Tula Malafu na Kisika na Yo

TONY, yina beto tubilaka na disolo ya luyantiku, zolaka kuvanda na luzingu ya mbote​—kaka kana yandi ndimaka nde yandi vandaka na kimpika ya malafu. Kansi, sambu bidimbu ya kemonisa nde yandi vandaka kunwa malafu mingi vandaka kumonana ve, yandi yindulaka nde yandi vandaka kuyala luzingu na yandi. Sambu na nki mutindu na yandi ya kutadila mambu kuvandaka mbi mpenza?

Malafu ya mingi yina yandi vandaka kunwa kubebisaka mutindu na yandi ya kutadila mambu. Yo vanda nde Tony kuzabaka yo to ve, kinama yina vandaka kutwadisa nitu, mabanza, mpi mawi na yandi​—butomfu na yandi—​vandaka kusala dyaka ve mbote ntangu yo vandaka kufuluka ti malafu. Ntangu yandi vandaka kunwa malafu mingi, butomfu na yandi vandaka kukuka dyaka ve kutadila mbote-mbote luzingu na yandi.

Kikuma ya zole yina kusalaka nde Tony kutadila mambu na mutindu ya mbi mpenza, kuvandaka mpusa na yandi ya ngolo ya kutanina kikalulu na yandi ya kunwa malafu mingi. Na luyantiku, Allen, yina beto tubilaka na masolo ya meluta, vandaka kundima ve nde yandi vandaka na kimpika ya malafu. Yandi kendima nde: “Mu vandaka kubumba kikalulu na munu ya kunwa malafu mingi, mpi mu vandaka kupesa bikuma mpi kumeka na kufyotuna kikalulu na munu ya kulutisa ndilu na kunwa malafu. Mu vandaka ti lukanu mosi kaka​—kutanina kikalulu na munu ya kunwa malafu mingi.” Ata bantu yankaka vandaka kumona nde malafu vandaka kuyala Tony mpi Allen, bo zole vandaka kuditubila nde mambu yonso kuvandaka mbote. Bo zole kuvandaka ti mfunu ya kubaka lukanu sambu na kuyala kikalulu na bo ya kulutisa ndilu na kunwa malafu. Kansi inki lukanu?

Baka Lukanu!

Bantu mingi yina meyambulaka kunwa malafu mingi kubakaka lukanu yina kele na kuwakana ti bangogo yai ya Yezu: “Ebuna, kana disu na nge ya [kitata] ke benda nge na kusala masumu, tumuna yo, losa yo! Kuluta mbote nge vidisa ndambu ya nitu na nge, kansi kele mbote ve nde Nzambi kulosa nitu na nge ya mvimba na [Gehena, NW].”​—Matayo 5:29.

Ya kyeleka, Yezu vandaka kutinda ve bantu na kudizenga-zenga nitu. Kansi, yandi sadilaka kifwani yina sambu na kumonisa nde beto fwete ndima kukatula na luzingu na beto konso kima yina kele mbi na kimpeve. Ya kyeleka, mbala yankaka dyambu yango lenda vanda mpasi mingi mpenza. Kansi, yo tatanina beto sambu beto bwa ve na bangindu mpi mambu yina lenda nata beto na kunwa malafu mingi. Yo yina, kana bantu yankaka kekudiyangisa nde nge mekuma kunwa malafu mingi, baka lukanu ya kuyala kikalulu yina.a Kana yo kele pwelele nde nge kekuka ve kuyala kikalulu na nge ya kunwa malafu mingi, vanda ti luzolo ya kukatula yo na luzingu na nge. Ata yo lenda vanda mpasi mingi, mpasi yina kele fyoti kana nge fwanisa yo ti mpasi ya kubebisa luzingu na nge ya mvimba.

Ata nge kele ve mpika ya malafu, keti nge kevandaka ti kikalulu ya kunwa malafu mingi? Kana mpidina, inki bitambi ya sikisiki nge lenda sala sambu yo sadisa nge na kutula malafu na kisika na yo?

Kisika ya Kubaka Lusadisu

1. Vanda na lukwikilu na ngolo yina bisambu ya masonga, ya mbala na mbala kele na yo. Biblia kepesa ndongisila yai na bantu yonso ya kezola kusepedisa Yehowa Nzambi: “Konso ntangu ya beno ke samba Nzambi, beno lomba yandi konso mambu yina ya beno ke na yo mfunu; ntangu beno ke lomba yandi yo, beno pesa yandi mersi. Ebuna ngemba ya Nzambi, ngemba yina me luta mambu yonso ya bantu ke yindulaka, yo ta keba ntima na beno ti mabanza na beno sambu na kimvuka yina ya beno kele ti Yesu Kristo.” (Filipi 4:6, 7) Inki mambu nge lenda lomba na bisambu na nge sambu na kubaka ngemba yai ya mabanza?

Ndima na masonga yonso nde nge kele na kimpika ya malafu, mpi dyambu yina kele mukumba na nge mosi. Kuzabisa Nzambi mambu yina nge kezola kusala sambu na kununga dyambu yango tapusa yandi na kusakumuna bikesa ya nge kesala sambu na kubaka lusadisu mpi kubuya bampasi ya ngolo kuluta. “Luzingu na nge ta bonga ve kana nge meka kubumba masumu na nge; ndima yo, balula ntima na nge, ebuna Nzambi ta wila nge mawa.” (Bingana 28:13) Yezu kutubaka mpi nde beto lenda samba mutindu yai: “Kubikisa beto ve na kumona mpasi ya kuluta mingi, kansi katula beto na maboko ya Muntu ya Mbi.” (Matayo 6:13) Kansi, inki mutindu nge lenda sala mambu na kuwakana ti bisambu ya mutindu yina, mpi na wapi nge lenda zwa bamvutu na badodokilu na nge?

2. Baka ngolo ya mekatuka na Ndinga ya Nzambi. “Ndinga ya Nzambi kele ya moyo mpi ya ngolo . . . mpi yo kele ti ngolo ya kuswasisa mabanza ti bangindu ya ntima.” (Baebreo 4:12, NW) Bantu mingi yina vandaka ntete kulutisa ndilu na kunwa malafu mebakaka lusadisu na kutangaka mpi na kuyindululaka baverse ya Biblia konso kilumbu. Muyimbi-bankunga mosi ya vandaka kutina Nzambi boma kusonikaka nde: “Kiese na muntu yina ke ndimaka ve ngindu ya bantu ya mbi . . . kansi yandi ke monaka kiese na bansiku ya Mfumu Nzambi, yandi ke yindulaka yo mpimpa ti mwini. . . . Mambu yonso ya yandi ke salaka ke vandaka mbote.”​—Nkunga 1:1-3.

Allen, yina kulonguka na yandi ya Biblia ti Bambangi ya Yehowa kupesaka yandi ngolo ya kununga kikalulu na yandi ya kunwa malafu mingi, ketuba nde, “Mu kendima mpenza nde kana Biblia mpi minsiku na yo kusadisaka munu ve na kuyambula kunwa malafu, ziku ntangu yai mu zolaka kuvanda ya kufwa.”

3. Yedisa kikalulu ya kudiyala. Biblia ketuba nde bantu yankaka na dibundu ya Bukristu ya ntama yina kuvandaka ntete kulauka malafu, bo mesukulaka bo “na mpeve” ya Nzambi na beto. (1 Korinto 6:9-11) Inki mutindu? Kikuma mosi kele nde, bo sadisaka bo na kuyambula kulauka malafu mpi na kusala bafeti yina bantu kesalaka mambu ya kisakasaka na kuyedisaka kikalulu ya kudiyala, kikalulu yina keyelaka na nsadisa ya mpeve santu ya Nzambi. “Beno laukaka vinu ve, yina kele ti mansoni na kati na yo, kansi beno landa na kudifulusa ti mpeve.” (Efezo 5:18, NW; Galatia 5:21-23) Yezu Kristu kusilaka nde “Tata yina kele na zulu ta pesa mpenza mpeve na yandi na bantu yina ke lombaka yandi mpeve.” Yo yina, “beno landa kaka na kulomba mambu yina ya beno ke na yo mfunu, ebuna Nzambi ta pesa beno yo.”​—Luka 11:9, 13.

Bantu yina kezola kusambila Yehowa na mutindu yina kesepedisaka yandi lenda yedisa kikalulu ya kudiyala na kutangaka mpi kulongukaka Biblia mpi na kusalaka mbala na mbala bisambu ya kekatuka na ntima. Na kisika ya kulemba nitu, ndima lusilu yai ya kele na Ndinga ya Nzambi: “Muntu yina ke kunaka bambuma ya kimuntu, yandi ta katula bambuma ya lufwa; kansi muntu yina ke kunaka bambuma ya kimpeve, yandi ta katula bambuma ya kimpeve, disongidila nde moyo ya mvula na mvula. Beto lemba ve na kusala mambu ya mbote. Sambu, kana beto ke sala kaka, beto ta katula bambuma na ntangu ya mbote.”​—Galatia 6:8, 9.

4. Pona banduku ya mbote. “Kana nge landa bantu ya mayele, nge ta kuma mpi mayele; kana nge landa bazoba, nge mpi ta kuma zoba.” (Bingana 13:20) Zabisa banduku na nge lukanu na nge ya kuyala kikalulu ya kunwa malafu mingi. Kansi, Ndinga ya Nzambi kukebisaka banda ntama nde, kana beno yambula ‘kulauka malafu, kukwenda na bafete yina ya bantu ke salaka mambu ya kisakasaka, [mpi] kunwa malafu mingi,’ banduku yankaka ya ntama ‘tayituka mpi tavwenzaka beno.’ (1 Piere 4:3, 4) Ndima kufwa kinduku ti bantu yina kelembisa lukanu na nge ya kuyala kikalulu na nge ya kunwa malafu mingi.

5. Tula bandilu ya sikisiki. “Beno landa [ngidika yai ya bima, NW] ve, kansi beno pesa Nzambi nzila na kubalula mabanza na beno sambu beno kukuma mutindu ya nkaka mpenza. Ebuna beno ta zaba mambu yai ya Nzambi ke zolaka: mambu yina kele ya mbote, mambu yina ke pesaka yandi kiese, mambu yina ke na kifu ve.” (Roma 12:2) Kana nge bika nde minsiku ya Ndinga ya Nzambi kusadisa nge na kuditudila bandilu na kisika ya kubika nde banduku na nge to “ngidika yai ya bima” kusala yo, nge tazinga na mutindu yina Nzambi kendimaka. Kansi, inki mutindu nge lenda zaba ndilu ya mbote sambu na nge?

Konso kiteso ya malafu ya nge kenwa yina kebebisa mutindu na nge ya kutadila mambu mpi kelembisa mayele na nge ya kuyindula, yo kele mingi sambu na nge. Yo yina, kana nge kezola kunwa malafu, yo kele ve mayele na kutula ndilu na kisika yina kele penepene ti kisika yina nge keyantikaka kulauka. Kubika ve nde mambu ya luvunu kubebisa mutindu na nge ya mbote ya kutadila kikalulu na nge ya kunwa malafu. Tula bandilu ya sikisiki, ya kukonda kigonsa mpi ya kele ti bukatikati​—ndilu yina tasala nde ata nge meluta yo nge talutisa ve ndilu.

6. Longuka na kutuba nde ve. “Bika ngogo na beno Ee kutendula kaka Ee, Ve na beno, Ve.” (Matayo 5:37, NW) Longuka na kubuya na luzitu yonso ntangu muntu mosi ya ntima-mbote yina meyamba nge kelanda kaka na kupesa nge malafu. “Ntangu yonso beno fweti tuba mambu ya mbote ti ya mfunu; beno fweti zaba kupesa bamvutu ya mbote na konso muntu.”​—Kolosai 4:6.

7. Sosa lusadisu. Sosa lusadisu na banduku ya mbote yina lenda kumisa ngolo lukanu na nge ya kuyala kikalulu na nge ya kunwa malafu mingi mpi bayina lenda pesa nge lusadisu ya kimpeve. “Kuvanda bantu zole kuluta mbote kansi kuvanda muntu mosi kele mbote ve, sambu bantu zole lenda sala kisalu ya kuluta mbote. Kana muntu mosi kubwa na ntoto, muntu ya nkaka lenda sadisa yandi na kutelama.” (Longi 4:9, 10; Yakobo 5:14, 16) Mutindu mosi, Institut américain de prévention de l’abus d’alcool et de l’alcoolisme kepesa ndongisila yai: “Bantangu yankaka, yo lenda vanda mpasi na kuyambula kikalulu ya kunwa malafu mingi. Lomba lusadisu na dibuta mpi na banduku na nge sambu bo sadisa nge na kulungisa lukanu na nge.”

8. Kangama na lukanu na nge. “Beno lenda wa nsangu ya Nzambi kaka na kuwa mpamba ve, sambu kana beno ke sala mpidina, beno ke kudikusa. Kansi beno fweti sala mambu yina ya nsangu ya Nzambi ke tinda beno na kusala. Nsiku ya mbote mpenza kele yina ke katulaka bantu na kimpika ya masumu. Muntu yina ke wa yo kaka na kuwa yo ve, ke vila yo mpi ve, kansi ke tala yo mbote-mbote ti ke sala mambu yina ya yo ke tinda yandi na kusala, Nzambi ta sakumuna yandi na kisalu na yandi.”​—Yakobo 1:22, 25.

Kukatuka na Kimpika ya Kunwa Malafu Mingi

Bantu yonso ve ya kenwaka malafu mingi kekumaka bampika ya malafu. Kansi bankaka keyantikaka kunwa malafu mingi​—to mbala mingi kibeni​—yo yina bo kekumaka bampika ya malafu. Sambu kimpika ya malafu kesalaka nde nitu mpi mabanza ya muntu kukuma na kimpika ya kima mosi ya ngolo, bantu ya mutindu yina lenda vanda na mfunu ya mambu mingi kuluta lukanu ya ngolo mpi lusadisu ya kimpeve sambu na kukatuka na kimpika yina. Allen keyibuka nde: “Ntangu mu vandaka kuyambula malafu, mu vandaka kuwa mpasi ya ngolo na nitu. Na ntangu yina mu bakisaka nde katula lusadisu ya kimpeve yina mu vandaka kubaka, yo lombaka nde mu baka mpi lusadisu ya munganga.”

Bampika mingi ya malafu kele na mfunu ya lusadisu ya minganga sambu na kununga mvita na bo ya kimpeve ya kukatuka na kimpika ya malafu mpi na kuyambula yo.b Sambu na bankaka, yo kelomba nde bo kota na lupitalu kana bo kewa mpasi mingi ntangu bo keyambula kima yina mekumaka kikalulu to kubaka nkisi sambu na kufyotuna mpusa na bo ya ngolo ya kunwa malafu mpi sambu na kusadisa bo na kuyambula kunwa malafu. Mwana ya Nzambi yina vandaka kusala bimangu kutubaka nde: “Bantu yina ke na maladi ve, bo ke na mfunu ya munganga ve. Kansi bayina ke na maladi, bo bantu ke na mfunu ya munganga.”​—Marko 2:17.

Mambote ya Kuzitisa Malongi ya Nzambi

Bandongisila ya mbote ya Biblia kepesa na yina metala malafu mekatuka na Nzambi ya kyeleka, yina kezolaka mambu ya mbote sambu na beto​—kaka ve sambu na mambote na beto na ntangu yai kansi mpi sambu na mambote na beto ya kimakulu. Bamvula makumi zole na iya na nima ya kuyambula kunwa malafu, Allen keyibuka nde: “Yo vandaka kyese mpenza na kuzaba nde mu lendaka kuvanda ya kuswaswana, ya kulonguka nde Yehowa vandaka kuzola kusadisa mu na kutomisa luzingu na mu, nde yandi . . .” Allen kupemaka fyoti sambu mambu yina yandi vandaka kuyindula vandaka kupesa yandi mpusa ya kudila. “Um, . . . ya kuzaba nde Yehowa kebakisaka, kekebaka, mpi kepesaka lusadisu yina kele mfunu​—yo vandaka mpasi na kundima mambu yai.”

Yo yina, kana nge kenwaka malafu mingi to nge kele mpika ya malafu, kunwanina ve na kulemba nitu to na kutuba nde kivuvu kele ve. Allen mpi bantu mingi yankaka mekutanaka ti mambu yina nge kekutana ti yo ntangu yai mpi bo meyambulaka kunwa malafu mingi to bo kenwaka yo dyaka ve ata fyoti. Bo kele ve na mawa ata fyoti; nge mpi tavanda na mawa ve kana nge sala mpidina.

Kana nge mepona na kunwa malafu na bukatikati to nge buya kunwa yo kimakulu, landa ndongisila yai ya zola ya Nzambi kepesa: “Kana nge landaka bansiku na mono mbote-mbote, nge zolaka kuvanda na ngemba kimakulu, nge zolaka kununga mpenza; yo zolaka kuvanda bonso masa ke luta mingi, yo ke yuma ve.”​—Yezaya 48:18.

[Banoti na nsi ya lutiti]

[Lupangu/Kifwanisu ya kele na lutiti 8]

Keti Malafu Mekuma Kuyala Munu?

Nge lenda kudiyula nde:

• Keti mu mekumaka kunwa malafu mingi kuluta mutindu mu vandaka kunwa ntete?

• Keti mu mekumaka kunwa malafu mbala mingi kuluta mutindu mu vandaka kunwa ntete?

• Keti mu mekumaka kunwa malafu ya kuluta ngolo?

• Keti mu kenwaka malafu sambu na kumanisa basusi to kutina bampasi?

• Keti nduku to muntu mosi ya dibuta kekudiyangisa sambu na kikalulu na munu ya kunwa malafu?

• Keti kikalulu na munu ya kunwa malafu menatilaka mu bampasi na nzo, na kisalu, to ntangu mu kesala nzyetelo?

• Keti mu kekukaka ve kulutisa mposo mosi kukonda kunwa malafu?

• Keti mu kesepelaka ve kana bankaka mebuya kunwa malafu?

• Keti mu kezolaka ve nde bankaka kuzaba kiteso ya malafu yina mu kenwaka?

Kana nge pesa mvutu ee na ngyufula mosi to na bangyufula mingi na kati ya bangyufula yai, nge lenda vanda na mfunu ya kusala ngolo sambu na kuyala kikalulu na nge ya kunwa malafu.

[Lupangu/Kifwanisu ya kele na lutiti 9]

Mutindu ya Kubaka Badesizio ya Mayele na Yina Metala Malafu

Na ntwala ya kunwa malafu, tadila mambu yai:

• Keti yo kele mbote nde mu nwa malafu, to keti mu fwete buya yo?

Ndongisila: Muntu yina lenda kuka ve kutula ndilu na kiteso ya malafu yina yandi lenda nwa, yandi fwete buya kunwa malafu.

• Inki kiteso mu fwete nwa?

Ndongisila: Tula ndilu na nge na ntwala nde malafu kuyantika kubebisa mutindu na nge ya kutadila mambu.

• Inki ntangu mu tanwa?

Bandongisila: Kunwa ve na ntwala ya kutwadisa kaminio to na ntwala ya kusala kisalu mosi yina kelombaka kusala yo ti dikebi; na ntwala ya kusala mambu ya dibundu; ntangu nge kele ti divumu; ntangu nge kenwa bankisi.

• Inki kisika mu tanwa?

Bandongisila: Na kisika mosi ya mbote; na kingenga ve sambu na kubumba kiteso ya malafu yina nge kenwa; kisika mosi ve ti bantu yina kemonaka nde kunwa malafu kele mbi.

• Ti banani mu tanwa?

Bandongisila: Ti banduku to bantu ya dibuta yina lenda vanda na bupusi ya mbote; kunwa ve malafu ti bantu yina kele bampika ya malafu.

[Lupangu/Kifwanisu ya kele na lutiti 10]

Ndinga ya Nzambi Mesadisa Muntu Mosi ya Vandaka ti Kikalulu ya Kunwa Malafu Mingi

Supot, ya kezingaka na Thaïlande, vandaka ti kikalulu ya kunwa malafu mingi. Na luyantiku, yandi vandaka kunwa kaka na bankokila. Malembe-malembe, yandi kumaka kunwa na suka mpi na midi. Mbala mingi yandi vandaka kunwa kaka sambu na kulauka. Kansi na nima, yandi yantikaka kulonguka Biblia ti Bambangi ya Yehowa. Ntangu yandi longukaka nde Yehowa Nzambi kendimaka ve bantu yina kelaukaka malafu, Supot yambulaka kunwa malafu. Kansi na nima ya mwa ntangu, yandi vutukilaka kikalulu na yandi ya ntama. Dibuta na yandi vandaka kudiyangisa mingi mpenza.

Kansi, Supot vandaka kaka kuzola Yehowa mpi yandi vandaka kuzola kusambila yandi na mutindu ya mbote. Banduku na yandi landaka na kusadisa yandi mpi na kusyamisa dibuta na yandi na kulutisa ntangu mingi ti yandi mpi na kulanda kusadisa yandi. Na ntangu yina, mambu yai ya pwelele ya kele na 1 Korinto 6:10 ya ketuba nde ‘bantu yina kelaukaka malafu tavanda ve bantu ya Kimfumu ya Nzambi’ kusadisaka Supot na kumona nde dyambu na yandi kuvandaka ya nene. Yandi bakisaka nde yandi fwete sala bikesa ya ngolo kibeni sambu na kununga kimpika na yandi ya malafu.

Ntangu yai, Supot kubakaka lukanu ya kuyambula kunwa malafu kimakulu. Nsukansuka, ti lusadisu ya ngolo ya mpeve santu ya Nzambi, lutwadisu ya Ndinga ya Nzambi, mpi lusadisu ya bantu ya dibuta ti ya dibundu, Supot kubakaka ngolo ya kimpeve mpi kunungaka mpusa na yandi ya kunwa malafu mingi. Dibuta na yandi kusepelaka ntangu yandi bakaka mbotika sambu na kumonisa kudipesa na yandi na Nzambi. Ntangu yai Supot kele ti bangwisana ya ngolo ti Nzambi yina yandi vandaka kuzola banda ntama, mpi yandi kesadila ntangu na yandi sambu na kusadisa bankaka na kimpeve.