Nzambi na Yandi Lembikaka Yandi

1, 2. Inki salamaka na kilumbu mosi ya mfunu ya luzingu ya Elia?

ELIA ke baka ntinu na nsi ya mvula mpi mudidi ke kuma kaka mingi. Yandi fwete sala nzietelo ya nda na ntwala ya kukuma na Yizrele, mpi yandi vandaka ve toko. Ata mpidina, yandi bakaka ntinu kukonda kulemba, sambu ‘mpeve ya Yehowa’ vandaka ti yandi. Nitu na yandi me fuluka ti kikesa yina yandi me waka ntete ve. Yandi me katuka kuluta kimvuka ya bampunda yina ke benda pusu-pusu ya Ntotila Akabi!​—Tanga 1 Bantotila 18:46.

² Ntangu yai, nzila kele pwelele na ntwala na yandi. Meka kumona na mabanza mutindu Elia ke bweta-bweta meso sambu na matono ya mvula ntangu yandi ke baka ntinu, mpi yandi ke yindula kilumbu yina ya mfunu ya luzingu na yandi. Ntembe kele ve nde, yo vandaka kununga ya nene sambu na Yehowa, Nzambi ya Elia mpi sambu na lusambu ya kieleka. Ngumba ya Karmele, yina Yehowa sadilaka Elia sambu na kubedisa lusambu ya Baale na mutindu ya kuyituka, me bikala ntama na nima na yandi na kati ya mudidi ya mvula. Yo monisaka pwelele nde bankama ya baprofete ya Baale vandaka bantu ya mbi kibeni mpi yo fwanaka nde bo fwa. Na nima, Elia sambaka Yehowa sambu na kusukisa musibu yina niokulaka ntoto na bo bamvula tatu ti ndambu. Mpi mvula nokaka!​—1 Bant. 18:18-45.

3, 4. (a) Sambu na nki Elia vandaka ti kivuvu nde mambu ta soba ntangu yandi vandaka kuvutuka na Yizrele? (b) Inki bangiufula beto ta tadila?

³ Ntangu Elia ke sala nzietelo yina ya bakilometre 30 na nsi ya mvula sambu na kukuma na Yizrele, ziku yandi kele ti kivuvu nde mambu ta soba ntangu yai. Mbala ya nkaka yandi ke yindula nde sambu baprofete yonso ya Baale fwaka, bansoba ya ngolo kibeni ta salama. Akabi fwete soba mpenza! Ntembe kele ve nde, na nima ya kumona yandi mosi mambu yina salamaka, yo lombaka nde Akabi kuyambula lusambu ya Baale, kuyala ntotila-nkento Yezabele, mpi kusukisa bampasi yina bo vandaka kumonisa bansadi ya Yehowa.

⁴ Ntangu mambu ke monanaka bonso nde yo ke salama mutindu beto zolaka, beto ke vandaka ti kivuvu ya mingi. Beto lenda yindula nde luzingu na beto ta landa na kutoma, nkutu mbala ya nkaka beto lenda yindula nde bampasi na beto ya kuluta ngolo me mana. Yo fwete yitukisa beto ve kana Elia yindulaka mutindu yina, sambu yandi vandaka “ti mawi bonso ya beto.” (Yak. 5:17) Kansi, na kutuba ya kieleka, makambu ya Elia manaka ve. Nkutu na nima ya mwa ntangu, Elia waka boma mingi mpi kudiyangisaka mingi na mabanza, na mpila nde yandi waka mpusa ya kufwa. Inki salamaka mpi nki mutindu Yehowa sadisaka profete na yandi na kuvutukila lukwikilu mpi kikesa na yandi? Bika beto tadila yo.

 5. Na nima ya mambu yina salamaka na Ngumba ya Karmele, keti Akabi longukaka na kuzitisa Yehowa mingi, mpi nki mutindu beto me zaba yo?

⁵ Ntangu Akabi kumaka na nzo na yandi na Yizrele, keti yo vandaka ti bidimbu yina ke monisa nde yandi me soba? Beto ke tanga nde: “Akabi telaka nkento na yandi Yezabele mambu yonso ya Elia salaka ti mutindu yandi fwaka baprofete [yonso] ya Baale.” (1 Bant. 19:1) Simba nde ntangu Akabi ke bula disolo ya mambu yina salamaka kilumbu yina, yandi tubilaka ve Yehowa, Nzambi ya Elia. Sambu yandi vandaka muntu ya kinsuni, Akabi tadilaka bimangu yina salamaka kilumbu yango​—yina ‘Elia salaka’ kaka ti mabanza ya kinsuni. Yo ke pwelele nde yandi bakaka ve dilongi ya kuzitisa Yehowa Nzambi. Mpi nkento na yandi, yina ke zolaka kuvutula mbela salaka inki?

 6. Inki nsangu Yezabele tindilaka Elia, mpi yo vandaka kutendula inki?

⁶ Yezabele waka makasi! Ti makasi yonso, yandi tindilaka Elia nsangu yai: “Kana mbasi, na ntangu yo yai, mono sala nge ve mutindu nge me sala baprofete ya Baale, mbote banzambi kupesa mono ndola ya lufwa!” (1 Bant. 19:2) Yandi monisaka kibeni nde yandi vandaka kusosa kufwa yandi. Nkutu, Yezabele silaka nde yandi mosi ta fwa kana tii na nsuka ya kilumbu yina ke landa, yandi fwa ve Elia sambu na kuvutula mbela sambu na baprofete ya Baale yina bo fwaka. Meka kumona na mabanza mutindu bo ke tedimisa Elia na mpongi na nzo mosi ya kukonda mfunu na Yizrele, na mpimpa yina ya mvula ya ngolo, sambu na kupesa yandi nsangu ya ke pesa boma ya ntotila-nkento. Nsangu yango salaka yandi inki?

 7. Inki bupusi nsangu ya Yezabele vandaka na yo na Elia, mpi yandi salaka inki?

⁷ Kana Elia vandaka kuyindula nde mvita ti lusambu ya Baale manaka, kukonda kusukinina yandi bakisaka nde yo vandaka ve mpidina. Yezabele sobaka ve ata yandi waka mambu yina salamaka. Na ntuma na yandi, bo fwaka dezia baprofete mingi ya kwikama, mpi ntangu yai yo ke monana nde yandi fwete fwa Elia. Nsangu ya Yezabele vandaka ti nki bupusi na Elia? Biblia ke zabisa beto nde: “Elia waka boma.” Keti Elia vandaka kumona na mabanza na yandi lufwa ya mbi yina Yezabele zolaka nde yandi fwa? Kana yandi landaka kuyindula diambu yina, ntembe kele ve nde kikesa na yandi manaka. Yo vanda mpidina to ve, Elia ‘tinaka sambu na kugulusa moyo na yandi.’​—1 Bant. 18:4; 19:3.

 8. (a) Inki mutindu diambu yina Piere kutanaka ti yo fwananaka ti ya Elia? (b) Inki dilongi beto lenda baka na Elia mpi na Piere?

⁸ Elia kele nsadi mosi kaka ve ya kwikama yina waka boma. Bamvula mingi na nima, ntumwa Piere kutanaka ti diambu ya mutindu mosi. Mu mbandu, ntangu Yezu bingaka Piere na kutambula ti yandi na zulu ya masa, Piere yantikaka ‘kutala mupepe ya ngolo.’ Na nima yandi vidisaka kikesa na yandi mpi yantikaka kudinda. (Tanga Matayo 14:30.) Yo yina, mbandu ya Elia mpi ya Piere ke longa beto dilongi mosi ya mfunu. Kana beto ke zola kutanina kikesa na beto, beto fwete yindula ve ntangu mingi bigonsa yina lenda bangisa beto. Beto fwete tula dikebi kaka na Nto ya kivuvu na beto mpi ya ngolo na beto.

 9. Tendula nzietelo ya Elia mpi mabanza na yandi ntangu yandi vandaka kutina.

⁹ Sambu yandi vandaka na boma, Elia tinaka na ndambu ya sudi-westi ya mbanza Beresheba, yina kele na kiteso ya bakilometre 150 pene-pene ya ndilu ya sudi ya Yuda. Yandi bikaka nsadi na yandi pana, mpi yandi kwendaka yandi mosi na ntoto ya zelo na zelo. Disolo ke tuba nde yandi “salaka kilumbu ya mvimba na kutambula.” Mpidina beto lenda mona na mabanza mutindu yandi me yantika kutambula na suka, ziku yandi me nata ve ata kima mosi ya kudia. Sambu yandi me lemba nitu mpi boma me simba yandi ngolo, yandi ke nwana sambu na kutambula na nsi ya mwini ya ngolo na nzila yina ya mbi. Ntangu mwini ke kuma ngolo mpi malembe-malembe mpimpa ke yantika kukota, Elia kele diaka ve ti ngolo ya kulanda kutambula. Yandi me lemba mpi me vanda na nsi ya kamwa-nti mosi​—kitininu mosi kaka na ntoto yina ke butaka ve.​—1 Bant. 19:4.

10, 11. (a) Inki vandaka ntendula ya kisambu ya Elia na Yehowa? (b) Na nsadisa ya baverse yina bo me pesa, tendula mawi ya bansadi ya nkaka ya Nzambi yina lembaka nitu.

¹⁰ Ti kukonda kivuvu, Elia sambaka. Yandi lombaka lufwa. Yandi tubaka nde: ‘Mono me luta ve ba-nkaka na mono na mbote.’ Yandi zabaka nde, na ntangu yina ba-nkaka na yandi kumaka dezia putulu mpi mikwa na maziamu mpi bo lendaka kusala ve ata kima mosi sambu na bantu. (Lo. 9:10) Elia kudimonaka bonso nde yandi vandaka na mfunu ve kaka bonso bo. Yo yina, yandi bokaka nde: ‘Yo me lunga!’ Sambu na nki kulanda kuzinga?

¹¹ Keti yo fwete yitukisa beto na kumona nde, muntu ya Nzambi kulemba nitu na mutindu yina? Ve. Biblia ke tubila babakala mpi bankento mingi ya lukwikilu yina waka mpasi mingi kibeni mpi lombaka lufwa​—na kati na bo beto lenda tanga Rebeka, Yakobi, Moize, mpi Yobi.​—Kuy. 25:22; 37:35; Kut. 11:13-15; Yobi 14:13.

12. Kana nge me lemba nitu, nki mutindu nge fwete landa mbandu ya Elia?

¹² Bubu yai, beto ke zinga na “bantangu ya mpasi mpi ya nku,” yo yina yo ke yitukisa beto ve kana bantu mingi, ata bansadi ya kwikama ya Nzambi, kulemba nitu bantangu ya nkaka. (2 Tim. 3:1) Kana nge kutana ti diambu ya mpasi ya mutindu yai, landa mbandu ya Elia: Samba Nzambi mpi zabisa yandi mawi na nge. Ya kieleka, Yehowa kele “Nzambi ya ndembikilu yonso.” (Tanga 2 Bakorinto 1:3, 4.) Keti yandi lembikaka Elia?

13, 14. (a) Na nsadisa ya wanzio, nki mutindu Yehowa monisilaka profete na yandi yina vandaka kudiyangisa dikebi ya zola? (b) Sambu na nki yo ke lembika beto na mutindu Yehowa me zaba mambu yonso ya me tala beto, mpi bandilu na beto?

¹³ Nge ke yindula nde Yehowa waka nki mutindu tuka na zulu ntangu yandi monaka profete yina yandi ke zolaka mingi me lala na nsi ya nti na ntoto ya zelo na zelo mpi ke lomba lufwa? Mfunu ya kusosa mvutu kele ve. Ntangu mpongi yibaka Elia, Yehowa tindilaka yandi wanzio. Wanzio yango simbaka Elia mpi tedimisaka yandi na mawete yonso, ebuna tubaka nde: “Telama, nge dia.” Elia salaka mpidina, sambu wanzio yidikilaka yandi na zola yonso madia ya kukonda mindondo, disongidila dimpa ya tiya mpi masa ya kunwa. Keti yandi pesaka wanzio matondo? Disolo ke tuba kaka nde profete diaka mpi nwaka masa, mpi na nima yandi vutukaka na mpongi. Keti yandi lembaka mingi mpi mpila ya kutuba vandaka ve? Yo vanda mpidina to ve, wanzio tedimisaka yandi diaka sambu na mbala ya zole, ziku ntangu suka tanaka. Na mbala yina diaka, yandi siamisaka Elia nde: “Telama, nge dia,” mpi yandi yikaka bangogo yai ya kitoko, sambu “nge ke kwenda nzila mosi ya nda.”​—1 Bant. 19:5-7.

¹⁴ Na nsadisa ya mayele ya Nzambi, wanzio zabaka kisika yina Elia vandaka kukwenda. Wanzio zabaka mpi nde nzietelo yango vandaka mpasi yo yina Elia lendaka ve kusala yo na ngolo na yandi mosi. Yo ke lembika beto mpenza na kusadila Nzambi yina me zaba balukanu mpi bandilu na beto mbote-mbote kuluta beto mosi! (Tanga Nkunga 103:13, 14.) Inki mutindu madia yina sadisaka Elia?

15, 16. (a) Madia yina katukaka na Yehowa sadisaka Elia na kusala inki? (b) Sambu na nki beto fwete monisa ntonda na mutindu Yehowa ke sadisaka bansadi na yandi bubu yai?

¹⁵ Beto ke tanga nde: ‘Elia telamaka, diaka, mpi nwaka; madia pesaka yandi ngolo na kutambula bilumbu makumi iya mpimpa ti mwini tii na Orebi, ngumba ya Nzambi.’ (1 Bant. 19:8) Bonso Moize salaka yo bamvu-nkama sambanu na ntwala mpi mutindu Yezu salaka yo kiteso ya bamvu-nkama kumi na nima, Elia buyaka madia bilumbu 40 mpi bampimpa 40. (Kub. 34:28; Luka 4:1, 2) Madia yina manisaka ve bampasi na yandi yonso, kansi yo sadisaka yandi ngolo na mutindu ya kuyituka. Meka kumona na mabanza mutindu mununu yai ke tambula na mpasi na ntoto ya zelo na zelo ya kukonda nzila konso kilumbu, konso mposo, kiteso ya ngonda mosi ti ndambu!

¹⁶ Yehowa ke sadisaka mpi bansadi na yandi bubu yai, na kupesaka bo ve madia ya kinsuni na mutindu ya kimangu, kansi na mutindu mosi ya kuluta mfunu. Yandi ke lungisaka bampusa na bo ya kimpeve. (Mat. 4:4) Kulonguka mambu ya Nzambi na nsadisa ya Ndinga na yandi mpi mikanda yina me simbamaka na Biblia lenda sadisa beto na kimpeve. Kudia madia yai ya kimpeve ta manisa ve bampasi na beto, kansi yo ta sadisa beto na kunwana ti mambu yina beto lenda kuka ve kukangila ntima. Yo ke nataka mpi na “luzingu ya mvula na mvula.”​—Yoa. 17:3.

17. Elia kwendaka na wapi, mpi sambu na nki kisika yina kele mfunu?

¹⁷ Na nima ya kutambula bakilometre kiteso ya 320, nsuka-nsuka Elia kumaka na Ngumba ya Orebi. Yo vandaka kisika mosi ya mfunu mingi, sambu kuna Yehowa monanaka na Moize na nsadisa ya wanzio mosi bamvula mingi na ntwala, na mwa-nti yina vandaka kupela tiya mpi kuna Yehowa salaka na nima kuwakana ya Nsiku ti Izraele. Elia bumbanaka na dibulu ya matadi.

18, 19. (a) Inki ngiufula wanzio yina Yehowa tindaka yulaka, mpi Elia salaka inki? (b) Elia monisaka nki bikuma tatu yina lembisaka yandi nitu?

¹⁸ Na Orebi, “ndinga” ya Yehowa​—ziku yina wanzio ya kele kinati-nsangu nataka—​yulaka ngiufula yai ya pete: “Elia, nki nge ke sala awa?” Ntembe kele ve nde, bo yulaka yandi ngiufula yina na mawete, sambu Elia monaka yo bonso dibaku ya kumonisa mawi na yandi. Mpi yandi tubaka mambu yonso yina vandaka na mabanza na yandi! Yandi tubaka nde: ‘Mono kele na zwa ya ngolo kibeni sambu na Yehowa Nzambi ya mikangu. Sambu bantu ya Israele me fwa kuwakana ya nge wakanaka ti bo, bo me fwa bamesa-kimenga na nge mpi bo me fwa baprofete na nge. Kaka mono mpamba me bikala, mpi bo ke sosa kufwa mono.’ (1 Bant. 19:9, 10) Bangogo ya Elia ke monisa bikuma tatu yina salaka nde yandi lemba nitu.

¹⁹ Ya ntete, Elia monaka nde yandi salaka kisalu ya mpamba. Ata yandi sadilaka Yehowa na kuvandaka “na zwa ya ngolo kibeni” na nsungi ya bamvula mingi mpi tulaka zina ya santu ya Nzambi mpi lusambu na yandi na ntwala ya mambu yonso, Elia monaka nde mambu vandaka kaka kukuma mbi. Bantu vandaka kaka kukonda lukwikilu mpi kukolama, mpi lusambu ya luvunu vandaka kuyalumuka. Ya zole, Elia kudiwaka nde yandi vandaka kaka yandi mosi. Yandi tubaka nde, “kaka mono mpamba me bikala,” bonso nde yandi bikalaka muntu ya nsuka ya dikanda yina, ya vandaka kulanda kusadila Yehowa. Ya tatu, Elia waka boma ngolo. Bampangi na yandi mingi yina vandaka baprofete bo fwaka bo, mpi yandi zabaka nde bo zolaka mpi kufwa yandi. Yo vandaka ve pete sambu na Elia na kundima mabanza yina, kansi yandi bikaka ve nde lulendo to nsoni kuvutula yandi nima. Sambu yandi kangudilaka Nzambi na yandi ntima na kisambu, yandi bikaka mbandu ya mbote ya kulanda sambu na bantu yonso ya kwikama.​—Nk. 62:9.

20, 21. (a) Tendula mambu yina Elia monaka tuka munoko ya dibulu ya matadi na Ngumba ya Orebi. (b) Mutindu Yehowa monisaka ngolo na yandi longaka Elia inki?

²⁰ Yehowa salaka nki sambu na boma mpi baketi-keti yina Elia vandaka ti yo? Wanzio yina zabisaka Elia na kutelama na munoko ya dibulu ya matadi. Elia lemfukaka ata yandi zabaka ve mambu yina zolaka kusalama. Na mbala mosi, mupepe ya ngolo bulaka! Yo fwete vanda nde yo salaka makelele ya ngolo kibeni, mpi sambu yo vandaka ngolo mpenza yo vandaka kupasula bangumba mpi matadi. Meka kumona na mabanza mutindu Elia ke sosa kufika meso na yandi mpi ke kanga lele na yandi ya kizitu ya mpusu ya mbisi ntangu mupepe ke bula yandi. Yandi ke sala bikesa sambu na kukanga makulu na yandi ngolo sambu yandi bwa ve, sambu ntoto me yantika kunikana ngolo kibeni na kisika yina! Na nima, tiya ya ngolo me yoka kitini yina, mpi yo me sala nde yandi vutuka nswalu na kati ya dibulu sambu na kutina tiya yina ya ngolo.​—1 Bant. 19:11, 12.

²¹ Na mambu yina yonso, disolo yango ke yibusa beto nde Yehowa vandaka ve na kati ya bima yai ya ke monisa ngolo ya lugangu na mutindu ya kuyituka. Elia zabaka nde Yehowa kele ve nzambi yina ke kitukaka bima ya lugangu, bonso Baale, yina bansambidi na yandi vandaka kukumisa bonso ‘muntu yina ke twadisaka matuti,’ to muntu yina ke nokisaka mvula. Yehowa kele mpenza Nto ya bangolo yonso yina kele na lugangu, mpi yandi kele nene kibeni kuluta konso kima yina yandi me salaka. Ata zulu yina ke monanaka lenda kuka yandi ve! (1 Bant. 8:27) Inki mutindu mambu yai yonso sadisaka Elia? Kuvila ve nde, yandi waka boma. Sambu Yehowa, Nzambi yina kele ti ngolo yonso ya kuyituka vandaka na lweka na yandi, Elia vandaka ve ti kikuma ya kuwa Akabi mpi Yezabele boma!​—Tanga Nkunga 118:6.

22. (a) Inki mutindu ‘ndinga mosi ya pima mpi ya nsi’ bwisaka Elia ntima nde yandi vandaka mfunu mingi? (b) Mbala ya nkaka, nani vandaka nto ya ‘ndinga yina ya pima mpi ya nsi’? (Tala noti na nsi ya lutiti.)

²² Ntangu tiya vilaka, yo kumaka pima mpi Elia waka ‘ndinga mosi ya pima mpi ya nsi.’ Yo songaka Elia na kutuba diaka mutindu yandi vandaka kuwa, mpi yandi salaka yo; yandi tubilaka pwelele mambu yina vandaka kuyangisa yandi sambu na mbala ya zole.a Ziku diambu yai bwisaka yandi diaka ntima. Ntembe kele ve nde, Elia bakaka ndembikilu mingi na mambu yina ‘ndinga ya pima mpi ya nsi’ zabisaka yandi na nima. Yehowa bwisaka Elia ntima na kusongaka yandi nde yandi vandaka na mfunu mingi. Inki mutindu? Nzambi monisaka na mutindu ya nene lukanu na yandi na yina me tala kukatula lusambu ya Baale na Izraele. Yo kele pwelele nde, kisalu ya Elia vandaka ve ya mpamba, sambu lukanu ya Nzambi vandaka kukwenda na ntwala. Diaka, Yehowa landaka kusadila Elia bonso profete na yandi, sambu Yehowa tindaka yandi diaka na kusala kisalu yina mpi pesaka yandi bantuma ya sikisiki.​—1 Bant. 19:12-17.

23. Na nki mitindu zole Yehowa sadisaka Elia na mutindu yandi vandaka kudiwa yandi mosi?

²³ Inki beto lenda tuba na mutindu Elia kudiwaka nde yandi kele yandi mosi? Yehowa salaka mambu zole sambu na yo. Ya ntete, yandi zabisaka Elia na kutula Elisa mafuta sambu yandi kuma profete yina nsuka-nsuka ta yinga yandi. Leke yai ya bakala zolaka kukuma nduku ya Elia mpi nsadisi na yandi sambu na nsungi ya bamvula mingi. Diambu yai lembikaka Elia kibeni! Ya zole, Yehowa tubilaka nsangu yai ya kiese: ‘Mono me bika bantu 7 000 na ntoto ya Israele, bayina yonso fukamaka ve na ntwala ya Baale mpi sambilaka yandi ve.’ (1 Bant. 19:18) Elia vandaka ve ata fioti yandi mosi! Yo lembikaka yandi mpenza na kuwa nde kele ti mafunda ya bantu ya kwikama yina buyaka kusambila Baale. Bo vandaka na mfunu nde Elia kulanda kisalu na yandi ya kwikama mpi kupesa mbandu ya kwikama ya ngolo na Yehowa na bantangu yina ya mpasi. Yo fwete vanda nde Elia bakaka kikesa na kuwa bangogo yina na nzila ya kinati-nsangu ya Yehowa, disongidila ‘ndinga mosi ya pima mpi ya nsi’ ya Nzambi na yandi.

24, 25. (a) Na nki mutindu beto lenda widikila bubu yai ‘ndinga ya pima mpi ya nsi’ ya Yehowa? (b) Sambu na nki beto lenda tula ntima nde Elia ndimaka ndembikilu yina Yehowa pesaka yandi?

²⁴ Bonso Elia, beto lenda yituka na kumona bangolo ya nene yina ke monanaka na lugangu. Lugangu ke monisaka pwelele ngolo ya Ngangi. (Bar. 1:20) Yehowa ke landa kusadila ngolo na yandi ya kukonda ndilu sambu na kusadisa bansadi na yandi ya kwikama. (2 Bans. 16:9) Kansi, Nzambi ke tubilaka beto mingi kibeni na nzila ya Ndinga na yandi, Biblia. (Tanga Yezaya 30:21.) Na mutindu mosi buna, Biblia lenda vanda bonso ‘ndinga mosi ya pima mpi ya nsi’ kana beto bika nde yo twadisa beto bubu yai. Na Ndinga na yandi ya mbalu, Yehowa ke sungikaka beto, ke pesaka beto kikesa, mpi ke ndimisaka beto nde yandi ke zolaka beto.

²⁵ Keti Elia ndimaka ndembikilu yina Yehowa pesaka yandi na Ngumba ya Orebi? Ee. Ntangu fioti na nima, yandi vutukilaka kisalu na yandi mpi vandaka profete mosi ya kikesa mpi ya kwikama yina nwanisaka lusambu ya luvunu. Mutindu mosi, kana beto tula dikebi na bangogo ya kupemama ya Nzambi, “ndembikilu yina ke katukaka na Masonuku,” beto ta vanda ti makuki ya kulanda mbandu ya lukwikilu ya Elia.​—Bar. 15:4.