Beno Sosa Yehowa, Muntu ya Ketalaka Ntima
“Beno [sosa] mono, ebuna beno ta zinga.”—AMOSI 5:4.
1, 2. Ntangu Masonuku ketubaka nde Yehowa “ke talaka ntima,” yo ketendula inki?
YEHOWA NZAMBI kutubilaka profete Samuele nde: “Muntu ke talaka yina ke monika na meso, kansi Mfumu Nzambi ke talaka ntima.” (1 Samuele 16:7) Inki mutindu Yehowa “ke talaka ntima”?
2 Na Masonuku, bo kesadilaka mbala mingi ntima na mutindu mosi ya kifwani sambu na kumonisa kimuntu ya kati ya muntu, disongidila bampusa na yandi, bangindu na yandi, mawi na yandi, mpi mambu ya yandi kezolaka. Yo yina, ntangu Biblia ketuba nde Nzambi ketalaka ntima, yo ketendula nde yandi ketalaka ve kimuntu ya nganda kansi mutindu muntu kele na kati.
Nzambi Ketala Izraele
3, 4. Na kutadila Amosi 6:4-6, luzingu kuvandaka nki mutindu na kimfumu ya bikanda kumi ya Izraele?
3 Ntangu Muntu yina ketalaka ntima kutalaka bantu ya kimfumu ya bikanda kumi ya Izraele na bilumbu ya Amosi, inki Yandi monaka? Amosi 6:4-6 ketubila bantu yina vandaka ‘kulala na bambeto ya kusala na meno ya nzyoku mpi kuvanda na badivan na bo.’ Bo vandaka “kudia bana-bangombe ya mafuta ti bana-mameme ya kitoko.” Bantu ya mutindu yina vandaka “kuyidika bisadilu sambu na kuyimbila bankunga mpi kunwa malafu na makopa ya nene.”—NW.
4 Kana nge tanga yo na mbala ya ntete, verse yai lenda monisa nde yo ketubila luzingu mosi ya kitoko mpenza. Na banzo na bo ya kitoko mpi ya kufuluka na bima ya ntalu mingi, bamvwama vandaka kudya madya ya kitoko mingi mpi vandaka kunwa ti kusepela na miziki ya kitoko ya bo vandaka kubula na bisadilu ya kuluta kitoko. Bo vandaka mpi na “bambeto ya kusala na meno ya nzyoku.” Bantu ya kesengumunaka bima na nsi ya ntoto mesengumunaka bima ya kusala mbote-mbote na meno ya banzyoku na Samaria, ntu-mbanza ya kimfumu ya Izraele. (1 Bantotila 10:22) Yo fwete vanda nde na zulu ya bima mingi ya nzo ti na zulu ya mabaya ya bibaka ya nzo bo vandaka kutula meno ya nzyoku.
5. Sambu na nki Nzambi kusepelaka ve ti bantu ya Izraele na bilumbu ya Amosi?
5 Keti Yehowa Nzambi vandaka kumona mbi sambu bantu ya Izraele vandaka kuzinga luzingu mosi ya mbote, kudya madya ya ntomo, kunwa vinu ya kitoko, mpi kuwidikila miziki ya kitoko? Ata fyoti ve. Na kutuba ya mbote, yandi kepesaka bantu bima mingi yina kepesaka bo kyese. (1 Timoteo 6:17) Kima vandaka kupesa Yehowa mpasi, kuvandaka bampusa ya mbi ya bantu yango, ntima ya mbi na bo, nkadilu ya kukonda luzitu na Nzambi, mpi kukonda zola na bampangi na bo bantu ya Izraele.
6. Bantu ya Izraele ya ntangu ya Amosi kuvandaka ti luzingu ya kimpeve ya nki mutindu?
6 Bantu yina vandaka ‘kuvanda na badivan na bo, kudia bana-mameme ya kitoko, kunwa malafu, mpi kuyidika bisadilu ya kuyimbila bankunga,’ kuyitukaka. Bo yulaka bantu yina nde: Keti “beno ke yindulaka nde kilumbu ya mawa kele ntama”? Yo lombaka nde bo vanda na mawa mingi sambu na luzingu yina bantu kuvandaka na yo na Izraele, kansi bo ‘vandaka kumona mawa ve na kufwa yina ya bana ya Yozefi vandaka kufwa.’ (Amosi 6:3-6) Ata dikanda yai kuvandaka ti kimvwama ya kinsuni, Nzambi kumonaka nde Yozefi, to Izraele, kuvandaka ve na kimpeve ya mbote. Ata mpidina, bantu vandaka kusala bisalu na bo kukonda kutula ata susi fyoti. Bubu yai, bantu mingi kevandaka na kikalulu ya mutindu mosi. Bo lenda ndima nde beto kezinga na ntangu ya mpasi, kansi kana bo mosi kemona ve mpasi yango, bo kevandaka ve na susi sambu na mpasi yina bantu yankaka kemonaka mpi bo ketulaka ve dikebi na mambu ya kimpeve.
Izraele, Dikanda Mosi ya Ke na Kubeba
7. Inki mambu zolaka kusalama kana bantu ya Izraele kulandaka ve balukebisu ya Nzambi?
7 Mukanda ya Amosi ketubila dikanda mosi ya ke na kubeba na bangogo mosi ya kesimba ntima, ata yo kemonana na meso nde yo kele ti kimvwama. Sambu bantu kulandaka ve balukebisu ya Nzambi mpi kuyidikaka ve mabanza na bo, Yehowa zolaka kutanina bo dyaka ve na bambeni na bo. Bantu ya Asiria zolaka kukwisa kukatula bo na ngolo na bambeto na bo ya meno ya nzyoku mpi kunata bo na ngolo na kimpika. Bo zolaka kuvanda dyaka ve na luzingu ya mbote!
8. Inki mutindu Izraele kukumaka ti luzingu mosi ya kimpeve ya mbi?
8 Inki mutindu dikanda ya Izraele kukumaka na luzingu ya mutindu yina? Mambu yonso kuyantikaka na mvu 997 ya N.T.B., ntangu Yeroboami kuyingaka tata na yandi Ntotila Salomo mpi bikanda kumi ya Izraele kukabwanaka ti bikanda ya Yuda mpi ya Benyamini. Ntotila ya ntete ya kimfumu ya bikanda kumi ya Izraele vandaka Yeroboami ya ntete, “mwana ya Nebati.” (1 Bantotila 11:26) Yeroboami kundimisaka bantu ya kimfumu na yandi nde kukwenda na Yeruzalemi sambu na kusambila Yehowa vandaka kima mosi ya mpasi mingi kibeni sambu na bo. Kansi, yandi vandaka kutula ve susi ya kyeleka ata fyoti sambu na mambote na bo. Kansi, susi na yandi kuvandaka ya kutanina mambote na yandi mosi. (1 Bantotila 12:26) Yeroboami vandaka kuwa boma nde kana bantu ya Izraele kulanda na kukwenda na tempelo na Yeruzalemi konso mvula sambu na kukumisa Yehowa, nsukansuka bo zolaka kuyantika na kulemfukila kimfumu ya Yuda. Sambu na kukanga bo nzila, Yeroboami kutedimisaka biteki ya bana-bangombe zole ya wolo, mosi na Dani, yankaka na Betele. Yo yina lusambu ya mwana-ngombe kukumaka dibundu ya Leta na kimfumu ya Izraele.—2 Bansangu 11:13-15.
9, 10. (a) Inki bankinsi ya lusambu Ntotila Yeroboami ya ntete kutulaka? (b) Inki mutindu Nzambi vandaka kutadila bankinsi yina bantu ya Izraele vandaka kusala na bilumbu ya Ntotila Yeroboami ya zole?
9 Yeroboami kumekaka na kusala na mpila nde dibundu ya mpa kumonana nde yo vandaka dibundu mosi ya kyeleka. Yandi tulaka bankinsi yina kufwananaka na bankinsi yina vandaka kusalama na Yeruzalemi. Na 1 Bantotila 12:32, beto ketanga nde: “Yandi tulaka mpi kilumbu ya kumi na tanu ya konso ngonda ya nana kilumbu ya nkinsi sambu na bantu yonso ya Israele, bonso Nkinsi ya Bisasa ya bo vandaka kusala na Yuda. . . . Yandi kwendaka na bwala Betele na kusala nkinsi ti bantu ya Israele.”
10 Yehowa kundimaka ve ata fyoti bankinsi yina ya lusambu ya luvunu. Ya kyeleka, yandi monisaka dibanza na yandi pwelele na nzila ya Amosi na nima bamvula kuluta nkama mosi, na nsungi ya luyalu ya Yeroboami ya zole yina kukumaka ntotila ya kimfumu ya bikanda kumi ya Izraele penepene ya mvu 844 ya N.T.B. (Amosi 1:1) Na kutadila Amosi 5:21-24, Nzambi kutubaka nde: “Mono ke zola ve bankinsi na beno ti bisambu na beno, mono ke zola yo ve ata fioti! Bambisi ya kuyoka ya mvimba ti makabu ya bima ya bilanga ya beno ke natilaka mono, mono ke mona yo kiese ve; ata bambisi ya mafuta ya beno ke pesaka mono makabu, mono ke tala yo ve. Beno katula makelele ya bankunga na beno awa na mono, mono ke zola mpi ve kuwa bagitare na beno. Kansi mbote bantu yina ke zengaka makambu bo zenga yo na mbote yonso; masonga kubasika bonso masa ke kulumuka mingi, bonso masa ya nto yina ke yumaka ve.”
Mambu Yina Mefwanana na Bilumbu na Beto
11, 12. Inki mambu ya kufwanana kemonana na kati ya lusambu ya bantu ya Izraele ya ntama ti yina kemonana na Kikristu?
11 Yo ke pwelele nde, Yehowa kutalaka bantima ya bantu ya Izraele yina vandaka kusala bankinsi, mpi yandi buyaka bankinsi yango ti makabu na bo. Mutindu mosi bubu yai, Nzambi kebuyaka bankinsi ya mimpani yina kesalamaka na Kikristu, mu mbandu nkinsi ya Lubutuku ti Pake ya Lufutumuku. Sambu na bansambidi ya Yehowa, kuwakana lenda vanda ve ata fyoti na kati ya lunungu ti kufwa nsiku, mpi na kati ya mwini ti mpimpa.—2 Korinto 6:14-16.
12 Mambu yankaka ya kufwanana kemonana na kati ya lusambu ya mwana-ngombe yina bantu ya Izraele vandaka kusala ti yina kemonana na Kikristu. Ata Bakristu ya zina mpamba kendimaka kyeleka ya Ndinga ya Nzambi, lusambu ya Kikristu yo mosi kesadisaka ve bantu na kusambila Nzambi na zola ya kyeleka. Kana Kikristu vandaka kusala yo sambu na zola ya kyeleka, Kikristu zolaka kulomba bantu na kusambila Yehowa kaka na “mpeve ti na kyeleka” sambu Yehowa kesepelaka na lusambu ya mutindu yina. (Yoane 4:24, NW) Dyaka, Kikristu kepesaka ve nzila nde “masonga kubasika bonso masa ke kulumuka mingi, bonso masa ya nto yina ke yumaka ve.” Kansi, Kikristu kezitisaka ve ata fyoti minsiku ya Nzambi ya bikalulu ya mbote. Yo kekangaka meso na pite mpi masumu yankaka ya nene. Yo kendimaka nkutu kusambula makwela ya babakala ti babakala!
“Beno Zola Mambu ya Mbote”
13. Sambu na nki beto fwete lemfuka na mambu yina Amosi 5:15 ketuba?
13 Na bantu yonso yina kezola kusambila Yehowa na mutindu mosi ya mbote, yandi ketuba nde: “Beno [yina, NW] mambu ya mbi, kansi beno zola mambu ya mbote.” (Amosi 5:15) Zola ti kuyina kele mawi ya ngolo yina kekatukaka na ntima ya kifwani. Sambu ntima mefulukaka ti luvunu, beto fwete sala yonso yina beto lenda sambu na kutanina yo. (Bingana 4:23; Yeremia 17:9) Kana beto bika nde ntima na beto kuyedisa bampusa ya mbi, beto lenda kuma kuzola mambu ya mbi mpi kumenga mambu ya mbote. Kana beto kelungisa bampusa ya mutindu yina na kusalaka masumu, kikesa yina yonso tasala ve nde Nzambi kundima beto. Yo yina, beto samba na kulomba lusadisu na Nzambi sambu na ‘kuyina mambu ya mbi, mpi kuzola mambu ya mbote.’
14, 15. (a) Banani vandaka na kati ya bantu yina vandaka kusala mambu ya mbote na Izraele, kansi nki mutindu bantu yankaka vandaka kutadila bo? (b) Inki mutindu beto lenda syamisa bampangi yina kesalaka kisalu ya ntangu yonso bubu yai?
14 Kansi, bantu ya Izraele yonso ve vandaka kusala mambu ya mbi na meso ya Yehowa. Mu mbandu, Ozea mpi Amosi ‘vandaka kuzola mambu ya mbote,’ mpi bo salaka kisalu ya kiprofete na kwikama yonso. Bankaka kusalaka lusilu sambu na kukuma banazire. Na nsungi yonso ya bo salaka kisalu ya kinazire, bo vandaka kusadila ve bima yina bo salaka ti bambuma ya vinu, mingimingi malafu. (Kutanga 6:1-4) Inki mutindu bantu yankaka ya Izraele vandaka kutadila bantu yina kundimaka luzingu ya kuditambika mpi vandaka kusala mambu ya mbote? Mvutu ya ngyufula yai ya kepesa mpasi na ntima kemonisa kiteso dikanda ya Izraele kuvandaka ya kubeba na kimpeve. Amosi 2:12 ketuba nde: “Beno nwisaka banazire vinu, beno songaka baprofete nde: ‘Beno kutuba ve mambu ya Nzambi.’”
15 Na ntangu bo vandaka kumona mbandu ya kwikama ya Banazire ti ya baprofete, yo lombaka nde bantu yina ya Izraele kuwa nsoni, mpi kusoba bikalulu na bo. Kansi, na kukonda zola yonso bo vandaka kusosa kulembisa bantu yina ya kwikama nitu na mpila nde bo pesa ve Nzambi lukumu. Beto lenda longisila ve Bakristu yina kele bapasudi-nzila, bamisionere, bankengi-ntambudi, to bampangi yina kesalaka na Betele na kuyambula kisalu na bo ya ntangu yonso kaka sambu na kuvutukila luzingu yina bantu kemonaka nde yo yina luzingu ya mbote. Kansi, beto syamisa bo na kulanda kisalu ya mbote ya bo kesalaka!
16. Sambu na nki bantu ya Izraele vandaka na luzingu ya mbote na ntangu ya Moize kuluta na ntangu ya Amosi?
16 Ata bantu mingi ya Izraele kuvandaka ti kimvwama mingi ya kinsuni na ntangu ya Amosi, bo vandaka ‘bamvwama ve na meso ya Nzambi.’ (Luka 12:13-21) Na nsungi ya bamvula 40, bankaka na bo vandaka kudya kaka mana na ntoto ya zelo na zelo. Bo vandaka kusala ve bankinsi ya kudya bangombe to kulala na bumolo yonso na bambeto ya meno ya nzyoku. Kansi, Moize kutubilaka bo na masonga yonso nde: “Mfumu Nzambi, Nzambi na beno, me sakumunaka beno na mambu yonso ya beno vandaka kusala. . . . Yandi vandaka ti beno bamvula yai makumi iya (40), beno vandaka kuzwa konso kima ya beno vandaka na yo mfunu.” (Kulonga 2:7) Ya kyeleka, bantu ya Izraele kuvandaka ntangu yonso ti bima yina ya bo vandaka na yo mpenza mfunu na ntoto ya zelo na zelo. Kuluta dyaka, Yehowa vandaka kuzola bo, kutanina bo, mpi kusakumuna bo!
17. Sambu na nki Yehowa kunataka bantu ya Izraele ya ntama na Ntoto ya Lusilu?
17 Yehowa kuyibusaka bantu ya ntangu ya Amosi nde Yandi nataka bankaka na bo na Ntoto ya Lusilu, mpi yandi sadisaka bo na kufwa bambeni na bo yonso na ntoto yina. (Amosi 2:9, 10) Kansi, sambu na nki Nzambi kubasisaka bantu ya Izraele ya ntama na ntoto ya Ezipte mpi kunataka bo na ntoto ya lusilu? Keti yo vandaka sambu bo kwenda kuzinga luzingu mosi ya byese mpi bo buya Ngangi na bo? Ve! Yandi salaka mutindu yina sambu bo sambila yandi na kimpwanza yonso mpi bo vanda bunkete na kimpeve. Kansi bantu ya kimfumu ya bikanda kumi ya Izraele kuyinaka ve mambu ya mbi mpi kuzolaka ve mambu ya mbote. Kansi, bo vandaka kupesa lukumu na biteki ya kusalamaka na maboko ya bantu, kansi na Yehowa Nzambi ve. Yo vandaka mambu ya nsoni mpenza!
Yehowa Tapesa Ndola
18. Sambu na nki Yehowa mekatulaka beto na kimpika ya kimpeve?
18 Nzambi kukangaka ve meso na mambu ya nsoni yina bantu ya Izraele vandaka kusala. Yandi monisaka dibanza na yandi pwelele ntangu yandi tubaka nde: “Mono ta pesa beno ndola sambu na mbi yonso ya beno me sala.” (Amosi 3:2) Bangogo yai fwete nata beto na kuyindula mutindu beto mosi mekatukaka na kimpika ya Ezipte ya ntangu yai, disongidila, ngidika ya mbi ya bima ya ntangu yai. Yehowa mekatulaka beto ve na kimpika ya kimpeve sambu beto landa balukanu na beto ya bwimi. Kansi, yandi mesalaka yo na mpila nde beto kuma na kimpwanza ya kupesa yandi lukumu na masonga yonso mpi kupesa yandi lusambu ya bunkete. Konso muntu na kati na beto tasamba na ntwala ya Nzambi sambu na mutindu yandi kesadilaka kimpwanza yina Nzambi mepesaka beto.—Roma 14:12.
19. Na kutadila Amosi 4:4, 5, inki mambu bantu mingi ya Izraele kumaka kuzola?
19 Kansi, yo kele mawa na kumona nde, bantu mingi ya Izraele kutulaka ve dikebi na nsangu ya ngolo yina Amosi kuzabisaka. Profete Amosi kumonisaka ntima na bo ya kubeba na kimpeve na bangogo yai kele na Amosi 4:4, 5 nde: “Beno bantu ya Israele; beno lemba ve na kwenda kusala masumu na kisika ya bisambu na bwala Betele! [Beno sala masumu mingi na Gilgale, NW] . . . Mutindu yo yina beno ke zolaka kusala.” Bantu ya Izraele kuyedisaka ve bampusa ya mbote. Bo taninaka ve bantima na bo. Yo yina, mingi na kati na bo kumaka kuzola mambu yina vandaka ya mbi mpi kumenga mambu yina vandaka ya mbote. Bansambidi yina ya ntu-ngolo ya mwana-ngombe kubalulaka ve ntima. Yehowa zolaka kupesa bo ndola, mpi bo zolaka kufwa na masumu na bo!
20. Inki mutindu bantu lenda zinga luzingu mosi ya kewakana ti mambu yina kele na Amosi 5:4?
20 Yo vandaka pete ve sambu na konso muntu yina vandaka kuzinga na Izraele na ntangu yina na kubikala ya kwikama na Yehowa. Mutindu Bakristu ya bubu yai, baleke ti bambuta, mezaba yo mbote, yo kevandaka mpasi na kukonda kusala mambu yina bantu yonso kesala. Kansi, zola ya bo vandaka na yo na Nzambi ti mpusa ya kusepedisa yandi kupusaka bantu ya Izraele yankaka na kusambila na lusambu ya kyeleka. Yehowa kulombaka bantu yango na kyese yonso na kusala mambu yina kele na Amosi 5:4: “Beno [sosa, NW] mono, ebuna beno ta zinga.” Mutindu mosi bubu yai, Nzambi kesongaka mawa na yandi na bantu yina kebalula ntima mpi kesosa yandi na mutindu bo kebaka nzayilu ya sikisiki ya Ndinga na yandi mpi kesala luzolo na yandi. Yo kele ve pete na kuzinga luzingu ya mutindu yina, kansi kusala yo kenataka na luzingu ya mvula na mvula. —Yoane 17:3.
Kimvwama na Kati ya Nzala ya Kimpeve
21. Nzala ya nki mutindu kekumina bantu yina kele ve na lusambu ya kyeleka?
21 Inki mambu vandaka kuvingila bantu yina kuvandaka ve na lusambu ya kyeleka? Nzala ya kuluta ngolo, nzala ya kimpeve! Yehowa Nkwa Kimfumu kutubaka nde: “Bilumbu kele ya mono ta tinda nzala na ntoto yai. Bantu ta vanda na nzala kansi nzala ya mampa ve, ya masa mpi ve; bo ta vanda na nzala ya kuwa nsangu na mono Mfumu Nzambi.” (Amosi 8:11) Kikristu kenyokwama na nzala ya kimpeve ya mutindu mosi. Kansi, bantu ya masonga yina kele na kati ya Kikristu lenda mona kimvwama ya kimpeve yina bansadi ya Nzambi kele na yo, mpi bo kekwisa kukota na organizasio ya Yehowa. Luswaswanu yina kele na kati ya mambu yina kesalama na kati ya Kikristu ti yina kesalama na kati ya Bakristu ya kyeleka kemonana pwelele na mambu yina Yehowa kutubaka: “[Tala!, NW] Bantu na mono ta dia, bo ta nwa, kansi beno, beno ta vanda na nzala; bo ta mona kiese, kansi beno, beno ta mona nsoni.”—Yezaya 65:13.
22. Sambu na nki beto kele na kikuma ya mbote ya kumona kyese?
22 Beto bantu ya kele bansadi ya Yehowa, keti beto kemonisaka mpenza ntonda sambu na madya ya kimpeve mpi balusakumunu ya beto kele na yo? Ntangu beto kelongukaka Biblia ti mikanda ya Bukristu, mpi ntangu beto kekwendaka na balukutakanu ya dibundu, ya nene, ti ya distrike, beto kewaka mpenza mpusa ya kutuba na ndinga ya ngolo sambu na kumonisa kyese yina beto kele na yo na ntima. Beto kele na kyese sambu beto kebakisaka pwelele Ndinga ya Nzambi ti mbikudulu ya Amosi yina bo sonikaka na ngolo ya Nzambi.
23. Inki mambote bantu yina kepesaka Nzambi lukumu kebakaka?
23 Mbikudulu ya Amosi kele ti nsangu mosi ya kivuvu sambu na bantu yonso yina kezolaka Nzambi mpi kezolaka kupesa yandi lukumu. Ata beto kezinga na mpasi ya mbongo ya nki mutindu bubu yai to kenwana ti mimekamu ya nki mutindu na inza yai ya mefuluka ti mavwanga, beto bantu ya kezolaka Nzambi, beto kele na balusakumunu yina Nzambi kepesaka beto mpi beto kele na madya ya kimpeve ya kuluta mbote. (Bingana 10:22; Matayo 24:45-47) Yo yina, lukumu yonso kekwenda na Nzambi, Muntu ya kepesaka beto bima yonso sambu na mambote na beto. Yo yina, bika beto baka lukanu ya kupesa yandi lukumu ya masonga kimakulu. Yo tavanda dibaku mosi ya kyese kana beto kesosa Yehowa, Muntu ya ketalaka ntima.
Inki Mvutu Nge Tapesa?
• Inki mambu vandaka kusalama na Izraele na ntangu ya Amosi?
• Mambu yina vandaka kusalama na kimfumu ya bikanda kumi ya Izraele mefwanana ti nki mambu bubu yai?
• Inki nzala ya kele bubu yai yina Biblia kutubilaka dezia, kansi banani kenyokwama ve na nzala yango?
[Bifwanisu ya kele na lutiti 17]
Bantu mingi ya Izraele vandaka ti bima mingi ya ntalu mpi luzingu mosi ya byese kansi bo vandaka ve bamvwama na kimpeve
[Kifwanisu ya kele na lutiti 18]
Syamisa bampangi ya kesalaka kisalu ya ntangu yonso na kulanda kisalu na bo ya mbote
[Bifwanisu ya kele na lutiti 21]
Nzala ya kimpeve kele ve na kati ya bansadi ya kyese ya Yehowa