გამოსახულება
ვინმეს ან რამეს გარეგნული გამოხატულება (მთ. 22:20).
ბიბლიაში გამოსახულებები ძირითადად კერპთაყვანისმცემლობის კონტექსტში გვხვდება, თუმცა ყოველთვის არა. ადამიანის შექმნამდე ღმერთმა თქვა: „შევქმნათ ადამიანი ჩვენს ანარეკლად, ჩვენს მსგავსებად“ (დბ. 1:26, 27). ღმერთსა და ადამიანს შორის გარეგნული მსგავსება გამორიცხულია, ვინაიდან ღვთის ძემ თქვა, რომ მამა სულია (ინ. 4:24). ადამიანი თავისი ზეციერი შემოქმედის თვისებებს ირეკლავს, იმ თვისებებს, რომლებიც მას ცხოველისგან განასხვავებს (იხ. ადამი №1). მართალია, შემოქმედის ანარეკლად იყო შექმნილი, მაგრამ ადამიანი თაყვანისცემის ობიექტი არ უნდა გამხდარიყო.
როგორც ადამის ვაჟი, შეთი (სრულყოფილების დაკარგვის შემდეგ გაჩენილი), იყო მამის „მსგავსი და ანარეკლი“ (დბ. 5:3), ისე ღვთის მსგავსებად შექმნილ ადამს შეიძლება ეწოდოს ღვთის მიწიერი შვილი (ლკ. 3:38). ადამიანებმა სრულყოფილება დაკარგეს, მაგრამ ის ფაქტი, რომ ისინი ღვთის ანარეკლად იყვნენ შექმნილნი, საფუძვლად დაედო წარღვნის შემდეგ ნოესთვის მიცემულ ღვთის კანონს, რომელიც კაცს მკვლელის დასჯის უფლებას აძლევდა (დბ. 9:5, 6; იხ. სისხლის ამღები). ქრისტიანებისთვის თავსაბურავის შესახებ მიცემულ მითითებებში ნათქვამია, რომ ქრისტიან მამაკაცს არ მოეთხოვება თავზე დაფარება, რადგან „ღვთის ანარეკლი და დიდებაა იგი, ქალი კი კაცის დიდებაა“ (1კრ. 11:7).
იყო თუ არა იესო ყოველთვის ერთნაირად თავისი მამის მსგავსი?
ღვთის პირმშო, რომელიც მოგვიანებით განკაცდა, მამის ანარეკლია (2კრ. 4:4). ძე თავისი მამის ანუ შემოქმედის მსგავსი შექმნის დღიდან იყო, ვინაიდან ღმერთმა აშკარად ძეს მიმართა შემდეგი სიტყვებით: „შევქმნათ ადამიანი ჩვენს ანარეკლად“ (დბ. 1:26; ინ. 1:1—3; კლ. 1:15, 16). დედამიწაზე ყოფნისას სრულყოფილი იესო, ადამიანური შესაძლებლობების ფარგლებში, უზადოდ ირეკლავდა მამის თვისებებს, ამიტომ შეეძლო ეთქვა: „ვინც მე მიხილა, მამაც იხილა“ (ინ. 14:9; 5:17, 19, 30, 36; 8:28, 38, 42). მაგრამ ის უფრო მეტად დაემსგავსა მამას, როცა აღდგა, ზეცას დაუბრუნდა და მამისგან, იეჰოვა ღმერთისგან, მიიღო „მთელი ძალაუფლება, ზეცაში თუ დედამიწაზე“ (1პტ. 3:18; მთ. 28:18). ვინაიდან ღმერთმა ის „უფრო მეტად აამაღლა“, ძე ახლა უფრო მეტად ირეკლავდა მამის დიდებას, ვიდრე მაშინ, სანამ დედამიწაზე მოვიდოდა (ფლ. 2:9; ებ. 2:9). ამჟამად იესო „ზუსტად წარმოგვიდგენს მას [ღმერთს]“ (ებ. 1:2—4).
ქრისტიანული კრების ყველა ცხებული ღმერთმა წინასწარ განაწესა, „რომ თავისი ძის მსგავსები ყოფილიყვნენ“ (რმ. 8:29). ქრისტე იესო მათთვის მაგალითია. ისინი არა მარტო მიჰყვებიან მის ნაკვალევს, არამედ სიკვდილისა და აღდგომის მსგავსებით ერთიანდებიან მასთან (1პტ. 2:21—24; 1კრ. 11:1; რმ. 6:5). დედამიწაზე ცხებულები „მტვრისგან შექმნილის [ადამის] ანარეკლი“ არიან, სულიერ ქმნილებებად გარდაქმნის შემდეგ კი „ზეციერის [უკანასკნელი ადამის, ქრისტე იესოს] ანარეკლი“ ხდებიან (1კრ. 15:45, 49). დედამიწაზე ისინი სარკესავით ირეკლავენ იეჰოვას დიდებას, რომელიც მათამდე ღვთის ძის მეშვეობით აღწევს და რომლის სახედაც თანდათანობით გარდაიქმნებიან (2კრ. 3:18; 4:6). ამგვარად, ღმერთი მათ მოსავს ახალი პიროვნებით, რომელიც ღვთაებრივ თვისებებს ირეკლავს (ეფ. 4:24; კლ. 3:10).
გამოსახულებების თაყვანისცემის უმართებულობა. ადამიანები უნდა ჰბაძავდნენ და ირეკლავდნენ ზეციერი მამისა და მისი ძის თვისებებს, მაგრამ გამოსახულებების თაყვანისცემას მთელი წმინდა წერილი გმობს. ისრაელისთვის მიცემული კანონიდან კარგად გამოჩნდა, როგორ სძულს ღმერთს გამოსახულებების თაყვანისცემა. ამ კანონის თანახმად ისრაელებს თაყვანსაცემად არ უნდა გაეკეთებინათ არც ქანდაკება და არც არანაირი „მსგავსება იმისა“, რაც ცაშია, რაც მიწაზეა და რაც წყალშია (გმ. 20:4, 5; ლვ. 26:1; ეს. 42:8). გამოსახულება შეიძლება ყოფილიყო ნებისმიერი მასალის თუ ფორმის: ხის, ლითონის, ქვის, გამოთლილი, ჩამოსხმული, გამოჭედილი, რომელსაც შეიძლება ჰქონოდა ადამიანის, ცხოველის, ფრინველის თუ უსულო საგნის, მათ შორის, რაიმე სიმბოლოს მოყვანილობა. მათი გაკეთება უკეთურ საქმედ, იეჰოვას თვალში ბოროტებად, სისაძაგლედ და მის შეურაცხყოფად ითვლებოდა, რისთვისაც ადამიანი წყევლას დაიტეხდა (კნ. 4:16—19, 23—25; 27:15; რც. 33:52; ეს. 40:19, 20; 44:12, 13; ეზკ. 7:20). ოქრო-ვერცხლითაც რომ მოევარაყებინათ, ეს საგნები ღვთისთვის მაინც სისაძაგლე და სიბინძურე იქნებოდა (კნ. 7:5, 25; ეს. 30:22).
გამოსახულებების თაყვანისცემა მიუტევებელი დანაშაულია ღვთის წინაშე, რადგან ყოველგვარ საღ აზრს ეწინააღმდეგება, უგუნურება და ფაქტების აშკარა უარყოფაა (ეს. 44:14—20; იერ. 10:14; რმ. 1:20—23). გამოსახულებებს არანაირი სარგებლობა არ მოაქვს; მათ არც ცოდნა აქვთ, არც ვინმეს დარიგება და დაცვა შეუძლიათ, უტყვნი, უმწეონი, უსიცოცხლონი არიან და მათი ბოლო შერცხვენაა (ეს. 44:9—11; 45:20; 46:5—7; აბკ. 2:18—20). იეჰოვა დეტალურად წინასწარმეტყველებდა მომავალს, რითაც საშუალებას უსპობდა ორგულ ისრაელებს, წინასწარმეტყველებების შესრულება კერპებისთვის მიეწერათ (ეს. 48:3—7).
აკრძალვის მიუხედავად ისრაელები, და არა მარტო ისრაელები, გამოსახულებებსა და ჭეშმარიტ ღმერთ იეჰოვას ერთდროულად სცემდნენ თაყვანს (გმ. 32:1—8; 1მფ. 12:26—28; 2მფ. 17:41; 21:7). მაგალითად, მსაჯულების დროს ერთმა ქალმა იეჰოვასთვის განწმენდილი ვერცხლით გამოსახულება გაიკეთა (მსჯ. 17:3, 4; 18:14—20, 30, 31). ბაბილონელთა მიერ იერუსალიმის განადგურებამდე საძაგელი რელიგიური გამოსახულებები ტაძრის ეზოში ედგათ. ერთ-ერთს „მოშურნეობის სიმბოლო“ ერქვა, როგორც ჩანს იმიტომ, რომ ღმერთს მოშურნეობას აღუძრავდა, რადგან მის კუთვნილ ქება-დიდებას ამ კერპს აღუვლენდნენ (ეზკ. 8:3—12; გმ. 20:5).
უნდა აღინიშნოს, რომ ზოგიერთი მცენარის, ყვავილის, ცხოველისა და ქერუბიმის გამოსახულება ისრაელებმა იეჰოვას მითითებით გააკეთეს. ეს გამოსახულებები, რომლებსაც სიმბოლური დატვირთვა ჰქონდა, ღვთის თაყვანისცემას უკავშირდებოდა, მაგრამ მათ თაყვანს არ სცემდნენ — არც ლოცვით მიმართავდნენ და არც მსხვერპლს სწირავდნენ (იხ. კერპი, კერპთაყვანისმცემლობა).
გამოსახულებები დანიელის წიგნში. ბაბილონის მეფე ნაბუქოდონოსორს თავისი მეფობის მეორე წელს (როგორც ჩანს, იგულისხმება ძვ. წ. 607 წელს იერუსალიმის დაპყრობიდან მეორე წელი) სიზმარი ესიზმრა, რომელმაც მოსვენება დაუკარგა და ძილი გაუკრთო. შესაძლოა მან სიზმარი ბოლომდე ვერ გაიხსენა, რადგან თავის ბრძენკაცებსა და ქურუმებს სიზმრის მოყოლაც მოსთხოვა და ახსნაც. მართალია, ბაბილონელ ბრძენკაცებსა და ქურუმებს თავი საიდუმლოთა გამცხადებლებად მოჰქონდათ, მაგრამ მათ ვერ შეძლეს მეფის ბრძანების შესრულება. ამის გამო მეფემ მათი სიკვდილით დასჯა ბრძანა, რამაც დანიელისა და მისი მეგობრების სიცოცხლესაც შეუქმნა საფრთხე. ღვთის დახმარებით დანიელი მეფეს მხოლოდ სიზმარს კი არ მოუყვა, მისი მნიშვნელობაც აუხსნა. მას შემდეგ, რაც გაუმჟღავნდა საიდუმლო, დანიელმა აკურთხა და განადიდა იეჰოვა ღმერთი, როგორც ყოველგვარი სიბრძნისა და ძლევამოსილების წყარო, ის, ვინც „ცვლის დროებსა და ვადებს, ამხობს და აღაზევებს მეფეებს“ (დნ. 2:1—23). ეს სიზმარი აშკარად ღვთისგან იყო; მასში წინასწარმეტყველურად იყო წარმოდგენილი ღვთის ნებით დედამიწაზე მოვლენათა განვითარება, რასაც წინ ვერაფერი აღუდგება.
ნაბუქოდონოსორმა სიზმარში ადამიანის ფორმის უზარმაზარი ქანდაკება იხილა, რომლის ნაწილებიც სხვადასხვა ლითონისა იყო. თხემი იწყებოდა ძვირფასი ლითონით, რომელსაც შედარებით უბრალო, მაგრამ უფრო მყარი ლითონები ცვლიდა. თავი ოქროსი ჰქონდა, ფეხები რკინისა, ტერფები და თითები კი ნაწილობრივ რკინისა და ნაწილობრივ თიხისა იყო. ქანდაკება ნაცარტუტად აქცია მთიდან მოწყვეტილმა ქვამ, რომელმაც მთელი დედამიწა დაფარა (დნ. 2:31—35).
რას განასახიერებს ნაბუქოდონოსორის სიზმარში ნანახი ქანდაკების სხეულის ნაწილები?
ქანდაკება უკავშირდება დედამიწაზე იეჰოვას ბატონობის საკითხს და ამ საკითხთან დაკავშირებულ მის განზრახვას. ეს კარგად გამოჩნდა ღვთივშთაგონებული დანიელის მიერ ახსნილი სიზმრიდან. ოქროს თავი ნაბუქოდონოსორს განასახიერებდა, რომელმაც ღვთის ნებით მსოფლიო მმართველის ძალაუფლება მოიპოვა, და რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია, დაამხო იუდას სამეფო, ღვთის სამეფოს პირველსახე. მართალია, დანიელმა ნაბუქოდონოსორს უთხრა, ეს ოქროს თავი შენა ხარო, მაგრამ ამაში მხოლოდ ნაბუქოდონოსორი არ უგულისხმია. ვინაიდან სხეულის სხვა ნაწილები სხვა სამეფოებს განასახიერებდნენ, თავი, როგორც ჩანს, ბაბილონის სამეფო დინასტიის სიმბოლო იყო, დაწყებული ნაბუქოდონოსორით, დამთავრებული ამ დინასტიის ბოლო წარმომადგენლებით — ნაბონიდითა და მისი ძით, ბელშაცარით (დნ. 2:37, 38).
ვერცხლის მკერდი და ხელები განასახიერებდა მიდია-სპარსეთის სამეფოს, რომელმაც ძვ. წ. 539 წელს ბაბილონი დაამხო. ის ბაბილონის დინასტიაზე უფრო „ნაკლები“ იყო, მაგრამ არა იმიტომ, რომ მისი ძალაუფლება უფრო მცირე ტერიტორიაზე ვრცელდებოდა ან ნაკლები სამხედრო თუ ეკონომიკური ძალა ჰქონდა. ბაბილონის აღმატებულობა იმაში მდგომარეობდა, რომ ის გახდა იერუსალიმის დამპყრობელი, რომლითაც ღვთის სამეფო იყო წარმოდგენილი, რასაც ვერ ვიტყვით მიდია-სპარსეთის სამეფოზე. მიდიისა და სპარსეთის სამეფო დინასტიის ბოლო წარმომადგენელი დარიოს III (კოდომანოსი) ძვ. წ. 331 წელს სასტიკად დაამარცხა ალექსანდრე მაკედონელმა. ამგვარად საბერძნეთი გახდა შემდეგი იმპერია, რომელიც ქანდაკების მუცლითა და ბარძაყებით იყო წარმოდგენილი (დნ. 2:39).
ბერძნული ანუ ელინისტური იმპერია, თუმცაღა დაშლილი, მაინც აგრძელებდა არსებობას რომის აღზევებამდე. ამგვარად, რომის მსოფლიო იმპერია უფრო უბრალო, მაგრამ მყარი ლითონის, რკინის ფეხებად გვევლინება. ისტორიულად ცნობილია რომის იმპერიის მიერ მოწინააღმდეგე სამეფოთა დაშლა-დაქუცმაცების ფაქტები, რასაც წინასწარმეტყველებაც ადასტურებს (დნ. 2:40). და მაინც, ქანდაკების ფეხებით მხოლოდ რომი ვერ იქნებოდა წარმოდგენილი, რადგან ის ვერ იარსებებდა წინასწარმეტყველურ სიზმარში აღწერილ ბოლო ეპიზოდამდე, კერძოდ, როცა მთას ქვა მოწყდა, ქანდაკებას დაეცა და მთელი დედამიწა დაიკავა.
ამ საკითხთან დაკავშირებით მრავალი ბიბლეისტი იზიარებს მ. უნგერის აზრს: „დანიელის მიერ ახსნილი ნაბუქოდონოსორის სიზმარი წარმართთა ჟამის მსვლელობასა და დასასრულს აღგვიწერს (ლკ. 21:24; გმც. 16:19), რაც იმას ნიშნავს, რომ წარმართთა ბატონობას მსოფლიოზე ქრისტეს მეორედ მოსვლისას უნდა დაესვას წერტილი“ (Unger’s Bible Dictionary, 1965, გვ. 516). დანიელმა ნაბუქოდონოსორს უთხრა, რომ სიზმარი უკავშირდებოდა იმას, რაც „უნდა მოხდეს უკანასკნელ დღეებში“ (დნ. 2:28); ვინაიდან სიმბოლური ქვით ღვთის სამეფოა წარმოდგენილი, რკინის ფეხებითა და ტერფებით წარმოდგენილ მსოფლიო ბატონობას უნდა ეარსება ღვთის სამეფოს დამყარებამდე და მის ამოქმედებამდე, კერძოდ, იმ დრომდე, როცა ის დააქცევდა და ბოლოს მოუღებდა „ყველა ამ სამეფოს“ (დნ. 2:44).
ისტორიიდან ვიგებთ, რომ რომის იმპერიას არსებობა გაუხანგრძლივდა გერმანელი ერის საღვთო რომის იმპერიის შექმნის ხარჯზე, მაგრამ საბოლოოდ მან ასპარეზი დაუთმო თავის ძველ ქვეშევრდომს, ახალაღზევებულ დიდ ბრიტანეთს. საერთო ინტერესებისა და სტრატეგიის გამო ხშირად დიდი ბრიტანეთი და შეერთებული შტატები, როგორც თანამედროვე წამყვანი პოლიტიკური ძალა, ინგლის-ამერიკის მსოფლიო იმპერიად მოიაზრება.
უზარმაზარი ქანდაკების რკინისა და თიხის ფეხები თვალსაჩინოდ წარმოგვიდგენს იმ მდგომარეობას, რომელიც იარსებებდა უკანასკნელი წამყვანი პოლიტიკური ძალის დროს. ბიბლიაში თიხა ხშირად მიწის მტვრისგან შექმნილი, ხორციელი ადამიანის სიმბოლოდ არის გამოყენებული (იობ. 10:9; ეს. 29:16; რმ. 9:20, 21). დანიელის ახსნის თანახმად, თიხა „ადამიანთა შთამომავლებთან“ არის შედარებული. ის მყიფეს ხდის იმას, რისი სიმბოლოც ამ ქანდაკების ფეხის თითებია, კერძოდ, ის ასუსტებს და შლის ამ უკანასკნელი მიწიერი იმპერიის რკინისმაგვარ სიძლიერეს (დნ. 2:41—43). რიგით მოქალაქეს მეტად შეეძლებოდა მთავრობის საქმეში ჩარევა.
ნაბუქოდონოსორის მიერ დურას ველზე აღმართულ ქანდაკებას საერთო არაფერი აქვს სიზმარში ნანახ უზარმაზარ ქანდაკებასთან. თუ გავითვალისწინებთ იმას, რომ დურას ველზე აღმართული ქანდაკების სიმაღლე იყო 60 წყრთა (27 მ), სიგანე კი მხოლოდ 6 წყრთა (2,7 მ; ანუ 10/1-ზე), საეჭვოა ის მთლიანად ადამიანის ფორმის ყოფილიყო; შესაძლოა ეს იყო ძალიან მაღალი კვარცხლბეკი, რომელზეც მასთან შედარებით მცირე ზომის ადამიანის ქანდაკება იდგა. ქანდაკების ზომის შეფარდება კვარცხლბეკის სიმაღლესა და სიგანესთან 4/1-ზე იყო. ასე რომ, ამ ქანდაკებას, როგორც ჩანს, უფრო სიმბოლური დატვირთვა ჰქონდა, ისევე როგორც ძველ ეგვიპტურ ობელისკებს (დნ. 3:1).
მხეცის გამოსახულება. ზღვიდან ამომავალი შვიდთავიანი მხეცის ხილვის შემდეგ, მოციქულმა იოანემ იხილა მიწიდან ამომავალი ორრქიანი მხეცი, რომელიც დრაკონივით ლაპარაკობდა და დედამიწის მკვიდრთ ეუბნებოდა, გაეკეთებინათ „[შვიდთავიანი] მხეცის ქანდაკება“ (გმც. 13:1, 2, 11—14). ბიბლიაში მხეცები ყველგან პოლიტიკური მმართველობის სიმბოლოდ არიან წარმოდგენილნი. ამრიგად, შვიდთავიანი მხეცის ქანდაკება არის ორგანიზაცია, რომელიც იმავე თავისებურებებითა და მიზნებით ხასიათდება, რითაც მსოფლიოში გაბატონებული პოლიტიკური ძალა, რომელსაც შვიდთავიანი მხეცი განასახიერებს. ლოგიკურია, რომ ზღვიდან ამოსული მხეცის მსგავსად მასაც შვიდი თავი და ათი რქა უნდა ჰქონდეს. აღსანიშნავია, რომ გამოცხადების მე-17 თავში კიდევ ერთი შვიდთავიანი მხეცია მოხსენიებული, რომელიც განსხვავდება ზღვიდან ამომავალი მხეცისგან. ამ ქანდაკების, აგრეთვე ორი შვიდთავიანი მხეცისა და ორრქიანი მხეცის შესახებ ინფორმაცია განიხილება სტატიაში მხეცები, სიმბოლური.
გამოცხადების მე-13 თავში პირველად მოხსენიებული მხეცის ქანდაკება სხვა თავებშიც მხეცის კონტექსტში მოიხსენიება, განსაკუთრებით, როცა მხეცის თაყვანისცემასა და მისი ნიშნის მიღებაზე მიდის საუბარი. მხეცის მსგავსად ეს ქანდაკებაც თაყვანისცემის საგნად არის ქცეული (გმც. 14:9—11; 15:2; 16:2; 19:20; 20:4; იხ. ნიშანი სხეულზე).