რა შეიძლება ითქვას სამების „დამამტკიცებელ მუხლებზე‘‘?

ამბობენ, რომ ზოგ ბიბლიურ მუხლში მოცემულია მტკიცება სამების მხარდასაჭერად. მაგრამ ამგვარი მუხლების კითხვისას უნდა გვახსოვდეს, რომ ბიბლიური და ისტორიული ფაქტები არ ლაპარაკობენ სამების სასარგებლოდ.

დამამტკიცებელ საბუთად წარმოდგენილი ნებისმიერი ბიბლიური მითითება მთელი ბიბლიის ურთიერთთანხმობაში მყოფი სწავლების კონტექსტში უნდა შუქდებოდეს. ძალიან ხშირად ასეთი მუხლების ნამდვილი მნიშვნელობა კონტექსტით ირკვევა.

სამი ერთში

„ახალი კათოლიკური ენციკლოპედია‘‘ ასახელებს სამ ასეთ „დამამტკიცებელ მუხლს‘‘, მაგრამ აგრეთვე ამატებს: «დოგმატი წმიდა სამების შესახებ „ძ[ველ] ა[ღთქმაში]‘‘ არ ისწავლება. „ა[ხალ] ა[ღთქმაში]‘‘ უძველესი მტკიცება მოცემულია პავლეს ეპისტოლეებში, განსაკუთრებით 2 კორ. 13:13-ში [ზოგ ბიბლიაში მე-14 მუხლია] და 1 კორ. 12:4–6-ში. სამების სახარებისეული მოწმობა ნათლად მხოლოდ მათეს 28:19-ში, ნათლობის დოგმატში მოიპოვება».

„ახალი აღთქმის და ფსალმუნების“ კიკნაძისა და სონღულაშვილის თარგმანში ამ მუხლებში, სამი „პიროვნება“ შემდეგნაირად არის ჩამოთვლილი. მეორე კორინთელთა 13:13-ში სამივე ასეთი სახით არის მოყვანილი: „მადლი უფლისა, ქრისტესი, სიყვარული ღვთისა და ზიარება სულიწმიდისა იყოს ყველასთან თქვენთან“. პირველი კორინთელთა 12:4–6 ამბობს: „სხვადასხვაგვარია ნიჭი, მაგრამ სული ერთია. მსახურებანიც სხვადასხვანაირია, უფალი კი ერთია. მოქმედებანიც სხვადასხვანაირია, ხოლო ღმერთი ერთია, რომელიც ამოქმედებს ყველას ყველაში“. და მათეს 28:19 იუწყება: „ამიტომ წადით და მოიმოწაფეთ ყველა ხალხი, მონათლეთ ისინი მამისა და ძისა და სულიწმიდის სახელით“.

ამბობენ თუ არა ეს მუხლები, რომ ღმერთი, იესო და სულიწმიდა სამპიროვნულ ღვთაებას შეადგენენ, რომ ეს სამნი თანასწორნი არიან არსით, სიძლიერითა და მარადისობით? არა, ეს იგივეა, რომ ჩამოთვალო სამი მამაკაცი, მაგალითად: გიორგი, დავითი და შალვა; რაც არ ნიშნავს, რომ ისინი არიან სამნი ერთში.

მაკ-კლინტოკისა და სტრონგის „ბიბლიური, თეოლოგიური და საეკლესიო ლიტერატურის ენციკლოპედია‘‘ (Cyclopedia of Biblical Theological and Ecclesiastical Literature) აღიარებს, რომ ამ სახის დამოწმება „ადასტურებს მხოლოდ იმას, რომ დასახელებულია სამი სუბიექტი. . . მაგრამ ეს, არ ადასტურებს, რომ სამივე, აუცილებლად, ღვთიური ბუნებისაა და ფლობს თანაბარ ღვთაებრივ დიდებას“.

თუმცა ეს წყარო სამების მომხრეა, მე-2 კორინთელთა 13:13-ის შესახებ ამბობს: „ჩვენ ვერ შევძელით, გაგვეკეთებინა სწორი დასკვნა, რომ ისინი თანაბარ ძალაუფლებას ან ერთნაირ ბუნებას ფლობენ“. მათეს 28:18–20-ის შესახებ ის ამბობს: „მაგრამ თვითონ ეს მუხლები გადაჭრით არ ადასტურებენ არც მოხსენიებული სამი სუბიექტის პიროვნულ თავისებურებებს, არც მათ თანასწორობას ან ღვთიურობას“.

როდესაც იესო მოინათლა, ღმერთიც, იესოც და სულიწმიდაც მოხსენიებული არიან მსგავს კონტექსტში. იესომ „იხილა ღვთის სული, მტრედივით გარდმომავალი, მასზე რომ ეშვებოდა“ (მათე 3:16). მაგრამ აქ ნათქვამი არ არის, რომ ეს სამი ერთია. აბრაამი, ისაკი და იაკობი მრავალჯერ არიან ერთად მოხსენიებული, მაგრამ ეს არ ნიშნავს, რომ ისინი ერთნი არიან. პეტრე, იაკობი და იოანე ერთად არიან დასახელებული, მაგრამ არც ეს ნიშნავს, რომ ისინი ერთნი არიან. გარდა ამისა, ნათლობისას იესოზე გადმოვიდა ღვთის სული, რათა ეჩვენებინა, რომ ის მანამდე არ იყო სულით ცხებული. ამიტომ როგორ შეეძლო მას ყოველთვის ყოფილიყო სამების ნაწილი და ერთარსი სულიწმიდასთან?

სხვა მითითება, რომელიც სამივეზე ერთდროულად ლაპარაკობს, გვხვდება ბიბლიის ზოგ უფრო ძველ თარგმანში, 1-ლი იოანეს 5:7-ში. მაგრამ სწავლულები აღიარებენ, რომ ბიბლიაში ეს სიტყვები თავდაპირველად არ იყო, არამედ საკმაოდ მოგვიანებით ჩაამატეს. თანამედროვე თარგმანების უმეტესობა სამართლიანად არ თარგმნის ამ ყალბ მუხლს.

სხვა „დამამტკიცებელი მუხლები“ მხოლოდ ორის — მამისა და იესოს ურთიერთობაზეა. მოდი განვიხილოთ ზოგი მათგანი.

„მე და მამა ერთი ვართ“

იოანეს 10:30 ხშირად მოჰყავთ სამების მხარდასაჭერად, თუმცა აქ მესამე პიროვნების ხსენებაც კი არ არის. იესომ თვითონ ნათელყო, რასაც გულისხმობდა, როცა თქვა, რომ ის და მამა „ერთი“ არიან. იოანეს 17:21, 22-ში ის ღვთის მიმართ ლოცულობდა მოწაფეების შესახებ: „ყველა ერთი იყოს, როგორც შენ ჩემში, მამაო, მე კი — შენში, რათა ისინიც იყვნენ ჩვენში. . . რათა ერთნი იყვნენ, როგორც ჩვენ ვართ ერთნი“. იმისთვის ლოცულობდა იესო, რომ მისი მოწაფეები ერთ არსებად გამხდარიყვნენ? არა, აშკარაა, იესო ლოცულობდა, რომ ისინი გაერთიანებულიყვნენ აზრსა და განზრახვაში, როგორც ის და ღმერთი იყვნენ გაერთიანებული (იხილე ასევე 1-ლი კორინთელთა 1:10).

პირველი კორინთელთა 3:6, 8-ში პავლე ამბობს: „მე დავრგე, აპოლომ მორწყა. . . დამრგველი და მომრწყველი ერთი და იგივეა‘‘. პავლეს მხედველობაში არ ჰქონია, რომ ის და აპოლო იყვნენ ორი პიროვნება ერთში, არამედ ამაში ის გულისხმობდა, რომ მათ ერთი და იგივე განზრახვა ჰქონდათ. ბერძნული სიტყვა „ჰენ“, რომელიც აქ პავლემ „ერთის“ მნიშვნელობით გამოიყენა, არის საშუალო სქესის, პირდაპირი მნიშვნელობით „ერთი (საგანი)“, თანამშრომლობაში ერთიანობის მიმანიშნებელი. ეს არის იგივე სიტყვა, რომელიც იესომ იოანეს 10:30-ში მამასთან თავისი ურთიერთობის აღსაწერად გამოიყენა. მან აგრეთვე იგივე სიტყვა გამოიყენა იოანეს 17:21, 22-ში. ამრიგად, როდესაც ამ შემთხვევებში იყენებდა სიტყვას „ერთი“ (ჰენ), იესო ლაპარაკობდა აზრსა და განზრახვაში ერთიანობაზე.

იოანეს 10:30-ის განხილვისას ჟან კალვინმა (რომელიც სამების მიმდევარი იყო) წიგნში „კომენტარები იოანეს სახარებაზე“ (Commentary on the Gospel According to John) თქვა: „ხუცესებმა არასწორად გამოიყენეს ეს ადგილი, რათა დაემტკიცებინათ, რომ ქრისტე არის. . . მამის თანაარსი. ქრისტე აქ არსთა ერთიანობის შესახებ კი არ არგუმენტირებდა, არამედ შეთანხმების თაობაზე, რომელიც მას მამასთან ჰქონდა‘‘.

სწორედ იოანეს 10:30-ის მომდევნო მუხლების კონტექსტში იესომ დამაჯერებლად დაასაბუთა, რომ მისი სიტყვები ღმერთობაზე პრეტენზიას არ ნიშნავდა. მან ჰკითხა იუდეველებს, რომლებმაც არასწორი დასკვნა გააკეთეს, რის გამოც მისი ჩაქოლვა სურდათ: „რატომ მდებთ ბრალს — ღმერთს გმობო, იმიტომ, რომ მე, რომელიც მამამ განწმიდა და მომავლინა წუთისოფელში, ვთქვი: ‘ღვთის ძე ვარ მეთქი’?‘‘ (იოანე 10:31–36, „ახალი ინგლისური ბიბლია“). არა, იესო არ ამტკიცებდა, რომ იყოძე ღმერთი, არამედ ამტკიცებდა, რომ ღვთის ძე იყო.

„თავს ღმერთს უტოლებდა“?

სამების მხარდამჭერად ასახელებენ იოანეს 5:18-საც. ის ამბობს, რომ იუდეველებს (როგორც იოანეს 10:31–36-ში) იესოს მოკვლა სურდათ, რადგან „ღმერთს საკუთარ მამად იხსენებდა და თავს ღმერთს უტოლებდა‘‘.

მაგრამ ვინ თქვა, რომ იესო ღმერთს უტოლებდა თავს? ეს იესოს არ უთქვამს. ამ ცრუ ბრალდების საწინააღმდეგოდ მან თავი დაიცვა მომდევნო (მე-19) მუხლში: «ამაზე იესომ მიუგო მათ. . . „ძეს თვითონ არაფრის გაკეთება არ შეუძლია, თუ არ უხილავს, რასაც მამა აკეთებს, რადგან რასაც ის აკეთებს, ძეც იმასვე აკეთებს‘‘».

ამით იესომ იუდეველებს უჩვენა, რომ ის არ იყო ღვთის თანასწორი და ამიტომ მას არ შეეძლო პირადი ინიციატივით მოქმედება. შეგვიძლია წარმოვიდგინოთ ყოვლისშემძლე ღვთის თანასწორი პიროვნება, რომელიც ამბობს, რომ „თვითონ არაფრის გაკეთება‘‘ არ შეუძლია? (შეადარე დანიელი 4:31, 32). ორივე მუხლის, იოანეს 5:18 და 10:30-ის კონტექსტი საინტერესოდ აჩვენებს, რომ იესო თავს იცავდა იუდეველების ცრუ ბრალდებისგან, რომლებიც სამების მიმდევართა მსგავსად ცრუ დასკვნებს აკეთებდნენ!

‘ღვთის თანასწორი’?

ფილიპელთა 2:6-ში („ახალი აღთქმა და ფსალმუნები“, კიკნაძისა და სონღულაშვილის თარგმანი) იესოს შესახებ ნათქვამია: „თუმცა ღვთის ხატება იყო, მიტაცებად არ თვლიდა ღვთის თანასწორად ყოფნას“. „საქართველოს საპატრიარქოს გამოცემაც“ მსგავს აზრს გადმოსცემს. მთელ რიგ ამგვარ თარგმანებს ზოგი ჯერ კიდევ იყენებს, რათა მხარი დაუჭიროს იდეას, რომ იესო ღვთის თანასწორი იყო. მაგრამ ყურადღება მიაქციე, როგორ გადმოაქვთ ეს მუხლი სხვა თარგმანებში:

1869: „პიროვნება, რომელიც ღვთის ხატება იყო, მიტაცებად მიიჩნევდა მის თანასწორად ყოფნას“ („ახალი აღთქმა‘‘, ნოიზის მიერ [“The New Testament” by G. R. Noyes]).

1965: „ის — ჭეშმარიტად ღვთიური ბუნების! — თავდაჯერებულად თავს არასდროს ხდიდა ღვთის თანასწორად‘‘ („ახალი აღთქმა“, გადამუშავებული გამოცემა [Das Neue Testament, revised edition, by Friedrich Pfäfflin]).

1968: „ვინც, თუმცა ღვთის ხატება იყო, ღვთის თანასწორად ყოფნას არ მიიჩნევდა იმად, რასაც ხარბად თავის საკუთრებად აქცევდა‘‘ (La Bibbia Concordata).

1976: „მას ყოველთვის ჰქონდა ღვთის ბუნება, მაგრამ არ ფიქრობდა, რომ ძალით უნდა ეცადა, გამხდარიყო ღვთის თანასწორი‘‘ („დღევანდელი ინგლისური თარგმანი‘‘ [Today’s English Version]).

1984: „ვინც, თუმცა ღვთის ხატება იყო, არც კი უფიქრია მიტაცებაზე, სახელდობრ, რომ გამხდარიყო ღვთის თანასწორი‘‘ („საღვთო წერილის ახალი ქვეყნიერების თარგმანი‘‘ [New World Translation of the Holy Scriptures]).

1985: „ვინც, ღვთის ხატება იყო, ღმერთთან თანასწორობას არ თვლიდა მისატაცებელ რამედ‘‘ („ახალი იერუსალიმური ბიბლია‘‘).

მაინც, ზოგი პრეტენზიას აცხადებს, რომ ეს უფრო ზუსტი თარგმანებიც კი გულისხმობენ, რომ 1) იესო უკვე იყო თანასწორი, მაგრამ არ სურდა, მყარად ჩაჭიდებოდა მას ან 2) მას არ ესაჭიროებოდა თანასწორობის მიტაცება იმიტომ, რომ უკვე იყო თანასწორი.

ამ მხრივ, რალფ მარტინი ნაშრომში „პავლეს ეპისტოლე ფილიპელთა მიმართ‘‘ (The Epistle of Paul to the Philippians) ბერძნული ორიგინალის შესახებ ამბობს: «მაინც საკითხავია შეიძლება თუ არა გვერდი აუარო ამ ზმნის ნამდვილ მნიშვნელობას, „მიტაცებას“, „ძალით წაგლეჯას“, და მიაწერო ისეთი მნიშვნელობა, როგორიცაა „მტკიცედ პყრობა‘‘». ერთ-ერთი ნაშრომი აგრეთვე ამბობს: «არ შეგვიძლია, ვიპოვოთ რამე მტკიცება, სადაც თვით ამ სიტყვას ἁρπάζω [ჰარ·პა΄ზო] ან მისგან ნაწარმოებ სიტყვას აქვს მნიშვნელობა — „მფლობელობაში ქონა“ ან „ფლობა“. როგორც ჩანს, ის ყოველთვის „მიტაცებას“, „ძალით წაგლეჯას“ ნიშნავს. მაშასადამე, შეუძლებელია გვერდი აუარო „მიტაცების“ ნამდვილ მნიშვნელობას და შეჩერდე იმაზე, რასაც სრულიად განსხვავებული მნიშვნელობა აქვს — „მტკიცედ პყრობა“» (The Expositor’s Greek Testament).

ზემოხსენებულიდან გამომდინარე, ცხადია, რომ ზოგი თარგმანი ცვლის წესებს, რათა მხარი დაუჭირონ სამების მიმდევრობის მიზნებს. ფილიპელთა 2:6-ის ბერძნული ტექსტი სულაც არ ამბობს, რომ, იესოს აზრით, მართებული იყო ღვთის თანასწორად ყოფნა; ობიექტურად წაკითხვა აჩვენებს მხოლოდ საპირისპიროს, რომ იესო ამას მართებულად არ თვლიდა.

ამ მუხლების კონტექსტი (3–5, 7, 8) ნათელს ხდის, თუ როგორ უნდა იყოს აღქმული მე-6 მუხლი. ფილიპელებს დაჟინებით მოუწოდეს: „თავმდაბლობით, საკუთარ თავზე მეტად შერაცხეთ ერთმანეთი‘‘. შემდეგ, პავლე ასეთი პოზიციის გამოჩენილ მაგალითად ქრისტეს იყენებს: „ის აზრები, რაც ქრისტეშია, იყოს თქვენს შორისაც‘‘. რა „აზრები‘‘? ‘ღვთის თანასწორად ყოფნას მიტაცებად რომ არ თვლიდა’? არა, ეს სწორედ რომ მითითების საწინააღმდეგო იქნებოდა! პირიქით, იესო, რომელიც ‘საკუთარ თავზე მეტად ღმერთს შერაცხავდა’, არასოდეს ‘მიიტაცებდა ღვთის თანასწორად ყოფნას’, არამედ „დაიმდაბლა თავი და მორჩილი გახდა თვით სიკვდილამდე‘‘.

რასაკვირველია, ეს არ შეიძლება ითქვას ყოვლისშემძლე ღვთის რომელიმე ნაწილზე. ეს ნათქვამი იყო იესო ქრისტეს შესახებ, ვინც სრულყოფილად აჩვენა პავლეს მიერ აქ მოხსენიებული აზრი, სახელდობრ, ზემდგომისა და შემოქმედის, ღმერთ იეჰოვას, მიმართ თავმდაბლობისა და მორჩილების აუცილებლობა.

„მე ვარ‘‘

იოანეს 8:58-ის მთელ რიგ თარგმანებში, მაგალითად, „ახალ აღთქმასა და ფსალმუნებში‘‘ (კიკნაძისა და სონღულაშვილის თარგმანი) იესო ამბობს: „სანამ აბრაამი იქნებოდა, მე ვარ‘‘. როგორც სამების მიმდევრები ამტკიცებენ, ასწავლიდა თუ არა ამ შემთხვევაში იესო, რომ ის ცნობილი იყო ტიტულით — „მე ვარ‘‘? ნიშნავს თუ არა ეს, როგორც ისინი აცხადებენ, რომ ის იყო ებრაულ წერილებში მოხსენიებული იეჰოვა, რომლის შესახებაც გამოსვლის 3:14 იუწყება: „უთხრა ღმერთმა მოსეს: მე ვარ, რომელიც ვარ‘‘?

გამოსვლის 3:14-ში ფრაზა „მე ვარ‘‘ გამოყენებულია ღვთის ტიტულად იმის გამოსახატავად, რომ ის სინამდვილეში არსებობს და შეასრულებს თავის აღთქმას. დოქტორ ჯ. ჰ. ჰერცის მიერ რედაქტირებული ნაშრომი ამ ფრაზის შესახებ ამბობს: «მონობაში მყოფი ისრაელებისთვის ამას შემდეგი მნიშვნელობა ექნებოდა: „თუმცა ჯერ არ უჩვენებია თქვენთვის თავისი ძალა, ის გააკეთებს ამას; ის მარადიულია და აუცილებლად გიხსნით თქვენ“. თანამედროვეთაგან მრავალი მიჰყვება რაშის [ფრანგული ბიბლიისა და თალმუდის კომენტატორი] [გამოსვლის 3:14-ის] თარგმანს, „მე ვიქნები, რაც ვიქნები“» (The Pentateuch and Haftorahs).

იოანეს 8:58-სა და გამოსვლის 3:14-ში მოცემული გამონათქვამები ერთმანეთისგან სრულიად განსხვავდება. იესომ ის სახელად ან ტიტულად კი არ გამოიყენა, არამედ თავისი განკაცებამდელი არსებობის ასახსნელად. ამიტომ, დაუკვირდი, თუ როგორ თარგმნის იოანეს 8:58-ს ზოგიერთი ბიბლია:

1869: „ვიდრე აბრაამი იყო, მე ვიყავი‘‘ („ახალი აღთქმა“, ნოიზის მიერ [The New Testament, by G. R. Noyes]).

1935: „მე ვარსებობდი აბრაამის დაბადებამდე!‘‘ („ბიბლია — ამერიკული თარგმანი“, სმითისა და გუდსპიდის მიერ [The Bible An American Traslation, by J. M. P. Smith and E. J. Goodspeed]).

1965: „აბრაამის დაბადებამდე მე უკვე ვიყავი ის, ვინც ვარ‘‘ („ახალი აღთქმა“, იორგ ცინკის მიერ [Das Neue Testament, by Jörg Zink]).

1981: „მე ცოცხალი ვიყავი, ვიდრე აბრაამი დაიბადებოდა!‘‘ („მარტივი ინგლისური ბიბლია‘‘ [The Simple English Bible]).

1984: „სანამ აბრაამი არსებობაში მოვიდოდა, მე ვიყავი‘‘ („საღვთო წერილის ახალი ქვეყნიერების თარგმანი“ [New World Translation of the Holy Scriptures]).

ამგვარად, აქ გამოყენებული ბერძნულის ნამდვილი აზრია, რომ ღვთის მიერ შექმნილი „პირმშო‘‘, იესო, აბრაამის დაბადებამდე ბევრად უფრო ადრე არსებობდა (კოლასელთა 1:15; იგავნი 8:22, 23, 30; გამოცხადება 3:14).

კვლავ კონტექსტი აჩვენებს, რომ ეს სწორი გაგებაა. ამ დროს იუდეველებს იესოს ჩაქოლვა სურდათ, ვინაიდან ის ამბობდა, რომ ‘აბრაამი ნახა’, თუმცა, როგორც მათ თქვეს, იესო ‘50 წლისაც არ იყო’ (57-ე მუხლი). იესოსთვის ჩვეული პასუხი იყო, მოეთხრო ჭეშმარიტება თავისი ასაკის შესახებ. ამგვარად, მან უთხრა მათ: „მე ვცოცხლობდი, ვიდრე აბრაამი დაიბადებოდა!‘‘ („მარტივი ინგლისური ბიბლია‘‘).

„სიტყვა იყო ღმერთი‘‘

იოანეს 1:1-ში ნათქვამია: „თავდაპირველად იყო სიტყვა და სიტყვა იყო ღმერთთან, და სიტყვა იყო ღმერთი“. სამების მიმდევრების მტკიცების თანახმად, ეს ნიშნავს, რომ „სიტყვა“ (ბერძნ. „ჰო ლო΄გოს), რომელიც დედამიწაზე მოვიდა, როგორც იესო ქრისტე, თვითონ იყო ყოვლისშემძლე ღმერთი.

მაგრამ დაუკვირდი, რომ აქ კვლავ კონტექსტი იძლევა ზუსტი გაგების საფუძველს. აქაც კი აღნიშნულია, რომ „სიტყვა იყო ღმერთთან“ (კურსივი ჩვენია). ვინც სხვა პიროვნებას–„თან“ იმყოფება, არ შეიძლება ამავე დროს ის სხვა პიროვნებაც იყოს. ამასთან სრულ თანხმობაშია იეზუიტ იოზეფ ა. ფიცმაიერის მიერ რედაქტირებული „ბიბლიური ლიტერატურის ჟურნალი“, რომელიც აღნიშნავს, რომ, თუ იოანეს 1:1-ის ბოლო ნაწილი „ყოვლისშემძლე ღვთის“ მნიშვნელობით აიხსნებოდა, ეს „მაშინ უარყოფდა წინა ნაწილს“, რომელიც ამბობს, რომ სიტყვა იყო ღმერთ-თან.

აგრეთვე საინტერესოა, რომ ზოგი თარგმანი, როცა თარგმნის მუხლის ამ ნაწილს, სიტყვა „ღმერთის“ წინ იყენებს განუსაზღვრელ არტიკლს. მაგალითად, ეს ასეა შემდეგ თარგმანებში: „ახალი აღთქმა გაუმჯობესებულ თარგმანში“, არქიეპისკოპოს ნიუკამის ახალი თარგმანის საფუძველზე (The New Testament in an Improved Version, Upon the Basis of Archbishop Newcome’s New Translation: With a Corrected Text [1808]); „ემფატიკური ორენოვანი“, ბენჯამინ ვილსონის მიერ, სტრიქონშუა ტექსტი (The Emphatic Diaglott, by Benjamin Wilson [1864]); „ქრისტიანულ-ბერძნული წერილების ახალი ქვეყნიერების თარგმანი“ (New World Translation of the Christian Greek Scriptures [1950]); „ახალი აღთქმა“, ჯეიმზ ტომანეკის მიერ (The New Testament, by James L. Tomanek [1958]); „იოანეს სახარება“, ზიგფრიდ შულცის მიერ (Das Evangelium nach Johannes, by Siegfried Schulz [1975]); ზოგ თარგმანში ეს ადგილი ასეა გადმოტანილი: „სიტყვა იყო ღვთაებრივი“. ამის მაგალითები მოიპოვება: „იოანეს სახარება“, მორის გოგელის მიერ (La Bible du Centenaire, L’Evangile selon Jean, by Maurice Goguel [1928]); „ბიბლია — ამერიკული თარგმანი“, სმითისა და გუდსპიდის მიერ (The Bible—An American Translation, by J. M. P. Smith and E. J. Goodspeed [1935]); „ახალი აღთქმა“, ლუდვიგ თიმეს მიერ (Das Neue Testament, by Ludwig Thimme [1946]); „იოანეს სახარება“, ზიგფრიდ შულცის მიერ (Das Evangelium nach Johannes, by Siegfried Schulz [1975]); „იოანეს სახარება“, იოჰანეს შნაიდერის მიერ (Das Evangelium nach Johannes, by Johannes Schneider [1978]).

იოანეს 1:1-ში ბერძნული არსებითი სახელი „თე·ოს΄“-ი (ღმერთი) გამოიყენება ორ შემთხვევაში. პირველი ეხება ყოვლისშემძლე ღმერთს, ვისთანაც იყო სიტყვა («და სიტყვა [„ლო΄გოს“] იყო ღმერთთან [„თე·ოს΄“-ის ფორმა]»). ამ პირველ „თე·ოს΄“-ს უძღვის სიტყვა „ტონ“, ბერძნული განსაზღვრული არტიკლის ფორმა, რომელიც მიანიშნებს განსაკუთრებულ პიროვნებაზე, ამ შემთხვევაში — ყოვლისშემძლე ღმერთზე.

მეორეს მხრივ, მეორე „თე·ოს΄“-თან იოანეს 1:1-ში არ არის არავითარი არტიკლი. ამგვარად, სიტყვასიტყვითი თარგმანი უნდა იკითხებოდეს, „ღმერთი იყო სიტყვა“. გარდა ამისა, ჩვენ ვნახეთ, რომ მრავალი თარგმანი ამ მეორე „თე·ოს΄“-ს (შედგენილი შემასმენლის სახელად ნაწილს) ასე თარგმნის: „ღვთაებრივი“, „ღვთის მსგავსი“ ან „ღმერთი“, სადაც ამ სიტყვას წინ უძღვის განუსაზღვრელი არტიკლი. რა უფლებით აკეთებენ ისინი ამას?

კოინე ბერძნულს ჰქონდა განსაზღვრული არტიკლი, მაგრამ არ ჰქონდა განუსაზღვრელი. ამრიგად, როდესაც შედგენილი შემასმენლის სახელად ნაწილს წინ არ უძღვის განსაზღვრული არტიკლი, ის შეიძლება იყოს განუსაზღვრელი, კონტექსტზე დამოკიდებული.

„ბიბლიური ლიტერატურის ჟურნალი“ ამბობს, რომ გამოთქმებში, რომლებშიც „ზმნას წინ უძღვის უარტიკლო პრედიკატი, ამ პრედიკატს ძირითადად ვითარებითი ზედსართავი სახელის მნიშვნელობა აქვს“. როგორც ჟურნალი შენიშნავს, ეს მიუთითებს, რომ „ლო΄გოს“ შეიძლება მიმსგავსებული იყოს ღმერთთან. ის იოანეს 1:1-ის შესახებ აგრეთვე ამბობს: „პრედიკატის ვითარებითი ზედსართავის ელფერი ისე თვალსაჩინოა, რომ სახელი [„თე·ოს΄“] შეუძლებელია განიხილებოდეს, როგორც განსაზღვრული“.

ამგვარად, იოანეს 1:1 ყურადღებას ამახვილებს „სიტყვის“ („ლო·გოს΄“) თვისებაზე, რომ ის იყო „ღვთაებრივი“, „ღვთის მსგავსი“, „ღმერთი“, მაგრამ არა „ყოვლისშემძლე ღმერთი“. ეს ეთანხმება ბიბლიის დანარჩენ ნაწილს, რაც აჩვენებს, რომ იესოს აქ ღვთის წარმომადგენლად, თავისი დანიშნულების შესაბამისად, „სიტყვა‘‘ ეწოდება და ის მორჩილი ქვეშევრდომი იყო, გამოგზავნილი დედამიწაზე მასზე მაღლა მდგომის, ყოვლისშემძლე ღვთის მიერ.

არის მრავალი სხვა ბიბლიური მუხლი, რომლებშიც თითქმის ყველა მთარგმნელი სხვა ენებში შესაბამისად სვამს განუსაზღვრელ არტიკლს იმავე სტრუქტურის ბერძნული წინადადებების თარგმნისას. მაგალითად, „მეფე ჯეიმზის თარგმანის“ (King James Version) თანახმად, მარკოზის 6:49-ში, როდესაც მოწაფეებმა დაინახეს წყალზე მავალი იესო, „მათ ეგონათ, რომ ის სული იყო“. კოინე ბერძნულში არ არის არავითარი განუსაზღვრელი არტიკლი „სულის“ წინ. მაგრამ, თითქმის ყველა მთარგმნელი ურთავს განუსაზღვრელ არტიკლს, რათა თარგმანი შეესაბამებოდეს კონტექსტს. იმავე სახით, რადგან იოანეს 1:1 უჩვენებს, რომ სიტყვა იყო ყოვლისშემძლე ღმერთ-თან, ამიტომ ის ვერ იქნებოდა ყოვლისშემძლე ღმერთი, არამედ იყო „ღვთაებრივი“.

ჯოზეფ ჰენრი თეიერმა, ღვთისმეტყველმა და სწავლულმა, რომელიც „ამერიკულ სტანდარტულ თარგმანზე“ მუშაობდა, მარტივად განაცხადა: „ლოგოსი იყო ღვთაებრივი და არა [ყოვლისშემძლე] ღმერთი“. იეზუიტი ჯონ ლ. მაკენზი თავის „ბიბლიის ლექსიკონში“ (Dictionary of the Bible) წერდა: «ინ. 1:1-ის ზუსტი თარგმანი უნდა იყოს. . . „სიტყვა იყო ღვთაებრივი არსება“».

წესის დარღვევა?

მაინც, ზოგიერთი აცხადებს, რომ ასეთი თარგმანები არღვევს ბერძენი სწავლულის, ე. კ. კოლველის მიერ 1933 წელს გამოქვეყნებულ კოინე ბერძნული ენის გრამატიკას. ის ამტკიცებდა, რომ ბერძნულში შედგენილი შემასმენლის სახელად ნაწილს „[განსაზღვრული] არტიკლი აქვს, როდესაც ზმნას მოჰყვება; მაგრამ [განსაზღვრული] არტიკლი არა აქვს, როდესაც ზმნას წინ უძღვის“. ამაში ის გულისხმობდა, რომ ზმნის წინ მყოფი შედგენილი შემასმენლის სახელადი ნაწილი უნდა განიხილონ ისე, თითქოს მას წინ უძღვოდეს განსაზღვრული არტიკლი. იოანეს 1:1-ში მეორე სახელი („თე·ოს΄“), პრედიკატი, წინ უძღვის ზმნას — „და [„თე·ოს΄“] იყო სიტყვა“. ამგვარად, კოლველი ამტკიცებდა, რომ იოანეს 1:1 ასე უნდა იკითხებოდეს: „და [ყოვლისშემძლე] ღმერთი იყო სიტყვა“.

მაგრამ განიხილე ორი მაგალითი იოანეს 8:44-დან. ამ მუხლში იესო ამბობს ეშმაკის შესახებ, რომ „ის კაცისმკვლელი იყო“ და „ცრუა იგი“. როგორც იოანეს 1:1-ში, ბერძნულში შედგენილი შემასმენლის სახელადი ნაწილი („კაცისმკვლელი“ და „ცრუ“) წინ უძღვის ზმნებს („იყო“ და „არის“). კოინე ბერძნულში აქ განუსაზღვრელი არტიკლი არც ერთი სახელის წინ არ არის. მაგრამ მრავალი თარგმანი ურთავს მას განუსაზღვრელ არტიკლს, რადგან ბერძნული გრამატიკა და კონტექსტი ამას მოითხოვს.

კოლველს შედგენილი შემასმენლის სახელად ნაწილთან დაკავშირებით მოუწია ეღიარებინა ეს, რადგან თქვა: „ის [არტიკლი] განუსაზღვრელია ასეთ შემთხვევებში მხოლოდ მაშინ, როცა ამას კონტექსტი მოითხოვს“. ამგვარად, თვით კოლველი ეთანხმება, რომ, როდესაც კონტექსტი მოითხოვს, მთარგმნელებს შეუძლიათ ამ სტრუქტურის წინადადებაში სახელს წინ განუსაზღვრელი არტიკლი დაურთონ.

მოითხოვს კონტექსტი განუსაზღვრელ არტიკლს იოანეს 1:1-ში? დიახ, რადგან მთელი ბიბლია ამოწმებს, რომ იესო არ არის ყოვლისშემძლე ღმერთი. ამგვარად, ასეთ შემთხვევებში მთარგმნელებმა კონტექსტით უნდა იხელმძღვანელონ და არა კოლველის არამყარი გრამატიკული წესით. უამრავი თარგმანიდან, რომლებიც განუსაზღვრელ არტიკლს ურთავენ იოანეს 1:1-ში და სხვა ადგილებში, ნათელია, რომ მრავალი სწავლული არ ეთანხმება არტიკლის შესახებ ამ გამოგონილ წესს და ასევეა ღვთის სიტყვაც.

არავითარი წინააღმდეგობა

იმის თქმა, რომ იესო არის „ღმერთი“, ეწინააღმდეგება ბიბლიის სწავლებას, რომ ღმერთი მხოლოდ ერთია? არა, რადგან ბიბლია ამ ტერმინს დროდადრო იყენებს, რათა მოიხსენიოს ძლიერი ქმნილებები. ფსალმუნის 8:6 ამბობს: „ბევრად არ დაგიმცირებია იგი [ადამიანი] ანგელოზებზე [ღვთისმაგვარ პიროვნებებზე, აქ] [ებრაულად „ელო·ჰიმ΄“]“. იუდეველებისგან თავდაცვისას, რომლებიც ბრალს სდებდნენ, თითქოს ის აცხადებდა რომ, ღმერთი ვარო, იესომ აღნიშნა, რომ „[რჯულმა] ღმერთები უწოდა მათ, ვის მიმართაც ღვთის სიტყვა იყო“. ესე იგი მიწიერი მოსამართლეების მიმართ (იოანე 10:34, 35; ფსალმუნი 81:1–6). თვით სატანაც კი მე-2 კორინთელთა 4:4-ში ‘წუთისოფლის ღმერთად’ იწოდება.

იესოს ბევრად უფრო მაღალი მდგომარეობა უკავია, ვიდრე ანგელოზებს, არასრულყოფილ ადამიანებსა და სატანას. თუკი ესენი მოიხსენიებიან „ღმერთებად“, ძლიერ პიროვნებებად, რასაკვირველია, იესოც შეიძლება იყოს „ღმერთი“, [მაგრამ არა ყოვლისშემძლე]“. იეჰოვასთან განსაკუთრებული ურთიერთობის გამო იესო არის „ღმერთი ძლიერი, მაგრამ არა ყოვლისშემძლე“ (იოანე 1:1; ესაია 9:5).

მაგრამ ხომ არ მიანიშნებს „ღმერთი ძლიერი“ იმაზე, რომ იესო, გარკვეული გაგებით, იეჰოვა ღმერთის თანასწორია? სრულიადაც არა. ესაია მხოლოდ იმას წინასწარმეტყველებდა, რომ ეს იქნებოდა იმ ოთხი სახელიდან ერთ-ერთი, რომლებითაც იესო უნდა წოდებულიყო. თუმცა იესო იწოდება, როგორც „ძლიერი“, შეიძლება არსებობდეს მხოლოდ ერთი, ვინც არის „ყოვლისშემძლე“. იეჰოვას „ყოვლისშემძლე“ ღმერთად წოდებას ნაკლები მნიშვნელობა ექნებოდა, თუ არ იარსებებდნენ სხვებიც, რომლებსაც აგრეთვე ღმერთებს უწოდებენ, მაგრამ ექნებოდათ უფრო ნაკლები ან დაბალი მდგომარეობა.

ინგლისში არსებული „ჯონ რაილანდზის ბიბლიოთეკის ბიულეტენი“ შენიშნავს, რომ კათოლიკე ღვთისმეტყველის კარლ რანერის თანახმად, როდესაც იოანეს 1:1-ის მსგავსად, წერილებში იესოს მოხსენიებისას გამოყენებულია „თე·ოს΄“, «არც ერთ შემთხვევაში „თეოს“ არ არის გამოყენებული ისე, რომ გააიგივოს იესო მასთან, ვინც „ახალ აღთქმაში“, სხვა ადგილას ფიგურირებს, როგორც „ჰო თეოს“, რომელიც არის უზენაესი ღმერთი». ბიულეტენი დასძენს: «თუ „ახალი აღთქმის“ მწერლებს სწამდათ, რომ ერთგულ მიმდევრებს იესო ‘ღმერთად’ უნდა ეცნოთ, როგორ აიხსნება მრწამსის ამ ფორმის [იესოს ღმერთობის] თითქმის სრული არარსებობა „ახალ აღთქმაში“»?

მაგრამ, რა შეიძლება ითქვას იოანეს 20:28-ის შესახებ, სადაც მოციქული თომა იესოს მიმართ ამბობს: „უფალი ჩემი და ღმერთი ჩემი!“ თომასთვის იესო იყო როგორც „ღმერთი“, განსაკუთრებით სასწაულებრივ ვითარებებში, რომლებმაც ეს სიტყვები წამოაძახებინა. ზოგი სწავლული ვარაუდობს, რომ შეიძლება თომას, უბრალოდ, აღმოხდა გაოცების ემოციური შეძახილი, იესოსადმი ნათქვამი, მაგრამ ღვთისადმი მიმართული. სხვა შემთხვევაში თომა არ ფიქრობდა, რომ იესო ყოვლისშემძლე ღმერთი იყო, რადგან მანაც და ყველა სხვა მოციქულმაც იცოდა, რომ იესოს არასდროს უთქვამს, ღმერთი ვარო, არამედ ასწავლიდა, რომ იეჰოვა არის ‘ერთადერთი ჭეშმარიტი ღმერთი’ (იოანე 17:3).

ისევ კონტექსტი გვეხმარება ამის გაგებაში. რამდენიმე დღით ადრე მკვდრეთით აღმდგარმა იესომ მარიამ მაგდალელს უთხრა, რომ მოწაფეებისთვის გადაეცა შემდეგი: „მე ავდივარ მამაჩემთან და მამათქვენთან, ჩემს ღმერთთან და თქვენს ღმერთთან“ (იოანე 20:17). თუმცა იესო უკვე მკვდრეთით იყო აღდგენილი, როგორც ძლიერი სული, იეჰოვა ისევ მისი ღმერთი იყო. იესო განდიდების შემდეგაც განაგრძობს ღვთისადმი ამგვარად მიმართვას ბიბლიის ბოლო წიგნშიც კი (გამოცხადება 1:5, 6; 3:2, 12).

თომას შეძახილიდან ზუსტად სამი მუხლის შემდეგ, იოანეს 20:31-ში, ბიბლია დამატებით აშუქებს საკითხს ნათქვამით: „ეს კი დაიწერა, რათა ირწმუნოთ, რომ იესო არის ქრისტე, ძე ღვთისა“. და ეს ნიშნავდა პირდაპირი გაგებით „ძეს“ — როგორც ამას ჩვეულებრივ მამასა და ძეზე ამბობენ და არა სამება ღვთაების რაღაც საიდუმლო ნაწილზე.

შეთანხმებული უნდა იყოს ბიბლიასთან

ამტკიცებენ, რომ ზოგი სხვა მუხლიც მხარს უჭერს სამებას. მაგრამ ისინი ზემოთ განხილულთა მსგავსია, რომლებიც ყურადღებით შემოწმებისას არავითარ რეალურ მხარდაჭერას არ იძლევიან. ამგვარი ტექსტები მხოლოდ ილუსტრირებენ, რომ სამების მხარდამჭერად გამოცხადებული ნებისმიერი რამის განხილვისას, პიროვნებამ უნდა იკითხოს: ეთანხმება ეს ახსნა-განმარტება მთელი ბიბლიის ჰარმონიულ სწავლებას, რომ იეჰოვა ღმერთი არის ერთადერთი უზენაესი? თუ არა, მაშინ ახსნა-განმარტება უეჭველად მცდარია.

აგრეთვე ჩვენთვის აუცილებელია, გვახსოვდეს, რომ ერთი „დამამტკიცებელი მუხლიც“ კი არ ამბობს, რომ ღმერთი, იესო და სულიწმიდა არიან ერთარსნი რაღაც იდუმალ ღვთაებაში. ბიბლიაში, არსად, არც ერთი მუხლი არ ამბობს, რომ სამნი არიან თანაბარნი არსში, სიძლიერესა და მარადისობაში. ბიბლია ჰარმონიულად აცხადებს ყოვლისშემძლე ღმერთს, იეჰოვას, ერთადერთ უზენაესად, იესოს — როგორც მის მიერ შექმნილ ძედ და სულიწმიდას — როგორც ღვთის მოქმედ ძალად.

[ჩანართი 24 გვერდზე]

„ხუცესებმა არასწორად გამოიყენეს [იოანე 10:30], რათა დაემტკიცებინათ, რომ ქრისტე არის. . . მამის თანაარსი“ (ჟან კალვინის „კომენტარები იოანეს სახარებაზე“.

[ჩანართი 27 გვერდზე]

მას, ვინც არის სხვა პიროვნებას-„თან“, არ შეუძლია იყოს ის პიროვნება, ვისთანაც არის.

[ჩანართი 28 გვერდზე]

„ლოგოსი იყო ღვთაებრივი და არა [ყოვლისშემძლე] ღმერთი“ (ჯოზეფ ჰენრი თეიერი, ბიბლიის სწავლული).

[სურათები 24, 25 გვერდებზე]

იესო ლოცულობდა ღვთის მიმართ, რომ თავისი მოწაფეები ‘ერთნი ყოფილიყვნენ’, როგორც ის და მამამისი ‘არიან ერთნი’.

[სურათი 26 გვერდზე]

ღვთის თანასწორი რომ არ იყო, იესომ იუდეველებთან ცხადყო ნათქვამით, რომ მას თვითონ ‘არაფრის კეთება არ შეეძლო, გარდა იმისა, რის მკეთებელსაც მამას ხედავდა’.

[სურათები 29 გვერდზე]

რადგან ბიბლია „ღმერთებს‘‘ ანუ ძლევამოსილ პიროვნებებს უწოდებს ადამიანებს, ანგელოზებსა და თვით სატანას, მათზე უფრო აღმატებულ, ზეცაში მყოფ იესოსაც შეიძლება მართებულად ეწოდოს „ღმერთი“.