Inki Bible Ketuba sambu na Nzambi mpi Yezu?

YINA tatanga Bible yamvimba, kukonda kuzaba ata dyambu mosi na dilongi ya Butatu, keti yandi lenda nandi mosi kuyindula na dilongi yina? Ata fyoti ve.

Kyeleka, ngindu keyala na mabanza ya mutangi ya konda kuzaba ata dyambu mosi na dilongi yina kele, kele nde kaka Nzambi kele Ngangi Nkwa-Ngolo, ya kuswaswana ti konso nani; nde Yezu mpi kele muntu ya kuswaswana, mpila yandi vandaka mpi nantwala ya luzingu nandi ya kimuntu, mpi nde yandi kele kigangwa nansi ya Nzambi.

Nzambi kele tatu ve, kansi mosi

DILONGI ya Bible ketuba nde Nzambi kele mosi kebingamaka monoteyisime. Levi Paine, longi ya nkenda ya banganga-Nzambi, ketuba nde monoteyisime na kisina na yau kewakana ve na Butatu: “Luwawanu ya Nkulu kelongaka kaka nde Nzambi kele mosi. Nzambi mefwanana ve ti konso nani. Ngindu ya kutuba nde beto lenda mona kati na yau dilongi ya Butatu . . . kele ya kyeleka ve.”

Keti kukwisa ya Yezu na ntoto tulaka nsuka na dilongi ya Nzambi mosi kaka (monoteyisime)? Levi Paine kevutula nde: “Nkabwana mosi ve kele na kati ya Luwawanu ya Nkulu mpi Luwawanu Yampa sambu na dyambu yina. Dilongi ya Nzambi mosi kaka kelandakana kaka. Yezu vandaka Muyuda, yandi longamaka na bibuti ya Bayuda na kutadila malongi ya Luwawanu ya Nkulu. Malongi nandi vandaka mvimba ya Bayuda; Kyeleka, nsangu yambote yampa, kansi teyolozi yampa ve. . . . Dyaka, yandi sadilaka mukapu ya nene ya dilongi ya Nzambi mosi kaka ya Bayuda: ‘Kuwa, oh Israele, Mfumu Nzambi na beto ikele Nzambi mosi kaka.’ ”

Beto kemona ndinga yina na Deuteronome 6:⁠4. Tala nki mutindu yau mesonama na Bible de Jérusalem: “Kuwa, Israele: Yahvé Nzambi na beto kele Yahvéa mosi kaka.” Na kutadila bansiku ya kusonika, ngogo “mosi kaka” melandana ve na ngogo yankaka na bumbidi kemonisa nde yau kesadilama na bantu mingi.

Ntumwa Paul, yandi mpi, zabisaka ve ata nsobana mosi na bumuntu ya Nzambi, mpi ata kima mosi ve nanima ya kukwisa ya Yezu na ntoto. Yandi sonikaka nde: “Nzambi kele kaka mosi.”​—⁠Galatia 3:20; tala 1 Korinte 8:​4-6.

Mbala mafunda, Bible ketuba sambu na Nzambi bonso muntu mosi kaka. Ntangu Nzambi ketuba, yandi kesala yau bonso muntu mosi kaka mpi ya konda kukabisama. Bible kele pwelele kibeni na dyambu yina. Nzambi ketuba nde: “Mono kele Jéhovah. Yau yina zina na mono; ye mono tapesa ve nkembo na mono kwa yankaka.” (Esaïe 42:⁠8) “Mono kele Yahvé, Nzambi ya nge. . . . Nge tavanda ve na banzambi yankaka nantwala na mono.” (Ikele beto metenda yau.)​—⁠Exode 20:​2, 3, Jé.

Sambu na nki bansoniki yonso ya Bible, ya kupusama na ngolo ya Nzambi ketubila yandi bonso muntu mosi kaka kana, yandi vandaka ya kusalama na bapersona tatu? Kana kukusa bantu ve, inki kikuma yankaka ya dilongi yina? Kana Nzambi vandaka ya kusalama na bantu tatu, yandi zolaka sala kibeni na mpila nde bansoniki ya Ndinga nandi kumonisa yau pwelele, sambu nde ntembe mosi ve kubasika. Kyeleka, beto lenda yindula nde bansoniki ya Masonuku ya greke ya bukristu yina vandaka sika mosi na Mwana ya Nzambi salaka yau; kansi bau salaka yau ve.

Nkutu, yina bansoniki ya Bible monisaka na mpila ya pwelele, ikele nde Nzambi kele Muntu mosi kaka, Muntu ya kuswaswana na bantu yonso, yina lenda kabisama ve mpi yina kele ve na muntu ya kutesana nandi: “Mono ikele Jéhovah ye yankaka ikele ve. Kaka mono Nzambi yankaka ikele ve.” (Esaïe 45:⁠5) “Nge, yina zina ikele Jéhovah, nge ikele, nge mosi kaka Nkwa-Ngolo na ntoto yamvimba.”​—⁠Nkunga 83:⁠18.

Yandi kele ve Nzambi mesalama na bantu mingi

YEZU bingaka Nzambi “Nzambi mosi kaka ya kyeleka.” (Yoane 17:⁠3) Yandi metubilaka ntete ve sambu na Yandi bonso Nzambi mesalama na bantu mingi. Tala kikuma yau yina, na Bible, kaka Jéhovah mebingama Nkwa-Ngolo. Kana yau vandaka mpidina ve, ngogo “Nkwa-Ngolo” zolaka vanda na nsansa mosi ve. Yezu to mpeve santu kebingama ve mutindu yina, sambu kaka Jéhovah kele na ngolo ya kuluta nene. Na Genèse 17:​1, yandi ketuba nde: “Mono ikele Nzambi Nkwa-Ngolo.” Na Exode 18:​11, beto ketanga nde: “Jéhovah luta banzambi yankaka yonso.”

Na Masonuku ya ebeleo, ngogo ‘èlo’ah (nzambi) kele na ntendula zole na bumbidi: ‘elo·him’ (banzambi) mpi ‘elo·heh’ (banzambi ya). Bumbidi yina ketubila mingi kibeni Jéhovah, na ntangu yina yau kesonama na bumosi: “Nzambi.” Keti mitindu yina ya kusonika kelonga Butatu? Ikele ve. William Smith ketuba na Diksyoner ya Bible (angl.) nde: “Ngindu ya ngituka yina ketuba nde [‘elo·him’] ketendula bantu tatu kele na Nzambi mosi kele bubu na bakwikidi mingi ve na kati ya bantu ya kuluta mayele. Kana ve nsadilu yina mefwanana na yina bagrameriye kebinga bumbidi ya luzitu, kana ve yau ketendula bunene ya ngolo ya Nzambi, ngolo yonso yina Nzambi kesadilaka kisalu.”

Zulunalu y’Amerika ya baliteratire mpi ya bandinga ya Semi ketuba sambu na ‘elo·him’ nde: “Yau kesonamaka mbala mingi na ngogo kelanda yau na bumosi, mpi yau kebaka ngogo kesonga kikalulu na bumosi.” Nkenda ya lugangu kesadisa na kubakisa dyambu yina: beto kemona kati na yau mbala 35 ngogo èlohim, mpi na konso mbala ngogo yina ketendula yina Nzambi ketuba mpi kesala kele na bumosi. (Genèse 1:1 tii 2:⁠4) Mukanda yina kesukisa mpidyai : “[‘elo·him’] ikele kaka bumbidi keyikaka ngolo, yina kemonisa bunene mpi luzitu.”

’Elo·him’ ketendula ve “bantu,” kansi “banzambi.” Na yau, bayina keyindula nde ngogo ‘elo·him’ kemonisa ngindu ya Butatu kekudikitula bansambidi ya banzambi mingi. Sambu na nki? Sambu ngindu na bau kezabaka kaka nde banzambi kele tatu na Butatu. Kansi, mingi kati ya bantu kekwikilaka na Butatu kebuya ngindu ya Butatu mesalama na banzambi tatu ya kuswaswana.

Bible kesadilaka dyaka bangogo ‘elo·him’ ti ‘èlo·heh’ sambu na kutubila banzambi mingi ya luvunu to biteki. (Exode 12:12; 20:23) Kansi, na bantangu yankaka, bangogo yina lenda sadilama na nzambi mosi kaka ya luvunu, bonso yau mesadilama na nzambi ya bafilisti, kebingima “Dagon, nzambi na bau [‘èlo·heh’].” (Juges 16:​23, 24) Baal yandi mpi kebingama “nzambi [‘elo·him’].” (1 Rois 18:27) Dyaka, ngogo yina mesadilama sambu na bantu. (Nkunga 82:​1, 6) Jéhovah tubaka na Moïse nde yandi tavanda bonso “Nzambi” ‘elo·him’ nantwala ya Aaron mpi nantwala ya Faraon.​—⁠Exode 4:16; 7:⁠1.

Kyeleka, mpila bangogo ‘elo·him’ mpi ‘èlo·heh’ kesadilama na banzambi ya luvunu ti na bantu ketendula ve nde konso mbala, yau kesadilama na banzambi mingi. Mpila mosi, kana ‘elo·him’ mpi ‘èlo·heh’ mesadilama na Jéhovah, beto lenda ve kutuba mpidina nde Nzambi mesalama na bantu mingi, kibeni kana beto tadila yina mikanda yankaka ya Bible ketuba sambu na dyambu yina.

Yezu, kigangwa ya kuswaswana

NA NTOTO, Yezu vandaka muntu​—⁠ata yandi vandaka ya kulunga, sambu Nzambi katulaka ngolo ya luzingu ya Mwana nandi tuka zulu tii na divumu ya Maria. (Matai 1:​18-25) Kansi, Yezu vandaka na luzingu nantwala ya nsungi yina. Yandi mosi tubaka nde yandi “katukaka na zulu.” (Yoane 3:13) Yau yina yandi lendaka tuba na balongoki nandi nde: “Ye ntangu beno tamona Mwana ya muntu [Yezu] kutombuka kisika yandi vandaka ntete?”​—⁠Yoane 6:​62, Jé.

Mpidina, nantwala ya kukwisa na ntoto, Yezu vandaka na luzingu na zulu. Keti yandi vandaka mosi na kati ya bantu tatu na Nzambi mosi, Nkwa-Ngolo, mpi ya konda luyantiku mpi nsuka? Ikele ve, sambu Bible ketuba pwelele nde nantwala ya kukituka muntu Yezu vandaka, bonso bawanzyo, muntu ya kimpeve kugangamaka na Nzambi. Ata bawanzyo to Yezu vandaka ve na luzingu nantwala ya kugangama.

Na luzingu nandi na zulu, Yezu vandaka “Mwana-Ntete na bigangwa yonso ya Nzambi” (Kolosai 1:​15, Jé), “Luyantiku ya bima salamaka na Nzambi.” (Nzayikusu 3:​14, Fillion, Bible ya katolika) Beto lenda ve na masonga yonso kutendula “luyantiku” [ar·khe’ na greke] bonso yau kesonga nde Yezu vandaka ‘yandi yina kuyantikaka’ na kuganga. Na mikanda nandi, Yoane kesadila kuluta mbala 20 ngogo ar·khe’, mpi, na bisika yonso, ngogo yina kele na nsansa ya ‘luyantiku.’ Inga, Yezu gangamaka na Nzambi: yandi kele luyantiku ya bigangwa nandi ya konda kumonika.

Beto lenda mona ngwizani ya ngolo kele na kati ya bangogo yina, kemonisa kisina ya Yezu, mpi bangogo yina sadilamaka na “Ngangu” ya kifwani na mukanda ya Bingana: “Yahvé gangaka mono, luyantiku ya kisalu nandi, nantwala ya bisalu nandi ya nkulu. Nantwala ya kutulama ya bangumba, mono butwaka; nantwala yandi kusala ntoto ye nseke ye bima yantete yansi.” (Bingana 8:​12, 22, 25, 26, Jé) Ata ngogo “Ngangu” mesadilama sambu na kufwanikisa muntu megangama na Nzambi, ba biblistes mingi kendima nde yau kele kibeni kifwani ketubila Yezu, ntangu nantwala ya kukwisa na ntoto yandi vandaka kigangwa ya kimpeve.

Na kutubaka bonso “Ngangu” (nantwala ya luzingu nandi ya kimuntu), Yezu kelanda na kutuba nde yandi vandaka “na lweka nandi [ya Nzambi] bonso kapita ya kisalu.” (Bingana 8:​30, Jé) Na dibanza mosi na yina ketendula kisalu ya kapita ya kisalu, Kolosai 1:16 ketuba sambu na Yezu nde “ikele mu yandi Nzambi gangaka bima yonso mu zulu ye va ntoto.”​—⁠La Bible en Français courant.

Ikele na nzila ya kapita ya kisalu yina​—⁠nsadi yina kele nansi nandi​—⁠Nzambi Nkwa-Ngolo gangaka bima yonso yankaka. Bible ketuba na bunkufi mpidyai kisalu ya bantu yina zole: “Sambu na beto, Nzambi ikele mosi kaka, Tata, mu yandi bima yonso katuka . . . ye Mfumu mosi, Yezu Kristu, mu nsadisa ya yandi bima yonso ikele.” (Ikele beto metenda yau.)​—⁠1 Korinte 8:​6, Osty, Bible ya Katolika.

Na ntembe ve ikele na kapita ya kisalu yina Nzambi tubaka nde: “Beto sala muntu na kifwani na beto.” (Genèse 1:26) Bankaka ketuba nde bangogo “beto sala” mpi “beto” kendimisa Butatu. Kansi, kana nge mosi tuba nde: ‘beto sala kima mosi,’ muntu mosi ve tatuba nde nge mesalama na bantu mingi. Kyeleka, yina nge kezola tuba, kele nde bantu zole to mingi tasala na kimvuka. Kiteso mosi, ntangu Nzambi sadilaka bangogo “beto sala” mpi “beto,” yandi vandaka tubila kaka muntu yankaka, kigangwa nandi yantete ya kimpeve, kapita ya kisalu, na ntubilu yankaka yandi vandaka tubila na Yezu nantwala ya luzingu nandi ya kimuntu.

Keti bau lenda pukumuna Nzambi?

MATAI 4:1 ketuba sambu na Yezu bonso yina “pukumunwaka na dyabulu.” Nanima ya kusonga yandi “bimfumu yonso yansi ye nkembo ya yau,” Satana tubaka na Yezu nde: “Yai yonso mono tapesa kwa nge kana nge fukama ye sambila mono.” (Matai 4:​8, 9) Kikuma ya Satana vandaka ya kupusa Yezu na kukonda kwikama na Nzambi.

Inki mutindu kwikama ya Yezu lendaka mekama kana yandi mosi vandaka Nzambi? Keti Nzambi lendaka kudilaukila yandi mosi? Ikele ve, ikele bawanzyo mpi bantu lenda lauka na Nzambi, yau yina kima bankaka salaka. Mpukumuna ya Yezu kele na nsansa kaka kana yandi kele, Nzambi ve, kansi muntu ya kuswaswana kele na kimpwanza ya kusala yina yandi zola, yina lendaka, bonso wanzyo to muntu, kudimonisa ya konda kwikama kana yandi zolaka yau.

Na ndambu yankaka, beto lenda banza ve nde Nzambi kesalaka masumu to kukonda kwikama nandi mosi. “Bisalu ya yandi kele ya kulunga. . . . Nzambi ya kwikama, . . . Yandi kele ya lunungu ye mbote.” (Deuteronome 32:⁠4) Na yau, kana Yezu vandaka Nzambi bau zolaka kupukumuna yandi ve.​—⁠Yakobo 1:⁠13.

Bu yandi vandaka Nzambi ve, Yezu zolaka konda kwikama; kansi yandi bikalaka ya kwikama, na kutubaka nde: “Satana, katuka awa, kadi yau ikele kusonama: ‘Nge fwete sambila Jéhovah Nzambi ya nge, ye yandi kaka nge fwete sadila.’ ”​—⁠Matai 4:⁠10.

Nkudulu vandaka nki?

MOSI na kati ya bikuma ya nene Yezu kwisilaka awa na ntoto kele na ngwizani kibeni na Butatu. Beto ketanga na kati ya Bible nde: “Nzambi kele mosi ye muvukisi mosi ikele na kati ya Nzambi ti bantu, yandi ikele muntu Kristu Yezu, yandi kudipesaka yandi mosi bonso nkudulu ya kulungana sambu na bantu yonso.”​—⁠1 Timote 2:​5, 6.

Yezu, muntu ya kulunga na mambu yonso, kitukaka nkudulu ya kulungisaka kibeni yina Adamu kuvidisaka: nswa ya luzingu ya kimuntu ya kulunga na ntoto. Ikele sambu na yau kibeni Paul bingaka yandi “Adamu yansuka”; ntumwa ketuba dyaka sambu na yau nde: “Kadi bonso yonso imene kufwa mu Adami, buna yonso tasalwa moyo mu Klisto.” (1 Korinte 15:​22, 45) Luzingu ya kimuntu ya kulunga ya Yezu vandaka kibeni “nkudulu ya kulungana” yina lombamaka na lunungu ya bunzambi. Ata sambu na lunungu ya bantu, yau ikele na nsikudukusu ya nene ketuba nde ntalu ya kufuta fwete lungana ti kifu salamaka.

Kana, na ndambu yankaka, Yezu vandaka mosi na kati ya banzambi tatu, nkudulu yina pesamaka zolaka vanda ya kuluta nene na yina nsiku ya Nzambi vandaka lomba. (Exode 21:​23-25; Lévitique 24:​19-21) Adamu, yina salaka disumu na Edeni, vandaka kaka muntu ya kulunga, yandi vankaka Nzambi ve. Na yau, sambu na kulungana na lunungu ya bunzambi, nkudulu fwete vanda kaka ya mutindu mosi; yau fwete vanda luzingu ya kimuntu ya kulunga, yina ya “Adamu yansuka.” Ntangu Nzambi tindaka Yezu na ntoto sambu na kupesa luzingu nandi bonso nkudulu, yandi salaka yau na mpila nde lunungu kulungisama; na yau Yezu vandaka ve Nzambi kulwataka nitu ya kimuntu, ata mpi ve muntu-nzambi, kansi muntu ya kulunga, “nansi ya bawanzyo.” (Ebeleo 2:9; tala Nkunga 8:​5, 6.) Inki Nzambi nkwa-ngolo na kati ya​—⁠Tata, Mwana to Mpeve-Santu​—⁠lendaka kuvanda nansi ya bawanzyo?

Na nki nsansa yandi kele “Mwana mosi kaka”?

BIBLE kebinga Yezu “Mwana mosi kaka [na nsansa yantete yau ketendula mwana kubutukaka yandi mosi kaka]” ya Nzambi. (Yoane 1:14; 3:​16, 18; 1 Yoane 4:⁠9) Sambu na bantu kekwikilaka na Butatu, mpila Nzambi kele na luyantiku ve mpi nsuka ve, Mwana ya Nzambi dyaka kele ve na luyantiku mpi nsuka. Kansi, inki mutindu mwana lenda vanda mvula mosi ti tata nandi?

Bantu kekwikilaka na Butatu ketubaka nde, sambu na Yezu, beto lenda ve kusala ngwizani na kati ya ngogo “mosi kaka [na nsansa yantete yau ketendula mwana kubutukaka yandi mosi kaka]” mpi ntendula badiksyoner kepesa na ngogo “lubutu” ikele: “kubuta”; “kupesa luzingu, kusala luzingu.” Kaka sambu na bantu kekwikilaka na Butatu, ntangu ngogo yina kesadilama na Yezu, beto fwete baka yau na nsansa ya ngwizani yina kele na luyantiku ve,” bonso ngwizani ya mwana mosi kaka kukonda lubutu (Diksyoner ketendulaka bangogo ya Luwawanu ya Nkulu mpi Yampa, angl., ya Vine). Keti ngindu yina kele ngangu? Keti muntu lenda kituka tata kukonda kubuta?

Na ndambu yankaka, bonso Vine kendima yau kukonda kutendula yau, sambu na nki Bible kesadila ngogo mosi yina ya greke, yina mebalulama na “mosi kaka,” sambu na kumonisa ngwizani kevukisa Isaac na Abraham? Na Ebeleo 11:​17, Isaac mebingama “Mwana mosi kaka” y’Abraham. Sambu na Isaac, na ntembe ve yandi vandaka mwana mosi kaka mpila ngogo yina kewakana na makutu, kansi ve ya kukukana na tata nandi na yina metala ntangu to kimbuta.

Ngogo ya greke (yina mebalulama na “mosi kaka”) yina mesadilama sambu na kubinga Yezu mpi Isaac ikele mo·no·ge·nes’ ya mo’nos, “mosi,” mpi gi’no·mai, ngogo ketendula “lubutu,” “kukituka (kukwisa na luzingu).” Mo·no·ge·nes’ ketendulama mpidyai: “Yina mebutuka mosi, yina bau mebuta mosi, disonga mwana mosi kaka.”​—⁠Diksyoner ya kingelesi mpi greke ya Luwawanu Yampa (angl.), E. Robinson.

Diksyoner ya teyolozi ya Luwawanu Yampa (angl.), yina salamaka na Gerhard Kittel, ketuba sambu na yau nde: “[Mo·no·ge·nes’] ketendula ‘ya mbandu mosi kaka,’ disonga kukonda mpangi ya bakala to mpangi ya nkento.” Mukanda yina kemonisa dyaka nde na Yoane 1:18; 3:​16, 18; mpi na 1 Yoane 4:9 “ngwizani ya Yezu mefwanikisama kaka ve na yina ya mwana mosi kaka nantwala ya tata nandi; yau kele kibeni ngwizani yina kele kati ya [Mwana] mosi kaka mpi Tata.”

Na yau, Yezu, Mwana mosi kaka, vandaka ti luyantiku. Nzambi Nkwa-Ngolo, mefwana kibeni na kubingama Tata nandi, yina butaka yandi, mpila tata ya kinsuni, bonso Abraham, butaka mwana nandi. (Ebeleo 11:17) Na yau, ntangu Bible ketuba nde Nzambi kele “Tata” ya Yezu, yau kemonisa mbote nde bau kele bantu zole ya kuswaswana. Nzambi kele yina kuluta nene, Yezu kele nansi, yau vanda sambu na ntangu, sambu na nene, ngolo to sambu na nzayilu.

Kana beto tala nde Yezu kele kaka ve mwana mosi ya Nzambi, yina gangamaka mpeve na mazulu, beto kebakisa nde zina “Mwana mosi kaka [butamaka]” pesamaka nandi. Bawanzyo mingi, bigangwa yankaka ya kimpeve, kele​—⁠bonso Adamu, kebingama​—⁠“bana ya Nzambi,” sambu ngolo na bau ya luzingu mekatuka na Jéhovah Nzambi, nto ya luzingu. (Job 38:7; Nkunga 36:9; Luka 3:38) Kansi, bigangwa yina yonso kwisaka na luzingu na nzila ya “Mwana mosi kaka,” yandi mosi kaka salamaka mbala mosi na maboko ya Nzambi yandi mosi.​—⁠Kolosai 1:​15-17.

Keti bau yindulaka nde Yezu vandaka Nzambi?

ATA, na kati ya Bible, Yezu bingamaka mbala mingi Mwana ya Nzambi, muntu, na mvunkama yantete, bau yindulaka ve ata fyoti nde yandi vandaka Nzambi-Mwana. Ata bawanzyo yambi, yina ‘kekwikilaka nde Nzambi kele mosi kaka,’ zabaka, na nsadisa ya bilumbu bau vandaka na zulu, nde Yezu kele Nzambi ve. Na yau, ikele kibeni sambu na kikuma yina bau kebinga yandi bonso muntu ya kuswaswana “Mwana ya Nzambi.” (Matai 8:29; Yakobo 2:19) Dyaka, ntangu Yezu fwaka, basoda ya Loma yina vandaka sika yina zabaka mwa mambu sambu na yandi, ata bau vandaka bampani, sambu na kutuba nde yina bau kuwaka na munoko ya balongoki nandi vandaka kyeleka: ikele ve nde Yezu vandaka Nzambi, kansi nde “kyeleka, yandi vandaka Mwana ya Nzambi.”​—⁠Matai 27:⁠54.

Mpidina, mbingilu “Mwana ya Nzambi” kesonga nde Yezu kele kigangwa ya kuswaswana, kansi ve mosi kati ya bantu tatu ya Butatu. Bu yandi kele Mwana ya Nzambi, yandi lenda ve vanda Nzambi yandi mosi, sambu Yoane 1:18 ketuba nde: “Muntu mosi ve memonaka Nzambi.”​—⁠Osty.

Balongoki vandaka mona na Yezu, Nzambi yandi mosi ve, kansi “Muvukisi mosi kaka kati ya Nzambi ti bantu.” (1 Timote 2:⁠5) Bonso muvukisi kevandaka ya kuswaswana na bima yina kele na mfunu ya kuvukana na nzila nandi, yau tavanda mabalu nde Yezu kuvanda muntu mosi ti mosi na bantu yandi keyunsa na kuvukanisa. Kana Yezu tubaka yau, yandi zolaka kudikumisa yina yandi vandaka ve.

Na Bible, beto kemona ntendula ya pwelele ya bangwizani kevukisa Nzambi ti Yezu. Kaka Jéhovah Nzambi kele Nkwa-Ngolo. Yandi gangaka Yezu na maboko nandi mosi, nantwala ya kutinda yandi na ntoto. Na yau, Yezu vandaka ti luyantiku mpi yandi lenda ve vanda kiteso mosi ti Nzambi yau vanda na ngolo to na luzingu ya konda luyantiku mpi nsuka.

[Noti na nsi ya lutiti]

[Bangogo sambu na kubenda dikebi ya kele na lutiti] 14]

Bu yandi gangamaka na Nzambi, Yezu kele na kisika ya zole sambu na yina metala ntangu, ngolo mpi nzayilu

[Kifwanisu ya kele na lutiti 15]

Yezu tubaka nde yandi vandaka na luzingu nantwala ya kukwisa na ntoto, sambu yandi gangamaka na Nzambi, yandi vandaka luyantiku ya bigangwa nandi ya konda kumonika