Nya Evaọ Edhere Elo Nọ O Bi Vẹhọ
“Edhere enọ i kiẹrẹ ọ wọhọ elo irioke, nọ u re he lo gahọ ri te udevie uvo.” —ITẸ 4:18.
1, 2. Eme ahwo Ọghẹnẹ a ruẹ no fiki elo abọ-ẹzi nọ o no obọ Jihova ze nọ o bi viharo?
ONO ọ rẹ sae riẹ oware nọ o rẹ via kẹ ebi aso nọ ọre ọ be va ze na dhesẹ woma vi ọnọ ọ rrọ Ehri elo, Jihova Ọghẹnẹ? (Olezi 36:9) Ọghẹnẹ ọ ta nọ: ‘Nọ elo riẹ o lo mu oka akpọ na kpobi, otọakpọ na u ve nwene wọhọ ẹkpẹ-osuẹsu nọ a nyẹ abọ họ, o ve kere ipe wọhọ ewu.’ (Job 38:12-14) Nọ otọ u bi vẹhọ fiki elo ọre na, a ve mu eware họ ẹruẹ ziezi, wọhọ epanọ ẹkpẹ-osuẹsu o re nwene na nọ a tẹ nẹ obọ hayo oware họ iẹe.
2 Jihova ọ rrọ Ehri elo abọ-ẹzi re. (Olezi 43:3) Dede nọ akpọ na ọ rrọ ebi ọlala, Ọghẹnẹ uzẹme na o bi ku elo ku ahwo riẹ oke na kpobi. Eme o bi noi ze? Ebaibol na e kuyo nọ: “Edhere enọ i kiẹrẹ ọ wọhọ elo irioke, nọ u re he lo gahọ ri te udevie uvo.” (Itẹ 4:18) Elo nọ o bi no obọ Jihova ze nọ o bi dhe evevẹhọ na o bi ru edhere ahwo riẹ vẹ. O bi ru ai wo ẹnyaharo evaọ ọruẹrẹfihotọ ukoko, iwuhrẹ, gbe uruemu rai.
Elo Abọ-Ẹzi Ọ be Wha Ẹnyaharo Ze Evaọ Ọruẹrẹfihotọ Ukoko Na
3. Eme a yeyaa riẹ eva Aizaya 60:17?
3 Jihova ọ rehọ ẹkwoma Aizaya ọruẹaro na ta nọ: “Mẹ rẹ te rehọ oro fihọ ẹta ekpọna kẹ owhai, mẹ vẹ jẹ te rehọ Siliva fihọ ẹta itehru kẹ owhai; jẹ rehọ ekpọna fihọ ẹta ire, gbe itehru fihọ ẹta itho.” (Aizaya 60:17) Wọhọ epanọ a tẹ rehọ oware nọ u woma ziezi nwene onọ u woma tere he u re dhesẹ ẹnyaharo na, ere ọvona, Isẹri Jihova a ruẹ ẹnyaharo no evaọ ọruẹrẹfihotọ ukoko na evaọ etoke “urere akpọ na” hayo “edẹ urere” nana kpobi na.—Matiu 24:3; 2 Timoti 3:1.
4. Didi ọruẹrẹfihotọ o muhọ evaọ 1919, kọ ẹvẹ o rọ wha erere ze?
4 Evaọ abọ ọsosuọ ọrọ edẹ urere na, ikoko Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol, wọhọ epanọ a je se Isẹri Jihova evaọ oke yena, a jẹ hae rehọ edhere ivotu rọ rehọ ekpako gbe ethabọ-ekpako mu. Dede na, ekpako na jọ a wo uvi ẹzi ọrọ usiuwoma ota ha. Orọnikọ ejọ i wo ehoo nọ a re ro kpohọ usiuwoma ota ọvo ho rekọ a jẹ ta oma lọhọ amọfa re a siọ usiuwoma ba ẹta. Fikiere, evaọ 1919, a tẹ rehọ ọkwa-iruo ọkpokpọ jọ mu evaọ ikoko kpobi—orọ osu usiuwoma ota. Orọnikọ ikoko na ae a jẹ rehọ edhere ivotu rehọ osu usiuwoma ota na mu hu rekọ uwou ogha na o jẹ rehọ ọkpako jọ mu ọkwa-iruo nana. Ewha-iruo osu nana i kugbe ẹruẹrẹhọ iruo usiuwoma ota na, ẹghale ekwotọ, gbe uduotahawọ nọ ọ rẹ kẹ ahwo re a kpohọ usiuwoma ota. Evaọ ikpe nọ i lele i rie, ọwhọ ọ tẹ ruọ iruo usiuwoma ota Uvie na.
5. Inwene vẹ e roma via evaọ etoke 1920?
5 Uduotahawọ nọ a kẹ evaọ 1922 eva okokohọ Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol eva Cedar Point, Ohio, U.S.A. o kẹ ahwo ukoko na kpobi ẹgba viere nọ a ta udu họ ae awọ nọ “Whowho, whowho, whowho, Ovie na gbe uvie riẹ.” Evaọ 1927, a ruẹrẹ iruo usiuwoma ota na họ te epanọ a rọ salọ Ẹdoka wọhọ ẹdẹ nọ ọ mai kiehọ nọ a re ro kpohọ usiuwoma ota n’uwou ruọ uwou. Fikieme a rọ salọ ẹdẹ yena? Keme Ẹdoka họ ẹdẹ nọ ahwo buobu a rẹ rọ jọ uwou nọ a re kpohọ iruo ho. Nẹnẹ Isẹri Jihova a bi dhesẹ uruemu ovona evaọ oma nọ a be dawo ro kpohọ iwou ahwo evaọ oke nọ ibuobu e rẹ rọ jọ uwou, wọhọ urere ẹkpoka gbe evaọ owọwọ.
6. Evaọ 1931, didi ọtamuo a ru, kọ ẹvẹ oyena u kpomahọ iruo usiuwoma ota na?
6 Ọwhọ ọ tẹ jẹ ruọ iruo usiuwoma ota Uvie na evaọ uvo Ẹdoka, July 26, 1931, nọ a ru ọtamuo jọ eva okokohọ jọ evaọ Columbus, Ohio, U.S.A. je ru ọtamuo na nya akpọ na wariẹ. Abọjọ ọtamuo na o ta nọ: “Mai yọ idibo Jihova Ọghẹnẹ nọ a vi uwou inọ ma ru iruo kẹ odẹ riẹ, yọ, evaọ ẹmeoyo kẹ ujaje riẹ, re ma se isẹri kẹ Jesu Kristi, re ma je whowho kẹ ahwo na inọ Jihova họ Ọghẹnẹ uzẹme na, Erumeru na; fikiere ma rọ oghọghọ rehọ odẹ nọ Ọnowo na Ọghẹnẹ ọ rehọ unu riẹ se omai, yọ ma gwọlọ re a riẹ omai je se omai, Isẹri Jihova.” (Aizaya 43:10) Odẹ okpokpọ yena o nwani dhesẹ ugogo iruo ọrọ ahwo nọ a wo rie! Ẹhẹ, Jihova o wo iruo kẹ idibo riẹ kpobi. A tẹ ginẹ rehọ udu dhe iruo na!
7. Didi enwene a rehọ ze evaọ 1932, kọ fikieme?
7 Ekpako ukoko buobu a rehọ omarokpotọ du oma kpobi họ iruo usiuwoma ota na. Rekọ, evaọ eria jọ, ekpako jọ nọ a rọ ivotu fihọ ọkwa-iruo a wọso ẹjiroro na inọ ohwo kpobi nọ ọ rrọ ukoko na o re kpohọ usiuwoma ota. Dede na, inwene efa e rrọ akotọ. Evaọ 1932, a rehọ ẹkwoma Uwou-Eroro Na vuẹ ikoko na kpobi inọ a gbẹ rehọ edhere ivotu rehọ ekpako gbe ethabọ-ekpako mu hu. Ukpoye, a rẹ rehọ ogbẹgwae usiuwoma ota mu, onọ ezae nọ i kru ukoko ga nọ i bi kpohọ usiuwoma ota ziezi a re ru via. Fikiere enọ i je kpohọ usiuwoma ota ziezi ọvo a kẹ iruo nnọ a kpọ ukoko na, iruo na e tẹ nyaharo ziezi.
Elo nọ O bi Vẹhọ O Wha Inwene Efa Ze
8. Didi enwene ọ roma via evaọ 1938?
8 Elo na o bi “lo gahọ.” Evaọ 1938, uruemu nọ a jẹ hai ro votu ahwo fihọ ọkwa-iruo u te no otọ riẹriẹriẹ. Enọ i re wo owha-iruo evaọ ukoko na kpobi a rẹ rehọ ae mu evaọ otọ ẹruọsa ‘ọrigbo nọ o wo ẹrọwọ avọ areghẹ na.’ (Matiu 24:45-47) Enwenọ ikoko Isẹri Jihova kpobi a jẹ enwene nana rehọ ovavo, iruo isẹri-ise na e tẹ jẹ nyaharo ziezi jẹ wha ẹvi ze.
9. Evaọ 1972, didi ọruẹrẹfihotọ a muhọ, kọ fikieme oyena o rọ jọ ẹnyaharo?
9 Muhọ evaọ October 1, 1972, enwene ọfa evaọ ẹruọsa ukoko na ọ tẹ roma via. Ukpọ ọkpako ọvo nọ ọ jẹ hae rẹrote eware na kpobi, a rehọ ọruẹrẹfihotọ ugboma ekpako nọ e rẹ rẹrote iruo na ro mu ikoko Isẹri Jihova evaọ akpọ-soso. Ọruẹrẹfihotọ ọkpokpọ nana o kẹ ezae nọ e kpako evaọ abọ-ẹzi ọwhọ no re a te kẹ ọkwa ẹruorote evaọ ukoko na. (1 Timoti 3:1-7) Fikiere, inievo-emezae buobu a wo ona no evaọ ẹruorote ewha-iruo ukoko. Inievo nana a fi obọ họ gaga no evaọ ẹruorote ahwo ọkpokpọ buobu enọ e jẹ uzẹme Ebaibol rehọ no!
10. Didi ọruẹrẹfihotọ a muhọ evaọ 1976?
10 A ruẹrẹ ahwo Ugboma Esuo na fihọ egbẹgwae ezeza, yọ muhọ evaọ January 1, 1976, iruẹru Isẹri Jihova wariẹ akpọ na soso họ gbe erọ ikoko sa-sa e tẹ ziọ otọ ẹruorote egbẹgwae nana. Abọ sa-sa ọrọ iruo Uvie na nọ e rrọ otọ ẹruọsa ‘ekohrẹ buobu’ o wha irere buobu ze no!—Itẹ 15:22; 24:6.
11. Didi enwene a rọ lahwe evaọ 1992, kọ fikieme?
11 Ukpe ọ 1992 o ruẹ enwene ọfa, onọ u tho oware nọ o via evaọ okenọ emọ Izrẹl gbe amọfa a zihe no igbo Babilọn ze. Eva oke yena, ahwo Livai nọ e jariẹ nọ e rẹ rẹrote iruo etẹmpol na a bu tere he. Fikiere a tẹ rehọ iruo kẹ otu Nẹtinim, koyehọ iruiruo etẹmpol nọ e rrọ emọ Izrẹl he re a fi obọ họ kẹ ahwo Livai na. Evaọ oghẹrẹ ovona, re a sai fi obọ họ kẹ otu ọrigbo nọ o wo ẹrọwọ avọ areghẹ na rẹrote ewha-iruo rai nọ i bi vihọ evaọ otọakpọ na, evaọ 1992 a tẹ rehọ ewha-iruo efa rọ kẹ otu “igodẹ efa” na. A rehọ e rai mu re a fi obọ họ kẹ egbẹgwae Ugboma Esuo na.—Jọn 10:16.
12. Ẹvẹ Jihova ọ rọ rehọ udhedhẹ mu no wọhọ isu mai?
12 Eme o no enana kpobi ze no? Jihova ọ ta nọ: “Me re ti ru enọ e rọ isu rai re a wo udhedhẹ, gbe ilori rai re a jọ ahwo okiẹrẹe.” (Aizaya 60:17) “Udhedhẹ” o rrọ udevie idibo Jihova nẹnẹ, yọ fikinọ “ahwo okiẹrẹe” a be kobaro kẹ ae, ẹrẹreokie o te zihe ruọ ẹgba ọwhọ nọ ọ be wọ ae gọ Ọghẹnẹ. A koko i rai kpobi họ ziezi re a wha iruo usiuwoma ota Uvie gbe ilele-iruo na haro.—Matiu 24:14; 28:19, 20.
Jihova Ọ be Kẹ Elo nọ O Bi Ru Iwuhrẹ Ebaibol Vẹ
13. Evaọ etoke ikpe ọ 1920, ẹvẹ Jihova o ro ru ahwo riẹ wo otoriẹ uvevẹ orọ iwuhrẹ Ebaibol je ru inwene evaọ iwuhrẹ rai jọ?
13 Jihova o bi je ru edhere ahwo riẹ lo evaọ abọ iwuhrẹ Ebaibol. Eviavia 12:1-9 o rrọ oriruo jọ. Oria ikere yena o fodẹ imasa—“aye” jọ nọ o dihọ je yẹ, “odudu,” gbe “ọmọzae.” Kọ whọ riẹ ohwo nọ ahwo nana omomọvo o dikihẹ kẹ? A dhesẹ i rai via evaọ uzoẹme jọ nọ o ta nnọ “Eyẹ Orẹwho Na,” nọ o roma via evaọ Uwou-Eroro ọrọ March 1, 1925 (ọrọ Oyibo). Uzoẹme yena u rovie ahwo Ọghẹnẹ aro vevẹ kpahe otofa eruẹaruẹ nọ e ta kpahe eyẹ Uvie na, otoriẹ nọ u ru rie vẹ ziezi inọ ugogo ikoko ivẹ e riẹ—orọ Jihova gbe ọrọ Setan. Kẹsena evaọ 1927 gbe 1928, ahwo Ọghẹnẹ a te vuhumu inọ Kresimesi gbe ehaa ẹdẹ-eyẹ e thọ, a tẹ se ai ba ekoko.
14. Iwuhrẹ Ebaibol vẹ a ru vẹ evaọ etoke ikpe ọ 1930?
14 Evaọ etoke ikpe ọ 1930, inwene efa e tẹ roma via evaọ iwuhrẹ Ebaibol esa. Evaọ ikpe buobu, Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol na a riẹ inọ “otu obuobu” nọ a ta ẹme kpahe eva Eviavia 7:9-17 na o wo ohẹriẹ no ahwo 144,000 na, enọ i ti lele Kristi su wọhọ ivie gbe izerẹ. (Eviavia 5:9, 10; 14:1-5) Rekọ, oghẹrẹ nọ otu obuobu na a te jọ dẹẹ u vẹro ho. Wọhọ epanọ eware nọ e rrọ aro bizibizi i re vẹ viere nọ oke u bi rie ze na, evaọ 1935 a te ti vuhu otu obuobu na mu wọhọ enọ e te zọ vrẹ ‘uye ulogbo’ na, avọ irẹro ẹria bẹdẹ bẹdẹ evaọ otọakpọ. Uwhremu na evaọ ukpe ọvona oruvẹ ọfa jọ ọ tẹ roma via nọ u kpomahọ emọ Isẹri Jihova evaọ erẹwho buobu. Nọ ẹzi ọ orẹwho-mẹ-oja u bi titi evaọ akpọ na soso na, Isẹri na a vuhumu inọ eyere obiala orọnikọ uyere gheghe he. Evaọ ukpe nọ u lele i rie, a te ru ei vẹ inọ ehru ure a kare Kristi fihọ, orọnikọ uruwhere he.—Iruẹru 10:39.
15. Oke vẹ gbe oghẹrẹ vẹ a ro fi elo họ ẹme kpahe ẹfuọ azẹ?
15 Nọ Ẹmo Akpọ II ọ nwani fi vrẹ no, evaọ okenọ o jọ uruemu odode re a se azẹ fihọ oma isoja nọ e nwoma, oruvẹ ọ tẹ ze kpahe ẹfuọ azẹ. Uwou-Eroro ọ July 1, 1945 o ta udu họ “enọ e be gọ Jihova kpobi nọ e gwọlọ uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ evaọ akpọ ọkpokpọ ẹrẹreokie riẹ re a rehọ adhẹẹ kẹ ẹfuọ azẹ jẹ rria lele izi ikiẹrẹe Ọghẹnẹ evaọ okpẹme nana.”
16. Okevẹ a ro si obọ no New World Translation of the Holy Scriptures na, kọ eware obọdẹ ivẹ vẹ e rrọ eva riẹ?
16 Evaọ 1946, a tẹ te ruẹ nọ u fo re a fa Ebaibol ọkpokpọ avọ obufihọ ekiakiẹ ekpokpọ gbe onọ a rẹ rehọ eriwo ọthọthọ ọrọ iwuhrẹ Kristẹndọm wholo ho. A muọ efafa yena họ evaọ December 1947. Evaọ 1950, a te si obọ no Ebaibol ọ New World Translation of the Christian Greek Scriptures ọrọ Oyibo. A si obọ no abọ Ikereakere Hibru na ọrọ Oyibo evaọ ikulu isoi ibribro, muhọ evaọ 1953. A si obọ no uko urere na evaọ 1960, ole ikpe 12 ro no okenọ a ro mu efafa na họ. A si obọ no New World Translation of the Holy Scriptures na soso nọ ọ rrọ uko ọvo evaọ 1961. Ma be t’ẹme na a fa riẹ fihọ evẹrẹ buobu no, yọ Ebaibol nana o wo eware isiuru buobu. U zihe odẹ Ọghẹnẹ, Jihova, fihọ ẹta riẹ. Ofariẹ, edhere ovevẹ nọ a rọ fa ikere ọsosuọ na u ru rie lọhọ nọ ahwo a bi ro wo otoriẹ Ebaibol na ziezi.
17. Otoriẹ ofa vẹ o roma via evaọ 1962?
17 Oruvẹ kpahe “enọ a kẹ udu na” nọ a ta ẹme te evaọ Ahwo Rom 13:1 gbe epanọ Ileleikristi a rẹ roma kpotọ kẹ ai te o roma via evaọ 1962. Oma nọ a ro totọ kiẹ Ahwo Rom uzou avọ 13 gbe ikere wọhọ Taitọs 3:1, 2 gbe 1 Pita 2:13, 17 u ru rie vẹ inọ ẹme na “enọ a kẹ udu na” orọnikọ u dikihẹ kẹ Jihova Ọghẹnẹ gbe Jesu Kristi hi, rekọ isu egọmeti.
18. Iwuhrẹ jọ vẹ a ru vẹ evaọ etoke ikpe ọ 1980?
18 Evaọ ikpe nọ i lele i rie, edhere enọ i kiẹrẹe na o te bi lo gahọ ọvo. Evaọ 1985, a tẹ kẹ oruvẹ oware nọ u dhesẹ re Ọghẹnẹ o kuenu ku ohwo nnọ o kiẹrẹe kẹ “uzuazọ” je kiẹrẹe wọhọ ogbẹnyusu Ọghẹnẹ. (Ahwo Rom 5:18; Jemis 2:23) A dhesẹ oware nọ etoke Oghọghọ ọrọ Obusino Oleleikristi o rrọ vevẹ ziezi evaọ 1987.
19. Ẹvẹ Jihova ọ rọ kẹ ahwo riẹ elo otoriẹ buobu no evaọ umutho ikpe nọ i kpemu na?
19 Evaọ 1995, ma wo otoriẹ ọrọ ẹhẹriẹ “igodẹ” rono “ewe” vẹ vi epaọ ọsosuọ. Ukpe 1998, a dhesẹ eruẹaruẹ etẹmpol ọrọ Izikiẹl vẹ ziezi, onọ u bi rugba enẹna. Evaọ 1999, ma ruẹ otoriẹ ọrọ oke gbe oghẹrẹ nọ ‘oware aghọ ufofe na u ti ro dikihẹ oria ẹri.’ (Matiu 24:15, 16; 25:32) Yọ evaọ 2002, a tẹ kẹ oruvẹ viere kpahe oware nọ u dhesẹ re a “rọ ẹzi gbe uzẹme gọ” Ọghẹnẹ.—Jọn 4:24.
20. Abọ ọfa vẹ ahwo Ọghẹnẹ a jọ ruẹ enwene no?
20 U te no inwene evaọ abọ ọruẹrẹfihotọ ukoko gbe iwuhrẹ mai no, ma ruẹ inwene no re evaọ abọ uruemu Ileleikristi. Wọhọ oriruo, evaọ 1973, a vuhumu inọ utaba-use gbe evovo isigareti yọ ‘ezue oma na,’ yọ a rẹ rehọ ae wọhọ uzioraha ulogbo. (2 Ahwo Kọrint 7:1) Nọ ikpe ikpe e ruọ emu no, Uwou-Eroro ọ July 15, 1983 (ọrọ Oyibo) u te ru edikihẹ mai vẹ kpahe eroruiruo ekwakwa ẹmo. Enana yọ umutho iriruo jọ ọrọ otoriẹ mai nọ a ru vẹ no evaọ oke mai na.
Gbẹ Hae Nya Evaọ Edhere Elo nọ O bi Vẹhọ
21. Uruemu vẹ ma re wo nọ u re fi obọ họ kẹ omai gbẹ hae nya evaọ edhere elo nọ o bi vẹhọ na?
21 Oniọvo jọ nọ ọ rrọ ọkpako te ikpe buobu no ọ ta nọ: “Re a jẹ enwene rehọ je nwene lele enwene na o sae jọ bẹbẹ.” Eme o fi obọ họ kẹe jẹ inwene nana kpobi nọ ọ ruẹ no evaọ ikpe 48 nọ ọ rọ rrọ owhowho-uvie na rehọ? Ọ kuyo nọ: “Ugogo oware na họ ewo emamọ eriwo. Ohwo ọ tẹ se nnọ ọ rẹ jẹ enwene jọ rehọ họ kiyọ ukoko na o nya siọ ohwo na ba no. Mẹ tẹ ruẹ nnọ inwene jọ e rrọ bẹbẹ kẹ omẹ, me re roro kpahe eme nọ Pita ọ ta kẹ Jesu: ‘Olori, ono ma rẹ nya brẹ? Who wo ẹme uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ.’ Mẹ vẹ nọ oma mẹ nọ, ‘Bovẹ mẹ rẹ nya—obọ ebi nọ ọ rrọ akpọ na?’ Onana u bi fi obọ họ kẹ omẹ dadamu ukoko Ọghẹnẹ.”—Jọn 6:68.
22. Ẹvẹ ma bi ro wo erere no ẹnya evaọ elo ze?
22 Akpọ nọ ọ wariẹ omai họ na ọ ginẹ rrọ ebi ọlala. Nọ Jihova ọ gbẹ be kẹ ahwo riẹ elo na, ohẹriẹ nọ o rrọ udevie rai gbe akpọ na u bi dhe ẹruẹro. Eme elo nana o bi ru kẹ omai? Whaọ, wọhọ epanọ ukpẹ nọ a ro rri ọgọdọ nọ ọ rrọ edhere u re si ọgọdọ na no ho na, ere ọvona elo nọ o bi no Ebaibol na ze o re si ezadhe no ho. Rekọ, elo Ọghẹnẹ o re fi obọ họ kẹ omai whaha ekieruọ egọdọ na re ma ruabọhọ onya evaọ edhere elo nọ o bi vẹhọ. Fikiere, joma ruabọhọ ezọ egavie kẹ ẹme eruẹaruẹ Jihova, “wọhọ ukpẹ nọ rọ eva ebi lo.”—2 Pita 1:19.
Kọ Whọ Kareghẹhọ?
• Inwene vẹ evaọ ọruẹrẹfihotọ ukoko na Jihova ọ kẹ ahwo riẹ no?
• Inwene vẹ evaọ iwuhrẹ mai elo nọ o bi vẹhọ o wha ze no?
• Inwene vẹ whọ rẹro ruẹ no, kọ eme o fi obọ họ kẹ owhẹ jẹ ae rehọ no?
• Fikieme whọ rọ gwọlọ nọ whọ rẹ ruabọhọ onya evaọ edhere elo nọ o bi vẹhọ?
[Iwoho nọ e rrọ ẹwẹ-obe avọ 15]
Okokohọ nọ a ru evaọ Cedar Point, Ohio, evaọ 1922 o kẹ Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol na ẹgba re a ru iruo Ọghẹnẹ
[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 17]
Ebaibol ọ “New World Translation of the Christian Greek Scriptures” onọ N. H. Knorr o si obọ no evaọ 1950
[Ọnọ o wo uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 14]
© 2003 BiblePlaces.com