Amono A Te Kpare Ze?
“Onana u gbe owhai enu hu; keme oke o be tha nọ enọ e rọ eva [uki] kpobi i je ti yo uru riẹ, a vẹ te nya via.”—JỌN 5:28, 29.
1. Eme vẹ nọ e viodẹ Mosis o yo eva etuetue nọ ọ jẹ ware erae, kọ ono ọ wariẹ eme yena uwhremu na?
BU VI oware wọhọ ikpe 3,500 nọ i kpemu no, oware oghẹrẹsa jọ o via. Mosis ọ jẹ rẹro te igodẹ Jẹtro. Kẹle Ugbehru ọ Horẹb, ẹnjẹle Jihova ọ tẹ roma via kẹ Mosis evaọ erae nọ e jẹ ware evaọ etuetue. Ikuigbe obe Ọnyano e ta inọ: “Nọ o ri, ọ tẹ ruẹ, etuetue nọ ọ be wara erae, yọ ọ be tua ha.” Kẹsena uru jọ u te sei no evaọ etuetue na ze. Uru na o ta nọ: “Mẹ họ Ọghẹnẹ ọsẹ ra, Ọghẹnẹ Abraham, gbe Ọghẹnẹ Aiziki, gbe Ọghẹnẹ Jekọp.” (Ọnyano 3:1-6) Uwhremu na, evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ, Ọmọ Ọghẹnẹ ọ wariẹ eme evo enana.
2, 3. (a) Osohwa vẹ o be hẹrẹ Abraham, Aiziki, gbe Jekọp? (b) Enọ vẹ e roma via?
2 Jesu ọ jẹ ta ẹme kugbe ahwo Sadusi jọ nọ a rọwo ẹkparomatha na ha. Jesu ọ ta nọ: “Kpahọ iwhuowhu nọ a rẹ kpara, Mosis o dhesẹ onana dede, eva iku eme obọ ẹwọ na, oria nọ o je se Ọnowo na Ọghẹnẹ Abraham, gbe Ọghẹnẹ Aiziki, gbe Ọghẹnẹ Jekọp. Whaọ ọ rọ Ọghẹnẹ ahwo owhuowhu hu, rekọ ọ rọ erọ uzuazọ; keme ahwo kpobi a rọ kẹ e.” (Luk 20:27, 37, 38) Jesu ọ rehọ eme enana kẹ imuẹro inọ evaọ aro Ọghẹnẹ, Abraham, Aiziki, gbe Jekọp nọ a whu kri no na a gbẹ rrọ uzuazọ evaọ ekareghẹhọ Ọghẹnẹ. Wọhọ Job, a be hẹrẹ ekuhọ edẹ eriosehọ rai evaọ uwhu. (Job 14:14) A te kpare ai ze evaọ akpọ ọkpokpọ Ọghẹnẹ.
3 Rekọ ẹvẹ o te jọ kẹ ima ahwo buobu efa nọ a whu no anwọ ikuigbe ahwo-akpọ ze na? Kọ a ti wo ẹkparomatha re? Taure ma te ti wo emamọ iyo kẹ enọ yena, joma wuhrẹ no Ẹme Ọghẹnẹ ze kpahe oria nọ ahwo a re kpohọ nọ a te whu no.
Diẹse Iwhuowhu na A Rrọ?
4. (a) Bovẹ ahwo nọ a whu no a rrọ? (b) Eme họ ẹri?
4 Ebaibol na e ta nọ ahwo nọ a whu no a “riẹ oware ovo ho.” Nọ ohwo o te whu, ọ rẹ ruẹ uye evaọ erae ehẹle he, yọ ọ rẹ hẹrẹ jẹ ruẹ uye ogaga evaọ Limbo ho (oria nọ ichọche jọ i wuhrẹ nọ ahwo nọ a họ-ame he a re kpohọ), rekọ o re zihe kpohọ ẹkpẹ. Fikiere Ẹme Ọghẹnẹ ọ hrẹ enọ e rrọ uzuazọ nọ: “Oware kpobi nọ whọ gwọlọ rehọ obọ ra ru, rehọ ogaga ra kpobi ru ei; keme iruo hayo iroro hayo eriariẹ hayo areghẹ e rọ eva ẹri hi, obonọ who bi kpohọ na.” (Ọtausiwoma Na 9:5, 10; Emuhọ 3:19) Egagọ buobu a re wuhrẹ nọ ahwo nọ a whu no a gbẹ rrọ uzuazọ, rekọ wọhọ epanọ Ẹme Ọghẹnẹ nọ a rehọ ẹgba ẹzi kere na o dhesẹ, ahwo nọ a rrọ ẹri a whu no, a riẹ onahona ha. Ẹri o dikihẹ kẹ uki ahwo-akpọ.
5, 6. Nọ o whu, bovẹ Jekọp o kpohọ, kọ amono a ki rie kugbe?
5 A jọ Emuhọ 37:35 ta ẹme kpahe “uki.” Nọ a ru ei roro inọ Josẹf ọmọ oyoyou riẹ na o whu no, ọsẹ-orua na Jekọp ọ rọwo nọ a sasa iẹe oma ha, o bo nọ: “Me re ti kpo obọ uki bru ọmọzae mẹ.” Fikinọ o roro inọ ọmọzae riẹ na o whu no, Jekọp ọ gwọlọ nọ ọye omariẹ o re whu re ọ jọ evaọ uki, hayo ẹri. Eva oke ofa, emọ izii ekpako erọ Jekọp a jẹ gwọlọ nọ a rẹ wha Bẹnjamin ọmaha na lele oma kpohọ Ijipti re a nyae dẹ emu fiki ohọo nọ u je mu. Rekọ Jekọp ọ se, ta nọ: “Ọmọzae mẹ ọ sai lele owhẹ nya ha, keme oniọvo riẹ o whu no, ọye ọvo o kiọkọ. Oware jọ u te ru ei eva erẹ no wha be te nya na, who re ti ru re whọ rehọ uzou mẹ nọ o viẹdu na ze obọ uki avọ uweli.” (Emuhọ 42:36, 38) Iriruo ivẹ nana i dhesẹ uwhu kpekpekpe kugbe uki, hayo ẹri, orọnikọ oghẹrẹ uzuazọ uyero ofa jọ họ.
6 Ikuigbe nana nọ e rrọ Emuhọ na i dhesẹ nọ Josẹf o zihe ruọ ohwo nọ o wuzou emu evaọ Ijipti. Fikiere, Jekọp o te kpohọ obei wariẹ kuomagbe Josẹf avọ oghọghọ ulogbo. Kẹsena Jekọp ọ tẹ rria ẹkwotọ na rite oke uwhu riẹ nọ ọ kpako te ikpe 147 no. Wọhọ epanọ ọ ta re o te whu, emọ riẹ a tẹ wọe nyai ki fihọ eghogho utho nọ o jọ otọ Makpela evaọ ẹkwotọ Kenan. (Emuhọ 47:28; 49:29-31; 50:12, 13) Enẹ a ro ki Jekọp kugbe ọsẹ riẹ Aiziki gbe ọsẹ-ode riẹ Abraham.
‘A Ki Rai Kugbe Esẹ-Ode Rai’
7, 8. (a) Bovẹ Abraham o kpohọ evaọ okenọ o whu no? Ru ei vẹ. (b) Eme o dhesẹ nọ amọfa a kpobọ ẹri nọ a whu?
7 Omoke jọ nọ u kpemu, nọ Jihova ọ riọvọ kugbe Abraham jẹ ya eyaa kẹe inọ emọ nọ i ti no ubi riẹ ze e te jọ buobu, o dhesẹ oware nọ o te via kẹ Abraham. Jihova ọ ta nọ: “Rekọ whẹ omara hai, who re ti whu bru esẹ ra avọ udhedhẹ; whọ rẹ te kpako [te] ziezi re who te whu.” (Emuhọ 15:15) Yọ ere o ginẹ via. Emuhọ 25:8 o ta nọ: “Koyehọ nọ Abraham ọ te kpako gaga no, o te sẹwẹhọ o je whu, evaọ oke owho riẹ, ọ kpako gaga ọ tẹ jẹ ria ikpe buobu, a te ki ei kugbe ahwo riẹ.” Amono họ ahwo nana? Evaọ Emuhọ 11:10-26, a kele esẹ-anwae riẹ unọjọ utọjọ no oke Shẹm, ọmọ Noa ze. Fikiere, ahwo nana nọ a rrọ ẹri na a ki Abraham kugbe.
8 Ẹme na “a te ki ei kugbe ahwo riẹ” o roma via unuẹse buobu evaọ Ikereakere Hibru na. Fikiere o rrọ oware iroro-egbagba re ma ta nọ ọmọ Abraham, Ishmẹl, gbe Erọn, oniọvo Mosis a kpobọ ẹri nọ a whu be hẹrẹ ẹkparomatha. (Emuhọ 25:17; Ikelakele 20:23-29) Epọvo na re, Mosis ọ rrọ obọ ẹri re dedenọ ohwo ọvo ọ riẹ oria nọ uki riẹ o jọ họ. (Ikelakele 27:13; Iziewariẹ 34:5, 6) Ere re, Joshua ọnọ ọ rehọ ẹta Mosis wọhọ osu Izrẹl, kugbe oge ahwo jọ soso a kpohọ ẹri nọ a whu.—Ibruoziẹ 2:8-10.
9. (a) Ẹvẹ Ebaibol na i ro dhesẹ nọ ẹri ahwo nọ a whu no a rrọ? (b) Irẹro vẹ e rrọ kẹ ahwo nọ a rrọ evaọ Ẹri?
9 Nọ ikpe-udhusoi buobu e vrẹ no, Devidi o te zihe ruọ ovie erua 12 Izrẹl. Nọ o whu no, “a te ki ei kugbe esẹ riẹ.” (1 Ivie 2:10) Kọ ọ jọ evaọ ẹri re? O nwani fo inọ, Pita ọ tẹme kpahe uwhu Devidi eva ẹdẹ Pẹntikọst 33 C.E., jẹ wariẹ ẹme nọ ọ rrọ Olezi 16:10 inọ: “Who ti siobọno omẹ kẹ [hayo, vu omẹ wa] Ẹri hi.” Nọ ọ ta no inọ Devidi ọ gbẹ jọ evaọ uki, Pita o te dhesẹ eme eyena kiekpahe Jesu jẹ ta nọ “whaọ ẹme ẹkparomatha Kristi nọ [Devidi] ọruẹ ọye ọ ta na, anọ, a re vueiwa eva ẹri gbe he, iwo riẹ e rẹ ruẹ egbogbo gbehe. Jesu ọvo ọnana nọ Ọghẹnẹ ọkpare i tovrẹ na, ọ ye mai kpobi a rọ isẹi riẹ na.” (Iruẹru 2:29-32) Evaọ etenẹ, otofa ẹme Griki nọ Pita ọ rọ ta ẹme na avọ ọkpọ ubiẹme Hibru na họ ẹri. Ahwo nọ a rrọ ẹri a rrọ owezẹ, be hẹrẹ ẹkparomatha.
Kọ Ahwo jọ nọ A Kiẹrẹe he A Rrọ Evaọ Ẹri?
10, 11. Fikieme ma sae rọ ta nọ ahwo omuomu jọ a re kpohọ ẹri okenọ a te whu?
10 Nọ Mosisi o su ahwo Izrẹl no ẹkwotọ Ijipti no, ọkparesuọ ọ tẹ roma via evaọ obọ udhude. Mosisi ọ tẹ vuẹ ahwo na nọ a kẹnoma no ahwo nọ a bi su otu ọkparesuọ na—Kora, Detan, gbe Abiram. A ti whu uwhu ọhaha. Mosis ọ ta vevẹ nọ: “Otẹrọnọ ahwo nana a whu uwhu gheghe, hayo a rehọ uwhu ahwo kpobi whu, kiyọ ỌNOWO na o vi omẹ ze he. Otẹrọnọ ỌNOWO na ọ ma eware ekpokpọ jọ, otọ u je rovie unu riẹ, o jẹ lọ ai kpobi, te eware kpobi nọ a wo, nọ a jẹ rehọ omokpokpọ kpohọ Ẹri, etẹe wha rẹ rọ riẹ nọ ahwo nana a jẹ ỌNOWO na kufiẹ.” (Ikelakele 16:29, 30) Fikiere, o tẹ make rọnọ otọ na u rovie unu nọ o jẹ lọ ai hayo erae i kpe rai wọhọ epanọ o jọ kẹ Kora avọ ahwo 250 erọ Livai nọ a jọ abọ riẹe na, ahwo ọkparesuọ nana kpobi a kpohọ obọ Ẹri.—Ikelakele 26:10.
11 Shimẹi nọ ọ la Devidi ovie na eka iyoma ọ ruẹ uye riẹ evaọ obọ Solomọn, okenọ ọ rehọ ẹta Devidi no wọhọ ovie. Devidi ọ ta kẹ ọmọ riẹ nọ: “Who ri yei kare abe he, keme whẹ ohwo nọ o wo areghẹ; whọ te riẹ oware nọ who re ti ru ei, whọ vẹ te rehọ uzou riẹ avọ azẹ ze evaọ uki.” Solomọn ọ tẹ kẹ Bẹnaya udu nọ o ro kpe Shimẹi. (1 Ivie 2:8, 9, 44-46) Oriruo nana ọ kẹ imuẹro eme olezi Devidi na: “Ahwo omuomu na a rẹ te nya ruọ eva Ẹri, gbe erẹwho kpobi nọ Ọghẹnẹ ọ thẹro.”—Olezi 9:17.
12. Didi oghẹrẹ ohwo Ahitofẹl ọ jọ, kọ bovẹ o kpohọ okenọ o whu?
12 Ahitofẹl ọ jọ ọkohrẹ Devidi. Ohrẹ riẹ o jẹ hae gba wowoma wọhọ ẹsenọ i bi no obọ Jihova ze. (2 Samuẹle 16:23) Rekọ u yoma gaga inọ uwhremu na odibo nana nọ a fi eva họ na o zihe ruọ ovivie je ku oma gbe Absalọm, ọmọ Devidi gba ẹgwa-ọkparesuọ. O wọhọ nọ uruemu uyoma nana Devidi ọ jẹ ta kpahe nọ o kere inọ: “Orọnọ ọwegrẹ ọ rọ omẹ ẹme ẹgwọlọ họ, o hẹ jọ ere, mẹ hẹ sai kiakọ riẹ. Orọnọ ọbe mẹ o ru omẹ evadha ha, o hẹ jọ ere mẹ hae dhere se iẹ ba.” Devidi ọ ta haro nọ: “Jọ uwhu o wọ ruru ai, jọ a ruọ eva utori uwhu avọ ọkpokpọ, jọ a nuhu avọ ozọ e ruọ eva Ẹri.” (Olezi 55:12-15) Nọ a whu, Ahitofẹl avọ ẹgba riẹ a kpohọ ẹri.
Amono A Rrọ Gehena?
13. Fikieme a ro se Judas “ọmọ ọraha”?
13 Rehọ uyero Devidi na wawo oware nọ o via kẹ Devidi Ologbo na, Jesu. Omọvo ikọ 12 Kristi, Judas Iskariọt o zihe ruọ ovivie wọhọ Ahitofẹl. Uruemu ẹghẹ Judas u tube yoma vi orọ Ahitofẹl thethabọ. Judas o vivie Ọmọ ọvo Ọghẹnẹ. Nọ ọ jẹ lẹ evaọ ubrobọ ekuhọ odibọgba otọakpọ riẹ, Ọmọ Ọghẹnẹ ọ ta kpahe ilele riẹ nọ: “Nọ mẹ avọ ai a gbẹ jọ, mẹ rehọ odẹ ra no whọ kẹ omẹ ro su ai; ai ọvuọvo o vru hu, ajokpa ọmọ ọraha na ọvo, re ekere na ọgba.” (Jọn 17:12) Ẹkwoma ese nọ o se Judas nọ “ọmọ ọraha,” Jesu o dhesẹ nọ okenọ Judas o whu ẹruore ẹkparomatha ọ gbẹ jọ kẹe he. Ọ gbẹ jọ ekareghẹhọ Ọghẹnẹ hẹ. Orọnikọ ẹri o kpohọ họ rekọ Gehena. Eme họ Gehena?
14. Eme Gehena o dikihẹ kẹ?
14 Jesu o brukpe isu egagọ erọ oke riẹ keme a ru omomọvo ilele rai wọhọ “ọmọ Gehena.” (Matiu 23:15, NW ) Evaọ oke yena, ahwo a riẹ Ukiekpotọ Hinọm, oria ezuzu nọ a jẹ hai gbolo ahwo nọ a whu uwhu ogbulegbu fihọ, ahwo nọ a fo kẹ emamọ ukio ho. Jesu omariẹ ọ ta ẹme kpahe Gehena evaọ ovuẹ riẹ Obọ Ugbehru na. (Matiu 5:29, 30, NW ) Ahwo nọ a jẹ gaviezọ kẹe a riẹ otofa oware nọ Gehena o dikihẹ kẹ. U dikihẹ kẹ ọraha ebẹdẹ bẹdẹ nọ ẹruore ẹkparomatha ọ rrọ họ. U te no Judas Iskariọt ọrọ edẹ Jesu no, kọ amọfa a kpohọ Gehena no ukpọ ẹri?
15, 16. Amono a kpohọ Gehena nọ a whu, kọ fikieme a ro kpohọ obei?
15 A ma ọzae gbe aye ọsosuọ, Adamu avọ Ivi gbagba. Uzioraha rai o jọ orọ aro koko. A wo uvẹ nọ a rẹ rọ salọ uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ hayo uwhu. A ghẹmeeyo kẹ Ọghẹnẹ jẹ ruọ abọ Setan. Nọ a whu, a wo ẹruore ọrọ ewo erere idhe ẹtanigbo Kristi hi. Ukpoye kọ Gehena a kpohọ.
16 Keni, ọmọ ọsosuọ Adamu o kpe Ebẹle oniọvo riẹ kẹsena o te je ghoro no oria ruọ oria. Jọn ukọ na o dhesẹ Keni wọhọ “ọ rọ oyoma na.” (1 Jọn 3:12) Ma sae ta inọ okenọ o whu o kpohọ Gehena wọhọ ọsẹgboni riẹ. (Matiu 23:33, 35) Ohẹriẹ nọ o rrọ udevie riẹ avọ Ebẹle nọ o kiẹrẹe na o rro kẹhẹ! Pọl ọ ta nọ: “Fiki orọwọ jabọ nọ Ebẹle ọ jẹ rehọ ekẹ nọ iwoma nọ e rẹ jaimie vi e rọ Keni dhe idhe kẹ Ọghẹnẹ nọ o je se isẹi kẹe, mi ei ekẹ riẹ, rekọ fiki epa orọwọ riẹ, ọ maki whu no dede na, yọ ọ gbẹ rọ ẹme ẹta.” (Ahwo Hibru 11:4) Ẹhẹ, Ebẹle ọ be jọ ẹri hẹrẹ ẹkparomatha enẹna.
Ẹkparomatha “Ọsosuọ” gbe “Emamọ” Na
17. (a) Amono a bi kpohọ ẹri evaọ “oke urere” nana? (b) Eme ọ rrọ obaro kẹ ahwo nọ a rrọ evaọ ẹri gbe ahwo nọ a kpohọ Gehena?
17 Ahwo buobu nọ a se eme nana a re roro kpahe uyero ahwo nọ a whu evaọ “oke urere” nana. (Daniẹl 8:19) Uzou avọ 6 orọ obe Eviavia o ta ẹme kpahe edhẹ-enyenya ene erọ oke yena. Nwani fo, a se ọdhẹ-anyenya urere na nọ Uwhu, yọ ẹri ọ rrọ emu riẹ. Fikiere, ahwo buobu nọ uwhu idudhe u bi kpe fiki iruẹru edhẹ-enyenya nọ e kobaro na a bi kpohọ ẹri, be jọ etẹe hẹrẹ ẹkparomatha ziọ akpọ ọkpokpọ Ọghẹnẹ. (Eviavia 6:8) Kọ eme ọ rrọ obaro hẹrẹ ahwo nọ a rrọ evaọ ẹri gbe Gehena? Ẹkparomatha ọ rrọ kẹ utu ọsosuọ na; ọraha-kufiẹ ebẹdẹ bẹdẹ ọ rrọ kẹ utu avivẹ na.
18. Irẹro vẹ e rrọ kẹ otu “ẹkparomatha ọsosuọ na”?
18 Jọn ukọ na o kere nọ: “Ọnọ ọ rẹte jọ otu ẹkparomatha ọsosuọ na o re wo oghale ọ vẹ jẹ jọ ọrẹri! Enana i gbe ti whu uwhu avivẹ na ha, rekọ a rẹ te jọ izerẹ Ọghẹnẹ gbe e rọ Kristi, a ve ti lele Kristi re uvie na odu ikpe.” Ahwo nọ a ti lele Kristi su họ otu “ẹkparomatha ọsosuọ na.” Kọ ẹruore vẹ ọ rrọ kẹ ahwo-akpọ nọ i kiọkọ kpobi?—Eviavia 20:6.
19. Ẹvẹ otujọ a ti ro wo erere ọ ‘ẹkparoma ruọ emamọ uzuazọ’?
19 No anwọ oke Elaeja gbe Elaesha idibo Ọghẹnẹ na ze a rọ rehọ iruo igbunu ẹkparomatha na zihe ahwo ziọ uzuazọ no. Pọl ọ ta nọ: “Eyae na i te dede ahwo rai nọ ekparoma no uwhu rehọ. A kẹ e jọ uye, a hro oma ha, re a ruẹse kparoma ruọ emamọ uzuazọ.” Ẹhẹ, otu ẹrọwọ nana nọ e yọrọ ẹgbakiete rai na a bi rẹro ẹkparomatha, orọnikọ onọ a te rọ rria ikpe jọ ọvo a ve whu hu rekọ onọ a te rọ rria uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ! Oyena o te ginẹ jọ ‘ẹkparoma ruọ emamọ uzuazọ.’—Ahwo Hibru 11:35.
20. Eme uzoẹme nọ o rrọ aro na o te ta ẹme kpahe?
20 Ma te whu evaọ ẹrọwọ taure Jihova ọ tẹ te rehọ eyero omuomu ọnana te oba, kiyọ ma wo imuẹro ‘ẹkparoma ruọ emamọ uzuazọ,’ o ginẹ rrọ emamọ uzuazọ keme o te jọ uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ. Jesu ọ ya eyaa nọ: “Onana u gbe owhai enu hu; keme oke o be tha nọ enọ e rọ eva [uki] kpobi i je ti yo uru riẹ, a vẹ te nya via.” (Jọn 5:28, 29) Uzoẹme nọ o rrọ aro na o te gbẹ ta eme efa kpahe ẹjiroro ẹkparomatha na. U ti dhesẹ epanọ ẹruore ẹkparomatha na o rẹ rọ bọ omai ga yọrọ ẹgbakiete mai je fi obọ họ kẹ omai wo ẹzi oma-olahiẹ.
Kọ Whọ Kareghẹhọ?
• Fikieme a ro dhesẹ Jihova wọhọ Ọghẹnẹ enọ ‘e rrọ uzuazọ’?
• Uyero vẹ ahwo nọ a rrọ evaọ ẹri a rrọ?
• Eme ọ rrọ obaro kẹ ahwo nọ a rrọ evaọ Gehena?
• Ẹvẹ ahwo jọ a ti ro wo erere no ‘ẹkparomatha ruọ emamọ uzuazọ’ ze?
[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 23]
Wọhọ Abraham, ahwo nọ a rrọ ẹri a be hẹrẹ ẹkparomatha
[Iwoho nọ e rrọ ẹwẹ-obe avọ 24]
Fikieme Adamu avọ Ivi, Keni, gbe Judas Iskariọt a ro kpohọ Gehena?