Kudipesa na kutanga
“Tii na ntangu ya mono ta kwisa, mono zola nde nge kudipesa na kutanga Mukanda ya Nzambi na meso ya bantu yonso, [na kulongisila, “NW”], na kulonga.”—1 TIMOTEO 4:13.
1. Inki mutindu beto lenda baka mambote na kutangaka Biblia?
YEHOWA NZAMBI mepesaka bantu kingangu ya ngituka ya kulonguka kutanga ti kusonika. Yandi mepesaka mpi Ndinga na yandi, Biblia, na mpila nde beto lenda longama mbote. (Yezaya 30:20, 21) Na kifwani, balutiti na yau kesadisa beto na “kutambula” ti batata ya kikanda ya vandaka kubanga Nzambi bonso Abrahami, Izaki ti Yakobi. Beto lenda “mona” bankento ya bunzambi bonso Sara, Rebeka, nkento ya Moabi ya kwikama Ruti. Ee, beto lenda “widikila” Yezu Kristu kesala Disolo na yandi na zulu ya Ngumba. Ndongolo yai ya kyese mpi ya nene ya Masonuku ya Santu lenda kuma ya beto kana beto kele batangi ya mbote.
2. Inki kemonisa nde Yezu ti bantumwa na yandi vandaka kutanga mbote?
2 Na ntembe ve, muntu ya kukuka Yezu Kristu vandaka ti kingangu mingi ya kutanga, yempi ntembe kele ve nde yandi vandaka kuzaba Masonuku ya Kiebreo mbotembote. Ntangu Dyabulu pukumunaka yandi, Yezu tubilaka Masonuku mbala na mbala nde, “bo sonikaka.” (Matayo 4:4, 7, 10) Kilumbu mosi, na sinagoga na Nazareti, yandi tangaka na meso ya bantu yonso kitini mosi ya mbikudulu ya Yezaya, ye sadilaka yau sambu na yandi mosi. (Luka 4:16-21) Inki beto lenda tuba sambu na bantumwa ya Yezu? Na bansonika na bau, bau vandaka kubaka mbala mingi bantela ya Masonuku ya Kiebreo. Ata bamfumu ya Bayuda vandaka kutadila Piere ti Yoane bonso bantu ya mpamba ya kulongukaka ve sambu bau kotaka ve banzonkanda ya Baebreo ya ndongolo ya nene, mikanda na bau ya kupemama kemonisa mbotembote nde bau lendaka kutanga mpi kusonika mbote. (Bisalu 4:13) Kansi, keti kingangu ya kutanga kele mpenza mfunu?
“Kyese Kele na Muntu Yina Ketanga na Ndinga ya Ngolo”
3. Sambu na inki yau kele mfunu mingi na kutanga Masonuku ti mikanda ya Bukristu?
3 Kulonguka mpi kusadila nzayilu ya sikisiki ya Masonuku lenda nata na luzingu ya mvula na mvula. (Yoane 17:3) Yau yina, Bambangi ya Yehowa kezabaka nde yau kele mfunu na kutanga mpi kulonguka Masonuku ya Santu ye mikanda ya Bukristu yina Nzambi kepesaka na nzila ya kalasi ya mpika ya kwikama mpi ya mayele ya Bakristu ya kupakulama. (Matayo 24:45-47) Ya kyeleka, na kusadilaka mikanda ya Watch Tower (bonso Longuka kutanga mpe kusonika), mafunda ya bantu melongukaka kutanga mpi kebakilaka yau nzayilu ya Ndinga ya Nzambi yina kepesaka luzingu.
4. (a) Sambu na inki kyese kebasikaka na kutanga, kulonguka, mpi kusadila Ndinga ya Nzambi? (b) Na yina metala kutanga, inki Polo songaka Timoteo?
4 Kyese kebasikaka na kutanga, kulonguka, mpi kusadila Ndinga ya Nzambi. Yau kele mutindu yina sambu na nsadisa na yau, beto keyangidika mpi kekumisa Nzambi, na kuzwaka lusakumunu na yandi, mpi na kumonaka kyese. Yehowa kezola nde bansadi na yandi kuvanda na kyese. Yau yina, yandi tumaka banganga-Nzambi na kutanga Nsiku na ntwala ya bantu ya Israele ya ntama. (Kulonga 31:9-12) Ntangu Esdrasi nsekudi ti bantu yankaka tangaka Nsiku na meso ya bantu yina vukanaka na Yeruzalemi, ntendula na yau kumaka pwelele, mpi mbutu vandaka “kiese ya nene.” (Nehemia 8:6-8, 12) Ntumwa Mukristu Polo songaka na nima nkundi na yandi ya kisalu Timoteo nde: “Tii na ntangu ya mono ta kwisa, mono zola nde nge kudipesa na kutanga Mukanda ya Nzambi [“Masonuku” New International Version] na meso ya bantu yonso, [na kulongisila, NW], na kulonga.”—1 Timoteo 4:13.
5. Inki mutindu Kusonga 1:3 kewakanisa kyese ti kutanga?
5 Kusonga 1:3 kemonisa yau pwelele nde kyese na beto kebasika na kutanga mpi kusadila Ndinga ya Nzambi. Kuna bau kesonga beto nde: “[Kyese kele na muntu yina ketanga na ndinga ya ngolo bangogo ya mbikudulu yai, NW] ti ke landaka mambu ya bo sonikaka na mukanda yai. Sambu ntangu ya mambu yai yonso zola kwisa kubwa, yo me kuma penepene.” Ee, beto kele na mfunu ya kutanga na ndinga ya ngolo bangogo ya mbikudulu ya Nzambi ya kele na Kusonga mpi na Masonuku yonso. Muntu ya kele kibeni na kyese kele muntu yina “kyese na yandi kele na nsiku ya Yehowa, ye yandi ketangaka nsiku na yandi na ndinga ya malembe mwini ti mpimpa.” (NW) Mbutu? “Mambu yonso ya yandi ke salaka ke vandaka mbote.” (Nkunga 1:1-3) Yau yina, sambu na bikuma ya mfunu, organizasio ya Yehowa kesyamisaka konso muntu na kutanga mpi kulonguka Ndinga ya Yehowa yandi mosi, na dibuta, to ti banduku.
Kudipesa na Kuyindula ye Yindulula
6. Inki bau songaka Yozue na kutanga, ye inki mutindu yau vandaka ti mambote?
6 Inki mutindu nge tabaka luta na lutangu na nge ya Ndinga ya Nzambi mpi mikanda ya Bukristu? Na ntembe ve, na kubaka mambote nge tazola kusala bonso Yozue, ntwadisi yina vandaka kubanga Nzambi na Israele ya ntama. Ntuma pesamaka na yandi nde: “Kuvila ve Mukanda ya Bansiku ata fioti. Nge fweti tangaka [na ndinga ya malembe, NW] ti kuyindula yo mpimpa ti mwini na mpila nde na luzingu na nge ya mvimba nge ta landaka kaka mambu yina kele na mukanda yango; mpidina mambu yonso ya nge ta sala yo ta bonga. [Ye nge tasala na mayele, NW].” (Yozue 1:8) Kutanga ‘na ndinga ya malembe’ disongidila kuditubila bangogo yango na ndinga ya malembe. Yai kele lusadisu ya mabanza, sambu yau kekotisaka mazaya na kati ya ntu. Yau vandaka kulomba nde Yozue kutanga Nsiku ya Nzambi “mpimpa ti mwini,” to mbala na mbala. Yina vandaka nzila ya kununga mpi kusala na mayele na kulungisa mikumba ya Nzambi pesaka yandi. Lutangu ya mbala na mbala ya Ndinga ya Nzambi ya mutindu yina lenda sadisa nge mpi mutindu mosi.
7. Sambu na inki beto lenda ve kubikisa ngindu ya vitesi kuyala beto kana beto ketanga Ndinga ya Nzambi?
7 Kulanda ve kaka vitesi ntangu nge ketanga Ndinga ya Nzambi. Kana nde nge meyidika kitini ya ntangu sambu na kutanga Biblia to mikanda yankaka ya Bukristu; bwisa ntima, tanga malembe. Mingimingi yau kele mfunu na kusala buna kana nge kelonguka ti lukanu ya kuyibuka ntendula ya bikuma ya mfunu. Ebuna, ntangu nge ketanga, kudipesa na kuyindula. Yindulula nsonikilu ya nsoniki ya Biblia. Kudiyula, ‘Lukanu na yandi kele inki? Inki mono lenda sala ti nsangu yai?’
8. Sambu na inki yau kele mfunu na kuyindulula kana nge ketanga Masonuku?
8 Bumba ntangu ya kuyindulula ntangu nge ketanga Masonuku ya Santu. Yau tasadisa nge na kuyibuka nkenda ya Biblia mpi kusadila minsiku ya Masonuku. Kuyindulula Ndinga ya Nzambi na kukangaka yau na mutindu yina na ntu na nge, tasadisa nge mpi na kutuba na ntima, na kupesaka bamvutu ya nsosa ya sikisiki, na kisika ya kutuba kima mosi ya nge lenda bokuta na nima. Kingana mosi ya kupemama na Nzambi ketuba nde: “Ntima ya muntu ya lunungu keyindululaka ntete sambu na kupesa mvutu.”—Bingana 15:28, NW.
Kwedisa Mambu ya Mpa ti ya Ntama
9, 10. Inki mutindu lutangu na nge ya Biblia lenda bonga na kukwedisaka mambu ya mpa ya Masonuku ti yina nge keyitaka kuzaba?
9 Bakristu mingi fwete ndima nde kele ti ntangu mosi bau vandaka kuzaba mambu fyoti na yina metala Nzambi, Ndinga na yandi, ti balukanu na yandi. Kansi bubu, baministre Bakristu yina, lenda banda ti lugangu mpi kubwa ya muntu na masumu, kutendula lukanu ya kimenga ya Kristu, bau lenda tendula kufwa ya ngidika ya bima yai ya mbi, mpi lenda monisa inki mutindu bantu ya bulemfu tabaka lusakumunu ya luzingu ya mvula na mvula na paladisu ya ntoto. Yau lenda salama buna mingimingi sambu bansadi yai ya Yehowa melongukaka “nzayilu ya sikisiki ya Nzambi” na kulongukaka Biblia ti mikanda ya Bukristu. (Bingana 2:1-5) Malembemalembe bau mekwedisaka mambu ya mpa ti mambu ya ntama ya bau vandaka kuzaba.
10 Kukwedisa mambu ya mpa ya Masonuku ti yina ya nge yita kuzaba kele mfunu mingi mpi kepesaka nsendo. (Yezaya 48:17) Ntangu bansiku ya Biblia, minsiku, to nkutu mambu yankaka ya mabanza memonisama, kwedisa yau ti mambu yankaka yina nge meyitaka kuzaba. Wakanisa mambu yango ti yina nge meyitaka kulonguka na yina metala “mbandu ya mambu ya kielaka.” (2 Timoteo 1:13) Sosa bangindu yina lenda kumisa kinduku ti Nzambi ngolo, kutomisa kimuntu na nge ya Bukristu, to kusadisa nge na kukabula bakyeleka ya Biblia ti bankaka.
11. Inki nge lenda sala ntangu nge ketanga kima mosi yina Biblia ketuba sambu na ndyatilu? Pesa mbandu.
11 Ntangu nge ketanga kima mosi yina Biblia ketuba sambu na ndyatilu, meka na kubasisa munsiku yina kele na kati. Yindulula yau, ebuna zenga inki nge lenda sala na mvwandilu ya mutindu mosi. Yozefo, mwana ya Yakobi, buyaka ntangu yonso na kusala pite ti nkento ya Potifare, na kuyulaka nde: “Nki mutindu mono lenda sala mambu ya mbi mutindu yai? Nki mutindu mono lenda sala masumu na Nzambi?” (Kuyantika 39:7-9) Na nkenda yai ya ngolo, nge kemona munsiku mosi ya metulama—pite kele disumu na meso ya Nzambi. Na mabanza na nge, nge lenda kwedisa munsiku yai ti bantela yankaka yina kele na kati ya Ndinga ya Nzambi, mpi nge lenda yibuka yau na kubaka mambote ntangu mpukumuna ya kukota na bisalu ya mbi ya mutindu yina mekwisila nge.—1 Korinto 6:9-11.
Sala Bonso Nge Kemona Mambu ya Masonuku
12. Sambu na inki kusala bonso nge kemona mambu ntangu nge ketanga yau?
12 Sambu na kukuna mambu na mabanza na nge ntangu nge ketanga, sala bonso nge kemona mambu yango kesalama. Na mabanza mona kibansala, banzo, bantu. Wa ndinga na bau. Wa nsudi ya mampa yina keyokama na fulu. Zinga na kati ya mambu yango. Ebuna, kutanga na nge tavanda dyambu mosi ya kyese, sambu nge lenda kumona mbanza mosi ya ntama, kumata ngumba mosi ya nda, kuyituka bimpa ya lugangu, to kuvukana ti babakala mpi bankento ya lukwikilu.
13. Inki mutindu nge lenda tendula mambu yina kele na Bazuzi 7:19-22?
13 Baka bonso nge ketanga Bazuzi 7:19-22. Sala bonso nge kemona mambu yina kesalama. Zuzi Gedeoni ti bantu ya mvita ya Israele bankama tatu mebaka bisika na bau na lweka ya ka ya bantu ya Madiani. Beto kele mfinama ntangu ya kumi na mpimpa, “midi ya mpimpa me lunga ntete ve.” Basantinele ya Madiani metulama sesepi, mpi mpimpa kele mingi kisika bambeni ya Israele kele ya kulala. Tala! Gedeoni ti bantu na yandi kele ti bampungi bonso binwaninu. Bau kele ti mabungu ya nene ya masa yina kefika batorshe yina kele na maboko na bau ya kinkento. Na kintulumukina, bibuka tatu ya bantu nkama-nkama mebula bampungi, mepasula mabungu, metombusa batorshe na zulu, mpi meboka ngolo nde: “Mbele ya Yehowa mpi ya Gedeoni!” (NW) Tala na ka. Ebwe, bantu ya Madiani metinatina mpi meyantika kutula milolo! Mutindu bantu yai nkama tatu kelanda kaka kubula mpungi, Nzambi mebalula mbele ya bantu ya Madiani bo kefwisana bo na bo. Madiani metina, ye Yehowa menungisa Israele.
Longuka Malongi ya Mbalu
14. Inki mutindu Bazuzi kapu 9 lenda sadilama sambu na kulonga mwana mfunu ya kuvanda ya kudikulumusa?
14 Na kutangaka Ndinga ya Nzambi beto lenda longuka malongi mingi ya mbalu. Mu mbandu, nge kezola kukuna mfunu ya kudikulumusa na bana na nge. Ebuna, yau tavanda mpasi ve na kusala bonso nge kemona mpi kubakisa kima ya tubamaka na mbikudulu ya mwana ya Gedeoni, Yotami. Banda kutanga Bazuzi 9:8. Yotami tubaka nde: “Kilumbu mosi banti tubaka nde bo fweti sola mfumu.” Nti ya olive, nti ya fige, ti nti ya vinu buyaka na kuyala. Kansi nti ya bansende ya mpambampamba waka kyese na kukuma ntotila. Kana nge metanga nkenda yango na ndinga ya ngolo imene, nge lenda tendula na bana na nge nde, banti ya mfunu vandaka kifwani ya bantu ya mbalu yina sosaka ve pozisio ya kimfumu na zulu ya bankundi na bau bantu ya Israele. Nti ya bansende yina vandaka mfunu kaka sambu na tiya, vandaka kifwani ya kimfumu ya muntu ya lulendo Abimeleki, ngondi, yandi zolaka kuyala bankaka kansi yandi fwaka sambu mbikudulu ya Yotami kulungana. (Bazuzi kapu 9) Inki mwana tazola kuyela mpi kukuma bonso nti ya bansende?
15. Inki mutindu mfunu ya kwikama memonisama na mukanda ya Ruti?
15 Mfunu ya kwikama memonisama pwelele na mukanda ya Ruti. Beto baka nde bamambere ya dibuta na nge ketanga muntu mosimosi nkenda yango na ndinga ya ngolo mpi kemeka na kubakisa mambu yina yau ketuba. Tala Ruti, nkento ya Moabi, kekwenda na Betelemi ti bokilo na yandi, fwola Noemi, mpi wa yandi ketuba nde: “Bantu ya dikanda na nge kele bantu ya dikanda na mono; Nzambi na nge kele Nzambi na mono.” (Ruti 1:16) Nkento ya kisalu Ruti yandi yai kebuka bambuma na nima ya babuki na bilanga ya Bozi. Wa Bozi kesikisa yandi: “Bantu yonso na bwala kezaba nde nge kele nkento ya bifu ya mbote.” (Ruti 3:11) Ntama ve, Bozi mekwela Ruti. Na kuwakana ti ngidika ya kukwela ti semeki, yandi mebuta ti Bozi mwana sambu “na Noemi.” Ruti mekuma nkaka ya Davidi mpi nsukansuka nkaka ya Yezu. Na mutindu yina yandi zwaka “matabisi ya mbote.” Kuluta dyaka, bayina ketangaka nkenda yango na Biblia kelongukaka dilongi mosi ya mbalu: Kwikama na Yehowa, ye nge tabaka lusakumunu mingi.—Ruti 2:12; 4:17-22; Bingana 10:22; Matayo 1:1, 5, 6.
16. Inki mimekamu Baebreo tatu kutanaka na yau, ye inki mutindu nkenda yina lenda sadisa beto?
16 Nkenda ya Baebreo tatu Shadraki, Meshaki, ti Abedi-Nego lenda sadisa beto na kuvanda ya kwikama na Nzambi na bantangu ya mpasi. Sala bonso nge kemona mambu yongo ntangu nge ketanga Daniele kapu 3 na ndinga ya ngolo. Kabakata ya kiteki ya wolo metelama na nseke ya Dura, kisika bamfumu ya luyalu ya Babilone mevukana. Kana miziki mebula, bau kebwa na ntoto mpi kesamba kiteki yina Ntotila Nabukodonozore metelemisa. Bantu yonso katula kaka Shadraki, Meshaki ti Abedi-Nego kesala mpidina. Na luzitu, kansi ti kikesa, bau mesonga ntotila nde bau tasadila ve nzambi na yandi to kusamba kiteki ya wolo. Batoko ya Baebreo melosama na kati ya fulu mosi ya tiya mingi. Kansi inki mesalama? Ntotila metala na kati mpi memona bantu ya ngolo iya, mosi na kati na bau “mefwanana ti mwana mosi ya banzambi.” (Daniele 3:25, NW) Bau mebasisa Baebreo yina na nganda ya fulu, ye Nabukodonozore mesakumuna Nzambi na bau. Yau mevanda mfunu mingi na kusala bonso nge kemona mambu yina. Mpi dilongi ya inki mutindu yau kepesa na yina metala kwikama na Yehowa na ntangu ya mpasi!
Mambote ya Kutanga Biblia na Dibuta
17. Na bunkufi tanga ndambu ya mambote yina dibuta na beno lenda baka na kutangaka Biblia kumosi.
17 Dibuta na beno lenda sepela na mambote mingi kana beno kebaka ntangu mbala na mbala na kutanga Biblia kumosi. Kubanda na Kuyantika, nge lenda mona lugangu mpi kutala kisina ya muntu na bwala na yandi Paladisu. Nge lenda mona baeksperiansi ya batata ya bikanda ti mabuta na bau mpi kulanda bantu ya Israele ntangu bau kezenga Nzadi ya Mbwaki ti makulu. Nge lenda mona toko ya ngungudi Davidi kenunga mbinga ya bakala Goliati, muntu ya Filisti. Dibuta na nge lenda tula dikebi na lutungu ya tempelo na Yeruzalemi, lenda mona mutindu minkangu ya Babilone mwangaka yau, mpi lenda mona lutungululu na yau na lutwadisu ya Guvernere Zorobabele. Kumosi ti bangungudi, bantu ya mpamba, na lweka ya Betelemi, nge lenda wa bawanzyo kesamuna nsangu ya lubutuku ya Yezu. Nge lenda zaba mambu mingi yina metala mbotika mpi kisalu na yandi, nge lenda mona yandi ketambika luzingu na yandi ya zulu ya ntoto bonso nkudulu, mpi nge lenda sepela na lufutumuku na yandi. Na nima, nge lenda kwenda kutambula ti ntumwa Polo mpi kumona kugangama ya mabundu mutindu Bukristu keyalumuka. Ebuna na mukanda ya Kusonga, dibuta na nge lenda sepela na mbona-meso ya makwisa ya ntumwa Yoane, nge tamona mpi Luyalu ya Bamvula Funda ya Kristu.
18, 19. Inki dibanza mepesama na yina metala lutangu ya Biblia na dibuta?
18 Kana beno ketanga Biblia na ndinga ya ngolo na dibuta, tanga yau pwelele ti tiya. Na kutangaka kitini mosi ya Masonuku na dibuta, beno lenda kabisa: mambere mosi ya dibuta—ziku tata—lenda kutanga bangogo ya muntu yina keta nsangu. Bamambere yankaka lenda kabula bangogo ya bantu yina kesala kibeni makambu, na kutangaka bitini na beno ti mawi ya kiteso mosi ti Biblia.
19 Mutindu beno kevukana na lutangu ya Biblia na dibuta, kingangu na beno ya kutanga tatoma. Ziku, nzayilu na beno ya Nzambi tayela, mpi yau fwete pusa beno mfinama na yandi. Asafi yimbaka nde: “Kansi mono, mbote mpenza na kuvanda penepene na nge Nzambi! Mono me tulaka ntima na mono na nge Mfumu Nzambi yina ke taninaka mono, sambu mono tuba mambu yonso ya nge salaka.” (Nkunga 73:28) Yau tasadisa dibuta na nge na kuvanda bonso Moize yina “tulaka kaka ngolo bonso nde yandi ke mona na meso na yandi Nzambi yina ke monikaka ve,” yina kele, Yehowa Nzambi.—Baebreo 11:27.
Kutanga ti Kisalu ya Bakristu
20, 21. Inki mutindu kisalu na beto ya kusamuna kewakana ti kingangu ya kutangila?
20 Mpusa na beto ya kusambila “Nzambi yina ke monikaka ve” fwete pusa beto na kusala ngolo sambu na kukuma batangi ya mbote. Kingangu ya kutanga mbote kesadisaka beto na kuta kimbangi ya mekatuka na Ndinga ya Nzambi. Nkatu ntembe, yau kesadisaka beto na kulanda kisalu ya kusamuna Kimfumu yina Yezu pesaka na balonguki na yandi ntangu yandi tubaka nde: “Beno kwenda kukumisa bantu yonso balonguki na mono: Beno botika bo na zina ya Tata ti ya Mwana ti ya Mpeve-Santu, beno longa bo mpi na kulanda mambu yonso ya mono vandaka kusonga beno na kusala.” (Matayo 28:19, 20; Bisalu 1:8) Kuta kimbangi kele kisalu ya ntete ya bansadi ya Yehowa, mpi kingangu ya kutanga kesadisaka beto na kulungisa yau.
21 Kikesa melombama na kukuma mutangi ya mbote mpi longi ya mayele ya Ndinga ya Nzambi. (Efezo 6:17) Yau yina ‘nge fwete tula ngolo na kumonika muntu ya mbote na meso ya Nzambi, na kuzabisaka nsangu ya kieleka mbote-mbote.’ (2 Timoteo 2:15) Yedisa nzayilu na nge ya bakyeleka ya Masonuku mpi kingangu na nge bonso Mbangi ya Yehowa na kudipesaka na kutanga.
Bamvutu na Nge Kele Inki?
◻ Inki mutindu mambote kele ya kukangama ti lutangu ya Ndinga ya Nzambi?
◻ Sambu na inki kuyindulula mambu yina nge ketanga na Biblia?
◻ Sambu na inki kukwedisa mambu mpi kusala bonso nge kemona yau ntangu nge ketanga Masonuku?
◻ Tanga ndambu ya malongi yina beto lenda baka na lutangu ya Masonuku?
◻ Sambu na inki kutanga Biblia na ndinga ya ngolo na dibuta, ye inki kuwakana kele na kati ya lutangu ya Biblia ti kisalu ya Bukristu?
[Bifwanisu ya kele na lutiti 12]
Ntangu nge ketanga Biblia na dibuta, sala bonso nge kemona mambu ye yindulula na yina metala ntendula na yau