A Tẹ Make Who No A Te Jọ Gaga Evaọ Egagọ Ọghẹnẹ
“Enọ a kọ fihọ uwou Jihova . . . a te jọ gaga ghele evaọ oke owho.”—OLEZI 92:13, 14, NW.
1, 2. (a) Ẹvẹ a re dhesẹ owho? (b) Didi oware Ikereakere na e yeyaa riẹ kpahe enwoma nọ uzioraha Adamu o wha ze?
OWHO—eme ẹme yena ọ kareghẹhọ owhẹ? Oma nọ o siikpru no? Ezọ nọ i bi di no? Awọ nọ e ga ha? Hayo kọ abọ ọfa jọ ọrọ “edẹ iyoma” nọ a dhesẹ vevẹ eva Ọtausiwoma Na 12:1-7? Otẹrọ ere, o roja re ma kareghẹhọ inọ oghẹrẹ nọ a dhesẹ ebẹbẹ nọ owho o rẹ wha ze evaọ Ọtausiwoma Na uzou avọ 12 orọnikọ ere Ọmemama na, Jihova Ọghẹnẹ, ọ jiroro riẹ n’otọ ze he, rekọ uzioraha Adamu o soriẹ ze.—Ahwo Rom 5:12.
2 Orọnọ owho yọ oware uyoma ha, keme ohwo nọ ọ rria tọ ọye ọ rẹ who. Evaọ uzẹme, emama kpobi nọ e rrọ uzuazọ e rẹ gwọlọ inọ a rẹ rro jẹ kpako. Enwoma nọ e da akpọ fia nẹnẹ nọ uzioraha gbe sebaẹgba e wha ze anwọ ikpe idu ezeza na e be te vrẹ kẹle, yọ ahwo-akpọ nọ a yoẹme kpobi a rẹ te reawere uzuazọ evaọ oghẹrẹ nọ Ọghẹnẹ ọ gwọlọ kẹ ae no emuhọ ze, ababọ edada ọrọ owho gbe uwhu. (Emuhọ 1:28; Eviavia 21:4, 5) Eva oke yena, ‘ohwo ọvo nọ ọ rẹte ta nọ, “Mẹ be mọ” ọ te jariẹ hẹ.’ (Aizaya 33:24) Enọ e kpako no a ve ti wo “ogaga epaọ oke ọsosuọ” rai, ohọoma rai o ve ti zihe “ruọ oboba wọhọ oma ọmaha.” (Job 33:25) Rekọ, enẹna, mai kpobi ma re lele uzioraha nọ ma reuku riẹ mi Adamu muabọ hrọ. Ghele na, idibo Jihova a bi wo obọdẹ eghale nọ a be kpako bru owho na.
3. Idhere vẹ Ileleikristi a sae rọ “jọ gaga ghele evaọ oke owho”?
3 Ebaibol na e tuduhọ omai awọ inọ “enọ a kọ fihọ uwou Jihova . . . a te jọ gaga ghele evaọ oke owho.” (Olezi 92:13, 14, NW ) Wọhọ odẹme, ugogo uzẹme nọ ọso-ilezi na ọ be ta na họ idibo Ọghẹnẹ nọ i wo ẹrọwọ a rẹ sai gbe wo ẹnyaharo, titi, jẹ jọ gaga evaọ abọ-ẹzi o make rọnọ oma rai o gbẹ ga tere he fiki owho. Iriruo buobu erọ oke anwae gbe erọ oke mai na i dhesẹ onana via.
“O je No Uwou Egagọ-Ode He”
4. Ẹvẹ Anna ọruẹaro aye nọ ọ kpako no na o ro dhesẹ nnọ o se egagọ Ọghẹnẹ gboja, kọ didi erere o wo?
4 Roro kpahe Anna, ọruẹaro aye na ọrọ ikpe-udhusoi ọsosuọ. Dede nọ ọ kpako te ikpe 84 no, “o je no uwou egagọ-ode he, ọ gọ, yọ ọ se emuọriọ ba, jẹ lẹ te aso te uvo.” Fikinọ ọ rrọ aye nọ ọsẹ riẹ ọ jọ ‘ohwo orua Asha,’ orọnikọ ohwo orua Livae he, Anna ọ rẹ sae rria etẹmpol na ha. Dai roro uye nọ o jẹ hae bẹ aye nana re o no uwou riẹ kpohọ etẹmpol na, re ọ jọ etẹe no idheidhe ohiohiẹ rite idheidhe owọwọ! Rekọ, Ọghẹnẹ ọ ghale Anna ziezi fiki omodawọ riẹ. Ọ jariẹ evaọ okenọ Josẹf avọ Meri a rehọ Jesu ọmọfofa na ziọ etẹmpol na bru Jihova ze wọhọ epanọ Uzi na o ta. Nọ Anna ọ ruẹ Jesu, “o te jiri Ọghẹnẹ, ọ tẹ ta ẹme [kpahe ọmọ na] kẹ enọ i bi rẹro ẹta Jerusalem kpobi.”—Luk 2:22-24, 36-38; Ikelakele 18:6, 7.
5, 6. Idhere vẹ ahwo buobu nọ e kpako no nẹnẹ a be rọ raro kele oghẹrẹ ẹzi nọ Anna o dhesẹ?
5 Ahwo buobu nọ e who no nọ e rrọ udevie mai nẹnẹ a wọhọ Anna fiki iwuhrẹ nọ i re vo ai hi, fiki olẹ nọ a be lẹ ẹsikpobi rọkẹ ẹnyaharo egagọ uzẹme, gbe ajọwha rai nọ a bi ro whowho emamọ usi na. Oniọvo ọmọzae jọ nọ ọ rrọ ikpe 80 gbọ ọnọ tei te aye riẹ a re kpohọ iwuhrẹ ẹsikpobi ọ ta nọ: “Notọ ze, ma wo uruemu ọ iwuhrẹ enya. Ahwo a rẹ jọ ewuhrẹ yọ ma rrọ oria ofa ha. Oria nọ ahwo Ọghẹnẹ a rrọ, etẹe ma rẹ gwọlọ jọ. Etẹe udu u re jo kie omai vi.” Oriruo nana o rrọ uduotahawọ gaga kẹ omai kpobi.—Ahwo Hibru 10:24, 25.
6 “Otẹrọnọ oware jọ nọ u kpomahọ ukoko na u kieze yọ mẹ sae jariẹ w’obọ, mẹ rẹ gwọlọ w’obọ.” Ẹme yena yọ etata ẹme ọ Jean, aye-uku jọ nọ ọ rrọ ikpe 80 gbọ. Ọ ta haro nọ: “Oke jọ o rẹ jariẹ nọ mẹ rẹ jọ ọkora, rekọ eme jabọ me je ru re ahwo nọ a kẹle omẹ kpobi a jọ ọkora fikinọ mẹ rrọ ọkora?” Avọ unu nọ ọ rrọ ohwohwẹ, o te dhesẹ oghọghọ nọ o wo evaọ okenọ o kpohọ erẹwho efa kẹ ikokohọ. Evaọ erẹ otiọye na jọ, ọ tẹ ta kẹ enọ a gbẹ jọ usu inọ, “Mẹ gbẹ gwọlọ kpohọ ughe uriwo ho; mẹ gwọlọ kpohọ usiuwoma ota!” Dede nọ o bi yo ẹvẹrẹ ẹwho na ha, Jean o ru ahwo wo isiuru kpahe ovuẹ Ebaibol na. Fiba onana, evaọ ikpe buobu ọ jọ kugbe ukoko jọ nọ o gwọlọ obufihọ, dede nnọ onana o gwọlọ inọ o wuhrẹ ẹvẹrẹ ọkpokpọ yọ o rẹ rehọ iẹe auwa soso re o te ti te Ọgwa Uvie.
Ru re Udu Ra O Jọ Jajaja
7. Nọ ọ kpako no, ẹvẹ Mosis o ro dhesẹ isiuru riẹ inọ ọ gwọlọ wo ẹnyaharo evaọ usu riẹ kugbe Ọghẹnẹ?
7 Epanọ ohwo ọ kpako te ere o re wo eriariẹ te. (Job 12:12) Evaọ abọdekọ riẹ, orọnikọ epanọ ohwo ọ kpako te ere o re wo eriariẹ Ọghẹnẹ te he. Fikiere, ukpenọ a rẹ rẹroso eriariẹ nọ a wo evaọ oke anwae ọvo, uvi idibo Ọghẹnẹ a rẹ daoma re a “riẹ viere” nọ ikpe e be nyaharo na. (Itẹ 9:9) Okenọ Jihova o vi Mosis uwou, yọ ọ rrọ ikpe 80. (Ọnyano 7:7) Evaọ oke yena, a rri rie inọ ohwo nọ ọ rria kri tere yọ ọ tọ gaga, keme o kere nọ: “Edẹ ikpe mai i re te udhukposa gbe ikpe, otẹrọ fiki omoga i re te udheone.” (Olezi 90:10) Rekọ Mosis ọ ta nnọ ọ kpako vi ohwo nọ o re wuhrẹ hẹ. Nọ ọ gọ Ọghẹnẹ te ikpe buobu no avọ uvẹ-iruo buobu nọ ọ reawere rai, Mosis ọ yare Jihova inọ: “Dhesẹ idhere ra kẹ omẹ, re mẹ riẹ owhẹ.” (Ọnyano 33:13) O jọ Mosis oja re o wo ẹnyaharo ẹsikpobi evaọ usu riẹ kugbe Jihova.
8. Eme Daniẹl o ru nọ ọ gbẹ rọ jọ jajaja evaọ iroro rite okenọ ọ rọ kpako te ikpe 90 gbọ, kọ eme u no rie ze?
8 Daniẹl ọruẹaro na, ọnọ ọ kpako te ikpe 90 gbọ no evaọ oke yena, ọ gbẹ jẹ kiẹ ikereakere efuafo na riwi. Eware nọ ọ jọ “eva ebe na” ruẹ—ẹsejọhọ enọ i kugbe obe ọ Iruo-Izerẹ, Aizaya, Jerimaya, Hosia, gbe Emọs—e wọ riẹ lẹ se Jihova. (Daniẹl 9:1, 2) Oghẹrẹ nọ a rọ kuyo olẹ na họ, Ọghẹnẹ ọ kẹe ovuẹ kpahe ẹtha Mesaya na gbe oware nọ o te via kẹ egagọ uzẹme evaọ obaro.—Daniẹl 9:20-27.
9, 10. Eme ahwo jọ a ru no re iroro rai e ruẹse jọ jajaja?
9 Wọhọ Mosis gbe Daniẹl, ma rẹ sae daoma ru iroro mai jọ jajaja ẹkwoma ẹromuhọ eware nọ i kpomahọ egagọ uzẹme te epanọ ẹgba mai o mu. Ibuobu a bi ru ere. Ọkpako ukoko jọ nọ a re se Worth ọnọ ọ kpako te ikpe 80 gbọ no ọ be daoma re ọ re emu kpobi nọ o bi no obọ ‘ọrigbo nọ o wo ẹrọwọ avọ areghẹ na’ ze. (Matiu 24:45) Ọ ta nọ, “Uzẹme na o be were omẹ oma gaga, yọ oma u bi mu omẹ nọ mẹ be ruẹ epanọ elo uzẹme na u bi lo gahọ” ẹsikpobi. (Itẹ 4:18) Epọvo na re, Fred, ọnọ ọ raha vrẹ ikpe 60 no evaọ iruo odibọgba oke-kpobi na, ọ ruẹ nnọ o be kẹe ọbọga abọ-ẹzi re o muọ ẹmeọta Ebaibol họ kugbe ibe enọ e rọwo. Ọ ta nọ: “Mẹ gwọlọ inọ evuẹ Ebaibol e rẹ jọ omẹ udu ẹsikpobi. Otẹrọnọ whọ sae daoma dhesẹ Ebaibol na vevẹ ziezi, yọ otẹrọnọ whọ rẹ sai dhesẹ epanọ eware nọ who bi wuhrẹ na e rrọ rọwo kugbe ‘eme oma ojaja’ nọ e rrọ Ebaibol na, whọ te ruẹ nnọ eme nọ e rrọ Ebaibol na e rọwo kugbe ohwohwo. Whọ te ruẹ epanọ eme na e rọ whẹgbe ohwohwo.”—2 Timoti 1:13.
10 Fikinọ ohwo ọ kpako no oyena u dhesẹ nnọ ọ rẹ sai wuhrẹ eware ekpokpọ họ họ. Ahwo nọ a rrọ ikpe 60 gbọ, 70 gbọ hayo makọ 80 gbọ a wuhrẹ epanọ a re se je kere no hayo wuhrẹ evẹrẹ ekpokpọ no. Isẹri Jihova jọ a ru ere no re a sae ta usiuwoma na kẹ ahwo erẹwho efa. (Mak 13:10) Harry avọ aye riẹ a kẹle ikpe 70 no nọ a jiroro nnọ a re fi obọ họ evaọ ẹkwotọ nọ a rẹ jọ jẹ ẹvẹrẹ Portuguese. Harry ọ ta nọ: “Uzẹme riẹ họ, oware kpobi nọ ohwo o bi ru o rẹ mae bẹ eruo evaọ oke owho.” Ghele na, avọ omodawọ gbe ithihakọ, a sai ru iwuhrẹ Ebaibol evaọ ẹvẹrẹ Portuguese. Evaọ ikpe buobu na, Harry ọ rehọ ẹvẹrẹ ọkpokpọ nana ru ẹme no evaọ ikokohọ ilogbo.
11. Eme o be lẹliẹ omai ta kpahe iruo nọ ekpako soso nọ i wo ẹrọwọ a ru no?
11 Uzẹme o rrọ inọ orọnikọ ahwo kpobi a wo oma gbe uvẹ nọ a re ro wuhrẹ eware egaga ha. O tẹ rrọ ere, kọ eme jabọ ma be rọ ta kpahe eware nọ ekpako soso jọ a ru no? Orọnikọ ma be rehọ onana dhesẹ nnọ ekpako soso kpobi a re ru oghẹrẹ oware ovona ha. Ukpoye, ma bi ru onana fiki oware nọ Pọl ukọ na o kere se Ileleikristi obọ Hibru kpahe ekpako ukoko nọ i bi fi ẹro họ iruo rai ziezi: “Wha fiẹrohọ iruo uzuazọ rai, re wha rọ aro kele iruo orọwọ rai.” (Ahwo Hibru 13:7) Nọ ma te roro kpahe iruiruo ajọwha itieye na, ma re wo uduotahawọ nọ ma rẹ rọ raro kele ẹrọwọ ọgaga nọ o wọ ekpako soso itieye na bi ruiruo kẹ Ọghẹnẹ. Nọ ọ jẹ ta kpahe oware nọ o wọ riẹ, Harry, ọnọ ọ kpako te ikpe 87, ọ ta nọ, “Mẹ gwọlọ rehọ ikpe nọ i kiọkọ kẹ omẹ ruiruo ziezi re mẹ dawo utho ẹgba mẹ evaọ iruo Jihova.” Oma o be were Fred, ọnọ ma fodẹ vẹre na, evaọ iruo Ebẹtẹle riẹ. Ọ ta nọ, “U re woma re whọ gwọlọ epanọ whọ sae rọ gọ Jihova ziezi re whọ jẹ ruabọhọ ere oruo.”
A Ruabọhọ Iruo Ọghẹnẹ Ghelọ Owho
12, 13. Ẹvẹ Bazilai o ro dhesẹ omarọkẹ Ọghẹnẹ dede nọ ọ who no?
12 Re ohwo ọ rehọ ovao dhe iruo na ghelọ inwene nọ owho o rẹ wha ze o re bẹbẹ. Ghele na, o lọhọ re ohwo ọ ruabọhọ iruo Ọghẹnẹ ghelọ inwene itieye na. Bazilai, ohwo Giliad ọ rrọ emamọ oriruo evaọ ẹme nana. Dede nọ ọ kpako te ikpe 80 no, o dede Devidi avọ egbaẹmo riẹ rehọ ziezi, ọ kẹ rai emuore gbe oria ekiẹzẹ evaọ oke ọwọsuọ Absalọm. Nọ Devidi o je zihe kpohọ Jerusalẹm, Bazilai o te su ai te Ethẹ Jọdan. Devidi ọ tẹ ta kẹ Bazilai inọ o lele iei kpo re ọ rria uwou ovie na kugbei. Didi uyo Bazilai ọ kẹ? “Enẹna mẹ kpako te udhe ukpe one no. . . . Kọ odibo ra ọ sae jawọ oware nọ ọ rẹ ria hayo onọ ọ rẹ da? Kọ omẹ gbẹ sae gaviezọ ile esuọ ezae na gbe erọ eyae na? . . . Odibo ra Chimham ọ na; jọ o lele ovie na, olori mẹ; ru oware nọ u je owhẹ kẹ e.”—2 Samuẹle 17:27-29; 19:31-40.
13 Dede nọ ọ kpako no, Bazilai ọ dawo uthoma riẹ ro fi obọ họ kẹ ovie nọ Jihova o ro mu. Dede nọ ọ riẹ inọ ọ gbẹ be sae dawo oware hayo yo ẹme te epaọ ọsosuọ họ, o bruenu hu. Ukpoye, Bazilai o dhesẹ oghẹrẹ ohwo nọ ọ rrọ via evaọ okenọ ọ rehọ ababọ oriobọ rọ Chimham kẹ Devidi re ọ rehọ ọghọ nọ Devidi ọ jẹ rọ kẹe na. Wọhọ Bazilai, ekpako buobu nẹnẹ a bi dhesẹ ẹzi ababọ oriobọ gbe ọghoruo. A be dawo uthoma rai rọ tha egagọ uzẹme uke, keme a riẹ inọ “iwẹgọ itieye na e rẹ were Ọghẹnẹ gaga.” Oghale riẹ o rro kẹhẹ nọ ma ro wo uvi ahwo evaọ usu mai!—Ahwo Hibru 13:16.
14. Ẹvẹ eme nọ e rrọ Olezi 37:23-25 na e rọ ruọ omai oma ziezi fikinọ oke owho oye Devidi o ro kere ai?
14 Dede nọ eware i nwene kẹ Devidi unuẹse buobu, u mu rie ẹro ghele inọ ẹruọsa nọ Jihova o wo kẹ idibo omarokpotọ riẹ u re nwene he. Devidi ọ so Olezi avọ 37 evaọ ubrobọ ekuhọ uzuazọ riẹ. Dae jọ udu ra roro kpahe Devidi nọ ọye ọvo ọ jọ oria, avọ akpata nọ o bi kporo jẹ be rehọ eme nana so ile: “Ẹnyonya ohwo obọ ỌNOWO o re no tha, o re ru edhere ọnọ ọ were riẹ dọmuẹ. Ọ tẹ [maki] kie dede, a te nwane vu ei wa nọ o kie kpare ohọe he, keme ỌNOWO o ti kru ei dikihẹ. Mẹ jọ ọmaha, enẹna mẹ who uno; dede na mẹ te ruẹ okiẹrẹe nọ a se he, hayo kọ emọ riẹ e jẹ yare re a tẹ re he.” (Olezi 37:23-25) Jihova ọ ruẹ inọ u kiehọ re ọ ta kpahe owho Devidi evaọ olezi nana. Eme yena e ruọ omai oma ziezi nọ ma riẹ nnọ evaọ oke owho oye Devidi o ro kere ai na.
15. Ẹvẹ Jọn ukọ na o ro fi emamọ oriruo ẹrọwọ họ otọ ghele owho gbe igbo nọ ọ jọ?
15 Jọn ukọ na yọ emamọ oriruo ọfa ọrọ ohwo nọ o kru ẹrọwọ riẹ ghelọ iyero sa-sa gbe owho. Nọ ọ gọ Ọghẹnẹ te enwenọ ikpe 70 no, a tẹ rehọ Jọn kpohọ igbo evaọ ẹgwe nọ a re se Patmọs “fiki ẹme Ọghẹnẹ gbe isẹri Jesu na.” (Eviavia 1:9) Rekọ yọ iruo riẹ i ri kuhọ họ. Evaọ uzẹme, ebe nọ Jọn o kere evaọ Ebaibol na kpobi o kere ai evaọ okenọ o te ubrobọ ekuhọ uzuazọ riẹ no. Okenọ ọ jọ Patmọs a rọ kẹe eruẹaruẹ igbunu erọ Eviavia, enọ ọ nabi kere fihọ otọ. (Eviavia 1:1, 2) Wọhọ epanọ ahwo jọ a ta, a te siobọ noi evaọ etoke esuo Nerva, Ovie-ologbo ọrọ Rom. Evaọ oware wọhọ ukpe 98 C.E., okenọ ọ kpako te ikpe 90 hayo 100 no, Jọn o te kere obe usiuwoma riẹ gbe ileta esa nọ ọ rehọ odẹ riẹ se na.
Uvi Uzuazọ ọrọ Ithihakọ
16. Ẹvẹ ahwo nọ a be sae ta ẹme gba ziezi hi a bi ro dhesẹ oma nọ a rọ kẹ Jihova via?
16 Ebẹbẹ e rẹ sae roma via evaọ oghẹrẹ sa-sa. Wọhọ oriruo, ahwo jọ a gbẹ be ta ẹme gba ziezi hi fiki owho. Rekọ, uyoyou gbe aruoriwo nọ Ọghẹnẹ o dhesẹ kẹ ai no o gbẹ be kẹ ai ajọwha. Dede nọ a gbẹ be sae ta ẹme gba ziezi hi, a be jọ udu rai ta kẹ Jihova nọ: “O, epanọ me you uzi ra! O rọ eva iroro mẹ kẹdẹ kẹdẹ.” (Olezi 119:97) Rọ kẹ Jihova, ọ riẹ ahwo nọ a “bi roro odẹ riẹ,” yọ eva e be were iẹe inọ ahwo itieye na a wo ohẹriẹ no ahwo-akpọ buobu, enọ e be daezọ idhere riẹ hẹ. (Malakae 3:16; Olezi 10:4) Ẹvẹ o rrọ omosasọ te re ma riẹ inọ iroro udu mai e be were Jihova!—1 Iruẹru-Ivie 28:9; Olezi 19:14.
17. Eme enọ e gọ Jihova kri no a wo no nọ u gine siuru?
17 Oware jọ nọ ma re ri vo ho họ, enọ e gọ Jihova ziezi no evaọ ikpe buobu na a wo oware jọ nọ u siuru gaga no, onọ a rẹ sae jọ edhere ọfa wo ho—uzuazọ ithihakọ. Jesu ọ ta nọ: “Evaọ akothiho rai wha re ti ro wo uzuazọ rai.” (Luk 21:19) Ithihakọ e roja kẹ ewo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ. Whai enọ i ru “orọ eva Ọghẹnẹ” no jẹ rehọ edhere uzuazọ rai dhesẹ omarokpotọ rai no, wha rẹ sai rẹro ẹruẹ orugba “eya riẹ.”—Ahwo Hibru 10:36.
18. (a) Eme Jihova ọ be jọ oma ekpako na ruẹ nọ o be were iẹe oma? (b) Eme ma te ta kpahe evaọ uzoẹme nọ o rrọ aro na?
18 Iruo nọ whọ be rehọ udu ra kpobi ru e be were Jihova makọ epanọ who bi ru bu te hayo kawo te. Dede nọ “oma mai” o be who no, “izi mai e be kpokpọ kẹdẹ kẹdẹ.” (2 Ahwo Kọrint 4:16) Avro ọ riẹ hẹ inọ Jihova o rri eware nọ who ru vrẹ no ghare gaga, rekọ u vẹro ziezi inọ oware nọ who bi ru fiki odẹ riẹ evaọ obọnana o da riẹ ẹro fia re. (Ahwo Hibru 6:10) Evaọ uzoẹme nọ o rrọ aro na, ma te ta kpahe obufihọ nọ ẹrọwọ otiọye na o rrọ.
Ẹvẹ Whọ te k’Uyo?
• Didi emamọ oriruo Anna o fihọ otọ kẹ Ileleikristi nọ e kpako no nẹnẹ?
• Fikieme owho o gbẹ nwani ro bru onọ ohwo ọ rẹ sai ru kpẹre he?
• Ẹvẹ enọ e kpako no a gbẹ sai ro dhesẹ omarọkẹ Ọghẹnẹ?
• Ẹvẹ Jihova o bi rri iruo nọ ekpako na a bi ru kẹe?
[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 23]
Daniẹl nọ ọ kpako no na ọ jọ “eva ebe na” ruẹ epanọ Juda ọ te jọ igbo kri te
[Iwoho nọ e rrọ ẹwẹ-obe avọ 25]
Ekpako buobu a rrọ emamọ oriruo evaọ iwuhrẹ enya, usiuwoma nọ a be ta avọ ajọwha, gbe ọwhọ nọ a bi ro wuhrẹ amọfa