Riẹ Jihova—Ọghẹnẹ nọ Ọ Rọ Uzuazọ Na
NỌ Ọ rehọ eriwo Ọghẹnẹ nọ egagọ Hindu a wo rọ wawo ọrọ ekru egagọ efa, Dr. S. Radhakrishnan, ohwo India, o te muẹrohọ nọ: “Ọghẹnẹ ahwo Hibru o wo ohẹriẹ. Ọ rọ uzuazọ yọ o ruiruo buobu evaọ ikuigbe no o te je wo isiuru kpahe inwene gbe eware ikpregede akpọ ọnana. Ọ rọ Ohwo nọ o re lele omai t’ẹme.”
Odẹ Hibru Ọghẹnẹ Ebaibol na họ יהוה, onọ a rẹ fa odode wọhọ “Jihova” na. O kpehru vi eghẹnẹ efa kpobi. Eme ma riẹ kpahe iẹe? Didi uzuazọ o yeri kugbe ahwo evaọ oke Ebaibol?
Jihova avọ Mosis “Ovao dhe Ovao”
Usu ọkpekpe “ovao dhe ovao” o jọ udevie Jihova gbe odibo riẹ Mosis, dede nọ Mosis ọ ghinẹ rọ ibiaro riẹ ruẹ Ọghẹnẹ hẹ. (Iziewariẹ 34:10; Ọnyano 33:20) Evaọ oke uzoge riẹ, udu Mosis o jọ kugbe emọ Izrẹl, enọ e jọ erigbo obọ Ijipti evaọ oke oyena. O kiuke ku uzuazọ nọ ọ jẹ rria vẹre wọhọ omọvo uviuwou Fẹro, “o tẹ ruẹe nọ o re kuomagbe emọ Ọghẹnẹ ruẹ uye.” (Ahwo Hibru 11:25) Fikiere, Jihova ọ tẹ rehọ ekwa-iruo obọdẹ rọ kẹ Mosis.
Wọhọ omọvo uviuwou Fẹro, ‘Mosis o wuhrẹ ereghẹ ahwo Ijipti kpobi.’ (Iruẹru 7:22) Rekọ re o su orẹwho Izrẹl, u te je fo nnọ o re wo ekwakwa omarokpotọ, odiri, gbe ẹwo. O wuhrẹ enana kpobi evaọ etoke ikpe 40 nọ ọ jọ othuru-igodẹ evaọ Midia. (Ọnyano 2:15-22; Ikelakele 12:3) Dede nọ a rẹ ruẹ Jihova ha, ghele na o dhesẹ oma gbe ẹjiroro riẹ kẹ Mosis, yọ ẹkwoma ẹnjẹle Ọghẹnẹ o mu Ijaje Ikpe na họ iẹe obọ. (Ọnyano 3:1-10; 19:3–20:20; Iruẹru 7:53; Ahwo Hibru 11:27) Ebaibol na ọ ta kẹ omai nọ “ỌNOWO na ọ jẹ hae rọ ovao dhe ovao ta ẹme kẹ Mosis, wọhọ epanọ ohwo ọ rẹ ta ẹme kẹ ogbẹnyusu riẹ” na. (Ọnyano 33:11) Evaọ uzẹme, Jihova omariẹ ọ ta nọ: ‘Me lele i rie t’ẹme vevẹ.’ Didi usu oghaghae okpekpe, Mosis ọ reawere riẹ kugbe Ọghẹnẹ riẹ nọ a rẹ ruẹ hẹ rekọ ọnọ ọ rọ uzuazọ!—Ikelakele 12:8.
Fiba ikuigbe ọsosuọ ọrọ orẹwho Izrẹl, Mosis o kere uko-obe Uzi na avọ egha-sasa riẹ kpobi. A te je mu uvẹ-ọkwa ọghaghae jọ họ iẹe obọ—orọ ekere obe Emuhọ na. Abọ urere obe yena yọ ikuigbe nọ a jọ uviuwou riẹ riẹ gbagba yọ fikiere o tẹ jọ lọlọhọ kẹe re o kere iei. Rekọ diẹse Mosis o je wo eme kpahe ikuigbe ọsosuọ ohwo-akpọ? O sae jọ nọ Mosis o wo ebe ikere anwae, enọ esẹ-ode riẹ a sẹro, enọ o rri ro kere ikere riẹ. Evaọ abọdekọ riẹ, o sae jọ nọ unu-takẹ-unu o ro yo ai hayo Jihova ọ ta eme na kẹe gbiae. Egba-egagọ ige na kpobi a wo ovuhumuo kpahe usu okpekpe nọ Mosis ọ reawere riẹ kugbe Ọghẹnẹ riẹ evaọ abọ ọnana.
Jihova—Ọghẹnẹ Elaeja na Ọ rọ Uzuazọ
Elaeja, ọruẹaro na, ọ riẹ Jihova re wọhọ Ọghẹnẹ nọ ọ rọ uzuazọ. Elaeja o wo ọwhọ kẹ egagọ efuafo ọ tẹ jẹ gọ Jihova dede nọ egegagọ Ebale, ẹdhọ ologbo ahwo Kenan na, a mukpahe iẹe jẹ wọso iẹe gaga.—1 Ivie 18:17-40.
Ehab, ovie Izrẹl, gbe aye, riẹ Jezibẹl, a jẹ gwọlọ Elaeja kpe. Avọ ozọ uzuazọ riẹ, Elaeja ọ tẹ dhẹ kpohọ Biẹsheba, ukiediwo-ọre Abade Owhuowhu na. Ọ tẹ jọ obei ghoro ruọ igbrẹwọ ọ tẹ lẹ re o whu. (1 Ivie 19:1-4) Kọ Jihova o gbabọ kẹ Elaeja no? Kọ O gbe wo isiuru kpahe odibo ẹrọwọ riẹ na? Ẹsejọhọ Elaeja o roro ere, rekọ ẹvẹ o roro thọ te! Uwhremu na, Jihova ọ tẹ rọ unu olọlọhọ t’ẹme kẹe, nọe nọ: “Elaeja, eme whọ rọ etenẹ ruẹ?” Nọ oware ogaga urirẹ o roma via no, “uru jọ o tẹ [wariẹ] ta kẹ e nọ, ‘Elaeja, eme whọ rọ etenẹ ruẹ?’ ” Jihova o dhesẹ isiuru unevaze ọnana kẹ Elaeja re ọ ruẹse tudu họ odibo evaifihọ riẹ awọ. Ọghẹnẹ o gbe wo iruo efa kẹe nọ o re ru, yọ Elaeja ọ tẹ rọ ọwhọ kuyo kẹ use na! Elaeja ọ rehọ ẹrọwọ ru iruo riẹ gba, ru odẹ Jihova fo, Ọghẹnẹ riẹ nọ ọ rọ uzuazọ na.—1 Ivie 19:9-18.
Nọ ọ siọ orẹwho Izrẹl no, Jihova ọ gbẹ jẹ t’ẹme gbiae kẹ idibo riẹ eva otọakpọ họ. Orọnikọ onana u dhesẹ nọ isiuru nọ o wo kẹ ai u kiekpo no ho. Ẹkwoma ẹzi ọfuafo riẹ, ọ gbẹ jẹ kpọ je ru ai ga evaọ egagọ riẹ. Rehọ Pọl ukọ na wọhọ oriruo, ọnọ a riẹ vẹre wọhọ Sọl na.
Ẹzi Ọfuafo Ọ Kpọ Pọl
Sọl yọ ohwo Tasọs, okpẹwho Silisia. Ọsẹ gbe oni riẹ yọ ahwo Hibru, rekọ a yẹ riẹ fihọ Rom. A rehọ orọwọ ọgaga otu Farisi rọ yọrọ Sọl. Uwhremu na, evaọ Jerusalẹm, o te wo uvẹ nọ o ro wuhrẹ “evaọ awọ Gamaliẹl,” owuhrẹ ologbo Uzi na.—Iruẹru 22:3, 26-28.
Fiki ọwhọ ọthọthọ Sọl kẹ uruemu ahwo Ju, o te ti kuomagbe ahwo nọ e jẹ lahiẹ ilele Jesu Kristi. O tube kuenu kẹ ekpe Stivin dede, Oleleikristi ọsosuọ nọ a kpe na. (Iruẹru 7:58-60; 8:1, 3) Uwhremu na ọ tẹ feva nnọ dede nọ ọ jọ ọleka vẹre gbe ọnọ o je kpokpo gbe ohwo eme-ẹsọ, “[o] wo ohrọoriọ, keme eva ababọ orọwọ [ọ] rọ rehọ ogbori ru oyena.”—1 Timoti 1:13.
Udu oruọzewọ o tẹ wọ Sọl re ọ gọ Ọghẹnẹ. Nọ Sọl o kurẹriẹ eva edhere Damaskọs, Jihova ọ tẹ rehọ iẹe ruiruo gaga. Kristi nọ ọ kpare oma no na ọ kpọ Ananayas, Oleleikristi ọsosuọ jọ, re o fiobọhọ kẹe. Ẹzi ọfuafo Jihova ọ tẹ kpọ Pọl (odẹ ahwo Rom nọ a rọ riẹ Sọl wọhọ Oleleikristi) re ọ gbodibo oke okrẹkri nọ u wo ẹvi gaga evaọ abọ Europe gbe Esia Minor.—Iruẹru 13:2-5; 16:9, 10.
Kọ a rẹ sae ruẹ ẹzi ọfuafo nọ ọ rọ iruo nẹnẹ re? Ẹhẹ, a sae rue riẹ.
Ewuhrẹ nnọ Ọghẹnẹ Ọ rọ họ O rẹ Whaha Isiuru Jihova Ha
Joseph F. Rutherford họ ohwo-agbara avivẹ Watch Tower Society. A họ riẹ ame evaọ 1906 wọhọ Ọmọ-Uwuhrẹ Ebaibol—odẹ nọ a rọ riẹ Isẹri Jihova evaọ okioye—a tẹ rehọ iẹe mu ọkohrẹ ẹdhoguo Ukoko-Ulogbo evaọ ukpe nọ u lele i rie, o te zihe ruọ ohwo-agbara riẹ evaọ January 1917. Ghele na, okejọ elọya ọmoha ọnana ọ jọ ohwo nọ ọ rọwo ẹrria Ọghẹnẹ hẹ. Kọ ẹvẹ o ro zihe ruọ odibo Oleleikristi Jihova nọ o wo ọwhọ otiọye?
Evaọ July 1913, Rutherford o ruiruo wọhọ ohwo-agbara okokohọ Ukoko Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol na nọ a ru evaọ Springfield, Massachusetts, U.S.A. Ọniyẹrẹ jọ ọrọ obe ọ awhusi na, The Homestead, ọ tẹ kiẹ Rutherford riwi, a tẹ wariẹ kporo eme okokohọ na fihọ ibroshọ jọ.
Rutherford ọ ta nọ evaọ oke nọ ọ jiroro nọ ọ rẹ rọo, eriwo egagọ ichọche Baptist o wo, rekọ aye nọ ọ sa hotọ kọ erọ Presbyterian. Okenọ epastọ Rutherford ọ ta nọ “aye nọ ọ sa hotọ na o ti kpohọ erae ehẹle fikinọ ọ re họ-ame he jegbe nnọ ọye omariẹ o ti kpohọ odhiwu ovavo fikinọ ọ họ ame no, ẹme na u te duobọ họ iroro riẹ o te no ichọche na no jẹ rọwo nọ Ọghẹnẹ ọ rọ họ.”
O rehọ Rutherford ikpe buobu nọ ọ rọ kiẹ re ọ bọ ẹrọwọ riẹ fihọ Ọghẹnẹ nọ ọ rọ uzuazọ. Wọhọ epanọ ọ ta, o roro nọ “oware nọ u re ru eva vọ iroro ho o sai ru eva vọ udu na ha.” Rutherford ọ ta nọ: “U re mu [Ileleikristi] ẹro inọ Ikereakere nọ a rọwo na yọ uzẹme,” o te fibae nọ: “A rẹ riẹ otọhotọ nọ a dikihẹ hrọ.”—Rri 2 Timoti 3:16, 17.
Ẹhẹ, o lọhọ makọ nẹnẹ re ahwo nọ a ta nọ Ọghẹnẹ ọ rọ họ gbe enọ e se eriariẹ Ọghẹnẹ re a kiẹ Ikereakere na, bọ ẹrọwọ rai, re a je wo usu okpekpe kugbe Jihova Ọghẹnẹ. Nọ ọ roma totọ wuhrẹ Ebaibol na no avọ obufihọ obe ọ Watch Tower na, Eriariẹ Nọ I Re Su Kpohọ Uzuazọ Ebẹdẹ Bẹdẹ, ọmoha jọ ọ tẹ feva nọ: “Mẹ rọwo Ọghẹnẹ vẹre he evaọ okenọ me mu uwuhrẹ onana họ, rekọ enẹna eriariẹ Ebaibol na i nwene iroro mẹ no. Me muọ Jihova họ ẹriẹ no re me je fievahọ iẹe.”
“Ogheghẹ” na avọ Ọghẹnẹ
Edọkita jọ nọ a re se James Hastings evaọ obe ọ A Dictionary of the Bible ọ ta nọ: “O ziọ iroro okere Ọvọ Anwae [Ikereakere Hibru] na ọvuọvo ho re ọ vro ẹrria Ọghẹnẹ. O jọ iroro akpọ anwae na ha re a vro ẹrria Ọghẹnẹ, hayo re a rehọ avro dhesẹ iẹe via. Orọwọ na yọ onọ o jọ iroro ohwo-akpọ n’otọ ze jẹ jọ kẹ ahwo kpobi.” Rekọ orọnikọ onana u dhesẹ nnọ ahwo nọ a jọ oke oyena kpobi a jẹ dhozọ Ọghẹnẹ hẹ. Kakaka. Olezi 14:1 gbe 53:1 e fodẹ “ogheghẹ” na, hayo wọhọ epanọ King James Version ọ ta, “otutukẹ,” ọnọ ọ rẹ jọ udu riẹ ta nọ, “Ọghẹnẹ ọ rọ họ.”
Kinọ didi oghẹrẹ ohwo ogheghẹ ọna, ọnọ ọ se ẹrria Ọghẹnẹ na? Orọnikọ ohwo nọ ọ rọ ogbori evaọ iroro ho. Ukpoye, ubiẹme Hibru na na·valʹ u dhesẹ ohwo nọ o wo uruemu uyoma. Owuhrẹ okpehru jọ, S. R. Driver, evaọ obe nọ o kere se The Parallel Psalter, ọ ta nọ ẹthọthọ na orọnikọ ọrọ “oyẹlẹ iroro ho, rekọ ugheghẹ uruemu gbe egagọ, ugheghẹ, hayo ababọ eriariẹ hayo ovuhumuo.”
Ọnọ ọ so ilezi na o dhesẹ ọwhrẹkpo uruemu nọ u re no uruemu otiọye na ze: “A raha no, iruo ethọthọ a ru, ohwo ọvo nọ o ru iruo iwoma, ọ rọ họ.” (Olezi 14:1) Dr. Hastings o te kuei họ enẹ: “Nọ a roro nnọ Ọghẹnẹ ọ rọ akpọ na ha na jegbe nọ ọ rẹ kẹ ahwo oyoma uye he na, ahwo a te gbeku no je bi ru eware aghọ.” A re keke aro fihọ ru eware nọ i fo ahwo Ọghẹnẹ hẹ a te bi rri Ọghẹnẹ nọ ọ rọ uzuazọ vo fikinọ a gwọlọ guọvunu kẹe he. Rekọ iroro itieye na e rọ gheghẹ jẹ kare areghẹ nẹnẹ wọhọ epanọ e jọ evaọ okenọ ọnọ ọ so ilezi na o kere eme riẹ bu vi ikpe 3,000 nọ e vrẹ no.
Inuevẹvẹ n’Obọ Ọghẹnẹ Mai nọ Ọ Rọ Uzuazọ Ze
Joma zihe kpohọ enọ nọ a nọ evaọ uzoẹme emuhọ mai na. Eme jabọ ahwo buobu a gbẹ be sai ro ku iroro Ọghẹnẹ nọ ọ rọ uzuazọ gbe uye-oruẹ nọ ahwo a be ruẹ evaọ akpọ inẹnẹ họ họ?
Ebaibol na o wo evuẹ nọ a kere no obọ ‘ahwo nọ ẹzi ọfuafo o mu ze enọ e t’ẹme no obọ Ọghẹnẹ ze.’ (2 Pita 1:21) Oye ọvo u dhesẹ Ọghẹnẹ nọ ọ rọ uzuazọ, Jihova, k’omai. Ọ tẹ jẹ vẹvẹ omai unu kpahe ohwo omuomu jọ, nọ ahwo a rẹ ruẹ hẹ, ọnọ o wo ogaga nọ ọ be rọ kpọ jẹ gẹle iroro ahwo—Setan Ẹdhọ na. Avọ areghẹ, otẹrọnọ ma wo orọwọ fihọ Ọghẹnẹ nọ ọ rọ uzuazọ họ, kọ ẹvẹ ma rẹ jẹ rọ rọwo inọ Ẹdhọ, hayo Setan ọnọ ọ rọ uzuazọ ọ rọ?
Evaọ otọ ẹgba ẹzi ọfuafo na, Jọn ukọ na o te kere nọ: ‘Ọnọ a re se Ẹdhọ gbe Setan na . . . ọ be viẹ akpọ kpobi họ.’ (Eviavia 12:9) Uwhremu na Jọn ọ tẹ ta nọ: “Ma riẹ nọ mai e rọ Ọghẹnẹ, jegbe akpọ na ọsoso ọ rọ obọ ogaga oyoma na.” (1 Jọn 5:19) Eme enana i tho eme Jesu, eme riẹ nọ Jọn omariẹ o kere fihọ obe Usiuwoma riẹ: “[Osu] akpọ ọnana ọ be tha. O wo ogaga vi omẹ hẹ.”—Jọn 14:30.
Ẹvẹ uwuhrẹ Ikereakere onana u thabọ no oware nọ ahwo a rọwo enẹna te! “Ẹmeọta kpahe Ẹdhọ u zihe ruọ oware anwae no nẹnẹ. Oge avro ọrọ egba-eriariẹ mai na ọ kpairoro vrẹ Setan no,” ere Catholic Herald ọ ta. Ghele na, Jesu avọ ẹgba ọ ta kẹ ahwo nọ e jẹ gwọlọ iẹe kpe nọ: “Whai e rọ ọsẹ rai [Ẹdhọ] na, o tẹ were owhai nọ wha re ru ẹguọlọ ọsẹ rai.”—Jọn 8:44.
Ikuigbe Ebaibol na kpahe ogaga Setan e rọ vevẹ. U dhesẹ oware nọ o soriẹ ze nọ, dede nọ o rọ isiuru ahwo buobu re a rria evaọ udhedhẹ gbe okugbe, akpọ na o jẹ vọ avọ omukpahe, ẹmo, gbe ugberuo ozighi, wọhọ epanọ u dhesẹ oma via eva Dunblane (onọ ma fodẹ eva ewẹ-obe 3 gbe 4 na). Ofariẹ, orọnikọ Setan ọvo họ ọwegrẹ nọ ma bi lele họre na ha. Ebaibol na ọ kẹ inuevẹvẹ efa kpahe edhọ, hayo idhivẹri—emama izi imuomu enọ i kuomagbe ogbaẹmo Setan anwẹdẹ re a su ahwo thọ jẹ lahiẹ ai. (Jud 6) Jesu Kristi ọ rova dhe ogaga izi enana ẹsibuobu, o te je wo ogaga vi ai.—Matiu 12:22-24; Luk 9:37-43.
Ọghẹnẹ uzẹme na, Jihova, ọ jiroro no nnọ o ti si emuemu no otọakpọ na ọ vẹ te raha iruẹru Setan gbe idhivẹri riẹ kpobi no. Fiki eriariẹ mai kpahe Jihova, ma rẹ sai wo ẹrọwọ gbe evaifihọ ọgaga fihọ eyaa riẹ. Ọ ta nọ: “[Ọghẹnẹ] ọvo ọ rọ re mẹ tẹ rọ họ, a ti kele ẹdhọ ọvo dhe omẹ gbehe. Mẹ, mẹ họ [Jihova, NW ], jegbe u no omẹ no osiwi ọfa ọ rọ họ.” Jihova yọ uvi Ọghẹnẹ nọ ọ rọ uzuazọ rọ kẹ enọ e riẹ riẹ, be gọe, je bi ruiruo riẹ. Ọye ọvo ma re rri bru kẹ usiwo mai.—Aizaya 43:10, 11.
[Picture on page 7]
Akpala ikpe-udhusoi avọ 18 jọ nọ a kare nọ u dhesẹ Mosis nọ o bi kere obe ọ Emuhọ 1:1 evaọ otọ ẹzi ọfuafo
[Credit Line]
No The Holy Bible ze onọ J. Baskett, Oxford, o kere
[Picture on page 8]
Jesu Kristi o fi idhivẹri na kparobọ ẹsibuobu