Bansadi ya Yehowa Kele na Kivuvu ya Kyeleka
“Bantu ya Israele yina ta bikala bo ta vandila bantu mingi ya nsi-ntoto bonso malulu ya Mfumu Nzambi me tinda, . . . bo ke tulaka ntima . . . na bantu ve.”—MISHE 5:6.
1. Inki mutindu Izraele ya kimpeve kele nto yina kepesaka kikesa?
YEHOWA kele Ngangi ya nene ya mvula mpi malulu. Yo kele mfunu ve na kutula kivuvu nde bantu lenda pesa beto malulu to mvula. Profete Mishe kusonikaka nde: “Bantu ya Israele yina ta bikala bo ta vandila bantu mingi ya nsi-ntoto bonso malulu ya Mfumu Nzambi me tinda, to bonso mvula ke nokila matiti. Bo ke vingila ve nde bantu kusadisa bo, bo ke tulaka ntima mpi na bantu ve.” (Mishe 5:6) Bubu yai, banani kele “Bantu ya Israele yina ta bikala”? Bantu yango kele Izraele ya kimpeve, to “Israele ya Nzambi” yina mebikalaka. (Galatia 6:16) Bo kepesaka kikesa na “bantu mingi” ya nsi-ntoto bonso “malulu ya Mfumu Nzambi me tinda” mpi “bonso mvula ke nokila matiti.” Ya kyeleka, bubu yai bapakulami kele lusakumunu yina Nzambi mepesaka na bantu. Sambu bo kele bansamuni ya Kimfumu, Yehowa kesadilaka bo na kupesa bantu nsangu na yandi ya kivuvu ya kyeleka.
2. Sambu na nki beto kele na kivuvu ya kyeleka ata beto kezinga na inza yai ya mavwanga?
2 Yo kele dyambu ya kuyituka ve na kumona nde inza yai mekonda kivuvu ya kyeleka. Mavwanga ya politiki, kubeba ya bikalulu ya mbote, kufwa bantu, mpasi ya mbongo, terorizme, bamvita kele mambu ya beto kemona na inza yai ya Satana Dyabulu keyala. (1 Yoane 5:19) Bantu mingi kele ti boma sambu na mambu yina lenda salama na bilumbu kekwisa. Kansi, beto bantu kesambilaka Yehowa, beto kele na boma ve, sambu beto kele na kivuvu sambu na bilumbu yina kekwisa. Yo kele kivuvu ya kyeleka sambu yo mekatuka na Ndinga ya Nzambi. Beto kekwikilaka na Yehowa ti na Ndinga na yandi sambu mambu yina yandi ketubaka kelunganaka kaka.
3. (a) Sambu na nki Yehowa zolaka kupesa ndola na Izraele ti Yuda? (b) Sambu na nki mambu ya Mishe kutubaka kelungana bubu yai?
3 Mbikudulu ya Mishe, yina kele ya kupemama na Nzambi, kepesa beto ngolo ya kutambula na zina ya Yehowa mpi yo kele fondasio kesimba kivuvu na beto ya kyeleka. Na mvu-nkama ya nana ya N.T.B., ntangu Mishe kutubilaka mbikudulu yai, bantu yina kusalaka kuwakana ti Nzambi vandaka ya kukabwana na makanda zole, Izraele ti Yuda, ebuna makanda yai yonso zole vandaka kuzitisa ve kuwakana ya bo salaka ti Nzambi. Yo butaka kubeba ya bikalulu ya mbote, apostazi, ti mpusa ya ngolo ya bima ya kinsuni. Yo yina, Yehowa kukebisaka bo nde yandi tapesa bo ndola. Na kutuba ya mbote, lukebisu yai Nzambi vandaka kupesa yo na bantu yina kuzingaka na ntangu ya Mishe. Kansi, sambu mambu ya kesalama na bilumbu na beto kele mpenza bonso yina kulutaka na ntangu ya Mishe, mambu ya yandi tubaka ketadila mpi bilumbu yai. Beto tabakisa yo mbotembote na ntangu beto tatadila bangindu ya mfunu yina kele na bakapu nsambwadi ya mukanda ya Mishe.
Mambu Yina Mukanda ya Mishe Ketubila na Bunkufi
4. Inki nsangu kele na Mishe kapu 1 tii na 3?
4 Ntete, bika beto tadila na bunkufi mambu yina kele na mukanda ya Mishe. Na Kapu ya 1, Yehowa kemonisa kukolama ya Izraele ti Yuda. Sambu na kukolama na bo, bantu ya Izraele tafwa mpi ndola ya Yuda takuma penepene mpenza ti Yeruzalemi. Kapu ya 2 kemonisa nde bamvwama ti bamfumu vandaka kunyokula bantu yina vandaka ya kulemba mpi ya kukonda muntu ya kusadisa bo. Kansi, yo kemonisa mpi lusilu ya Nzambi kepesa. Nzambi tavukisa bantu na yandi na bumosi. Kapu ya 3 ketubila ndola yina Yehowa kanaka kupesa bamfumu ya makanda ti baprofete yina vandaka kuzitisa ve nsiku. Bamfumu kezenga ve makambu na nzila ya mbote, mpi baprofete keta luvunu. Ata mpidina, mpeve ya Yehowa mepesa Mishe ngolo na nzila ya mpeve santu sambu na kuzabisa bantu nde Yehowa kekwisa kusambisa bo.
5. Inki mambu ya mfunu kele na Mishe kapu ya 4 ti ya 5?
5 Kapu ya 4 kemonisa na ntwala nde na kitini ya nsuka ya bilumbu ya nsuka, makanda yonso takwisa na ngumba ya nda ya nzo ya Yehowa sambu yandi kulonga bo. Na ntwala nde dyambu yai kusalama, Yuda takwenda ntete na kimpika na Babilone, kansi na nima Yehowa takatula yandi na kimpika. Kapu ya 5 kemonisa nde Mesia tabutuka na Betelemi ya Yuda. Yandi tatwadisa bantu na yandi mpi yandi takatula bo na luyalu ya makanda yina kemonisaka bo mpasi.
6, 7. Inki mambu mbikudulu ya Mishe ketuba na kapu ya 6 ti ya 7?
6 Mishe kapu ya 6 kemonisa mambu yina Yehowa kefunda bantu na yandi bonso nde yandi kesala yo na tribinale. Inki Yehowa mesala sambu bo kolama na yandi? Ata kima mosi ve. Na kutuba ya mbote, mambu yina yandi kelombaka bantu kevandaka mpasi ve na kuzitisa. Yandi kezolaka nde bantu yina kesambilaka yandi kumonisa masonga ti bumbote mpi kutambula ti yandi na mutindu mosi ya kukonda lulendo. Na kisika ya kusala mutindu yina, bantu ya Izraele ti ya Yuda vandaka kukolama, yo yina bo tabaka ndola ya kukolama na bo.
7 Na kapu ya nsuka ya mbikudulu na yandi, Mishe ketubila mambi ya bantu ya ntangu na yandi kesala. Kansi, yandi kelemba nitu ve, sambu yandi kele na lukanu ya “kuvingila” (NW) Yehowa. (Mishe 7:7) Mukanda yai kesuka ti bangogo yina kemonisa nde yandi ketula ntima nde Yehowa tawila bantu na yandi mawa. Mambu ya kulutaka na ntangu ya ntama kemonisa nde kivuvu na yandi kulunganaka. Na mvu 537 ya N.T.B., ntangu ndola yina Yehowa kupesaka bantu na yandi kumanaka, na mawa na yandi, yandi vutulaka ndambu ya bantu yina kubikalaka na ntoto na bo.
8. Inki mutindu nge lenda tubila na bunkufi mambu yina kele na mukanda ya Mishe?
8 Yai kuvandaka mpenza nsangu ya mbote ya Yehowa kusongaka bantu na yandi na munoko ya Mishe! Mukanda yai ya Mishe kusonikaka na ngolo ya mpeve ya Nzambi kepesa bambandu ya kukebisa yina kemonisa mambu ya Nzambi kesalaka bantu yina ketubaka nde bo kesadilaka yandi kansi bo kekwikamaka ve na yandi. Yo ketubila mambu yina ke na kusalama na bilumbu na beto. Yo kepesa mpi ndongisila ya Nzambi yina ketadila mutindu beto fwete tambula na ntangu yai ya mpasi sambu kivuvu na beto kuvanda kaka ya ngolo.
Yehowa Nkwa Kimfumu Ketuba
9. Na kutadila Mishe 1:2, inki mambu Yehowa zolaka kusala?
9 Ntangu yai, bika beto tadila mukanda ya Mishe na bunda. Na Mishe 1:2 beto ketanga mutindu yai: “Beno bantu yonso ya nsi-ntoto, beno wa! Beno bantu yonso ke vandaka na ntoto, beno kangula makutu! Mfumu Nzambi ke kwisa kusambisa beno. Yandi me katuka na kisika na yandi ya nsiku [“tempelo na yandi ya santu,” NW].” Kana nge zingaka na ntangu ya Mishe, ntembe kele ve nde bangogo yai zolaka kubenda dikebi na nge. Ya kyeleka, yo kebenda dikebi na beto bubu yai sambu ndinga ya Yehowa kebasikila na tempelo na yandi ya santu mpi yandi ketubila bantu ya Izraele ti ya Yuda mpamba ve kansi mpi bantu yina kele na bisika yonso. Na bilumbu ya Mishe, bantu kulutisaka bamvula mingi kukonda kutula dikebi na Yehowa, Nkwa-Kimfumu. Mambu yai zolaka kubaluka ntama mingi ve. Yehowa kubakaka lukanu ya kupesa bo ndola.
10. Sambu na nki mambu yina kele na Mishe 1:2 kele mfunu sambu beto?
10 Yo kele mutindu mosi bubu yai. Kusonga 14:18-20 kemonisa nde ndinga ya Yehowa kebasikila dyaka na tempelo na yandi ya santu. Kubika fyoti, Yandi tasala dyambu mosi ya nene, ebuna yo tapesa dyaka bantu mpasi. Na mbala yai, bo talosa ‘vinu ya mbi yina kele na ntoto’ na kati ya mashini ya kukamunina vinu ya makasi ya Yehowa, sambu na kufwa kimakulu ngidika ya bima ya mbi ya Satana.
11. Bangogo yina kele na Mishe 1:3, 4 ketendula inki?
11 Wa mambu yina Yehowa tasala. Mishe 1:3, 4 ketuba nde: “[Tala!, NW] Yandi me basika na nzo na yandi kuna na zulu; yandi ke kwisa kukulumuka na ntoto, yandi ta tambula na zulu ya bangumba. Kana yandi niata bangumba, yo ta kuma bonso masa, mutindu buzi ke kumaka masa-masa kana bo me tula yo na tiya; mabengi ta kuma diaka nene bonso ntangu masa ya mvula ke kulumuka na ngumba.” Keti Yehowa takatuka na zulu, kisika ya yandi kezingaka, sambu na kutambula kimuntukimuntu na bangumba ti na banseke ya Ntoto ya Lusilu? Ve. Yo tavanda mfunu ve nde yandi sala mutindu yina. Yandi tatula kaka dikebi na yandi na ntoto sambu na kulungisa luzolo na yandi. Dyaka, mambu ya baverse yina ketubila tabwila bantu yina kezingaka na ntoto, kansi ntoto yai ve ya beto kenyataka. Ntangu Yehowa tasala mambu ya yandi kekana kusala, yo tavanda mpenza mpasi sambu na bantu ya kukonda kwikama. Yo tavanda bonso nde bangumba mekuma masa mutindu buzi kekumaka masa-masa ebuna mabengi tabasika sambu ntoto tanikana.
12, 13. Na kuwakana ti 2 Piere 3:10-12, inki kesalaka nde beto vidisa ve kivuvu?
12 Bangogo ya mbikudulu yina kele na Mishe 1:3, 4 lenda yibusa beno mbikudulu yankaka ya kupemama yina ketubilaka mambu ya mpasi yina tasalama na ntoto. Mutindu 2 Piere 3:10 ketuba, ntumwa Piere kusonikaka nde: “Kansi na kilumbu ya [Yehowa] ta kwisa, yandi ta kwisa mutindu muyibi ke kwisaka. Na kilumbu yina zulu ta vila; ntangu yo ta vila, makelele mosi ya nene mpenza ta vanda, bima yonso ta fwa na tiya, ntoto ti bima yonso ke vandaka na yo ta fwa.” Bonso mbikudulu ya Mishe, bangogo ya Piere ketadila ve zulu ti ntoto ya beto kemonaka na meso. Yo ketubila mpasi ya nene yina tabwila inza yai ya kelemfukaka ve na Nzambi.
13 Ata inza tafwa mutindu yina, Bakristu ketulaka ntima na bilumbu kekwisa, kaka mutindu Mishe kusalaka. Inki mutindu? Bo kelandaka ndongisila yina kele na baverse ya kelanda ya mukanda ya Piere. Ntumwa ketuba nde: “Bantu ya nki mutindu beno fwete vanda na bisalu ya bikalulu ya santu mpi na bisalu ya kemonisa nde beno kekangama na Nzambi, beno vingila mpi beno vila ve ata fyoti kilumbu ya Yehowa!” (2 Pie. 3:11, 12, NW) Kivuvu na beto ya bilumbu kekwisa tavanda ya kyeleka kana beto kesala ngolo na kuvanda ti ntima ya bulemfu mpi kesala yonso sambu na kuvanda na bikalulu ya santu mpi ya kemonisa nde beto kekangamaka na Nzambi na luzingu na beto. Kana beto kezola kutanina kivuvu na beto, beto fwete vila ve nde kilumbu ya Yehowa takwisa kaka.
14. Sambu na nki Izraele ti Yuda fwanaka na kubaka ndola?
14 Yehowa ketendula sambu na nki bantu na yandi mefwana na kubaka ndola. Mishe 1:5 ketuba nde: “Mambu yai yonso ta bwa sambu bantu ya Israele, bana ya Yakobi, salaka mubulu ti masumu na Mfumu Nzambi. Mubulu ya bana ya Yakobi me katuka wapi? Na bwala Samaria ve? Banani ke sambilaka biteki na ntoto ya Yuda? Bantu ya Yeruzalemi ve?” Luzingu ya bantu ya Izraele ti ya Yuda kukatukaka na Yehowa. Kansi, bo kolamaka na yandi, mpi kukolama na bo kukotaka nkutu tii na bantu-mbanza ya bimfumu na bo, Samaria ti Yeruzalemi.
Mambu ya Mbi Mekuma Mingi
15, 16. Inki mambu ya mbi bantu ya ntangu ya Mishe vandaka kusala?
15 Mishe 2:1, 2 kemonisa pwelele mbandu mosi ya mambi yina bantu ya ntangu ya Mishe kumonisaka: “Mawa na bantu yina ke yindulaka mambu ya mbi na mpimpa, ti kukana kusala bantu nku. Na suka-suka, kana bo mona nde mpila kele, bo ke sala mambu yina ya mbi ya bo yindulaka. Kana bo ke zola kubotula bilanga, bo ke botula yo kaka; kana bo ke zola kubotula banzo, bo ke botula yo kaka. Bo ke simba na kingolo-ngolo ata munkwa-bima, ata fami na yandi, ata bima na yandi.”
16 Bantu yina kuvandaka na nzala ya kubotula bima ya nkani vandaka kutelama na mpimpa sambu na kuyindula nki mutindu bo tabotula bilanga ti banzo ya bantu yankaka. Na suka bo vandaka kukwenda nswalu sambu na kusala mambu ya bo yindulaka na mpimpa. Bo lendaka kusala ve mambi ya mutindu yina kana bo vandaka kuyibuka kuwakana yina Yehowa kusalaka ti bo. Nsiku ya Moize kuvandaka ti bansiku yina vandaka kutanina bansukami. Bansiku ya Moize vandaka kutuba nde ata dibuta mosi ve lendaka kuvidisa kimakulu bima yina bankaka na bo kubikilaka bo. Kansi, bantu yina vandaka kuzola kubotula bima ya nkani vandaka kuzitisa ve bansiku yina. Bo vandaka kuzitisa ve bangogo ya Levi 19:18, yina ketuba nde: “Zola mpangi na nge bonso nge mosi.”
17. Inki lenda salama kana bantu yina ketubaka nde bo kesambilaka Nzambi ketula bima ya kinsuni na kisika ya ntete?
17 Mambu yai kemonisa nki lenda salama kana bantu yina ketubaka nde bo kesadilaka Nzambi kuvidisa balukanu ya kimpeve mpi bo yantika kusosa ntete bima ya kinsuni. Polo kukebisaka Bakristu ya ntangu na yandi nde: “Bantu yina ke zolaka kukuma bamvwama, Satana ke bwisaka bo; nzala mingi ya buzoba ti ya mbi yina ke bebisaka bantu, yina ke fwaka bo, yo ke kangaka bo.” (1 Timoteo 6:9) Kana muntu mekumisa kuzwa mbongo lukanu na yandi ya ntete na luzingu, na kuta masonga, yandi mekuma kusambila nzambi ya luvunu: Mammon to Kimvwama. Nzambi yai ya luvunu kepesaka ve kivuvu ya kyeleka sambu na bilumbu kekwisa.—Matayo 6:24, noti na nsi ya lutiti.
18. Inki mambu zolaka kubwila bantu ya ntangu ya Mishe yina vandaka kusosa bima ya kinsuni?
18 Bantu mingi ya ntangu ya Mishe kubakaka malongi na nima ya kukutana ti mambu ya mpasi yina kundimisaka bo nde kutula ntima na bima ya kinsuni kele mpamba kibeni. Na Mishe 2:4, Yehowa ketuba nde: “Na ntangu yina bantu ya nkaka ta sadilaka mambu na beno ya mpasi bonso mbandu; bo ta yimbaka nkunga yai ya mawa sambu na kudila beno: Imene, beto me fwa kimakulu! Mfumu Nzambi me botula ntoto na beto, yandi me pesa yo na banzenza yina me nata beto na kimpika.” Ya kyeleka, bantu yina vandaka kubotula banzo ti bilanga tavidisa kimvwama ya dibuta yina bankaka na bo kubikilaka bo. Bo tanata bo na bansi ya banzenza, ebuna bantu ya makanda to “banzenza” takuma kuyiba bima na bo. Bivuvu yonso yina bo vandaka na yo nde bo takuma bamvwama tafwa.
19, 20. Inki kukuminaka Bayuda yina kutulaka ntima na Yehowa?
19 Kansi, kivuvu ya bantu yina ketulaka ntima na Yehowa talungana mpenza. Yehowa kezitisaka kuwakana yina yandi salaka ti Abrahami mpi ti Davidi, mpi yandi kewaka mawa sambu na bantu yina kezolaka yandi bonso Mishe mpi kemonaka mpasi na ntima sambu na bisalu ya mbi ya bantu yankaka yina mebuyaka Nzambi. Sambu bantu yai ya mbote kubaka balusakumunu, Nzambi tavutula bo na bwala na bo ntangu ngunga na yandi talunga.
20 Mambu yai kusalamaka na mvu 537 ya N.T.B., na nima ya kubwa ya Babilone mpi ntangu ndambu ya Bayuda kuvutukaka na bwala na bo. Na ntangu yina, bangogo ya Mishe 2:12 kulunganaka na mbala ya ntete. Yehowa ketuba nde: “Beno bana ya Yakobi bayina panzanaka, beno bantu ya Israele bayina ke zinga kaka, mono ta vutula beno kisika mosi. Mono ta tula beno kisika mosi bonso mameme na lupangu to bonso bankombo na matiti. Ntoto na beno ta fuluka diaka na makelele ya bantu mingi.” Ya kyeleka, Yehowa kele Nzambi mosi ya zola mpenza! Na nima ya kupesa bantu na yandi ndola, yandi pesaka nzila nde ndambu ya bantu yina kubikalaka kuvutuka na ntoto yina yandi pesaka na bankaka na bo sambu na kusadila yandi.
Mambu ya Nene ya Mutindu Mosi Yina Kesalama na Bilumbu na Beto
21. Inki mutindu mambu yina kesalama bubu yai kefwanana ti ya bilumbu ya Mishe?
21 Keti nge meyituka na kumona nde bakapu zole ya ntete ya mukanda ya Mishe ketubila mambu yina kefwanana kibeni ti yina ya beto kemona na bilumbu na beto? Bonso na ntangu ya Mishe, bantu mingi bubu yai ketubaka nde bo kesadilaka Nzambi. Kansi, bonso bantu ya Yuda ti ya Izraele, bo kele ya kukabwana mpi bo mekumaka kunwana bo na bo. Bantu mingi yina kele bamvwama na Kikristu kenyokulaka bansukami. Yo mekumaka kumonana mingi dyaka nde bamfumu ya mabundu kendimaka mambi yina Biblia kebuyisaka pwelele. Mpila ya kuyituka kele ve na kuzaba nde kubika fyoti Kikristu tafwa, kumosi ti mabundu yankaka yina kele na kati ya “Babilone ya Nene,” kintinu ya inza ya mabundu ya luvunu! (Kusonga 18:1-5) Kansi, bonso na ntangu ya Mishe, Yehowa kele ti bansadi ya kwikama yina kele dyaka na zulu ya ntoto.
22. Inki bimvuka zole yina metulaka kivuvu na bo na Kimfumu ya Nzambi?
22 Na mvu 1919, Bakristu ya kupakulama ya kwikama kukabwanaka kimakulu ti Kikristu mpi bo yantikaka kusamuna nsangu ya mbote ya Kimfumu na makanda yonso. (Matayo 24:14) Na luyantiku, bo vandaka kusosa bantu ya “Israele ya kimpeve” yina kubikalaka. Na nima, bo yantikaka kuvukisa kibuka mosi ya nene ya “mameme ya nkaka,” ebuna bibuka yai yonso zole kukumaka ‘kisika mosi kaka mpi na ngungudi mosi kaka.’ (Yoane 10:16) Ata ntangu yai bo kesadila Nzambi na bansi 234, bantu yai yonso ya kesambilaka Yehowa na kwikama kele mpenza “kisika mosi.” Ntangu yai, lupangu ya mameme ke “fuluka diaka na makelele ya bantu mingi,” disongidila, babakala, bankento ti bana. Kivuvu na bo kele ve na inza yai, kansi na Kimfumu ya Nzambi, yina takumisa ntoto Paladisu ntama mingi ve.
23. Inki kendimisa nge nde kivuvu na nge kele ya kyeleka?
23 Sambu na yina metala bansambidi ya kwikama ya Yehowa, verse ya nsuka ya Mishe kapu 2 ketuba nde: “Mfumu na bo, yandi mosi Mfumu Nzambi, ta nata bo.” Keti nge kemona nde nge kele na kati ya bantu yina mekatuka kununga, mpi ketambula na nima ya Ntotila na bo, Yezu Kristu, ebuna Yehowa yandi mosi kele na ntwala na bo? Kana yo kele mutindu yina, nge lenda tula kibeni ntima nde nge tanunga mpi nde kivuvu na nge kele ya kyeleka. Nge tabakisa yo mbote dyaka ntangu beto tatadila bantendula yankaka ya mbikudulu ya Mishe.
Inki Mutindu Nge Tavutula?
• Na bilumbu ya Mishe, sambu na nki Yehowa kubakaka lukanu ya kupesa ndola na Izraele mpi na Yuda?
• Inki lenda salama kana bantu yina ketubaka nde bo kesambilaka Nzambi ketula bima ya kinsuni na kisika ya ntete?
• Na nima ya kutadila Mishe kapu ya 1 ti ya 2, sambu na nki nge kendima nde kivuvu na nge kele ya kyeleka?
[Kifwanisu ya kele na lutiti 6]
Mbikudulu ya Mishe lenda pesa beto ngolo na kimpeve
[Bifwanisu ya kele na lutiti 7]
Bonso Bayuda ya kubikalaka na 537 N.T.B., bantu ya Izraele ya kimpeve ti bampangi na bo kesalaka sambu lusambu ya kyeleka kukwenda na ntwala