Ẹme Jihova Ọ Rrọ Uzuazọ

Oruvẹ no Obe Iruẹru-Ivie Avivẹ Ze

IKUIGBE esuo Solomọn wọhọ ovie Izrẹl oye obe Iruẹru-Ivie Avivẹ u ro muhọ. Eme nọ obe na u ro kuhọ họ eme nọ Sairọs ovie ahwo Pasia ọ ta kẹ ahwo Ju nọ e jọ igbo evaọ obọ Babilọn: “[ỌNOWO na ọ] ta kẹ omẹ nọ mẹ bọ uwou rọ kẹ ẹe eva Jerusalem obọ Juda. Ohwo riẹ kpobi nọ ọ rọ udevie rai, je ỌNOWO na Ọghẹnẹ riẹ ọ ria gba e. Jọ ohwo riẹ ọ nya [kpohọ Jerusalẹm].” (2 Iruẹru-Ivie 36:23) Ikuigbe nọ e rrọ obe nana, onọ Ẹzra ozerẹ na o kuọ ekere riẹ họ evaọ 460 B.C.E. na, e rehọ ikpe 500—no 1037 B.C.E. rite 537 B.C.E.

Uzi nọ Sairọs ọ kẹ u ru rie lọhọ kẹ ahwo Ju na nọ a ro zihe kpobọ Jerusalẹm re a wariẹ rehọ egagọ Jihova mu evaọ obei. Dede na, ikpe buobu nọ a rọ jọ igbo evaọ obọ Babilọn na o raha eware jọ no. Ahwo nọ a zihe no igbo ze na a riẹ iku orẹwho rai hi. Obe Iruẹru-Ivie Avivẹ u dhesẹ eware nọ e via evaọ etoke esuo ivie uyẹ Devidi. Ikuigbe na e rrọ oware isiuru kẹ omai keme i dhesẹ eghale nọ i re no ẹmeoyo kẹ Ọghẹnẹ uzẹme na ze gbe oware nọ u re noi ze nọ a tẹ ghẹmeeyo kẹe.

OVIE NỌ Ọ BỌ UWOU KẸ JIHOVA

(2 Iruẹru-Ivie 1:1–9:31)

Jihova ọ kẹ Solomọn Ovie na ẹgwọlọ udu riẹ—areghẹ gbe eriariẹ—avọ efe gbe oruaro. Ovie na ọ bọ uwou ulogbo jọ kẹ Jihova evaọ Jerusalẹm, ahwo na a tẹ vọ “avọ oghọghọ gbe evawere.” (2 Iruẹru-Ivie 7:10) Solomọn ọ tẹ te rro “vi ivie akpọ kpobi evaọ efe gbe ereghẹ.”—2 Iruẹru-Ivie 9:22.

Nọ o su Izrẹl ikpe 40 no, Solomọn “o te kie ruọ owezẹ kugbe esẹ riẹ, . . . Rehoboam ọmọzae riẹ ọ tẹ ruọ ẹta riẹ.” (2 Iruẹru-Ivie 9:31) Ẹzra o kere kpahe ekie nọ Solomọn o kie no ẹgọ Ọghẹnẹ hẹ. Eware iyoma nọ Ovie na o ru nọ Ẹzra o kere kpahe kpobi họ enyenya buobu nọ ọ rehọ no obọ Ijipti ze gbe ọmọtẹ Fẹro nọ ọ rehọ wọhọ aye. Koyehọ, abọ owoma Ẹzra ọ mai kere kpahe.

Enọ Ikereakere nọ A Kẹ Iyo Rai:

2:14—Fikieme uyẹ ọwena nọ a jọ etenẹ dhesẹ na u ro wo ohẹriẹ no onọ o rrọ 1 Ivie 7:14? Obe Ivie Ọsosuọ u dhesẹ oni ọwena na wọhọ “aye-uku, ohwo orua Naftali” keme ọzae orua yena ọ rehọ e riẹ. Rekọ aye na omariẹ ohwo orua Dan. Nọ ọzae riẹ o whu no, ọ tẹ rehọ ohwo Taya, kọ ọzae yena aye na o yẹ ọwena na kẹ.

2:18; 8:10—Eria Ebaibol nana i dhesẹ nnọ unu ahwo nọ e jọ esẹro iruiruo na họ 3,600 gbe 250, rekọ 1 Ivie 5:16; 9:23 o fodẹ unu na inọ 3,300 gbe 550. Fikieme unu ahwo na u ro wo ohẹriẹ? O wọhọ nnọ epanọ a ghale ahwo na fihọ oye o soriẹ nọ unu ivẹ na i ro wo ohẹriẹ na. O sae jọ nọ obe Iruẹru-Ivie Avivẹ u fi ohẹriẹ họ udevie esẹro 3,600 nọ e jọ ahwo Izrẹl he gbe 250 nọ e jọ ahwo Izrẹl, rekọ obe Ivie Ọsosuọ o tẹ hẹriẹ esẹro 3,300 no ilori esẹro 550. Epanọ o rrọ kpobi, a te ku enọ e jọ esẹro na kpobi kugbe, unu rai họ 3,850, unu ovo nọ ebe ivẹ na e fodẹ na.

4:2-4—Fikieme a rọ ma eware nọ i kru odhe-ẹroo ologbo oride na dikihẹ tho iruẹ? Evaọ Ikereakere na, a rẹ rehọ iruẹ dhesẹ ẹgba. (Izikiẹl 1:10; Eviavia 4:6, 7) Eware nana nọ a ma tho iruẹ na u fo keme ehru iruẹ ekpọna 12 na a bọ “odhe-ẹroo ologbo oride” na fihọ, onọ o gbẹdẹ te oware wọhọ ekpa isimeti 540. Iruẹ nọ a ma rọ kẹ ẹjiroro nana o jọ ezue ujaje avivẹ na ha, keme emema nọ a rẹ gọ uzi na o ghọ.—Ọnyano 20:4, 5.

4:5—Bro egalọno ame e rẹ sae ruọ eva odhe-ẹroo ologbo oride na? A te voi vọ, oware wọhọ egalọno 17,400 e rẹ rueva odhe-ẹroo ologbo oride na. Rekọ a jẹ hae nwani voi vọ họ. Obe 1 Ivie 7:26 o ta nọ: “Idhe-ame nọ e rẹ [vọ odhe-ẹroo na] i te idu ivẹ,” egalọno 11,600.

5:4, 5, 10—Didi eware a rehọ no uwou-udhu ọsosuọ na ze fihọ etẹmpol Solomọn na? Oware ovo nọ u no uwou-udhu ọsosuọ na ze rueva etẹmpol Solomọn na họ Okọ-Ọvọ na. Nọ a bọ etẹmpol na no, a tẹ wọ uwou-udhu na no Gibiọn ziọ Jerusalẹm, kọ etẹe o wọhọ nọ a fi rie họ.—2 Iruẹru-Ivie 1:3, 4.

Eware nọ Ma Jariẹ Wuhrẹ:

1:11, 12. Ayare Solomọn o dhesẹ kẹ Jihova inọ o jọ isiuru ovie na re o wo areghẹ gbe eriariẹ. Elẹ nọ ma rẹ lẹ se Ọghẹnẹ i re gine dhesẹ oware nọ o rrọ udu mai. O rẹ jọ oware areghẹ re ma kiẹ oware nọ ma be ta evaọ elẹ mai riwi ziezi.

6:4. Uvi ovuhumuo kẹ uyoyou-ẹwo gbe ewoma Jihova o rẹ wọ omai jiri Jihova—koyehọ, rehọ uyoyou avọ udu ovuhumuo jiri ei.

6:18-21. Dede nọ Ọghẹnẹ ọ rẹ sae gba uwou ọvuọvo ho, etẹmpol na e rẹ jọ ehri egagọ Jihova. Nẹnẹ, Egwa Uvie Isẹri Jihova yọ oviede egagọ uzẹme evaọ ewho nọ a bọ rai fihọ.

6:19, 22, 32. Jihova o re yo elẹ ahwo kpobi—no ovie na rite ọnọ ọ mae kawo kpobi evaọ orẹwho na—makọ erara enọ e rehọ udu oruọzewọ bru ei ze.a—Olezi 65:2.

IVIE NỌ I NO UYẸ DEVIDI ZE, UNỌJỌ UTỌJỌ

(2 Iruẹru-Ivie 10:1–36:23)

Uvie ovo Izrẹl na o ghale abava—uvie erua-ikpe Izrẹl nọ o jọ ofẹ ẹkpẹlobọ ovatha-ọre gbe uvie erua-ivẹ Juda gbe Bẹnjamin nọ o jọ ofẹ obọze ovatha-ọre. Izerẹ gbe ahwo Livai nọ e jọ Izrẹl kpobi a rehọ oma nọ a ro kpotọ kẹ ọvọ Uvie na kpehru vi ẹzi orẹwho-mẹ-oja, a tẹ salọ nnọ Rehoboam ọmọ Solomọn a rẹ jọ kugbe. Dina kri vi ikpe 30 nọ a rọ bọe re no, ahwo Babilọn a tẹ kwa eware aghae nọ e jọ evaọ etẹmpol na rehọ.

Evaọ usu ivie 19 nọ i lele Rehoboam, isoi e roma kpotọ kẹ Ọghẹnẹ, esa e riẹ muhọ rekọ uwhremu na a te kiemu ku Ọghẹnẹ, dedena ọvo jọ o kurẹriẹ no edhere ọthọthọ riẹ. Isu nọ i kiọkọ a ru oware nọ u yoma evaọ aro Jihova.b A ta ẹme gaga kpahe eware nọ ivie isoi nọ i fi eva rai kpobi họ Jihova na a ru. Ikuigbe Hẹzikaya nọ o ru nọ a rọ wariẹ mu iruẹru egagọ họ evaọ etẹmpol na gbe Josaya nọ o ru ọruẹrẹfihotọ kẹ ehaa Ọnyavrẹ ilogbo e jọ uduotahawọ gaga kẹ ahwo Ju nọ i wo isiuru kpahe epanọ a rẹ rọ wariẹ rehọ egagọ Jihova mu evaọ Jerusalẹm.

Enọ Ikereakere nọ A Kẹ Iyo Rai:

13:5—Eme họ otofa ẹme na “ọvọ uwhei?” Fiki epanọ a rẹ rehọ uwhei rawo oware re ọ seba ẹkaki gbo, uwhei u te ti zihe ruọ ẹme nọ a re ro dhesẹ oware nọ u re nwene he. Fikiere, “ọvọ uwhei” o dikihẹ kẹ ọtamuo nọ a rẹ lavrẹ hẹ.

14:2-5; 15:17—Kọ Esa Ovie na o si “eria ikpehru” na kpobi no? O wọhọ nnọ o ru ere he. O wọhọ nnọ eria ikpehru nọ a jẹ jọ gọ edhọ ọvo Esa o sino, orọnikọ enọ ahwo a jẹ jọ gọ Jihova ha. O sae jẹ jọ nnọ a wariẹ bọ eria ikpehru efa evaọ ubrobọ ekuhọ esuo Esa. Enana Jehoshafat ọmọ riẹ o sino. Uzẹme riẹ họ, eria ikpehru na i no otọ riẹriẹriẹ hẹ, makọ evaọ etoke esuo Jehoshafat.—2 Iruẹru-Ivie 17:5, 6; 20:31-33.

15:9; 34:6—Ofẹ vẹ orua Simiọn o jọ evaọ okenọ uvie Izrẹl o ghale no? Fikinọ otọ nọ a ghale kẹe o jọ eria sa-sa evaọ ẹkwotọ Juda, ẹkwotọ orua Simiọn o jọ udevie uvie Juda avọ Bẹnjamin. (Joshua 19:1) Rekọ evaọ ofẹ egagọ gbe abọ isuẹsu, orua na o whẹ oma họ uvie ofẹ ẹkpẹlobọ ovatha-ọre. (1 Ivie 11:30-33; 12:20-24) Fikiere, a je kele Simiọn kugbe uvie erua ikpe na.

16:13, 14—Kọ erae a rọ mahe ori Esa evaọ okenọ o whu no? Ijo, “ẹkuerae ologbo” na orọnikọ ori Esa a rehọ e riẹ maha he, rekọ onọ a rọ mahe eware nọ i re gbo ore awere.

35:3—Bovẹ Josaya ọ wọ Okọ-Ọvọ ọrẹri na no ze ti fihọ etẹmpol na? Sọ ovie ọgeva jọ nọ o su vrẹ no ọ wọ Okọ-Ọvọ na fihọ obojọ hayo kọ Josaya ọ wọ riẹ fihọ oria jọ re oma o ruẹse foe evaọ okenọ a jẹ ruẹrẹ etẹmpol na, Ebaibol na e ta ha. Nọ oke Solomọn o vrẹ no, ẹsiẹvo ọvo nọ a rọ wariẹ dhunu te Okọ-Ọvọ na họ okenọ Josaya ọ rọ wọe ziọ etẹmpol na.

Eware nọ Ma Jariẹ Wuhrẹ:

13:13-18; 14:11, 12; 32:9-23. Ma rẹ sae jọ onana wuhrẹ eware buobu kpahe epanọ u wuzou te re ma rẹro so Jihova.

16:1-5, 7; 18:1-3, 28-32; 21:4-6; 22:10-12; 28:16-22. Usu nọ a re kugbe enọ e be gọ Jihova ha o rẹ wha okpẹtu ze. O rrọ oware areghẹ re ma whaha oma nọ ma re dhehọ iruẹru akpọ na evaọ edhere nọ o fo ho.—Jọn 17:14, 16; Jemis 4:4.

16:7-12; 26:16-21; 32:25, 26. Omoya u ru nọ Esa Ovie na o ro dhesẹ uruemu nọ u fo ho evaọ ubrobọ ekuhọ uzuazọ riẹ. Ẹzi omoya o wha ekie se Uzaya. Ababọ-orimuo gbe ẹsejọhọ omoya, oye o wọ Hẹzikaya dhesẹ efe riẹ kẹ enyukọ Babilọn. (Aizaya 39:1-7) Ebaibol na e vẹvẹ unu nọ: “Omovia o rẹ wha ọraha tha, uzou-uveghe o rẹ wha ekie tha.”—Itẹ 16:18.

16:9. Jihova o re fi obọ họ kẹ enọ i wo eva efuafo kpahe iẹe, yọ o rẹ were iẹe re ọ rehọ ogaga riẹ fi obọ họ kẹ ae.

18:12, 13, 23, 24, 27. Wọhọ Makaya, ma rẹ g’udu jẹ whẹro nọ ma tẹ be ta kpahe Jihova gbe ẹjiroro riẹ.

19:1-3. Jihova ọ rẹ tẹrovi ewoma nọ ma ru nọ ma tẹ maki ru ei eva dha.

20:1-28. Ma rẹ sai wo udu inọ Jihova ọ te kezọ kẹ omai okenọ ma tẹ rọ omarokpotọ yare iẹe kẹ ọkpọvio.—Itẹ 15:29.

20:17. Re ma “ruẹ obokparọ ỌNOWO na,” u fo nọ ma re “dikihẹ ẹta” mai evaọ uketha nọ ma rẹ rọ kẹ Uvie Ọghẹnẹ. Ukpenọ ma re ru eware epanọ u je omai, ma re “mudhe oria ovo,” fi eva mai kpobi họ Jihova.

24:17-19; 25:14. Ẹdhọgọ o jọ ẹta kẹ Jehoash gbe ọmọ riẹ Amazaya. Nẹnẹ, ohwo ọ rẹ sai kie ruọ ẹta ẹdhọgọ evaọ idhere nọ a rẹ kaki ri mu hu, maero nọ o tẹ roma lahwe evaọ edhere ẹghẹ orọ eware amọfa eguọlọ hayo ẹzi orẹwho-mẹ-oja.—Ahwo Kọlọsi 3:5; Eviavia 13:4.

32:6, 7. Ma rẹ g’udu je kru oma ga re nọ ma bi “fi ẹgọ-ẹmo Ọghẹnẹ ọsoso họ oma” je fi ẹmo abọ-ẹzi mai na.—Ahwo Ẹfẹsọs 6:11-18.

33:2-9, 12, 13, 15, 16. Ohwo o re dhesẹ uvi ekurẹriẹ ẹkwoma edhere oyoma riẹ nọ o re si obọ no jẹ daoma gaga re o ru oware nọ u kiehọ. Ohwo o te kurẹriẹ no eva ze, o tẹ make rọnọ o ruthọ gaga vẹre wọhọ Manasẹ Ovie na, Jihova ọ rẹ sae riẹe ohrọ.

34:1-3. Eware nọ ohwo ọ rẹro ruẹ no emaha ze hayo oghẹrẹ nọ a rọ yọrọ iẹe o tẹ maki yoma, ọ rẹ sai wuhrẹ kpahe Ọghẹnẹ ghele jẹ gọe. O sae jọ nọ Manasẹ, ọsẹ-ode Josaya o fi obọ họ kẹe gaga evaọ okenọ ọ jẹ rro ze. Umutho obufihọ hayo uduotahawọ abọ-ẹzi kpobi nọ u te rie obọ, u ru Josaya zihe ruọ emamọ ohwo. O rẹ sae jọ ere kẹ omai re.

36:15-17. Jihova ọ vọ avọ ohrọriọ gbe odiri. Rekọ ohrọriọ gbe odiri riẹ i wo umuo. Ahwo a rẹ jẹ emamọ owọ kpahe ovuẹ usiuwoma Uvie na hrọ otẹrọnọ a gwọlọ zọ evaọ okenọ Jihova ọ te raha uyerakpọ omuomu nana.

36:17, 22, 23. Ẹme Jihova ọ rẹ seba erugba ha.—1 Ivie 9:7, 8; Jerimaya 25:9-11.

Obe jọ O Wọ Riẹ j’Owọ

Obe ọ 2 Iruẹru-Ivie 34:33 o ta nọ: “Josaya ọ rehọ eware nọ i re zue oma no otọ ahwo Izrẹl no, o je ru ahwo Izrẹl kpobi gọ ỌNOWO na Ọghẹnẹ rai.” Eme ọ wọ Josaya ru onana? Okenọ Shefan okere-obe na ọ rehọ obe Uzi Jihova nọ a duku na se Josaya Ovie na, ovie na ọ tẹ ta nnọ a sei do via. Oware nọ o yo u duobọte Josaya udu te epanọ ọ rọ rehọ ọwhọ wha egagọ efuafo haro evaọ etoke uzuazọ riẹ kpobi.

Ma te bi se Ẹme Ọghẹnẹ je roro kpahe oware nọ ma se na kokodo o rẹ sai duobọte omai udu ziezi. Ma te roro kpahe ikuigbe ivie nọ i no uyẹ Devidi ze na, o gbẹ ta udu họ omai awọ re ma raro kele iriruo enọ e rẹro so Jihova jẹ whaha uruemu enọ i ru ere he? Obe Iruẹru-Ivie Avivẹ o kẹ omai ọwhọ nọ ma rẹ rọ rehọ udu mai kpobi gọ Ọghẹnẹ uzẹme na jẹ roma kpotọ kẹe ẹsikpobi. Uzẹme o ginẹ rrọ, eme nọ e riẹ eva e rrọ uzuazọ je wo ẹgba.—Ahwo Hibru 4:12.

[Oruvẹ-obotọ]

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 28]

Kọ whọ riẹ oware nọ u ro fo inọ iruẹ a rri rọ ma eware nọ i kru odhe-ẹroo ologbo oride na dikihẹ?

[Iwoho nọ e rrọ ẹwẹ-obe avọ 31]

Dede nọ obufihọ abọ-ẹzi nọ a kẹ riẹ evaọ oke ọmaha u tulo ho, Josaya o zihe ruọ ohwo nọ ọ gọ Jihova avọ ẹrọwọ