KAPU YA NSAMBWADI
‘Yandi Landaka Kuyela na Meso ya Yehowa’
1, 2. Na nki kisika Samuele solulaka ti bantu ya Izraele, mpi sambu na nki yandi kele na mfunu ya kusadisa bo na kubalula ntima?
SAMUELE ke tala bilungi ya bantu na yandi. Muntu yai ya kwikama ya kele profete mpi zuzi tuka bamvula mingi, bingisaka bantu ya dikanda yina na kuvukana na mbanza Gilgale. Na kutadila kalandrie ya bilumbu na beto, yo kele na ngonda ya Mayi to Yuni. Nsungi ya musibu me yantika dezia. Bambuma ya ble ya bilanga ya bwala yango me tela sambu na kukatula yo. Kibuka yina ya bantu me vanda pima. Inki mutindu Samuele ta simba ntima na bo?
2 Bantu ya Izraele ke bakisa ve bunene ya disumu yina bo me sala. Bo ke landa kulomba Nzambi na kutudila bo muntu yina ta vanda ntotila sambu na kuyala bo. Bo ke bakisa ve nde, yo kele kukonda luzitu ya nene na Yehowa, Nzambi na bo mpi na profete na yandi. Na kutuba ya nkaka, bo ke buya Yehowa na kuvanda Ntotila na bo! Inki mutindu Samuele lendaka kusiamisa bo na kubalula ntima?
Buleke ya Samuele lenda longa beto mambu mingi sambu na kuvanda ti lukwikilu na Yehowa ata beto ke zinga ti bantu ya mbi
3, 4. (a) Sambu na nki Samuele tubilaka buleke na yandi? (b) Sambu na nki mbandu ya lukwikilu ya Samuele kele mbote sambu na beto bubu yai?
3 Samuele me yantika kutuba na kibuka yina nde: “Mono me kuma mbuta, nsuki ya mpembe me basika mono.” Nsuki na yandi ya mpembe ke yika kizitu na bangogo na yandi. Na nima yandi me yika nde: ‘Mono tambulaka na ntwala na beno katuka buleke na mono tii bubu yai.’ (1 Sam. 11:14, 15; 12:2) Ata Samuele kumaka mununu, yandi vilaka ve buleke na yandi. Tii ntangu yai, yandi ke yibuka mambu yina yandi salaka na bamvula yina. Balukanu yina yandi bakaka na ntangu yina, sadisaka yandi na kukuma muntu ya lukwikilu mpi na kudipesa na Yehowa Nzambi na yandi.
4 Yo lombaka nde Samuele kuvanda ti lukwikilu ya ngolo mpi kutanina yo ata yandi vandaka na nziunga ya bantu yina kondaka lukwikilu mpi kwikama. Bubu yai, yo kele mpi mpasi na kuvanda ti lukwikilu ya ngolo sambu beto ke zinga na nsi-ntoto ya me fuluka ti bantu ya kukonda lukwikilu mpi kwikama. (Tanga Luka 18:8.) Bika beto tadila mambu yina beto lenda longuka na mbandu ya Samuele, yantika buleke na yandi.
‘Leke Samuele Vandaka Kusadila Kaka Yehowa’
5, 6. Na nki mutindu buleke ya Samuele vandaka ya kuswaswana, kansi sambu na nki bibuti na yandi vandaka ti kivuvu nde bo ta tanina mwana na bo?
5 Buleke ya Samuele vandaka ya kuswaswana. Mwa ntangu fioti na nima ya kumanisa kunwa mabele, ziku bamvula tatu to kuluta, yandi yantikaka kusadila Yehowa kisalu ya santu na nzo ya ntenta na Silo, yina vandaka na kitamina ya bakilometre 30 tuka nzo na bo na Rama. Bibuti na yandi, Elkana mpi Ana, pesaka yandi na Yehowa sambu na kusadila yandi kisalu ya mfunu, mpidina yandi kumaka Nazire, luzingu na yandi ya mvimba.a Keti yo ke tendula nde bibuti ya Samuele yambulaka yandi mpi vandaka kuzola yandi ve?
6 Ata fioti ve! Bo zabaka nde bo ta tanina mwana na bo mbote-mbote na Silo. Ntembe kele ve nde, nganga-nzambi ya nene Eli, vandaka kutwadisa mambu sambu Samuele vandaka kusala kumosi ti yandi. Kuvandaka mpi ti bankento mingi yina vandaka kusala bisalu ya nkaka na nzo ya ntenta mpi yo ke monana nde bo vandaka kusala mambu na ndonga.—Kub. 38:8; Baz. 11:34-40.
7, 8. (a) Inki mambu bibuti ya Samuele vandaka kusala konso mvula sambu na kupesa yandi kikesa? (b) Inki malongi bibuti lenda baka na mbandu ya bibuti ya Samuele?
7 Diaka, Ana mpi Elkana vilaka ve mwana na bo ya ntete yina bo vandaka kuzola mingi, yina kubutuka na yandi vandaka mvutu ya kisambu mosi. Ana lombaka Nzambi na kupesa yandi mwana-bakala mpi silaka na kupesa Nzambi mwana yango sambu na kusadila yandi kisalu ya santu, luzingu na yandi ya mvimba. Ntangu yandi vandaka kukwenda kutala Samuele konso mvula, Ana vandaka kunatila yandi kazaka ya mpa ya kukonda maboko yina yandi vandaka kutungila Samuele sambu na kisalu na yandi ya santu na nzo ya ntenta. Leke Samuele vandaka kusepela mingi na mutindu bo vandaka kukwenda kutala yandi. Ntembe kele ve nde, yandi vandaka kusepela na kikesa mpi bandongisila ya zola yina bibuti na yandi vandaka kupesa yandi sambu na kusadila Yehowa na kisika yina lutaka bisika yonso ya nkaka.
8 Bubu yai, bibuti lenda baka malongi mingi na mbandu ya Ana mpi Elkana. Mbala mingi bibuti ke kudipesaka mingi na kulungisa bampusa ya kinsuni ya bana na bo mpi ke vilaka bampusa na bo ya kimpeve. Kansi, bibuti ya Samuele tulaka mambu ya kimpeve na kisika ya ntete, mpi yo sadisaka mwana na bo na kuyela mbote.—Tanga Bingana 22:6.
9, 10. (a) Nzo ya ntenta vandaka nki mutindu mpi nki mutindu leke Samuele vandaka kutadila kisika yina ya santu? (Tala mpi noti na nsi ya lutiti.) (b) Inki mikumba Samuele vandaka ti yo, mpi nki mutindu baleke ya bubu yai lenda landa mbandu na yandi?
9 Meka kumona na mabanza mutindu leke Samuele ke yela mpi ke tambula-tambula na zulu ya bangumba yina kele na lweka ya Silo. Ntangu yandi me kulumuka na mbanza yango mpi ke tala muwanda yina kele na simu ya nkaka, ntembe kele ve nde ntima na yandi fulukaka na kiese ntangu yandi vandaka kumona nzo ya ntenta ya Yehowa na ntama. Nzo ya ntenta vandaka mpenza kisika ya santu.b Bo tungaka yo pene-pene ya bamvula 400 na ntwala, na lutwadisu ya Moize, mpi yo vandaka kisika mosi kaka na nsi-ntoto ya mvimba sambu na lusambu ya bunkete ya Yehowa.
10 Leke Samuele kumaka kusepela mingi na nzo ya ntenta. Na disolo yina yandi sonikaka na nima, beto ke tanga nde: ‘Leke Samuele vandaka kaka kusadila Yehowa; yandi vandaka kulwata lele ya efodi ya kinganga-Nzambi.’ (1 Sam. 2:18) Kazaka ya kukonda maboko yina Samuele vandaka kulwata vandaka kumonisa mpenza nde yandi vandaka kusala kumosi ti banganga-nzambi na nzo ya ntenta. Ata yandi vandaka ve na dibuta ya banganga-nzambi, Samuele vandaka ti mikumba mu mbandu kukangula bakielo ya kibansala ya nzo ya ntenta konso suka mpi kusadisa Eli, yina kumaka mununu. Ata leke Samuele vandaka kusepela ti mikumba na yandi, ntima na yandi kumaka kuniokwama. Diambu mosi ya mbi vandaka kusalama na nzo ya Yehowa.
Yandi Bikalaka Bunkete na Ntwala ya Mambu ya Mbi
11, 12. (a) Inki minsiku Ofni mpi Pinasi vandaka ve kuzitisa? (b) Ofni mpi Pinasi vandaka kusala nki mambu ya mbi na nzo ya ntenta? (Tala mpi noti na nsi ya lutiti.)
11 Ntangu yandi vandaka leke, Samuele vandaka kumona mambu ya mbi mpi ya kukonda kwikama yina vandaka kusalama. Eli vandaka ti bana zole ya babakala, Ofni mpi Pinasi. Mukanda ya Samuele ke tuba nde: ‘Bana ya Eli vandaka bana ya mpamba. Bo zabaka Yehowa ve.’ (1 Sam. 2:12) Bangindu yai zole ya kele na verse yina kele na kuwakana. Ofni ti Pinasi vandaka “bana ya mpamba” disongidila “bana ya kukonda mfunu,” sambu bo vandaka ve kuzitisa Yehowa. Bo vandaka kutula ve dikebi na minsiku ya lunungu yina Nzambi vandaka kulomba bo. Kukonda kuzitisa minsiku yina pusaka bo na kusala masumu ya nkaka.
12 Nsiku ya Nzambi vandaka kumonisa pwelele mikumba ya banganga-nzambi mpi mutindu bo fwete pesa bimenga na nzo na yandi ya ntenta. Mpi yo vandaka sambu na bikuma ya mbote! Bimenga yina vandaka kumonisa bangidika yina Nzambi bakaka sambu na kulolula masumu ya bantu na mpila nde, bo monana bantu ya bunkete na meso na yandi mpi kubaka balusakumunu mpi lutwadisu na yandi. Kansi Ofni mpi Pinasi vandaka kupusa banganga-nzambi ya nkaka na kukonda luzitu na bimenga yina bantu vandaka kupesa.c
13, 14. (a) Bantu ya masonga vandaka kudiwa nki mutindu sambu na mambu ya mbi yina vandaka kusalama na nzo ya ntenta? (b) Inki mutindu Eli lungisaka ve mukumba na yandi bonso tata mpi nganga-nzambi ya nene?
13 Meka kumona na mabanza mutindu leke Samuele ke yituka ntangu yandi ke mona masumu ya nene yina bantu ke sala kukonda kubaka ndola. Yandi vandaka mpi kumona bansukami, bantu ya kudikulumusa mpi ya ke niokwama yina ke kwisa na nzo ya ntenta ya Nzambi, yina kele kisika ya santu sambu na kubaka kikesa na kimpeve, kansi bo ke vutuka ti mawa, mpasi na ntima mpi nsoni. Mpi yindula mutindu yandi vandaka kudiwa ntangu yandi zabaka nde Ofni ti Pinasi vandaka kuzitisa ve bansiku ya Yehowa na yina me tala kuvukisa nitu na mutindu bo vandaka kuvukisa nitu ti bankento ya nkaka yina vandaka kusala na nzo ya ntenta! (1 Sam. 2:22) Ziku, yandi vandaka ti kivuvu nde Eli ta sala diambu mosi sambu na kusungika mambu yina.
Yo fwete vanda nde Samuele kudiyangisaka mingi ntangu yandi vandaka kumona mambi ya bana ya Eli
14 Eli vandaka ti kiyeka ya kusungika mambi yina vandaka kaka kukuma mingi. Sambu yandi vandaka nganga-nzambi ya nene, yandi vandaka ti mukumba ya kulangidila mambu yonso yina vandaka kusalama na nzo ya ntenta. Diaka, sambu yandi vandaka tata ya Ofni mpi Pinasi, yandi vandaka ti mukumba ya kusungika bana na yandi. Nkutu, bana yina vandaka kudisala mbi mpi kusala bantu ya nkaka ya insi yina mbi. Kansi, Eli lungisaka ve mukumba na yandi bonso tata mpi nganga-nzambi ya nene. Yandi vandaka kusungika bana na yandi, kansi na malembe yonso. (Tanga 1 Samuele 2:23-25.) Kansi, yo lombaka nde yandi sungika bo ngolo mpenza. Bo vandaka kusala masumu yina fwanaka na kubaka ndola ya lufwa!
15. Inki nsangu ya ngolo Yehowa tindilaka Eli, mpi nki mutindu dibuta ya Eli tadilaka lukebisu yina?
15 Sambu mambu kumaka mbi mpenza Yehowa tindaka “profete mosi” yina Biblia ke tubila ve zina na yandi, sambu na kuzabisa Eli nsangu mosi ya ngolo ya ndola. Yehowa zabisaka Eli nde: ‘Nge ke zitisa bana na nge mingi kuluta mono.’ Yo yina, Nzambi bikulaka nde bana yonso zole ya Eli ta fwa kilumbu mosi mpi dibuta na yandi ta niokwama ngolo; nkutu bo ta vidisa kiyeka na bo ya lukumu ya kuvanda na ndonga ya banganga-nzambi. Keti lukebisu yina ya ngolo sobaka mambu na dibuta yina? Biblia ke tuba ve nde Eli ti bana na yandi sobaka ntima na bo.—1 Sam. 2:27–3:1.
16. (a) Biblia ke tuba nki na yina me tala kuyela ya leke Samuele? (b) Keti mambu yango ke pesa nge kikesa? Tendula.
16 Mambu yina yonso ya mbi vandaka ti nki bupusi na luzingu ya Samuele? Ata na nsungi yina ya mbi kuvandaka mpi ti mambu ya mbote yina vandaka kusalama, bantu vandaka kutuba mambu ya mbote na yina me tala kuyela ya Samuele. Yibuka nde na 1 Samuele 2:18, Biblia ke tuba nde, leke Samuele ‘vandaka kaka kusadila Yehowa’ na kwikama yonso. Ata yandi vandaka leke, Samuele kudipesaka luzingu na yandi ya mvimba na kisalu ya Nzambi. Na verse 21, beto ke tanga diambu mosi yina ke pesa kikesa: ‘Leke Samuele landaka kuyela na meso ya Yehowa.’ Ntangu Samuele vandaka kuyela, bangwisana na yandi ti Tata na yandi ya zulu vandaka kukuma kaka ngolo. Bangwisana ya mbote yina yandi vandaka ti yo na Yehowa taninaka yandi na mambu yonso ya mbi.
17, 18. (a) Inki mutindu baleke Bakristu lenda landa mbandu ya Samuele ntangu bo ke kutana ti mambu ya mbi? (b) Inki ke monisa nde Samuele ponaka nzila ya mbote?
17 Yo zolaka kuvanda mpasi ve sambu Samuele kuyindula nde, kana nganga-nzambi ya nene mpi bana na yandi ke sala masumu, yandi mpi lendaka kusala mambu yonso yina yandi me zola. Kansi mambu ya mbi ya bantu ya nkaka, ata ya bantu yina kele ti kiyeka ke pesa beto ve nzila ya kusala masumu. Bubu yai, baleke mingi ya Bakristu ke landa mbandu ya Samuele mpi bo ke landa ‘kuyela na meso ya Yehowa’ ata bantu ya nkaka yina kele na nziunga na bo kele ve ti nkadilu ya mbote.
18 Bulemfu ya Samuele na Yehowa natilaka yandi nki mambote? Biblia ke tuba nde: ‘Leke Samuele landaka kuyela na meso ya Yehowa; Nzambi vandaka kuzola yandi mpi bantu vandaka kuzola yandi.’ (1 Sam. 2:26) Bantu mingi vandaka kusepela na Samuele. Yehowa yandi mosi vandaka kusepela na leke yai sambu na kwikama na yandi. Mpi ntembe kele ve nde Samuele zabaka nde Nzambi na yandi ta sungika mambi yonso yina vandaka kusalama na Silo, kansi ziku yandi vandaka kudiyula inki ntangu yo ta salama. Na mpimpa mosi, yandi bakaka mvutu na ngiufula yina.
‘Tuba, Sambu Muntu na Nge Ke Wa’
19, 20. (a) Tubila diambu yina kuminaka Samuele na mpimpa mosi na nzo ya ntenta. (b) Inki mutindu Samuele zabaka kisina ya nsangu yina, mpi nki mutindu yandi vandaka kusadila Eli mambu?
19 Suka vandaka pene-pene ya kutana kansi mwa mpimpa vandaka ntete. Nsemo ya mwinda ya nene ya ntenta vandaka kupela. Na ntangu yina ya pima, Samuele waka ndinga mosi ke binga zina na yandi. Yandi yindulaka nde yo vandaka Eli, yina me kuma ntangu yai mununu mpi ke mona diaka mbote ve. Samuele telamaka mpi “kwendaka ntinu” na mununu yina. Keti nge ke mona na mabanza mutindu leke Samuele ke kwenda ntinu makulu ngulu sambu na kuzaba kana Eli kele na mfunu ya nki? Diambu ya kiese kele nde, Samuele landaka kusadila Eli mambu na luzitu mpi mawete. Ata yandi salaka masumu yina yonso, Eli vandaka kaka nganga-nzambi ya nene ya Yehowa.—1 Sam. 3:2-5.
20 Samuele tedimisaka Eli na mpongi mpi tubaka nde: “Nge bingaka mono, mono yandi yai.” Kansi Eli zabisaka Samuele nde yandi bingaka yandi ve mpi vutulaka yandi na kukwenda kulala. Kansi na nima, diambu yina salamaka diaka na mbala ya zole mpi na nima mbala ya tatu! Nsuka-nsuka Eli bakisaka diambu yina vandaka kusalama. Na ntangu yina, Yehowa vandaka diaka ve kutindila bantu na yandi bambona-meso to bansangu ya bambikudulu, mpi yo kele mpasi ve na kubakisa kikuma yina yandi yambulaka kusala mpidina. Kansi, Eli bakisaka nde Yehowa yantikaka diaka kutuba, kansi ntangu yai na nsadisa ya leke Samuele! Eli zabisaka Samuele na kukwenda kulala mpi mutindu yandi ta pesa mvutu ya mbote. Samuele lemfukaka. Kukonda kusukinina, yandi waka diaka ndinga yina ke binga yandi nde: “Samuele! Samuele!” Leke yai vutulaka nde: ‘Tuba, sambu muntu na nge ke wa.’—1 Sam. 3:1, 5-10.
21. Inki mutindu beto lenda widikila Yehowa bubu yai, mpi sambu na nki yo kele mfunu na kusala mpidina?
21 Nsuka-nsuka, Yehowa kumaka ti nsadi mosi yina vandaka kuwidikila yandi na Silo. Na luzingu na yandi ya mvimba, Samuele landaka kuwidikila Yehowa. Keti nge mpi ke widikilaka yandi ntangu yonso? Beto fwete vingila ve nde ndinga mosi ya kuyituka kubinga beto na mpimpa sambu na kusolula ti beto. Bubu yai, beto lenda tuba nde beto mpi ke waka ndinga ya Nzambi ntangu yonso. Yo kele na kati ya Biblia, Ndinga na yandi ya mvimba ya kusonika. Kana beto ke widikila Nzambi mpi ke lemfukila yandi, lukwikilu na beto ta yela. Samuele mpi salaka mpidina.
Ata yandi waka boma, Samuele zabisaka Eli nsangu ya ndola ya Yehowa na kwikama yonso
22, 23. (a) Inki mutindu nsangu yina Samuele vandaka ntete kuwa boma na kuzabisa Eli lunganaka? (b) Samuele landaka kuzabana bonso muntu ya nki mutindu?
22 Na mpimpa yina na Silo, diambu mosi ya mfunu salamaka na luzingu ya Samuele, sambu tuka ntangu yina yandi yantikaka bangwisana ya mbote ti Yehowa, kumaka profete na yandi mpi kinati-ndinga na yandi. Na luyantiku, leke yai vandaka na boma sambu na kuzabisa Eli nsangu yina Yehowa pesaka yandi, sambu yo vandaka lusambisu ya nsuka yina vandaka kumonisa nde kubika fioti mambu yina Yehowa tubaka sambu na dibuta yina ta lungana. Ata mpidina, Samuele bakaka kikesa mpi zabisaka Eli nsangu yina mpi Eli ndimaka lusambisu ya Nzambi na kudikulumusa yonso. Kukonda kusukinina, mambu yonso yina Nzambi tubaka lunganaka: Bantu ya Izraele kwendaka kunwana ti bantu ya Filistia, Ofni ti Pinasi fwaka bo zole kilumbu mosi, mpi Eli fwaka ntangu yandi waka nde bambeni botulaka Sanduku ya santu ya Yehowa.—1 Sam. 3:10-18; 4:1-18.
23 Kansi, Samuele landaka kuzabana bonso profete ya kwikama ya Nzambi. Biblia ke tuba nde, Yehowa “vandaka ti yandi” mpi yo ke yika nde yandi vandaka kulungisa bambikudulu yonso yina Samuele vandaka kubikula.—Tanga 1 Samuele 3:19.
‘Samuele Sambaka Yehowa’
24. Na nima ya ntangu, inki lukanu bantu ya Izraele bakaka, mpi sambu na nki yo vandaka disumu ya nene?
24 Keti bantu ya Izraele landaka lutwadisu ya Samuele mpi kumaka ti bangwisana ya mbote ti Yehowa mpi kumaka bantu ya kwikama? Ve. Na nima ya ntangu, bo monisaka nde bo vandaka diaka ve na mfunu nde profete mpamba kusambisa bo. Bo vandaka kuzola kuvanda bonso makanda ya nkaka mpi kuvanda ti ntotila ya muntu yina ta yala bo. Na lutwadisu ya Yehowa, Samuele ndimaka diambu yina. Kansi, yo lombaka nde yandi tendudila bantu ya Izraele nde disumu na bo vandaka nene kibeni. Bo vandaka kubuya ve kaka muntu, kansi Yehowa yandi mosi! Yo yina Samuele bingisaka dikanda yina na Gilgale.
Samuele sambaka ti lukwikilu, mpi Yehowa pesaka mvutu na nsadisa ya mupepe ya ngolo mpi banzasi
25, 26. Na Gilgale, inki mutindu Samuele yina kumaka mununu sadisaka bantu na yandi na kumona nde bo sadilaka Yehowa disumu ya nene?
25 Bika beto sala bonso nde beto kele ti Samuele na ntangu yina ya mpasi ya yandi ke tubila bantu ya Izraele na Gilgale. Kuna, Samuele yina kumaka mununu yibusaka bo luzingu na yandi ya kwikama. Na nima, beto ke tanga nde: ‘Samuele sambaka Yehowa.’ Yandi lombaka Yehowa na kutinda mupepe ya ngolo mpi banzasi.—1 Sam. 12:17, 18.
26 Mupepe ya ngolo mpi banzasi na musibu? Diambu ya mutindu yai me salamaka ntete ve! Kana bantu mekaka kutula ntembe to kuvweza, yo sukininaka ve. Na mbala mosi, matuti kumaka ndombe. Mupepe nikisaka ngolo mbuma ya ble na bilanga. Nzasi yantikaka kubula mpi yo basisaka makelele ya ngolo kibeni. Mpi mvula yantikaka kunoka. Bantu salaka inki? ‘Bantu yonso waka Yehowa ti Samuele boma mingi.’ Nsuka-nsuka, bo monaka nde bo salaka disumu ya nene kibeni.—1 Sam. 12:18, 19.
27. Inki mutindu Yehowa ke tadilaka bantu yina ke landaka mbandu ya lukwikilu ya Samuele?
27 Yehowa Nzambi ya Samuele muntu simbaka bantima ya bankolami yina kansi Samuele ve. Banda na buleke tii na kimununu na yandi, Samuele vandaka kutula lukwikilu na Nzambi na yandi. Mpi Yehowa futaka yandi sambu na yo. Tii bubu yai, Yehowa me sobaka ve. Yandi ke landa kusadisa bantu yina ke landaka mbandu ya lukwikilu ya Samuele.
a Banazire vandaka kusala lusilu yina vandaka kubuyisa bo kunwa malafu mpi kuzenga nsuki. Banazire mingi vandaka kusala lusilu yina kaka sambu na mwa ntangu, kansi bankaka mu mbandu Samsoni, Samuele mpi Yoane Mbotika vandaka Banazire luzingu na bo ya mvimba.
b Nda ya nzo ya ntenta vandaka bametre 13,40 mpi nene na yo bametre 4,50; yo vandaka ntenta mosi ya nene ya bo salaka na mabaya. Bo tungaka yo na bisadilu ya kitoko mpenza—bampusu ya foke, bilele ya kitoko ya bo me tula broderie, mpi mabaya ya ntalu yina bo pakulaka arza mpi wolo. Nzo ya ntenta yango vandaka na kati ya lupangu mosi yina nda na yo vandaka ya bametre 44,50 mpi nene na yo bametre 22,20; yo vandaka mpi ti mesa ya kimenga ya nene yina bo vandaka kupesila bimenga. Na nima ya bamvula, bo tungaka diaka basuku ya nkaka na balweka ya nzo ya ntenta sambu na banganga-nzambi. Yo ke monana nde, Samuele vandaka kulala na mosi ya basuku yango.
c Biblia ke tubila mambu zole ya kukonda luzitu. Ya ntete, Nsiku monisaka pwelele bitini ya mbisi ya kimenga yina banganga-nzambi fwete dia. (Kul. 18:3) Kansi, banganga-nzambi yina ya mbi yantikaka kusala mambu mutindu ya nkaka na nzo ya ntenta. Bo vandaka kutinda bansadi na bo na kukotisa nsomo ya nene na nzungu yina bo vandaka kutokisa misuni mpi kubasisa konso kitini ya nene yina vandaka kukangama na nsomo! Ya zole, ntangu bantu vandaka kunata bimenga na bo sambu na kuyoka yo na mesa ya kimenga, banganga-nzambi yina ya mbi vandaka kutinda nsadi mosi na kutitisa muntu yina me kwisa kupesa dikabu mpi kulomba yandi kitini ya musuni ya mubisu na ntwala nkutu ya kupesa mafuta na yo kimenga na Yehowa.—Levi 3:3-5; 1 Sam. 2:13-17.