Uzou avọ 17

“Ohwo Ọvo O Wo Uyoyou nọ O Ro Vi Ona Ha”

1-4. (a) Eme ọ via nọ Pailet ọ rehọ Jesu kẹ otu-ugbarugba nọ i kokohọ otafe ọgwa riẹ? (b) Eme Jesu o ru kpahe omovuọ gbe olahiẹ na, kọ uvi enọ vẹ onana o wha ze?

“RI OHWO na!” Ere Pọntiọs Pailet, ohwo Rom nọ ọ jọ ọba na ọ ta nọ ọ rehọ Jesu Kristi kẹ otu-ugbarugba nọ i kokohọ otafe ọgwa riẹ evaọ irioke ẹdẹ ehaa Ọnyavrẹ ọrọ 33 C.E. na. (Jọn 19:5) Emedẹ jọ nọ e vrẹ, ogbotu ahwo buobu a koyẹ kẹ Jesu nọ ọ dhẹ ruọ Jerusalẹm wọhọ Ovie nọ Ọghẹnẹ o ro mu. Rekọ evaọ aso nana, ubiẹro nọ ogbotu ọgeva na a bi ro rri Jesu u wo ohẹriẹ gaga.

² A ku ewu ogorurẹ họ Jesu oma, oghẹrẹ onọ ivie i re ku họ, a tẹ rehọ etu ovie tu ei. Rekọ ewu nọ a ku họ oma riẹ nọ a fa ela vọ na, gbe etu idhigbo nọ a nẹ nyawo uzou riẹ nọ u bi hwẹ azẹ na, yọ enọ a bi ro sei ẹkoko fikinọ o se oma riẹ ovie. Ilori izerẹ na a viẹ ogbotu na họ re a siọ ọzae nana nọ a kpe ukpe-iyẹ na. Izerẹ na a te bo nọ: “Kariẹ veghe, kariẹ veghe!” Fikinọ ogbotu na a gwọlọ nọ a re kpei no, a te bo nọ: “O re whu hrọ.”—Jọn 19:1-7.

³ Jesu ọ rehọ udu gbe aruọwha thihakọ omovuọ gbe olahiẹ yena.a Ọ be hẹrẹ uwhu riẹ. Evaọ uvo ẹdẹ ehaa Ọnyavrẹ yena, ọ tẹ kuvẹ re a kare iẹe fihọ ure oja.—Jọn 19:17, 18, 30.

⁴ Jesu ọ rehọ ẹkwoma uwhu riẹ dhesẹ nọ emamọ ogbẹnyusu ọ ginẹ rrọ kẹ ilele riẹ. Ọ ta nọ: “Ohwo ọvo o wo uyoyou nọ o ro vi ona ha, re ohwo o siobọno uzuazọ riẹ fihọ otọ fiki ezọ riẹ.” (Jọn 15:13) Onana o wha uvi enọ jọ ze. Kọ o ginẹ gwọlọ re Jesu ọ ruẹ uye yena kpobi je whu? Fikieme u je noi eva ze nnọ o re whu? Ẹvẹ mai “ezọ” gbe ilele riẹ ma sae rọ raro kele iei?

Fikieme O rọ Gwọlọ nọ Jesu Ọ rẹ Ruẹ Uye je Whu?

 5. Ẹvẹ Jesu ọ rọ riẹ eware nọ e te via kẹe?

⁵ Wọhọ Mesaya nọ a ya eyaa riẹ na, Jesu ọ riẹ oware nọ o te via kẹe. Ọ riẹ kpahe eruẹaruẹ nọ e rrọ Ikereakere Hibru na nọ e ta kpahe uye nọ Mesaya na ọ te ruẹ gbe uwhu nọ o ti whu. (Aizaya 53:3-7, 12; Daniẹl 9:26) Ọ vuẹ ilele riẹ vrẹ ẹsiẹvo inọ a te lahiẹe je kpei. (Mak 8:31; 9:31) Nọ o je kpohọ ehaa Ọnyavrẹ urere riẹ evaọ obọ Jerusalẹm, ọ vuẹ ikọ riẹ vevẹ inọ: “A re ti vivie Ọmọ ohwo kẹ ilori izerẹ gbe otu ikere-obe; a re ti bru kpe ei re o whu, a rẹ te rehọ iẹe kẹ otu Egedhọ. A re ti se i ẹkoko, a ve nhweya ku ei, a rẹ te fa e, a ve kpe i.” (Mak 10:33, 34) Orọnọ ọ fake jẹ ta ha. Wọhọ epanọ ma ta ẹsejọ na, a ginẹ rọ Jesu se ẹkoko, a nwo eya ku ei, a fa riẹ, je kpei.

 6. Fikieme o rọ gwọlọ nọ Jesu ọ rẹ ruẹ uye je whu?

⁶ Fikieme o rọ gwọlọ nọ Jesu ọ rẹ ruẹ uye je whu? Fiki uvi ẹjiroro sa-sa. Orọ ọsosuọ, o gwọlọ nọ edawọ i re te Jesu sọ o ti kru ẹgbakiete riẹ jẹ dadamu abọ esuo Jihova. Kareghẹhọ inọ Setan ọ ta inọ ahwo-akpọ a be gọ Ọghẹnẹ fiki eghale nọ a be jọ obọ Ọghẹnẹ wo. (Job 2:1-5) Jesu o dhesẹ ẹme Setan na fihọ ọrue koikoi ẹkwoma ẹgbakiete riẹ nọ o kru rite “uwhu” evaọ ure oja. (Ahwo Filipai 2:8; Itẹ 27:11) Orọ avivẹ, uye-oruẹ gbe uwhu Mesaya na o te wha erọvrẹ izieraha ze. (Aizaya 53:5, 10; Daniẹl 9:24) Jesu ọ “rọ uzuazọ riẹ ta ibuobu,” onọ u ru rie lọhọ re ma wo emamọ usu kugbe Ọghẹnẹ. (Matiu 20:28) Orọ avesa, egheghẹrẹ ebẹbẹ nọ Jesu o thihakọ rai o wha riẹ ze nọ ọ rọ rrọ “ọ nọ a dawo eva ikabọ kabọ wọhọ omai re.” Fikiere Jesu yọ Ozerẹ Ologbo nọ o wo ohrọoriọ nọ ‘ọ rẹ sai weri kẹ omai fiki oyẹlẹ mai.’—Ahwo Hibru 2:17, 18; 4:15.

Fikieme U ro No Jesu Eva Ze nọ O re Whu?

 7. Eme Jesu ọ nya seba ziọ otọakpọ?

⁷ Re whọ sai w’otoriẹ epanọ owọ nọ Jesu ọ jẹ na o gbẹdẹ te, roro kpahe onana: Ọzae vẹ ọ rẹ sae nyase uviuwou riẹ ba kpohọ ẹwho ọfa otẹrọnọ ọ riẹ nnọ a te jọ ẹwho yena se iẹe, kpomovuọ họ iẹe oma, gboja kẹe, ukuhọ riẹ a ve ti kpei? Dai roro kpahe oware nọ Jesu o ru na. Taure ọ te ziọ otọakpọ, o wo ọkwa ologbo jẹ jọ kugbe Ọsẹ riẹ evaọ obọ odhiwu. Ghele na, u no Jesu eva ze re o no obọ odhiwu ziọ otọakpọ. Re ọ tẹ te nyaze, ọ riẹ inọ ahwo buobu a te se iẹe, yọ a ti kpomovuọ họ iẹe oma gaga, a ti gboja kẹe, o ve ti je whu uwhu-oja. (Ahwo Filipai 2:5-7) Fikieme Jesu ọ jẹ rọwo inọ eware enana kpobi e via kẹe?

8, 9. Fikieme Jesu o ro whu kẹ omai?

⁸ Oware nọ o mae wọ Jesu ziọ otọakpọ na họ uyoyou udidi nọ o wo kẹ Ọsẹ riẹ. Ithihakọ Jesu u gine dhesẹ nọ o you Jihova. Uyoyou yena o wha riẹ ze nọ o rọ da Jesu inọ a be raha odẹ Ọsẹ riẹ. (Matiu 6:9; Jọn 17:1-6, 26) Oware nọ o mae jariẹ oja họ re o si afuẹwẹ no odẹ Ọsẹ riẹ. Jesu ọ rehọ e riẹ wọhọ uvẹ-ọghọ re ọ ruẹ uye fiki oware ezi, keme ọ riẹ nọ ẹgbakiete riẹ nọ o re kru te urere u ti fiba erufuọ odẹ Ọsẹ riẹ.—1 Iruẹru-Ivie 29:13.

⁹ Ẹjiroro ọfa nọ Jesu o ro whu kẹ ahwo-akpọ họ, o you ahwo. O you ahwo-akpọ anwọ okenọ a rọ ma ohwo ọsosuọ. Ebaibol i dhesẹ nọ ikpe buobu taure Jesu ọ tẹ te ziọ otọakpọ, “[ọ] jẹ were eva kẹ emọ ahwo.” (Itẹ 8:30, 31) O dhesẹ uyoyou nana via vevẹ okenọ ọ jọ otọakpọ. Wọhọ epanọ ma jọ izoẹme esa nọ e vrẹ na ruẹ, Jesu ọ rehọ idhere buobu dhesẹ nọ o you ahwo-akpọ, maero kọ ilele riẹ. Rekọ evaọ Nisan 14 ọrọ 33 C.E., o te whu fiki mai. (Jọn 10:11) Evaọ uzẹme, edhere ọfa nọ ọ rro vi onana ọ riẹ hẹ, nọ o re ro dhesẹ nọ o you omai. Kọ u fo re ma raro kele iei evaọ onana? Ee. O tube juzi kẹ omai inọ ma ru ere.

“Whai Ohwo O You Ohwo . . . Epanọ Me You Owhai”

10, 11. Ujaje okpokpọ vẹ Jesu ọ kẹ ilele riẹ, eme onana u dhesẹ, kọ fikieme u ro wuzou re ma koko ujaje na?

¹⁰ Evaọ aso urere taure a te ti mu ei, Jesu ọ ta kẹ ikọ riẹ nọ: “Mẹ kẹ owhai uzi okpokpọ, nọ, whai ohwo o you ohwo wọhọ epanọ me you owhai, re whai ohwo o you ohwo. Fiki onana ahwo kpobi a jẹ riẹ nọ whai ilele mẹ re whai ohwo o te you ohwo.” (Jọn 13:34, 35) “Whai ohwo o you ohwo”—fikieme oyena o jẹ rrọ ujaje okpokpọ? A juzi kẹ emọ Izrẹl vẹre inọ: “Who re you ọrivẹ ra epanọ who you oma ra.” (Iruo-Izerẹ 19:18) Rekọ ujaje okpokpọ nana o gwọlọ uyoyou nọ o rẹ sae lẹliẹ omai whu kẹ amọfa. Jesu o ru ẹme na vẹ nọ ọ ta nọ: “Onana họ ujaje mẹ, re whai ohwo o you ohwo wọhọ epanọ me you owhai na. Ohwo ọvo o wo uyoyou nọ o ro vi ona ha, re ohwo o siobọno uzuazọ riẹ fihọ otọ fiki ezọ riẹ.” (Jọn 15:12, 13) Koyehọ, ujaje okpokpọ na họ: “You amọfa, orọnikọ wọhọ oma ra ha, rekọ vi oma ra.” Jesu ọ rehọ uzuazọ nọ o yeri gbe uwhu riẹ dhesẹ uyoyou nana.

¹¹ Fikieme u ro wuzou re ma koko ujaje okpokpọ na? Kareghẹhọ nọ Jesu ọ ta nọ: “Fiki [uyoyou omarodheidhe] ahwo kpobi a jẹ riẹ nọ whai ilele mẹ.” Ẹhẹ, uyoyou omarodheidhe a rẹ rọ riẹ nọ mai yọ uvi Ileleikristi. Uyoyou nana o wọhọ ebaje nọ ohwo ọ rẹ sa mu. Isẹri Jihova a te bi kpohọ ikokohọ ilogbo, a rẹ sa ebaje mu ewu rai. A rẹ jọ ebaje na ruẹ odẹ ohwo na gbe ukoko nọ o noze. Uyoyou omarodheidhe o wọhọ “ebaje” nọ a re ro vuhu uvi Ileleikristi. Ẹme nọ ma be ta na họ, uyoyou nọ ma wo kẹ ohwohwo o rẹ ga te epanọ ahwo a rẹ rọ ruẹ e riẹ vevẹ wọhọ oka hayo ebaje, onọ a re ro vuhu omai wọhọ uvi Ileleikristi. U fo re mai omomọvo ọ nọ oma riẹ nọ, ‘kọ a be jọ oma mẹ ruẹ “ebaje” orọ uyoyou omarodheidhe na?’

Uyoyou Omarodheidhe—Eme O Gwọlọ?

12, 13. (a) Ẹvẹ o gwọlọ nọ ma re ru te fiki uyoyou nọ ma wo kẹ ohwohwo? (b) Eme họ omarodheidhe?

¹² U fo re mai ilele Jesu ma you ohwohwo wọhọ epanọ o you omai. Onana o gwọlọ nọ ma rẹ rọ unevaze fi obọ họ kẹ ibe eg’Ọghẹnẹ mai. Ẹvẹ o gwọlọ nọ ma rẹ daoma te evaọ abọ nana? Ebaibol na e ta nọ: “Fiki onana ma re ro vuhu uyoyou, epanọ o ro fi uzuazọ riẹ họ otọ kẹ omai; u te omai te epanọ ma [re] ro fi uzuazọ mai họ otọ kẹ imoni na.” (1 Jọn 3:16) Wọhọ Jesu, u re no omai eva ze re ma whu kẹ ohwohwo nọ o tẹ gwọlọ ere. Evaọ oke ukpokpoma, ukpenọ ma re vivie inievo mai, ma rẹ sai fi uzuazọ mai họ ọza je tube whu fiki rai. Ma tẹ rrọ orẹwho nọ a be jọ kpe ahwo ovioma hayo uyẹ jọ, ma re fi uzuazọ mai họ ọza re ma thọ inievo mai makọ oghẹrẹ ovioma hayo uyẹ rai. A te bi fi ẹmo, ma rẹ rọwo nnọ a fi omai họ uwou-odi hayo kpe omai dede, ukpenọ ma rẹ jọ ẹmo na wobọ re ma kpe inievo mai hayo amọfa.—Jọn 17:14, 16; 1 Jọn 3:10-12.

¹³ Orọnikọ inievo mai nọ ma re whu kẹ ọvo ma re ro dhesẹ nọ ma gine you rai hi. Evaọ uzẹme, orọnikọ mai kpobi ma te rẹriẹ ovao dhe uyero nọ ma je whu fiki inievo mai hi. Rekọ otẹrọnọ ma you inievo mai te epanọ ma sai ro whu fiki rai, kọ ma gbẹ daoma rehọ makọ idhere esese fi obọ họ kẹ ae enẹna? Otofa omarodheidhe họ, ma rẹ kpairoro vrẹ eware nọ e hae kẹ omai erere hayo omosasọ re ma sai fi obọ họ kẹ amọfa. Ma rẹ rehọ ewoma rai karo kẹ ọmai, o tẹ make rọnọ u kiehọ omai oma ha. (1 Ahwo Kọrint 10:24) Kọ igogo idhere vẹ ma rẹ sai ro dhesẹ uyoyou omarodheidhe?

Evaọ Ukoko na gbe Evaọ Uviuwou

14. (a) Didi iruo ekpako na a be hai ru kẹ ukoko na? (b) Eme whọ sae ta kpahe ekpako nọ i bi ru iruo gaga evaọ ukoko ra?

¹⁴ Ekpako ukoko a re gbobọnẹ eware obọ rai buobu re a sae “sẹro uthuru” na. (1 Pita 5:2, 3) Fiba ẹruorote iviuwou rai, a rẹ raha oke fihọ iruo ukoko evaọ owọwọ hayo urere ẹkpoka, onana u kugbe ẹruẹrẹkpahe eme nọ a rẹ jọ iwuhrẹ ru, iweze ẹruọsa, jẹ rehọ ahwo nọ a ruthọ gu ẹdhọ. Ekpako buobu a bi ru iruo gaga evaọ ikokohọ, ejọ e rrọ Egbẹgwae Ẹmeọta-Kugbe Ahwo Iwou-Imu, Ẹko Iweze Bru Enọ E Be Mọ, gbe Egbẹgwae Ebabọ Ubrotọ. Whai ekpako na, jọ o thọrọ owhai ẹro ho inọ oke, ẹgba, gbe eyero rai nọ wha be rọ rẹrote uthuru na yọ uyoyou omarodheidhe wha bi dhesẹ na. (2 Ahwo Kọrint 12:15) Jihova gbe inievo ukoko nọ wha be rẹrote na a rri iruo nọ wha bi ru ghaghae.—Ahwo Filipai 2:29; Ahwo Hibru 6:10.

15. (a) Eme eyae ekpako a be hai ru nọ u dhesẹ nọ a wo ẹzi omarodheidhe? (b) Eme whọ sae ta kpahe uvi eyae nọ e be tha ezae rai uke re a sai wo uvẹ kẹ iruo ukoko na?

¹⁵ Kọ eyae ekpako na a gbẹ be daoma gaga evaọ obọ nọ a bi fihọ re ezae rai e sae rẹrote uthuru na? Evaọ uzẹme, aye nọ o wo ẹzi omarodheidhe ọvo ọ rẹ sae kẹ ọzae riẹ uvẹ re ọ rehọ oke nọ ọ hae raha kugbe uviuwou riẹ ro ru iruo ukoko. Who je roro kpahe eware nọ eyae esẹro okogho gbe erọ ubrotọ a kpairoro vrẹ bi lele ezae rai no ukoko ruọ ukoko, je no okogho ruọ okogho. A kpairoro vrẹ uwou obọ rai nọ a hae rria, jẹ tubẹ kwa no uwou ruọ uwou koka koka. Whai eyae nọ e be rọ iruo ukoko na karo kẹ erọ obọ rai, ma yere owhai kẹ uyoyou omarodheidhe rai.—Ahwo Filipai 2:3, 4.

16. Ẹvẹ esẹgbini Ileleikristi a be daoma te ro fi obọ họ kẹ emọ rai?

¹⁶ Ẹvẹ ma sai ro dhesẹ uyoyou omarodheidhe evaọ uviuwou? Whai esẹgbini, wha be daoma gaga re wha rẹrote emọ rai je wuhrẹ ae “orọ Ọnowo na.” (Ahwo Ẹfẹsọs 6:4) Ẹsejọhọ wha be hai ru iruo euwa buobu re wha sai wo emu nọ wha rẹ re evaọ uviuwou na, jẹ ruẹ nọ emọ na a wo iwu nọ a re kuhọ, gbe uwou nọ a rẹ rria. Wha be tubẹ gbọ oma rai eware jọ re emọ rai a sai wo eware nọ e r’oja evaọ uzuazọ. Wha tẹ jẹ be daoma wuhrẹ Ebaibol kugbe emọ rai, jẹ wha emọ na kpohọ iwuhrẹ gbe usiuwoma ota. (Iziewariẹ 6:6, 7) Uvi uyoyou nọ wha bi dhesẹ o be were Ọnọ ọ to uviuwou họ, yọ o rẹ sai ru nọ emọ rai a ti ro wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ.—Itẹ 22:6; Ahwo Ẹfẹsọs 3:14, 15.

17. Ẹvẹ ọzae nọ ọ rrọ Oleleikristi ọ sae rọ raro kele Jesu dhesẹ uvi uyoyou?

¹⁷ Ezae uwou-orọo, ẹvẹ wha sae rọ raro kele Jesu dhesẹ uvi uyoyou? Ebaibol e ta nọ: “Whai ezae na, wha you eyae rai, wọhọ epanọ Kristi o you [ukoko] riẹ, ọ jẹ rehọ oma obọriẹ kẹe.” (Ahwo Ẹfẹsọs 5:25) Wọhọ epanọ ma ta ẹsejọ na, Jesu o you ilele riẹ te epanọ o ro whu kẹ ae. Ọzae nọ ọ rrọ Oleleikristi, ọ rẹ raro kele Jesu ọnọ ‘o ru eva were omobọ riẹ hẹ.’ (Ahwo Rom 15:3) Ọzae otiọye na ọ rẹ rọ ẹgwọlọ aye riẹ karo kẹ orọ omobọ riẹ. O re siaro ho inọ onọ ọ ta ọvo a re ru, rekọ ọ rẹ sai nwene iroro ru onọ aye hayo emọ riẹ a ta otẹrọnọ o wọso Ikereakere na ha. Ọzae nọ o bi dhesẹ uyoyou utiona o re wo ọjẹrehọ Jihova, yọ aye gbe emọ riẹ a re you rie jẹ kẹe adhẹe.

Eme Who Ti Ru?

18. Fikieme ma jẹ daoma koko ujaje okpokpọ na inọ ma you ohwohwo?

¹⁸ Ekoko uzi okpokpọ na inọ ma you ohwohwo o rẹ sae jọ bẹbẹ, rekọ oware jọ o riẹ nọ o rẹ wọ omai daoma ru ere. Pọl o kere nọ: “Keme uyoyou Kristi oye o rọ omai esuo, keme umu omai ẹro nọ ọ vo jọ o whu kẹ ahwo kpobi . . . O te whu kẹ ahwo kpobi re enọ egbẹrọ uzuazọ egbẹ jọ kẹ oma obọ rai ofaha, rekọ a rẹ jọ kẹ e ọnọ o whu fiki rai ọ tẹ jẹ kparoma.” (2 Ahwo Kọrint 5:14, 15) Nọ orọnọ Jesu o whu kẹ omai na, kọ o gbẹ jọ omai oja re ma yeri uzuazọ mai rọ kẹe? Ma rẹ sai ru ere ẹkwoma oriruo uyoyou omarodheidhe riẹ nọ ma rẹ raro kele.

19, 20. Okẹ oghaghae vẹ Jihova ọ kẹ omai no, kọ ẹvẹ ma re ro dhesẹ nọ ma jẹ riẹ rehọ?

¹⁹ Orọnikọ Jesu o je bru okpa họ ẹme he, nọ ọ ta nọ: “Ohwo ọvo o wo uyoyou nọ o ro vi ona ha, re ohwo o siobọno uzuazọ riẹ fihọ otọ fiki ezọ riẹ.” (Jọn 15:13) Uwhu nọ o whu fiki mai họ edhere nọ o mae rro nọ o ro dhesẹ uyoyou riẹ kẹ omai. Rekọ, omọfa jọ ọ riẹ nọ o dhesẹ uyoyou nọ o rro vi oyena kẹ omai no. Jesu ọ ta nọ: “Ọghẹnẹ o you akpọ na hrọ, ọ jẹ rehọ Ọmọvo riẹ kẹ, re kohwo kohwo nọ ọ rọwo riẹ o gbe vrẹ hẹ rekọ o re wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ.” (Jọn 3:16) Ọghẹnẹ o you omai gaga te epanọ o ro vi Ọmọ riẹ ze te ta omai no igbo uzioraha gbe uwhu. (Ahwo Ẹfẹsọs 1:7) Ẹtanigbo na yọ okẹ oghaghae nọ Jihova ọ kẹ omai, yọ orọnikọ ọ be gbae họ omai hi.

²⁰ Mai ọvo ma rẹ jiroro na sọ ma rẹ jẹe rehọ. Evaọ oghẹrẹ vẹ? Ẹkwoma ẹrọwọ nọ ma re fihọ Ọmọ riẹ. Rekọ, unu ọvo ma rẹ rọ ta nọ ma wo ẹrọwọ họ. Ma rẹ rehọ uruemu mai, koyehọ oghẹrẹ nọ ma bi yeri uzuazọ mai ro dhesẹ iẹe via. (Jemis 2:26) Ma te bi lele Jesu kẹdẹ kẹdẹ yọ ma bi dhesẹ nọ ma fi ẹrọwọ họ iẹe. Ere oruo o rẹ wha eghale buobu se omai enẹna gbe evaọ obaro wọhọ epanọ ma te ruẹ evaọ uzou urere orọ obe nana.

[Oruvẹ-obotọ]

Ẹvẹ Whọ Sai ro Lele Jesu?

● Uzuazọ omarodheidhe vẹ Jesu ọ ta kẹ ilele riẹ nọ a yeri?—Matiu 16:24-26.

● Fikieme uzuazọ omarodheidhe u ro woma?—Mak 10:23-30.

● Ẹvẹ Jesu o ro dhesẹ nọ ọyomariẹ yọ Othuru-Igodẹ owoma, kọ eme ekpako ukoko a rẹ sai wuhrẹ no oriruo riẹ ze?—Jọn 10:11-15.

● Idhere vẹ ma sae rọ raro kele Jesu dhesẹ uyoyou omarodheidhe?—1 Jọn 3:17, 18.

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 173]