Kristi Ọ T’ẹme Kẹ Ikoko Na
‘Enana họ eme ọnọ o kru isi ihrẹ họ eva obọze riẹ na.’—EVIAVIA 2:1.
1, 2. Fikieme ma je wo isiuru kpahe ẹme nọ Kristi ọ ta se ikoko ihrẹ obọ Esia Minor na?
JESU KRISTI, Ọmọ ọvuọvo ọrọ Jihova, họ Ọnowuzou ukoko Ileleikristi na. Re o ru ukoko ilele riẹ nọ a wholo na kare epe, Kristi o bi dhesẹ uzou-uwo riẹ ẹkwoma ujiro nọ ọ rẹ kẹ ae jẹ kpọ ae họ. (Ahwo Ẹfẹsọs 5:21-27) A rẹ ruẹ iriruo onana evaọ Eviavia uzou avọ 2 gbe 3, oria nọ ma jọ ruẹ evuẹ uyoyou avọ ẹgba nọ Jesu o vi se ikoko ihrẹ nọ e jọ obọ Esia Minor.
2 Taure o te ti yo eme ọ Jesu ro se ikoko ihrẹ na, a kẹ Jọn ukọ na eruẹaruẹ erọ “ẹdẹ Ọnowo na.” (Eviavia 1:10) “Ẹdẹ” ọyena o muhọ okenọ a rehọ Uvie Mesaya na mu evaọ 1914. Fikiere eme nọ Kristi ọ ta kẹ ikoko na i w’uzou gaga evaọ edẹ urere nana. Uduotahawọ gbe ohrẹ riẹ i re fi obọ họ k’omai yeri kugbe oke ẹbẹbẹ nana.—2 Timoti 3:1-5.
3. Eme họ otofa ẹwoho orọ “isi,” “ikọ-odhiwu,” gbe “eda-ukpẹ ihrẹ igoru” nọ Jọn ukọ na ọ ruẹ na?
3 Jọn ọ ruẹ Jesu Kristi nọ a kẹ oruaro na, nọ “o kru isi ihrẹ họ eva obọze riẹ” gbe nọ ọ be “nya udevie eda-ukpẹ ihrẹ igoru,” hayo ikoko na. “Isi” na họ “ikọ-odhiwu ukoko-Kristi ihrẹ na.” (Eviavia 1:20; 2:1) Ẹsejọ isi i re dikihẹ kẹ enjẹle emama ẹzi, rekọ Kristi ọ hae rehọ ohwo-akpọ kere evuẹ kẹ emama ẹzi hi. Fikiere, o rrọ oware iroro re ma ta nnọ “isi” nana i dikihẹ kẹ esẹro nọ ẹzi o ro mu, hayo igboma ekpako. Ẹme na “ikọ-odhiwu” o dikihẹ kẹ iruo rai wọhọ ewhovuẹ. Fikinọ ukoko Ọghẹnẹ o rro gaga no, “odibo oruọzewọ” na ọ rehọ ezae nọ i te evaọ usu “igodẹ efa” Jesu mu no re wọhọ esẹro.—Luk 12:42-44; Jọn 10:16.
4. Ẹvẹ ekpako a re ro wo erere no ezọgaviẹ kẹ eme nọ Kristi ọ be ta kẹ ikoko na ze?
4 “Isi” na e rrọ obọze Jesu—e rrọ otọ ogaga riẹ, esuo, aruoriwo, gbe ethathọ riẹ. Fikiere, a rẹ niyẹrẹ kẹe. Ẹkwoma eyo eme riẹ ro se ikoko ihrẹ na ọvuọvo, ekpako inẹnẹ a rẹ ruẹ epanọ a sae rọ rehọ ẹro te ọkpọ iyero evo na. Uzẹme, u fo re Ileleikristi kpobi a gaviezọ kẹ Ọmọ Ọghẹnẹ. (Mak 9:7) Fikiere, eme ma rẹ sai wuhrẹ ẹkwoma ezọ nọ ma rẹ gaviẹ nọ Kristi ọ be t’ẹme kẹ ikoko na?
Ro Se Ẹnjẹle nọ Ọ Rrọ Ẹfẹsọs
5. Didi oghẹrẹ okpẹwho Ẹfẹsọs ọ jọ?
5 Jesu o jiri jẹ whọku ukoko obọ Ẹfẹsọs. (Se Eviavia 2:1-7.) Etẹmpol ologbo ọrọ ẹdhọ-aye na Atẹmis ọ jọ okpẹwho nana nọ ọ jọ unueri ofẹ ukiediwo-ọre ọ Esia Minor nọ efe ekiọthuọ avọ egagọ e dafia na. Dede nọ Ẹfẹsọs ọ vọ avọ ọfariẹ-ogbe, egagọ erue, avọ iruemu emajiki, Ọghẹnẹ ọ ghale odibọgba Pọl ukọ na gbe ọrọ amọfa evaọ okpẹwho ọyena.—Iruẹru, uzou avọ 19.
6. Ẹvẹ Ileleikristi omarokpotọ nẹnẹ a rọ wọhọ erọ Ẹfẹsọs anwae?
6 Kristi o jiri ukoko obọ Ẹfẹsọs, ta nọ: “Mẹ riẹ iruo ra, uye ra gbe odiri akọ-othiho ra, epanọ whẹ ọ be sai ro wo odiri kẹ ahwo omuomu hu, rekọ [whọ] be jawọ enọ i bi se oma rai ikọ na, rekọ dede yọ a rọ họ je vuhu ai no nọ a rọ eta-erue.” Nẹnẹ re, ikoko uvi ilele Jesu a wo okerefihotọ ọvona ọrọ emamọ iruo, iruo egaga, gbe ithihakọ. A rẹ k’uvẹ kẹ inievo erue he enọ e be gwọlọ fi omarai họ ikọ. (2 Ahwo Kọrint 11:13, 26) Wọhọ inievo obọ Ẹfẹsọs na, Ileleikristi omaurokpotọ nẹnẹ a re “wo odiri kẹ ahwo omuomu hu.” Fikiere, re a ruẹsi kru ẹfuọ egagọ Jihova jẹ thọ ukoko na, a re si ikọ-erue nọ i kurẹriẹ hẹ gboma ha.—Ahwo Galesha 2:4, 5; 2 Jọn 8-11.
7, 8. Ẹbẹbẹ ologbo vẹ ọ jọ ukoko obọ Ẹfẹsọs na, kọ ẹvẹ ma sai ro yeri kugbe oghẹrẹ uyero ovona?
7 Ghele na, Ileleikristi obọ Ẹfẹsọs na a wo ẹbẹbẹ ologbo jọ. Jesu ọ ta nọ: “Mẹ rehọ fiki onana whọku owhẹ, fiki epanọ whọ se uyoyou ọsosuọ ra ba no.” O gwọlọ re ahwo ukoko na a wariẹ tua uyoyou ọsosuọ rai nọ a wo kẹ Jihova. (Mak 12:28-30; Ahwo Ẹfẹsọs 2:4; 5:1, 2) Ma rẹ yọrọ oma re ma siọ uyoyou ọsosuọ mai kẹ Ọghẹnẹ ba ekufiẹ. (3 Jọn 3) Rekọ, ẹvẹ o rẹ jọ otẹrọnọ eware wọhọ isiuru efe hayo ilale omawere e be rehọ oria ọsosuọ evaọ izuazọ mai? (1 Timoti 4:8; 6:9, 10) O gwọlọ nọ ma rẹ lẹ gaga kẹ obufihọ Ọghẹnẹ re ma rehọ uyoyou udidi kẹ Jihova gbe uyere rọkẹ eware kpobi nọ tei te Ọmọ riẹ a ru k’omai no ro nwene iroro itieye na.—1 Jọn 4:10, 16.
8 Kristi ọ ta udu họ ahwo Ẹfẹsọs na awọ nọ: “Roro re who vuhu oria ekie ra, re who ku eva rẹriẹ zihe kpo ẹta iruo ra ọsosuọ.” Kọ eme ọ rẹ via nọ a gbe ru ere he? Jesu ọ ta nọ: “Mẹ rẹ te nya bru owhẹ tha, me ve ti si ada-ukpẹ ra no ẹta riẹ, ajokpa nọ who re kuevarẹriẹ.” Igodẹ na kpobi a hai ku uyoyou ọsosuọ rai fiẹ no, “ada-ukpẹ” na, hayo ukoko na, o gbẹ te jọ họ. Wọhọ Ileleikristi ajọwha, joma ru iruo gaga re ma ru ukoko na lo ziezi evaọ abọ-ẹzi.—Matiu 5:14-16.
9. Ẹvẹ a re rri omohẹriẹ ẹko-ẹko?
9 A jiri ahwo Ẹfẹsọs fikinọ a “mukpahe iruo [utu] Nikolas.” U te no ẹme nọ a jọ obe Eviavia ta kpahe iẹe no, ma riẹ oware ofa kpahe emuhọ, iwuhrẹ gbe iruemu ẹko-egagọ nana ha. Dede na, nọ Jesu o brukpe ahwo nọ a re lele na, u fo re ma gbe mukpahe omohẹriẹ ẹkuẹko, wọhọ epanọ Ileleikristi obọ Ẹfẹsọs a ru na.—Matiu 23:10.
10. Eme o ti te enọ i bi yo ẹme nọ ẹzi na ọ ta obọ?
10 Kristi ọ ta nọ: “Ọnọ owo ezọ, jọ o yo epanọ Ẹzi ọta kẹ [ikoko] na.” Okenọ ọ jọ otọakpọ, ẹzi Ọghẹnẹ ọ jẹ wọ Jesu t’ẹme. (Aizaya 61:1; Luk 4:16-21) Fikiere joma kezọ kẹ oware nọ Ọghẹnẹ ọ be rehọ iẹe ta ẹkwoma ẹzi ọfuafo na. Evaọ otọ ọkpọvio ẹzi na, Jesu ọ yeyaa nọ: “Rọkẹ ọnọ ọ kpare obọ, ọye mẹ rẹ rọwo kẹ re ọ re ubi-ure uzuazọ, onọ orọ eva [aparadase] Ọghẹnẹ na.” Rọkẹ enọ a wholo, enọ i yo ẹme nọ ẹzi na ọ ta na, onana u dhesẹ seba-ewhu evaọ “aparadase Ọghẹnẹ,” hayo uzedhe oria nọ Jihova ọ rrọ. “Otu obuobu” na nọ e be jẹ gaviezọ kẹ oware nọ ẹzi na ọ ta a te reawere aparadase otọakpọ, oria nọ a te jọ da no “ethẹ ame uzuazọ” ze je wo usiwo no “ebe ure” nọ e rrọ akotọ riẹ ze.—Eviavia 7:9; 22:1, 2; Luk 23:43.
11. Ẹvẹ ma rẹ sai ro ru amọfa you Jihova?
11 Ahwo Ẹfẹsọs na a ku uyoyou ọsosuọ rai fiẹ no, rekọ ẹvẹ otẹrọnọ uyero ovona o be roma via evaọ ukoko jọ nẹnẹ? Jọ mai omomọvo ọ ta udu họ amọfa awọ re a you Jihova ẹkwoma ẹmeọta kpahe idhere uyoyou riẹ. Ma rẹ sae rọ uyere kẹ uyoyou nọ Ọghẹnẹ o dhesẹ nọ ọ rọ rehọ ẹkwoma Ọmọ ọghaghae riẹ ru ẹtanigbo lọhọ. (Jọn 3:16; Ahwo Rom 5:8) Oke nọ u te fo, ma rẹ sae fodẹ uyoyou Ọghẹnẹ evaọ ọkpahefihọ mai gbe evaọ abọ sa-sa ọrọ iwuhrẹ mai. Ma rẹ sai dhesẹ uyoyou mai kẹ Jihova ẹkwoma ejiri odẹ riẹ evaọ odibọgba Ileleikristi na. (Olezi 145:10-13) Ẹhẹ, eme gbe owojẹ mai e rẹ sai fi obọ họ tua uyoyou ọsosuọ ukoko na ga.
Ro Se Ẹnjẹle nọ Ọ Rrọ Smaena
12. Eme ikuigbe i dhesẹ via kpahe Smaena gbe iruemu egagọ nọ e jọ ẹwho na?
12 Kristi ọnọ ọ rrọ “ọrọ ọsosuọ na gbe ọrọ urere na, ọnọ o whu no ọ tẹ jẹ ze uzuazọ” ẹkwoma ẹkparomatha, o jiri ukoko nọ o rrọ Smaena. (Se Eviavia 2:8-11.) A bọ Smaena (onọ o rrọ Izmir, Turkey enẹna) fihọ ofẹ ukiediwo-ọre unueri ọ Esia Minor. Ahwo Griki a jọ okpẹwho na, rekọ ahwo ẹwho Lydia a raha okpẹwho na evaọ oware wọhọ 580 B.C.E. Isu nọ e rehọ ẹta Alekzanda Ologbo na a wariẹ bọ Smaena fihọ oria ọkpokpọ. O te ti zihe ro abọjọ Rom ọrọ Esia, ọ tẹ jẹ jọ oria nọ eki ọ jẹ jọ titi nọ a riẹ ziezi kẹ emamọ iwou. Etẹmpol ọ Taibiriọs Siza nọ ọ jariẹ u ru rie fihọ oria nọ a jẹ jọ gọ isu. Egegagọ a jẹ hae mahe insẹnse a vẹ ta nọ “Siza họ Olori.” Ileleikristi a je lele ahwo na ru onana ha keme rọ kẹ ae “Jesu họ Olori.” Fikiere, a ruẹ-uye ukpokpoma.—Ahwo Rom 10:9.
13. Dede nọ a rrọ iyogbere evaọ abọ-iwo, edhere vẹ Ileleikristi obọ Smaena a ro fe?
13 U te no uye nọ u te rai no, Ileleikristi evaọ Smaena a thihakọ uvuhu, a jẹ gbae ogbọ iruo sa-sa fiki epanọ a se nọ a rẹ gọ isu na. A ko idibo Jihova inẹnẹ dhere no edawọ itieye na ha. (Eviavia 13:16, 17) Dede nọ a rrọ iyogbere evaọ abọ-iwo, enọ e wọhọ Ileleikristi obọ Smaena a fe evaọ abọ-ẹzi, yọ oye họ oware nọ u ghine muẹme!—Itẹ 10:22; 3 Jọn 2.
14, 15. Didi omosasọ enọ a wholo na a rẹ sai wo no obe Eviavia 2:10 ze?
14 Ahwo Ju buobu evaọ Smaena a jọ “uwou-egagọ Setan” keme a talamu iruemu anwae nọ i no Ikereakere na ze he, a se Ọmọ Ọghẹnẹ, jẹ ta eme iyoma akpọ na kpobi mukpahe ilele riẹ nọ a rọ ẹzi wholo. (Ahwo Rom 2:28, 29) Rekọ dai roro omosasọ nọ enọ a wholo na a rẹ sai wo no eme efa erọ Kristi ze! Ọ ta nọ: “Whọ dhẹ ozọ eware nọ whọ bete ruẹ uye rai hi, riri, ukumuomu na ọ be guọlọ re omu otu rai jọ fihọ uwouodi, re ọ jawo owhai, otiẹsejọ eva edẹ ikpe wha reti wo ẹlahiẹ. Fi eva họ ri bọwo ẹdẹ uwhu, mẹ rẹte kẹ owhai etu uvie uzuazọ.”—Eviavia 2:10.
15 Ozọ u mu Jesu hu re o whu kẹ ẹkpare kpehru esuo Jihova. (Ahwo Filipai 2:5-8) Dede nọ Setan o bi fi okiọkotọ nọ a wholo na ẹmo enẹna, wọhọ ẹko, a be dhozọ eware nọ a be ruẹ uye rai hi—uye, uwou-odi, hayo uwhu oja. (Eviavia 12:17) A ti fi akpọ na kparobọ. Yọ viukpọ etu ododo nọ ọ rẹ hiẹ nọ a re ro tu enọ e kparobọ evaọ ezaro egedhọ, Kristi ọ yaa eyaa “etu uvie uzuazọ” wọhọ emama nọ i re whu hu evaọ obọ odhiwu kẹ enọ a wholo nọ e kparoma ze no. Okẹ onana o ghare yọ!
16. Ma tẹ rrọ ukoko nọ o wọhọ onọ o jọ Smaena anwae na, avro vẹ ma rẹ tẹro mai vi?
16 Kọ ẹvẹ otẹrọnọ ma rrọ ukoko nọ o wọhọ orọ obọ Smaena anwae na, ẹruore mai ọ tẹ rrọ ọrọ obọ odhiwu hayo otọakpọ? O gwọlọ nọ ma re fi obọ họ kẹ ibe enọ e rọwo tẹrovi uvi ẹjiroro nọ Ọghẹnẹ ọ rọ kẹ ukpokpoma uvẹ—avro esuo ehrugbakpọ na. Osẹri Jihova kpobi nọ o bi kru ẹgbakiete riẹ o bi dhesẹ Setan fihọ ọtọrue je bi dhesẹ nọ makọ ohwo-akpọ nọ a bi kpokpo ọ sae rọ ajọwha dikihẹ kẹ udu Ọghẹnẹ nọ o re ro su wọhọ Osu Okpehru Ehrugbakpọ na. (Itẹ 27:11) Joma ta udu họ Ileleikristi efa awọ re a thihakọ ukpokpoma re a rọ ere gbẹ “gọ [Jihova] ababọ ozọ, eva ọrẹri gbe ẹrẹreokie obaro riẹ eva edẹ uzuazọ mai kpobi”—makọ bẹdẹ bẹdẹ.—Luk 1:68, 69, 74, 75.
Ro Se Ẹnjẹle nọ Ọ Rrọ Pẹgamọm
17, 18. Didi oghẹrẹ egagọ Pẹgamọm ọ jọ evie kẹ, kọ eme ọ rẹ sae via nọ ohwo ọ tẹ se inọ o re w’obọ evaọ ẹdhọgọ otiọye na ha?
17 A jiri jẹ kpọ ukoko nọ o jọ Pẹgamọm ho. (Se Eviavia 2:12-17.) Pẹgamọm nọ ọ rrọ oware wọhọ ikilomita 80 evaọ ofẹ ẹkpẹlobọ ovatha-ọre ọ Smaena, ọ jọ okpẹwho nọ u du uzou le no họ egagọ erue. O wọhọ nọ ebuẹva-isi erọ ahwo Kaldia e dhẹ no Babilọn kpohọ obei. Ahwo nọ a be mọ a je zurie kpohọ etẹmpol ọ Asclepius, ẹdhọ usiwo gbe imu ọrọ Pẹgamọm nọ ọ viodẹ gaga na. A je se Pẹgamọm, avọ etẹmpol riẹ nọ a bọ kẹ egagọ Siza Ọgọstọs, “oria evie ọrọ egagọ ovie-ologbo evaọ otọ uvie-ivie ọsosuọ na.”—Encyclopædia Britannica, 1959, Uko avọ 17, ẹwẹ-obe avọ 507.
18 Evaọ Pẹgamọm, aruẹri jọ ọ jariẹ nọ a ro mudhe kẹ Zeus. Okpẹwho na ọ tẹ jẹ jọ oria nọ Ẹdhọ ọ jẹ jọ wha egagọ nọ a rẹ rọkẹ ahwo-akpọ haro. Agbẹta nọ a rọ ta nnọ ukoko nọ o jọ obei na o jọ “oria nọ agbara uvie Setan ọ rọ” na! Ohwo nọ o kru esuo Jihova kpehru nọ ọ se inọ ọ rẹ rehọ egagọ kẹ osu ohwo-akpọ na ha a re kpei no. Akpọ na ọ gbẹ rrọ otọ ogaga Ẹdhọ, yọ enẹna a be gọ eware oka erẹwho. (1 Jọn 5:19) No ikpe-udhusoi ọsosuọ na rite enẹna, a kpe Ileleikristi ẹrọwọ buobu no fiki ẹrọwọ rai, wọhọ ọnọ Kristi o se “Antipas ose-isẹi mẹ, ọnọ ọ rọwo mẹ na, ọnọ a kpe udevie rai.” Jihova Ọghẹnẹ gbe Jesu Kristi a be ghinẹ kareghẹhọ idibo omaurokpotọ itieye na.—1 Jọn 5:21.
19. Eme Belam o ru, kọ didi oware Ileleikristi kpobi a re mugba kẹ?
19 Kristi ọ tẹ jẹ ta kpahe “uwuhrẹ Belam.” Avọ uvou-uthethei nọ o wo kẹ efe, Belam ọruẹaro erue na ọ dao oma kpobi re ọ la Izrẹl eka. Nọ Ọghẹnẹ ọ rẹriẹ ekela riẹ kpohọ oghale, Belam ọ tẹ t’obọ gbe Balak Ovie Moab a tẹ bẹbẹ emọ Izrẹl buobu ruọ edhọgọ gbe ọfariẹ-ogbe. U fo re ekpako Ileleikristi a dikihẹ ga kẹ ẹrẹreokie wọhọ Finihas, ọnọ ọ wọso iruo Belam. (Ikelakele 22:1–25:15; 2 Pita 2:15, 16; Jud 11) Evaọ uzẹme, Ileleikristi kpobi a rẹ yọrọ oma mukpahe edhọgọ gbe ọfariẹ-ogbe nọ i re vivie ruọ ukoko na.—Jud 3, 4.
20. Otẹrọnọ Oleleikristi jọ o bi wo iroro ikọ-erue, eme u fo nọ o re ru?
20 Ukoko nọ o jọ Pẹgamọm o jọ ọza ologbo keme o kuvẹ re “ejọ nọ i kru uwuhrẹ Nikolas rehọ” a jọ udevie riẹ. Kristi ọ ta kẹ ukoko na nọ: “Jọ oke onana kuevarẹriẹ, ogbẹrọ ere he, me reti bru owhai tha ivobọna, mẹ vẹte rehọ ọgbọdọ unu mẹ họre ae.” Enọ e rẹ wha omohẹriẹ ẹko sa-sa ze a gwọlọ nwa Ileleikristi oma eva abọ-ẹzi, yọ enọ e dadamu be wha ohẹriẹ h’aro, a rẹ reuku Uvie Ọghẹnẹ hẹ. (Ahwo Rom 16:17, 18; 1 Ahwo Kọrint 1:10; Ahwo Galesha 5:19-21) Oleleikristi jọ o te muọ iroro ikọ-erue họ ewo jẹ be vaha ae, u fo re o yo unuovẹvẹ Kristi na! Re o siwi oma riẹ no okpẹtu, jọ o kurẹriẹ jẹ gwọlọ obufihọ abọ-ẹzi orọ ekpako ukoko na. (Jemis 5:13-18) O gwọlọ re a j’owọ vẹrẹ vẹrẹ keme Jesu ọ be nya ze kpata kpata ti guẹdhọ.
21, 22. Amono a rẹ re “mana nọ a si no na,” kọ eme u dikihẹ kẹ?
21 U du fo ho re Ileleikristi ẹrọwọ nọ a wholo avọ egbẹnya omarokpotọ rai a dhozọ ẹdhoguo nọ ọ be tha na. Eghale e be hẹrẹ ahwo kpobi nọ i yo ohrẹ Jesu nọ a rọ ẹkwoma ẹzi ọfuafo Ọghẹnẹ kẹ na. Wọhọ oriruo, a ti zizie enọ a wholo nọ i fi akpọ na kparobọ re a re “mana nọ a sino na” a vẹ jẹ te kẹ ae “utho ofuafo” nọ u wo “odẹ okpokpọ.”
22 Ọghẹnẹ ọ kẹ emana rọ ko emọ Izrẹl evaọ etoke onya ikpe 40 rai evaọ igbrẹwọ na. A fi “ebrẹdi” yena jọ họ omodhe igoru evaọ okọ ọvọ na, o tẹ jọ oware nọ a sino họ evaọ Ọrẹri Erẹri uwou-udhu na, oria nọ elo igbunu u jo dhesẹ ẹriakugbe Jihova. (Ọnyano 16:14, 15, 23, 26, 33; 26:34; Ahwo Hibru 9:3, 4) A kẹ uvumọ ohwo uvẹ re ọ re emana nọ a sino na ha. Rekọ eva oke ẹkparomatha rai, ilele Jesu nọ a wholo na a rẹ whẹ sebaewhuo họ, onọ a rehọ ẹre “mana nọ a si no na” dhesẹ.—1 Ahwo Kọrint 15:53-57.
23. Eme “utho ofuafo” gbe “odẹ okpokpọ” na i dhesẹ?
23 Utho ubiebi yọ oka obrukpe evaọ okọto ahwo Rom, rekọ utho ofuafo yọ oka obusino. “Utho ofuafo” nọ Jesu ọ rọ kẹ Ileleikristi nọ a wholo enọ e kparobọ na u dhesẹ nọ a bruoziẹ rai no inọ a riase, kare epe, jẹ rrọ fuafo. Nọ o rọnọ ahwo Rom a jẹ hae hwa itho rọ rueva ehaa ilogbo re na, “utho ofuafo” na o rẹ sai dhesẹ uvẹ nọ a kẹ otu nọ a wholo na re a ro oria obọ odhiwu eva ehaa orọo Omogodẹ na. (Eviavia 19:7-9) U muẹro inọ “odẹ okpokpọ” na u dhesẹ uvẹ-ọghọ nọ a rẹ rọ jọ kugbe Jesu wọhọ ibe ereuku evaọ Uvie obọ odhiwu. Ẹvẹ enana kpobi e rrọ uduotahawọ nọ a rẹ rọ gọ Jihova te kẹ enọ a wholo kpobi gbe egbẹnya rai nọ i wo ẹruore ẹria evaọ otọakpọ aparadase na!
24. Didi edikihẹ ma re wo kpahe ekieno-ẹrọwọ?
24 O rrọ oware areghẹ re ma kareghẹhọ inọ ukoko Pẹgamọm na o jọ ọza fiki ikọ-erue. Otẹrọnọ iyero evona e rrọ ọza kẹ ewoma abọ-ẹzi ọ ukoko nọ ma rrọ, joma siọ ekieno-ẹrọwọ thahe thahe re ma ruabọhọ ẹnya evaọ uzẹme na. (Jọn 8:32, 44; 3 Jọn 4) Nọ o rọnọ enọ i re wuhrẹ erue hayo ahwo nọ i bi yeri uzuazọ ekieno-ẹrọwọ a rẹ sai gbe ukoko soso ku na, ogbahọ nọ ma dikihẹ kothi mugba kẹ ekieno-ẹrọwọ, ma rẹ kuvẹ vievie he re eme ẹghẹ emuemu e whaha omai ẹmeoyo kẹ uzẹme na.—Ahwo Galesha 5:7-12; 2 Jọn 8-11.
25. Evuẹ Kristi se ikoko vẹ ma te t’ẹme te evaọ uzoẹme n’otha na?
25 Ẹvẹ eme nọ ma jọ etenẹ ta no na i re du obọ họ ohwo te, eme ọ ujiro gbe ohrẹ nọ Jesu Kristi nọ a kẹ oruaro no na ọ ta kẹ ikoko esa evaọ usu ikoko ihrẹ nọ e jọ Esia Minor! Dede na, evaọ elele ekpakpọ ẹzi ọfuafo na, o gbe wo eme buobu nọ ọ be te ta kẹ ikoko ene nọ i kiọkọ na. Ma te t’ẹme te evuẹ nana, nọ ọ kpọ bru Thiatira, Sadis, Filadelfia, gbe Laọdisia na, evaọ uzoẹme n’otha.
Didi Uyo Whọ Te Kẹ?
• Fikieme ma jẹ gaviezọ kẹ eme nọ Kristi ọ be ta kẹ ikoko na?
• Ẹvẹ ma sai ro fi obọ họ tua uyoyou ọsosuọ ukoko?
• Fikieme a jẹ sae ta nnọ Ileleikristi iyogbere evaọ Smaena anwae na a ghine fe?
• Ma te roro kpahe uyero ukoko nọ o jọ Pẹgamọm, ẹvẹ ma re rri iroro ikọ-erue?
[Udhesẹ-oria nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 8]
GRISI
ESIA MINOR
Ẹfẹsọs
Smaena
Pẹgamọm
Thiatira
Sadis
Filadelfia
Laodisia
[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 10]
“Otu obuobu” na a te reawere aparadase otọakpọ
[Iwoho nọ e rrọ ẹwẹ-obe avọ 11]
Ileleikristi nọ a be lahiẹ a fi akpọ na kparobọ no