie idudhe. Evaọ Nairobi, Kenya, eyae Ileleikristi ivẹ nọ e rọ usiuwoma a ru iwou nọ a kẹ rai re no. Upelẹ aye jọ ọ tẹ nyabru ai ze ọ tẹ rọ oghọghọ ta nọ: “Mẹ be lẹ nọ mẹ sae nyaku ahwo wọhọ owhai.” Ọ tẹ lẹ Isẹri na re a ziọ uwou riẹ vẹrẹ vẹrẹ re a t’ẹme kugbei, a te mu uwuhrẹ Ebaibol họ kugbei evaọ ẹdẹdẹ ọyena. Fikieme aye na ọ jẹ rọ ọwhọ otiọye na nyabru Ileleikristi ivẹ na? Enwenọ eka ivẹ nọ i kpemu, ọmọ riẹ o whu. Fikiere nọ ọ ruẹ ọmaha jọ nọ o kru omobe-ovẹvẹ na “Didi Ẹruore Ọ Rrọ kẹ Iyoyou Mai nọ I Whu No?” ọ gwọlọ e riẹ gaga te epanọ ọ rọ ta kẹ ọmọ na nọ ọ rehọ iẹe kẹe. Ọmọ na ọ se, rekọ ọ tẹ riobọhọ Isẹri nọ e kẹ riẹ omobe-ovẹvẹ na. Aye na o te mu emamọ ẹnyaharo abọ-ẹzi họ eru, ọ tẹ sai kiakọ ọmọ riẹ nọ o whu na ziezi.
Uyoyou Ọghẹnẹ O rẹ Kparobọ Hrọ
17-19. Didi uyoyou Jihova o dhesẹ kẹ ahwo-akpọ no ẹkwoma ẹtanigbo na?
17 Orro ẹme Ọghẹnẹ evaọ otọakpọ na kpobi u w’obọ kpekpekpe kugbe idhe ẹtanigbo Kristi Jesu. Wọhọ ẹtanigbo na, iruo usiuwoma ota na yọ odhesẹvia uyoyou Jihova kẹ ahwo evaọ oria kpobi. A kẹ Jọn ukọ na ẹgba kere nọ: “Ọghẹnẹ o you akpọ na hrọ, ọ jẹ rehọ Ọmọvo riẹ kẹ, re kohwo kohwo nọ ọ rọwo riẹ o gbe vrẹ hẹ rekọ o re wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ.”—Jọn 3:16.
18 Roro kpahe uyoyou nọ Jihova o dhesẹ evaọ ẹrọkẹ ẹtanigbo na. Evaọ ikpe buobu, Ọghẹnẹ ọ reawere usu okpekpe kugbe Ọmọ ọvo ọghaghae riẹ, “ọnọ ọ rọ emuhọ emama Ọghẹnẹ na.” (Eviavia 3:14) Jesu o you Ọsẹ riẹ didi, yọ Jihova o you Ọmọ riẹ “re otọhọ akpọ na o tẹ rọ.” (Jọn 14:31; 17:24) Jihova ọ kẹ Ọmọ oyoyou riẹ uvẹ re o whu re ahwo-akpọ a sai wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ. Ẹvẹ odhesẹvia uyoyou ọnana kẹ ahwo-akpọ u mu urirẹ te!
19 Jọn 3:17 o ta nọ: “Ọghẹnẹ o vi Ọmọ na ze akpọ re o ti bruoziẹ akpọ họ, rekọ re akpọ na o wo esiwo fiki riẹ.” Fikiere, Jihova o vi Ọmọ riẹ uwou uyoyou esiwo, orọnikọ ọrọ ẹdhoguo hayo obrukpe he. Onana o rọwo kugbe eme Pita: “[Jihova] ọ guọlọ nọ ohwo ọvo o whu hu, rekọ ahwo kpobi a zite ekurẹriẹ.”—2 Pita 3:9.
20. Edhere vẹ usiwo u ro w’obọ kugbe ewhowho emamọ usi na?
20 Nọ ọ ruẹrẹ edhere nọ ọ nya lele uzi fihọ kẹ usiwo avọ edada obusino ilogbo kẹ omobọ riẹ no na, Jihova ọ gwọlọ re ahwo buobu te epanọ o sae lọhọ te kpobi a rehọ iẹe ruiruo. Pọl ukọ na o kere nọ: “ ‘Kohwo kohwo nọ ọ be fa odẹ Ọnowo a re ti siwi ei.’ Rekọ kẹvẹ ahwo a re ti ro se odẹ ohwo nọ a re rọwo ho? Jegbe ẹvẹ a rẹ te rọ rọwo ohwo nọ a ti yo usi riẹ hẹ? Ẹvẹ a re ro yo ababọ ọtusiuwoma?”—Ahwo Rom 10:13, 14.
21. Ẹvẹ o rẹ j’omai oma kpahe uvẹ nọ ma bi ro w’obọ evaọ iruo usiuwoma ota na?
21 Ẹvẹ uvẹ-ọghọ riẹ u gbunu te re ma w’obọ evaọ iruo ewhowho gbe ewuhrẹ akpọ-soso na! O rọ okolo iruo ho, ghele na dai roro epanọ Jihova ọ rẹ ghọghọ te nọ ọ tẹ ruẹ ahwo riẹ nọ a be rria lele uzẹme na avọ ẹrọwọ jẹ be ghale emamọ usi na kẹ amọfa! Fikiere epanọ uyero ra o rọ kpobi, jọ ẹzi Ọghẹnẹ gbe uyoyou udu ra o w’owhẹ w’obọ evaọ iruo nana. Yọ kareghẹhọ nọ oware nọ ma be ruẹ nọ a bi rugba evaọ akpọ na soso na o kẹ imuẹro ivevẹ inọ kẹle na Jihova Ọghẹnẹ o ti ru eyaa riẹ gba re ọ rehọ “ihru ekpokpọ avọ akpọ ọkpokpọ” oruaro na ze, “enọ ẹrẹreokie ọ be ria.”—2 Pita 3:13.
Kọ Whọ Kareghẹhọ?
• Fikieme ekieno-ẹrọwọ o gbe thihi enọ e be vuẹ emamọ usi na nyaotọ họ?
• Ẹvẹ ẹme Ọghẹnẹ ọ rọ kparobọ no evaọ edẹ mai na?
• Idhere vẹ ẹzi Ọghẹnẹ o bi ro ruiruo nẹnẹ?
• Ẹvẹ ẹtanigbo na o ro w’obọ kugbe ewhowho emamọ usi na?
[Graph/Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 26]
Ubu evaọ unu iwhowho Uvie evaọ ikpe-udhusoi avọ 20 na
Ẹghale Iwhowho-Uvie (evaọ ima)
6.0
5.5
5.0
4.5
4.0
3.5
3.0
2.5
2.0
1.5
1.0
0.5
1900
1910
1920
1930
1940
1950
1960
1970
1980
1990
2000
[Iwoho nọ e rrọ ẹwẹ-obe avọ 25]
JEROME
TYNDALE
GUTENBERG
HUS
[Ọnọ o wo uwoho]
Gutenberg avọ Hus: No obe na ze, The Story of Liberty, 1878
[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 25]
Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol nọ i bi whowho emamọ usi na evaọ etoke ikpe 1920
[Iwoho nọ e rrọ ẹwẹ-obe avọ 26, 27]
Wariẹ akpọ na họ ahwo a be j’owọ kpahe emamọ usi na
[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 28]
Wọhọ idhe ẹtanigbo Jesu Kristi na, iruo usiuwoma ota na o be kpare uyoyou Ọghẹnẹ kpehru