“Ntangu ya ngemba” mekuma penepene!
“Konso mambu . . . ke bwaka na ntangu [na yo], . . . [kele ti] ntangu ya bitumba ti ntangu ya ngemba.”—LONGI 3:1, 8.
1. Inki kima ya kuyitukisa mesalamaka na mvu-nkama ya 20 na yina metala bitumba ti ngemba?
BANTU mingi kesosaka kuzinga na ngemba, na kikuma ya mbote. Mvu-nkama ya 20 memona mwa ngemba fyoti mpenza kana beto tesa yo ti bamvu-nkama yonso ya nkenda ya bantu. Kansi kana beto toma tala mbote, bantu mesalaka mambu mingi mpenza sambu na kutula ngemba. Na mvu 1920, bo salaka Société des Nations. Na 1928, mukanda mosi ya bantu ketubilaka mingi kubingaka Kuwakana (Pacte) ya Kellogg-Briand nde yo kele “mosi ya bikesa ya nenenene yina bantu mesalaka na nima ya Mvita ya Ntete ya Inza sambu na kulunda ngemba,” mpi “kiteso ya bansi yonso ya inza . . . kundimaka nde bo tasadila dyaka ve bitumba na bansi na bo sambu na kuyidika mambu.” Ebuna na 1945, bo salaka Nations unies sambu yo yinga na kisika ya Société des Nations yina kuvandaka kusala dyaka ve.
2. Inki kele lukanu ya bo sadilaka Nations unies, mpi nki kiteso yo mesala mambu ya mbote?
2 Bonso Société des Nations, lukanu ya bo sadilaka Nations unies kele ya kutula ngemba na inza ya mvimba. Kansi, yo mesala mambu fyoti kaka ya mbote. Ya kyeleka, inza kele ve na bitumba bonso bitumba ya inza ya mvimba yonso zole yina kulutaka. Kansi, tumavwanga mingi yina kesalama kekatula ngemba na mabanza ya bantu mingi, ya bima na bo, mpi mbala mingi ti luzingu na bo mosi. Keti beto lenda tula ntima nde Nations unies takumisa mvu-nkama ya 21 “ntangu ya ngemba”?
Kisina ya ngemba ya kyeleka
3. Sambu na nki ngemba ya kyeleka lenda vanda ve kisika kimbeni kele?
3 Ngemba na kati ya bantu mpi bansi kelombaka mambu mingi kuluta dibanza ya kuyambula konso muntu kusala mambu yina yandi mezola. Keti muntu lenda tuba nde yandi kele mpenza na ngemba kana yandi kemengaka bantu yankaka? 1 Yoane 3:15 ketuba nde yo kele mutindu yina ve, sambu yo ketuba nde: “Muntu yina ke mengaka mpangi na yandi, yandi kele bonso muntu yina me fwa muntu ya nkaka.” Mutindu mambu yina kesalama bubu yai kemonisa yo, kimbeni ya ngolo kenataka kukonda mpasi na kusala mambu mingi ya nku.
4. Banani kaka lenda zinga na ngemba, mpi sambu na nki?
4 Sambu Yehowa kele “Nzambi yina ke pesaka beto ngemba,” bantu ya lenda zinga na ngemba kele kaka bantu yina kele ti zola ya Nzambi mpi bayina kezitisaka kibeni minsiku na yandi ya lunungu. Yo kele pwelele nde Yehowa kepesaka ve ngemba na yandi na konso muntu. “ ‘Ngemba kele ve sambu na bo,’ Nzambi na mono muntu me tuba.” Yo ke ya kyeleka sambu bantu ya mbi kezolaka ve nde mpeve santu ya Nzambi yina kebutaka ngemba, kutwadisa bo.—Roma 15:33; Yezaya 57:21; Galatia 5:22.
5. Inki kima Bakristu lenda sala ve ata fyoti?
5 Bakristu ya kyeleka lenda nwanisa ve ata fyoti bantu yankaka na bitumba mutindu Bakristu ya zina mpamba kesalaka yo mbala na mbala, mingi-mingi na mvu-nkama ya 20. (Yakobo 4:1-4) Ya kyeleka, bo kenwanaka ti malongi yina kelongaka mambu ya luvunu na yina metala Nzambi, ebuna bitumba yai kele sambu na kusadisa bantu, kansi sambu na kupesa bo mpasi ve. Kumonisa bantu yankaka mpasi sambu na kukonda kuwakana na mambu yina metala mabundu to kumonisa bo mpasi na nitu sambu na zola ya insi kewakana ve ata fyoti ti Bukristu ya kyeleka. Polo zabisaka bantu ya Roma nde: “Beno tula ngolo mpenza na kuzinga na ngemba ti bantu yonso.”—Roma 12:17-19; 2 Timoteo 2:24, 25.
6. Inki kisika mosi kaka beto lenda mona ngemba ya kyeleka bubu yai?
6 Bubu yai, ngemba yina Nzambi kepesaka kemonana kaka na kati ya bansambidi ya kyeleka ya Yehowa Nzambi. (Nkunga 119:165; Yezaya 48:18) Ata mavwanga mosi ve ya politiki kebebisaka bumosi na bo, sambu na bisika yonso bo kekotaka na politiki ve. (Yoane 15:19; 17:14) Sambu bo kele ‘mpenza na mabanza mosi mpi ngindu mosi,’ ata mavwanga mosi na mambu ya mabundu kefwaka ngemba na bo ve. (1 Korinto 1:10) Ngemba yina Bambangi ya Yehowa kemona kele kimpa ya bilumbu na beto, ya Nzambi kesala mpi ya kelungana ti lusilu na yandi: “Bo ta yala nge na ngemba ti na masonga.”—Yezaya 60:17; Baebreo 8:10.
Sambu na nki kele ti “ntangu ya bitumba”?
7, 8. (a) Ata bo kele na ngemba, nki mutindu Bambangi ya Yehowa kemonaka ntangu yai? (b) Inki kele munduki ya ngolo yina Mukristu kesadilaka na bitumba?
7 Ata bo kele na ngemba na kati na bo, Bambangi ya Yehowa kemonaka nde ntangu yai kele kibeni “ntangu ya bitumba.” Yo kele pwelele nde awa, bo ketubila ve bitumba ya kyeleka, sambu kulonga nsangu ya Biblia na bantu yankaka ti minduki tawakana ve ti kubinga yina Nzambi kebinga bantu nde “konso muntu yina ke na nzala ya masa, yandi kwisa. Konso muntu yina ke zola kunwa masa ya moyo, yandi baka yo ya mpamba.” (Kusonga 22:17) Awa bo ketubila ve kubalula ntima na ngolo! Bitumba yina Bambangi ya Yehowa kesala kele kaka ya kimpeve. Polo sonikaka nde: “Beto ke nwanaka ve ti babunduki ya nsi-ntoto, kansi beto ke nwanaka na babunduki ya ngolo ya Nzambi yina lenda fwa balupangu ya ngolo ya matadi.”—2 Korinto 10:4; 1 Timoteo 1:18.
8 Na kati ya ‘babunduki ya beto ke nwanaka na yo,’ bunduki ya ntetentete kele “mbele ya ya kimpeve, disongidila, Ndinga ya Nzambi.” (Efezo 6:17, NW) Mbele yai kele ngolo. Ndinga ya Nzambi kele ya moyo mpi ya ngolo; yo kele na makasi kuluta konso mbele ya makasi zole mpi yau kekotaka tii na kukabisa moyo ti mpeve, mpi binkoso ti butomfu ya mikwa na yo, mpi kele ti ngolo ya kuswasukisa mabanza ti bangindu ya ntima.” (Baebreo 4:12, NW) Kana bo kesadila mbele yai, Bakristu lenda bwisa “mambu ya lulendo yina ke kangaka bantu nzila na kuzaba Nzambi.” (2 Korinto 10:5) Yo kesadisaka bo na kubasisa malongi ya luvunu, bisalu ya mbi, ti bangindu yina kemonisaka mayele ya bantu kansi ya Nzambi ve.—1 Korinto 2:6-8; Efezo 6:11-13.
9. Sambu na nki beto fwete lembisa ve maboko na bitumba ya beto kenwanaka ti nitu na beto ya masumu?
9 Bitumba yankaka ya kimpeve kele yina beto kenwanaka ti nitu na beto ya masumu. Bakristu kelandaka mbandu ya Polo, yina kundimaka nde: “Mono ke monisaka nitu na mono mpasi, mono ke yalaka yo mpenza, na mpila nde Nzambi kubuya mono ve, mono muntu yina vandaka kulonga bantu ya nkaka.” (1 Korinto 9:27) Bo longisilaka Bakristu ya Kolosai na kufwa “binama ya nitu [na bo] yina kele awa na zulu ya ntoto na yina metala pite, bamambu ya mvindu, nzala ya kusala mansoni, nzala ya kusala mambi, nzala ya kusala konso kima yina, sambu yo kele bonso kusamba biteki.” (Kolosai 3:5, NW) Ebuna, musoniki ya Biblia Yude kusyamisaka Bakristu na “kunwana sambu na malongi [lukwikilu] yina ya Nzambi pesaka kaka mbala mosi mpamba na bantu na yandi [“basantu,” NW].” (Yude 3) Sambu na nki beto fwete sala buna? Polo kepesa mvutu nde: “Sambu, kana beno ke zinga na luzingu ya kimuntu, beno ta fwa. Kansi mambu ya kimuntu yina ya beno ke salaka, kana beno ke fwa yo na lusadisu ya Mpeve ya Nzambi, beno ta vanda na moyo.” (Roma 8:13) Kana beto landa mambu yai, yo kele pwelele nde beto talembisa ve maboko na bitumba na beto ti bupusi ya mbi.
10. Inki mambu kusalamaka na 1914, ye yo kekangula nzila na nki dikambu yina tasalama ntama mingi ve?
10 Dyaka, beto kebaka ntangu yai bonso ntangu ya bitumba sambu “ntangu ya Nzambi ta kwisa . . . kuvutula mbi na bambeni na yandi” mekuma penepene. (Yezaya 61:1, 2) Na 1914, ntangu ya Yehowa kutulaka kulungaka sambu na kupesa Mesia kiyeka na Kimfumu mpi kupesa nswa ya kunwana bitumba ya ngolo ti mambu yonso ya Satana. Ntangu yina Nzambi tulaka sambu bantu kudiyala bo mosi kukonda nde yandi kukota na mambu na bo sukaka na ntangu yina. Olie ya kundima Mfumu yina ya Mesia yina Nzambi kutulaka, bantu mingi kelanda na kubuya yandi, kaka mutindu bantu mingi kusalaka na mvu-nkama ya ntete. (Bisalu 28:27) Yo yina, sambu na kimbeni yina ya bo kele na yo na Kimfumu, Nzambi tindaka Kristu na ‘kukwenda kuyala na kati ya bambeni na [yandi].’ (Nkunga 110:2) Yo kele kyese na kumona nde Kusonga 6:2 kesila nde yandi [Kristu] ‘tanunga diaka.’ Yandi tasala dyambu yai na ntangu ya “kunwana bitumba ya kilumbu ya nene ya [Nzambi Nkwa-Ngolo Yonso, NW] . . . , yina ya bo ke bingaka na Kiebreo nde: ‘Armagedoni.’ ”—Kusonga 16:14, 16.
“Ntangu ya kutuba” yo yai
11. Sambu na nki Yehowa mekangaka kibeni ntima, kansi nsukansuka nki tasalama?
11 Kubanda 1914 yina kele mvu mosi ya nene na mambu ya bantu, bamvula 85 meluta. Yehowa mekanga kibeni ntima sambu na bantu. Yandi mesadisa Bambangi na yandi na kuzaba nde mambu mekuma ya nswalunswalu. Luzingu ya bantu mingi kele na kigonsa. Bibuka yai ya bantu kelomba kukebisa bo sambu “Nzambi . . . ke zolaka ve nde ata muntu mosi kuvila [“kufwa,” NW]; kansi yandi ke zolaka nde bantu yonso kubalula ntima.” (2 Piere 3:9) Kansi, ntama mingi ve “Mfumu Yesu ta katuka na zulu sambu na kwisa kumonika ti bawanzio na yandi ya ngolo.” Ebuna, bayina kubuyaka nsangu ya Kimfumu ya Nzambi na luzolo yonso tabaka “ndola” yina Yezu tapesa “na bantu yina kuzaba Nzambi ve, bayina ke zola kulanda ve Nsangu ya Mbote ya Mfumu na beto Yesu.”—2 Tesalonika 1:6-9.
12. (a) Sambu na nki yo ke mfunu ve nde beto kudilosa na kusosa-sosa kuzaba ntangu yina mpasi ya nene tayantika? (b) Na nki kigonsa ya metala mambu yai Yezu kebisaka bantu?
12 Inki ntangu kukanga ntima ya Yehowa tasuka? Kusosa-sosa na kuzaba ntangu ya “mpasi ya nene” (NW) tayantika kele na mfunu ve. Yezu tubaka pwelele nde: “Ata muntu mosi kuzaba ve kana nki kilumbu to nki ntangu mambu yina ta bwa.” Yandi longisilaka bo dyaka nde: “Beno kangula meso, sambu beno kuzaba ve nki kilumbu Mfumu na beno ta kwisa. . . . Yo yina, beno mpi beno yilama, sambu Mwana-muntu ta kwisa na ntangu yina ya beno ta zaba ve nde yandi ke kwisa.” (Matayo 24:21, 36, 42, 44) Na kutuba ya mbote, yo kezo tuba nde konso kilumbu beto fwete bikala meso ya kukangula na mambu yina keluta na inza mpi kuvila ve ntangu mpasi ya nene tabwa. (1 Tesalonika 5:1-5) Yo kele kigonsa kibeni kana beto yantika kutambula malembe mpi kuzinga bonso nde mambu kele kaka mbote, mpi kana beto kekinga kaka sambu na kumona mutindu mambu tasalama! Yezu tubaka nde: “Beno keba! Beno lenda yindula ve na kusala bafete konso ntangu to na kulauka malafu, beno lenda yindula bampasi ya luzingu yai ve; kana ve, kilumbu yina ta kwisila beno na kintulumukina. Sambu yo ta kwisila bantu yonso yina kele na nsi-ntoto ya mvimba bonso mutambu.” (Luka 21:34, 35) Na yau, beto lenda tula ntima nde, “mipepe yonso iya” ya lufwa yina “bawanzio iya” ke na kusimba ntangu yai, bo tasimba yo ve tii kuna.—Kusonga 7:1-3.
13. Inki dyambu bantu kiteso ya bamilio sambanu mebakisa?
13 Kana beto tala mutindu kilumbu yango ya nkanu kekwisa na vitesi ya mingi, bangogo ya Salomo yina ketubila “ntangu ya kutuba” kebaka ntendula yankaka. (Longi 3:7) Mutindu bo mebakisa nde yai kele ntangu ya kutuba, kiteso ya Bambangi ya Yehowa bamilio sambanu ke na kutubila nkembo ya kintotila ya Nzambi na kikesa yonso ti lukebisu ya kilumbu na yandi ya kuvutula mbi na bambeni. Bo kekudipesa na luzolo yonso na kilumbu yai ya Yezu takwisa ti basoda na yandi.—Nkunga 110:3; 145:10-12.
Bantu yina ketubilaka “ngemba, ntangu ngemba kele ve”
14. Inki baprofete ya luvunu kuvandaka na mvu-nkama ya nsambwadi ya N.T.B.?
14 Na mvu-nkama ya nsambwadi ya N.T.B., baprofete ya Nzambi yai Yeremia ti Ezekiele longaka nsangu ya kusambisa yina Nzambi salaka na Yeruzalemi sambu na kukolama na yo na Nzambi. Lufwa yina bo zabisaka na ntwala kubwaka na 607 ya N.T.B., ata binati nsangu ya Nzambi yai kumonaka mpasi mingi na ntwala ya bamfumu ya nene ya mabundu. Bantu yai kumonisaka nde bo kele “Baprofete [ya] zoba [yina] . . . ke kusa-kusa bantu na mono ntangu bo ke tuba nde mambu yonso kele mbote. Kansi mambu yonso kele mbote ve!”—Ezekiele 13:1-16; Yeremia 6:14, 15; 8:8-12.
15. Keti bubu yai mpi baprofete ya mutindu yina kele? Tendula.
15 Bonso ‘baprofete ya bazoba’ ya ntangu yina, bamfumu mingi ya mabundu bubu yai kekebisa mpi ve bantu na yina metala kilumbu ya kusambisa ya Nzambi yina ke na kukwisa. Olie ya kusala buna, bo kesikisa bimvuka ya politiki nde nsukansuka yo tatula ngemba ti lutaninu. Sambu bo kezola kusepidisa bantu olie ya Nzambi, bo kezabisa Bakristu ya baparwase na bo mambu yina bo kezola kuwa na kisika ya kutendudila bo nde Kimfumu ya Nzambi meyantika dezia na kuyala mpi ntama mingi ve Ntotila yina kele Mesia takwisa kununga. (Daniele 2:44; 2 Timoteo 4:3, 4; Kusonga 6:2) Mutindu baprofete ya luvunu kusalaka, bo mpi ketubila “ngemba, ntangu ngemba kele ve.” Kansi, ntama mingi ve kivuvu na bo tabaluka mbala mosi na mawa yina tapesa boma ntangu bo tamona makasi ya Muntu yina bo vwezaka, mpi ya bo bebisaka zina na yandi na kutubaka mambu ya mbi ya mutindu na mutindu. Bamfumu ya kintinu ya mabundu ya luvunu ya inza, yina Biblia kebingaka nde nkento ya ndumba, tafwa kaka na ntangu bo tatubaka mambu na bo ya luvunu ya ngemba.—Kusonga 18:7, 8.
16. (a) Bambangi ya Yehowa mezabanaka bonso banani? (b) Inki mutindu bo kele ya kuswaswana ti bantu yina kelongaka “ngemba, ntangu ngemba kele ve”?
16 Ata bamfumu mingi ya nene ti bayina ya mezabana mingi kelanda na kukusa bantu ti lusilu na bo ya luvunu ya ngemba, yo kelembisa ve ata fyoti bayina ya metulaka lukwikilu na lusilu ya Nzambi ya kutula ngemba ya kyeleka. Sambu kuluta mvu-nkama mosi, Bambangi ya Yehowa ke na kunwanina na kwikama yonso Ndinga ya Nzambi, bo kenwanisa na kikesa yonso dibundu ya luvunu, mpi bo kekotila Kimfumu ya Nzambi na ntima ya mvimba. Olie ya kuleba bantu sambu bo bwa na mpongi ti bansangu ya sukadi ya mpambampamba ya ngemba, bo [Bambangi ya Yehowa] kesala kikesa na kuzabisa bo kyeleka yai nde bubu yai kele ntangu ya bitumba.—Yezaya 56:10-12; Roma 13:11, 12; 1 Tesalonika 5:6.
Yehowa meyambula kuvanda pima
17. Inki yo kezo tuba nde ntama mingi ve Yehowa tayambula kuvanda pima?
17 Salomo mpi tubaka nde: “Nzambi ta sambisa bantu ya mbote ti bantu ya mbi kiteso mosi, sambu konso kima ke na ntangu na yo.” (Longi 3:17) Ee, Yehowa metulaka ntangu ya kusambisa mabundu ya luvunu ti “bamfumu ya nene ya ntoto ya mvimba na mpila nde bo ke tula bo kisika mosi . . . bo kezola kunwanisa Mfumu Nzambi ti ntotila ya yandi me tula.” (Nkunga 2:1-6, NW; Kusonga 16:13-16) Kana ntangu yango melunga, bilumbu ya Yehowa ya kuvanda “pima” tamana. (Nkunga 83:1; Yezaya 62:1; Yeremia 47:6, 7) Na nsadisa ya Ntotila na yandi yina kele Mesia ya keyala, Yezu Kristu, yandi ‘tatuba’ na ndinga mosi kaka yina bambeni na yandi lenda bakisa: “Mfumu Nzambi ke telama na kwenda kunwana bitumba, yandi me yilama bonso soda ya kikesa, yandi ke na nzala ya kwenda na bitumba. Yandi ke tula milolo ya bitumba; yandi ke ngana ngolo, yandi ke songa ngolo na yandi na meso ya bambeni na yandi. Nzambi ke tuba nde: ‘Katuka ntama mono me vanda pima; bilumbu mingi mono vandaka kutuba kima ve na bantu na mono, mono vandaka kukanga ntima. Kansi awa mono fweti dila ngolo bonso nkento ke wa mpasi ya kubuta; ntima na mono ke bula ngolo, mono ke pema-pema nswalu. Mono ta fwa bangumba ya fioti ti ya nene, mono ta yumisa matiti ti banti na yo; banzadi ya nene mono ta kumisa yo zelo na zelo, mono ta yumisa biziba. Bantu ya kufwa-meso mono ta nata bo na nzila ya bo ke zaba ve; na ntwala na bo mono ta kumisa mpimpa mwini, banzila ya mabulu mono ta kumisa yo lepele. E, [yai kele mambu ya mono tasala sambu na bo, NW] mono ta katula yo ve.’ ” (Beto bantu metengimisa bisono.)—Yezaya 42:13-16.
18. Na nki mambu bantu ya Nzambi ‘tavanda pima’ ntama mingi ve?
18 Kana Yehowa ‘kutuba’ sambu na kunwanina Bunzambi na yandi, bantu na yandi tavanda dyaka ve na mfunu ya kutuba sambu na kudinwanina. Yo takuma ntangu na bo ya “kuvanda pima.” Mutindu bangogo yai kulunganaka na bansadi ya Nzambi ya ntangu ya ntama, yo [bangogo yai] talungana mpi na ntangu na beto: “Beno ta vanda na mfunu ya kunwanisa bo ve. Beno ta telama kaka pana, beno vingila, beno ta mona mutindu mono ta gulusa beno.”—2 Bansangu 20:17.
19. Inki dibaku ya mbote bampangi ya Kristu ya kimpeve tavanda ti yo ntama mingi ve?
19 Yo tavanda lufwa mosi ya mbi kibeni sambu na Satana ti organizasio na yandi! Bampangi ya Yezu yina mebaka lukumu tavukana mpi ti yandi sambu na kunungisa mpenza lunungu. Mambu yai kelungana na lusilu yai: “Ntama ve Nzambi yina ke pesaka beto ngemba, yandi ta tula Satana na nsi ya makulu na beno sambu beno kuniata yandi.” (Roma 16:20) Ntangu ya ngemba ya bantu kekingaka tuka ntama mekuma penepene.
20. Kubika fyoti yo takuma ntangu ya kusala nki mambu?
20 Yo tavanda lusakumunu mpenza sambu na bantu yina tavanda na luzingu na ntoto ntangu Yehowa tamonisa ngolo na yandi ya nene! Ntama mingi ve na nima, ntangu yina Nzambi metulaka sambu na lufutumuku talunga, ebuna babakala ti bankento ya kwikama takwisa kuvukana ti bo. Luyalu ya Mvula Funda mosi ya Kristu tavanda kibeni “ntangu ya kukuna bima . . . , ntangu ya kusansa . . . , ntangu ya kukina . . . , ntangu ya kiese [kuseka] . . . , ntangu ya kulokuta . . . , ntangu ya kupesa beze. . . , ntangu ya kuzola.” Ee, yo tavanda mpi “ntangu ya ngemba” sambu na mvula na mvula!—Longi 3:1-8; Nkunga 29:11; 37:11; 72:7.
Mvutu na nge kele nki?
◻ Inki kima fwete salama sambu na ngemba ya mvula na mvula?
◻ Sambu na nki Bambangi ya Yehowa kebakaka ntangu yai bonso “ntangu ya bitumba”?
◻ Inki ntangu bantu ya Nzambi fwete “kutuba,” mpi nki ntangu bo fwete “vanda pima”?
◻ Inki mutindu mpi nki ntangu Yehowa tayambula kuvanda pima?
[Lupangu/Bifwanisu ya kele na lutiti 23]
Yehowa metulaka ntangu sambu na
◻ kupusa Gogi na kunwanisa bantu ya Nzambi.—Ezekiele 38:3, 4, 10-12
◻ kutula na ntima ya bamfumu ya nsi-ntoto mabanza ya kufwa Babilone ya Nene.—Kusonga 17:15-17; 19:2
◻ kilumbu ya fete ya makwela ya Mwana-dimeme.—Kusonga 19:6, 7
◻ kuyantika bitumba ya Armagedoni.—Kusonga 19:11-16, 19-21
◻ kukangisa Satana sambu na kuyantika Luyalu ya Mvu Funda Mosi ya Yezu.—Kusonga 20:1-3
Ndonga ya mambu yai kelanda kaka mutindu yo kelandana na Masonuku. Beto ketula ntima nde mambu yango yonso tanu talungana na ndonga yina Yehowa yandi mosi tatula mpi kaka na ntangu yina yandi tazola.
[Bifwanisu ya kele na lutiti 25]
Luyalu ya mvu funda mosi ya Kristu tavanda kibeni ntangu ya . . .
kuseka . . .
kupesa beze . . .
kuzola . . .
kukuna . . .
kukina . . .
kutunga . . .