KAPU YA NTETE

“Mono Ke Tula Mambu na Mono na Munoko na Nge”

1, 2. Sambu na nki nge ketulaka ntima na mambu yina nge ketangaka na Biblia?

“KE NA kinduku me luta kimpangi.” (Bing. 18:24) Keti nge memonaka bukyeleka ya bangogo yai ya kupemama? Nge lenda tula ntima na mambu yina nduku mosi ya kyeleka ketuba. Kana yandi zabisa nge dyambu mosi ya mbote to kana yandi tendudila nge dyambu yina yandi tasala, nge kekwikilaka yo. Kana yandi benda dikebi na nge na dyambu mosi ya nge fwete soba, ntembe kele ve nde nge tandima yo mpi tasala na kuwakana ti dyambu yango. Yandi memonisaka na nsungi ya ntangu nde yandi kezolaka mpenza kusadisa nge, ata ntangu yandi kepesaka nge bandongisila. Yandi kezolaka nde nge nunga, mpi nge kezolaka mambu ya mutindu mosi sambu na yandi na mpila nde kinduku na beno kuzinga mingi.

² Mbala mingi, nge tazwa banduku ya mutindu yina na kati ya bantu yina Nzambi kusadilaka sambu na kusonika mikanda ya Biblia. Nge lenda kwikila mambu yina bo ketuba. Nge mezaba nde mambu ya bo ketuba kele sambu na mambote na nge. Yo fwete vanda nde bantu ya Izraele ya ntama kudiwaka mutindu yina sambu na bantu yina “vandaka kutuba na zina ya Nzambi sambu mpeve​-santu vandaka kusonga bo mambu yonso ya bo vandaka kutuba.” (2 Pie. 1:20, 21) Yeremia kele muntu yina Nzambi kusadilaka sambu na kusonika mukanda ya kuluta nene ya bambikudulu, yandi sonikaka mpi mukanda ya Mawa ti mikanda zole yankaka ya Biblia.

3, 4. Inki mutindu bantu yankaka ketadilaka mukanda ya Yeremia ti ya Mawa, kansi sambu na nki ngindu yina kele ya mbi? Pesa mbandu.

³ Kansi, nge kemonaka mbala yankaka nde bantu yankaka ya ketangaka Biblia kevandaka ti kikalulu ya kutuba nde mambu yina Yeremia kusonikaka ‘kele ve sambu na bo.’ Bo lenda yindula nde mukanda ya Yeremia mpi ya Mawa kezabisaka kaka balukebisu ya ngolo mpi mambu ya mbi yina kekwisa na ntwala.a Kansi, keti yai kele mutindu ya mbote ya kutadila mukanda ya Yeremia mpi ya Mawa?

⁴ Ya kyeleka, mambu yina Yeremia kusonikaka kele bamfundusu ya masonga, kansi nge mezaba nde bantangu yankaka ata nduku mpi kesalaka mutindu yina. Yezu mpi kutubilaka banduku na yandi, bantumwa, na masonga yonso ntangu bo monisaka nkadilu ya mbi; yandi sungikaka bo na pwelele yonso. (Mar. 9:33-37) Ata mpidina, nsangu ya kuluta mfunu yina Yezu vandaka kusamuna kuvandaka ya mbote, yo vandaka kumonisa mutindu ya kundimama na Nzambi mpi ya kuvanda na kyese na bilumbu kekwisa. (Mat. 5:3-10, 43-45) Yo kele mutindu mosi ti mambu yina Yeremia kusonikaka, yina kele kitini ya “Mukanda ya Nzambi” yina kele mfunu sambu na “kubongisa bantu.” (2 Tim. 3:16) Yeremia kuzabisaka pwelele dibanza ya Nzambi sambu na bantu yina vandaka kutuba nde bo kesadilaka Yehowa kansi bo fwanaka na kubaka malanda ya banzila na bo ya mbi. Kansi, mukanda ya Yeremia mpi ya Mawa kele ti nsangu ya kivuvu mpi kemonisa mutindu Nzambi lenda sakumuna makwisa na beto. Mukanda ya Yeremia kele mpi ti bambikudulu ya kemonisa mutindu Nzambi zolaka kusadila bantu mambu, mpi bubu yai kulungana na yo ketadila beto mpenza. Dyaka, nge takuta na mikanda yai yonso zole mambu ya mbote mpi ya kepesa kikesa.​—Tanga Yeremia 31:13, 33; 33:10, 11; Mawa 3:22, 23.

 5. Inki mutindu beto lenda baka mambote na mambu yina Yeremia kusonikaka?

⁵ Kyese na beto ya bubu yai na kati ya bantu ya Nzambi mpi kivuvu na beto ya bilumbu kekwisa kele ti kuwakana ti mambu yina Yeremia kusonikaka. Bumosi na beto ya kimpangi kemonisa yo. Mambu ya Yeremia kusonikaka tasadisa beto na kukumisa ngolo kimpangi yina mpi na kusadila ndongisila yai ya ntumwa Polo: “Bampangi na mono, ntangu yai beno bikala mbote! Beno vutuka diaka na nzila ya mbote; na kati na beno, beno pesa kikesa na bampangi ya nkaka, beno wakana beno na beno, beno zinga na ngemba na kati na beno, ebuna Nzambi yina ke zolaka beno, yina ke pesaka ngemba, yandi ta vanda na beno.” (2 Kor. 13:11) Mambu ya Yeremia kusonikaka kele mpi na kuwakana ti nsangu ya beto kesamunaka. Na ntangu beto kezabisaka bankaka mambu ya ketadila bilumbu ya nsuka mpi kekebisaka bo nde nsuka ya ngidika yai mefinama, nsangu na beto kevandaka kaka mbote, mpi kepesaka bikuma ya kuvanda ti kivuvu. Dyaka, mambu ya Yeremia kusonikaka kesadisa beto na luzingu na beto ya konso kilumbu. Mambu ya beto kekutanaka na yo na luzingu kewakanaka mingi mpenza ti luzingu mpi nsangu na yandi. Sambu na kubakisa yo, beto tadila dikanda mpi kisalu ya profete yai ya kupesaka mbandu ya mbote mpi yina Nzambi kutubilaka nde: “Tala, mono ke tula mambu na mono na munoko na nge.”​—Yer. 1:9.

6, 7. Sambu na nki beto lenda ndima nde Nzambi kutudilaka Yeremia dikebi, mpi inki mambu kusalamaka ntangu yandi butukaka?

⁶ Bakala ti nkento yina kevingila lubutuku ya mwana, keyindulaka mbala mingi mwana na bo (ya bakala to ya nkento) yina tabutuka. Yandi tavanda inki mutindu, mpi nki yandi tasala na luzingu​— mambu yina yandi tatudilaka dikebi, kisalu na yandi, mpi mambu yina yandi talungisa? Ntembe kele ve nde, bibuti na nge kuyindulaka mpi mambu yai. Yo fwete vanda nde bibuti ya Yeremia mpi kusalaka mutindu yina. Kansi, mambu ya ketala Yeremia kuvandaka ya kuswaswana. Sambu na nki? Ngangi ya luyalanganu kutulaka dikebi ya sipesiali na luzingu mpi na bisalu ya Yeremia.​—Tanga Yeremia 1:5.

⁷ Ee, na ntwala nde Yeremia kubutuka, Nzambi kusadilaka mayele na yandi ya kuzaba mambu na ntwala. Yandi tulaka dikebi ya sipesiali na mwana-bakala yina zolaka kubutuka na dibuta ya banganga-Nzambi yina vandaka kuzinga na nordi ya Yeruzalemi. Yo vandaka na katikati ya mvu-nkama ya nsambwadi N.T.B., mpi yo vandaka ntangu mosi ya mawa na Yuda sambu na luyalu ya mbi ya Ntotila Manase. (Tala lutiti 19.) Na nsungi ya bamvula mingi ya luyalu na yandi yina kusalaka bamvula 55, Manase salaka mambu ya mbi na meso ya Yehowa. Na nima, mwana na yandi Amoni kulandaka dikulu na yandi. (2 Bant. 21:1-9, 19-26) Nsoba mosi ya nene kusalamaka na luyalu ya ntotila ya Yuda yina kuyalaka na nima. Ntotila Yoziasi kusosaka Yehowa. Na mvula ya 18 ya luyalu na yandi, Yoziasi kukatulaka lusambu ya biteki na bwala. Ziku dyambu yina kusepedisaka bibuti ya Yeremia; Nzambi kupesaka mwana na bo mukumba na nsungi ya luyalu ya Yoziasi.​—2 Bant. 34:3-8.

Sambu na nki nge fwete tula dikebi na mukanda ya Yeremia mpi ya Mawa?

NZAMBI MEPONA KINATI-NDINGA

 8. Nzambi kupesaka Yeremia mukumba ya kuvanda nani, mpi nki yandi salaka?

⁸ Beto mezaba ve mvula ya Yeremia ntangu Nzambi kusongaka yandi nde: “Mono solaka nge na kuvanda profete na mono sambu na kutubaka mambu na mono na bantu yonso.” Mbala yankaka kubikalaka fyoti nde yandi lungisa bamvula 25, mvula yina nganga-Nzambi lendaka kuyantika kitini ya ntete ya kisalu na yandi. (Kut. 8:24) Ata mpidina, Yeremia vutulaka nde: “A Mfumu, mono zaba kutuba ve, mono kele ka mono mwana.” (Yer. 1:6) Yandi vandaka na keti-keti, mbala yankaka yandi vandaka kuyindula nde yandi vandaka leki mingi to yandi fwanaka ve na kubaka mukumba ya nene ya kiprofete mpi ya kutuba na meso ya bantu, dyambu yina bo vandaka kulomba nde profete kulungisa.

9, 10. Mambu kuvandaka nki mutindu ntangu Yeremia kuyantikaka kisalu na yandi, kansi sambu na nki, na nima ya ntangu, yo monanaka nde mukumba na yandi kuvandaka mpasi?

⁹ Nzambi kupesaka Yeremia mukumba na ntangu yina Ntotila Yoziasi vandaka kukatula lusambu ya luvunu mpi kunata lusambu ya kyeleka na ntwala. Kansi, kuwakana kuvandaka ya mbote na kati ya Yeremia ti Yoziasi, yo vandaka mpenza ntangu ya mbote sambu na profete ya kyeleka. Sofonia ti Nahumi kusalaka mpi na Yuda na luyantiku ya luyalu ya Yoziasi.b Hulda, profete ya nkento, kusalaka mpi na ntangu yina, kansi yandi bikulaka bantangu ya mbi ya kekwisa na ntwala. Mpi Yeremia kuvandaka na luzingu ntangu mambu yango kusalamaka. (2 Bant. 22:14) Ya kyeleka, bantangu yankaka, banduku bonso Ebedi-Meleki mpi Baruki kugulusaka Yeremia na lufwa to kutaninaka yandi na ntwala ya bambeni yina zolaka kusala yandi mbi.

¹⁰ Inki mutindu nge zolaka kudiwa kana Nzambi kutubaka nde yandi mepesa nge mukumba ya sipesiali bonso profete sambu na kuzabisa nsangu mosi ya ngolo? (Tanga Yeremia 1:10.) Beto tadila mbandu mosi ya mambu yina yo lombaka nde Yeremia kuzabisa. Na mvu 609 N.T.B., basoda ya Babilone vandaka kukwenda na Yeruzalemi. Ntotila Sedesiasi kuzolaka nde Nzambi kupesa yandi nsangu ya mbote na nzila ya Yeremia. Kansi, Nzambi kuvandaka ve ti nsangu ya mutindu yina sambu na ntotila.​—Tanga Yeremia 21:4-7, 10.

MUNTU BONSO BETO

11. Sambu na nki yo lenda vanda nde Yeremia kumonaka mpasi na kulungisa mukumba na yandi, kansi nki mutindu yandi bakaka kivuvu?

¹¹ Yindula nde beto fwete zabisa bandola mpi bamfundusu ya ngolo na bantotila ya mbi, banganga-Nzambi ya mbi, mpi baprofete ya luvunu. Yo lombaka nde Yeremia kusala mutindu yina. Kansi Nzambi tasadisa beto mutindu yandi sadisaka Yeremia. (Yer. 1:​7-9) Nzambi kumonisaka nde yandi vandaka kutudila leke Yeremia ntima, yandi pesaka yandi kikesa na bangogo yai: “Bantu yonso na ntoto yai ya Yuda, ata bantotila ata bambuta ata banganga-Nzambi, bo ta menga nge. Kansi bubu mono ke pesa nge ngolo na kutelamaka na ntwala na bo; nge ta vandaka ngolo mingi bonso bwala yina kele ngolo mingi, bonso dikunzi to kibaka ya bibende. Bo ta nwanisa nge kansi bo ta kuka ve kubedisa nge, sambu mono muntu ta vandaka na nge na kusadisa nge. Mono Mfumu Nzambi muntu me tuba.”​—Yer. 1:18, 19.

12. Sambu na nki bikuma beto lenda bakisa mawi ya Yeremia?

¹² Beto fwete tadila ve Yeremia bonso muntu mosi ya keyitukisa. Yandi vandaka muntu bonso beto. Dyaka, yo kele mbote na kuzaba nde ata Yeremia zingaka na nsungi yankaka, yandi kutanaka ti mambu yina mefwanana ti yina beto kekutanaka na yo. Beto kekutanaka ti bantu ya mutindu na mutindu na luzingu na beto ya konso kilumbu mpi na bisalu ya dibundu, kaka mutindu Yeremia vandaka kukutana ti bantu yina kuvandaka na nzyunga na yandi. Mambu yai yonso kemonisa mambu yina beto lenda longuka na Yeremia, yina, bonso profete Elia, kuvandaka “muntu bonso beto.” (Yak. 5:17) Beto tadila mwa bambandu ya mambu yina beto lenda longuka na Yeremia.

13, 14. Sambu na nki Bakristu yankaka lenda kutana ti mambu ya mefwanana ti yina Pashure kusalaka Yeremia mutindu yo kemonana na lutiti 10?

¹³ Na nsungi ya bamvula, keti nge mekutanaka ve ti mambu ya mbote mpi ya mbi? Yo vandaka mpi mutindu mosi sambu na Yeremia. Kilumbu mosi, Pashure, nganga-Nzambi mosi ya lukumu, kunwanisaka Yeremia mpi kutulaka yandi na dibaya mosi ya bo tobulaka matobo. Bo kangisaka makulu, maboko, mpi nkingu na yandi na kati ya dibaya yina banda bangunga mingi, mpi yo salaka nde yandi vanda ya kukondama. Katula mpasi yina, mbala yankaka yo lombaka nde yandi kanga-ntima na mutindu bambeni vandaka kuseka yandi. Keti nge keyindula nde nge lendaka kukanga​-ntima na kuvwenza yina ya mbi, ata nkutu kunyokwama na nitu?​—Yer. 20:1-4.

¹⁴ Na kutadila mambu yonso yina Yeremia kukutanaka na yo, beto lenda bakisa sambu na nki yandi tubaka nde: “Nzambi kusinga kilumbu ya mono butukaka. . . . Sambu na nki mono butukaka? Kaka sambu na kumona mpasi ti mawa ti kufwa lufwa mosi ya nsoni?” (Yer. 20:14-18) Yo kele pwelele nde Yeremia kubakisaka kana kulemba na mabanza ketendula inki. Keti nge melembaka ntete ve nitu na mpila nde nge kekudibakaka dyaka ve na valere, tanga mpi mambu ya nge kesalaka, to nkutu nge kemona dyaka ve mfunu ya kulanda na kukwenda na ntwala? Kubakisa mbote-mbote mambu yina Yeremia kukutanaka na yo mpi mutindu yo sukaka lenda sadisa bantu yonso yina mekudiwaka mutindu yina.

Inki keyitukisa nge na mukumba yina Yehowa kupesaka Yeremia? Sambu na nki nge lenda bakisa mawi ya Yeremia?

15. Sambu na nki beto lenda baka mambote kana beto tadila bansoba ya mawi yina Yeremia kukutanaka na yo?

¹⁵ Profete kutubaka bangogo ya kemonisa kukonda kivuvu, yina beto ketanga na Yeremia 20:14-18, mbala mosi na nima ya kutubila kuyimbila Yehowa mpi kukumisa yandi. (Tanga Yeremia 20:12, 13.) Na yina metala nge, keti bantangu yankaka nge memonaka bansoba ya kintulumukina na mawi na nge? Nge vandaka na kyese mingi, mpi na nima mawi na nge kusobaka mpi nge lembaka nitu. Yo kele kyeleka nde beto yonso lenda baka mambote kana beto tadila mambu yina Yeremia kukutanaka na yo. Yo kele pwelele nde yandi vandaka ti mawi yina muntu yonso kevandaka na yo, mawi yina beto mpi kele ti yo. Yo yina, ntembe kele ve nde beto lenda baka mambote mingi kana beto tadila bisalu mpi mawi ya muntu yai ya Ngangi sadilaka mingi mpenza bonso kinati​-ndinga.​—2 Bans. 36:12, 21, 22; Esd. 1:1.

16. Luzingu ya dibuta ya Yeremia lenda vanda mfunu sambu na banani?

¹⁶ Kikuma yankaka ya kesala nde bantu yankaka kubakisa mawi ya Yeremia kele luzingu na yandi ya dibuta. Yo vandaka ya nki mutindu? Nzambi pesaka Yeremia ntuma mosi ya kuswaswana to mbala yankaka ya mpasi: Kukwela ve. (Tanga Yeremia 16:2.) Sambu na nki Yehowa kuzabisaka Yeremia mutindu yina, mpi nki bupusi dyambu yina kuvandaka na yo na luzingu na yandi? Inki kima bampangi-babakala ti ya bankento yina mekwelaka ve, yo vanda na luzolo na bo mosi to sambu na bikuma yankaka, lenda longuka na disolo yai? Na kutuba ya kyeleka, keti kele ti kima yina Bambangi ya mekwelaka fwete tadila na mambu yina Nzambi kuzabisaka Yeremia? Ebuna inki beto lenda tuba sambu na bankwelani yina kele ve ti “bana”? Inki mutindu disolo ya Yeremia lenda sadisa nge?

17. Bangogo ya profete yina kele na Yeremia 38:20 lenda pusa beto na kuyindula na nki?

¹⁷ Yo kebenda dikebi na kumona nde na ntangu mosi buna Yeremia kusyamisaka ntotila ya Yuda yina vandaka kuyala nde: “Bo ta pesa nge ve na maboko na bo. Pardo, landa mambu ya Mfumu Nzambi mutindu mono me songa nge; mpidina nge ta mona mambote, bo ta fwa nge ve.” (Yer. 38:20) Disolo yai kepesa beto lutwadisu ya mbote na yina metala bangwisana na beto ti bankaka. Yo ketadila mpi bangwisana na beto ti bantu yina meyantika ntete ve kutambula na banzila ya Yehowa kansi yina beto lenda kuka na kusadisa. Dyaka, mambu yina Yeremia kusalaka sambu na bantu yina vandaka kulemfukila Nzambi kele mbandu ya mbote sambu na beto bubu yai. Ee, beto lenda longuka mambu mingi na Yeremia.

INKI NGE LENDA BAKA NA MUKANDA YAI?

18, 19. Inki mwa bametode beto lenda sadila sambu na kulonguka mukanda ya Yeremia mpi ya Mawa?

¹⁸ Mukanda yai tasadisa nge na kutadila mukanda ya Yeremia ti ya Mawa mpi na kulonguka na mikanda yango. Inki mutindu? Na nsadisa ya mpeve ya Nzambi, ntumwa Polo kusonikaka nde: “Bo sonikaka Mukanda ya Nzambi yonso na ngolo na yandi; mambu yonso kele na kati yo kele mfunu sambu na kulonga bantu mambu ya kieleka, sambu na kusungika bifu yina kele na mambu ya bantu ke longuka, sambu na kubongisa bantu, ti sambu na kulonga bantu na kuzinga luzingu mosi ya kinzambi.” (2 Tim. 3:16) Mambu yai ketadila mpi mikanda zole ya beto mekatuka kutubila.

¹⁹ Ya kyeleka, beto lenda baka mambote na mukanda ya Yeremia mpi ya Mawa na mitindu mingi ya kuswaswana. Mu mbandu, muntu mosi lenda longuka verse mosi mosi ya mikanda yina yonso zole, sambu na kusosa kubakisa bansangu ya kisina mpi ntendula ya konso verse. To muntu yankaka lenda tula dikebi na kufwanisa mambu ya kyeleka​—kufwanisa bantu mpi mambu yina bo ketubila na mukanda ya Yeremia mpi ya Mawa ti mambu ya mutindu mosi ya kesalama na bilumbu na beto. (Fwanisa ti Yeremia 24:6, 7; 1 Korinto 3:6.) Metode yankaka lenda vanda ya kulonguka luzingu ya bantu mpi mambu yina mikanda yai yonso zole ketendulaka. (Yer. 39:​1-9) Ya kyeleka, na kiteso mosi buna, mwa bansangu ya mutindu yai kele mfunu sambu kulonguka ya mukanda ya Yeremia mpi ya Mawa kunatila beto mambote. Yo yina, Kapu ya 2, “Kusala na ‘Kitini ya Nsuka ya Bilumbu,’” tasadisa beto na kubaka ngindu ya kimvuka ya nsungi yina Yeremia kuzingaka mpi nki mutindu Nzambi kutwadisaka mambu.

20. Na buku yai, inki mutindu beto tatadila mukanda ya Yeremia mpi ya Mawa?

²⁰ Kansi kima ya kuluta mfunu yina buku yai ketuba kele ya kuswaswana. Beto tatadila mukanda ya Yeremia mpi ya Mawa bonso dikabu ya mekatuka na Nzambi sambu na kusadisa beto na kuzinga bonso Bakristu bubu yai. (Tito 2:12) Beto tabakisa dyaka mingi nde mikanda yai zole kele ti mambu mingi yina kele “mfunu sambu na kulonga.” Yo kepesa bandongisila mpi bambandu ya mefwana na kusadila, yina lenda sadisa beto na kuvanda bantu ya mefwana mpi ya mekuka na ntangu beto kenwana ti bampasi ya luzingu. Mambu yai kele ya kyeleka, yo vanda beto mekwelaka to ve, ata beto kele bankuluntu, bapasudi​-nzila, bantu ya kedisaka mabuta, bamama ya nzo, to bana ya nzo-nkanda. Konso muntu na kati na beto tamona nde mikanda yai zole ya mepemamaka kele lusadisu ya mekatuka na Nzambi sambu na kuvanda “na mpila ya mbote ya kusala konso kisalu ya mbote”​—2 Tim. 3:17.

21. Sambu na nki nge kekinga mpenza manaka ya kulonguka yina kekwisa?

²¹ Ntangu nge ketadila konso kapu ya buku yai, sosa mambu yina nge lenda sadila. Ntembe kele ve nde mukanda ya Yeremia mpi ya Mawa tamonisa mfunu ya mambu yai Polo kusonikaka: “Mambu yonso ya bo sonikaka na Mukanda ya Nzambi, bo sonikaka yo sambu na kulonga beto na mpila nde beto kukanga ntima, beto kuvanda na kikesa na kuvingila mambu yina ya Nzambi silaka beto.”​—Roma 15:4.

Na kutadila luzingu na nge ya konso kilumbu, nki dilongi nge lenda baka na kulonguka ya mukanda ya Yeremia mpi ya Mawa?

[Banoti na nsi ya lutiti]