Bakristu Kesambilaka na Mpeve mpi na Kyeleka

“Nzambi kele Mpeve; bantu yina ke sambaka yandi, bo fweti samba yandi na [mpeve mpi na, NW] kieleka.”​—YOANE 4:24.

 1. Lusambu ya nki mutindu Nzambi kendimaka?

YEZU KRISTU, Mwana mosi kaka ya mebutukaka ya Yehowa, kumonisaka pwelele lusambu yina Tata na yandi yina kele na zulu kendimaka. Ntangu yandi taka kimbangi na kyese yonso na nkento mosi ya Samaria na dibulu ya masa penepene ya bwala Sikare, Yezu kutubaka nde: “Beno bantu ya Samaria, beno zaba mpenza ve Nzambi yina ya beno ke sambaka; beto Bayuda, beto zaba Nzambi ya beto ke sambaka, sambu kuguluka ke katukaka na Bayuda. Kansi ntangu ke kwisa, yo mpi me lungaka; na ntangu yina bantu ya kieleka ta sambaka Tata na [mpeve mpi na] kieleka, sambu Tata ke zolaka bayina ke sambaka yandi mutindu yina. Nzambi kele Mpeve; bantu yina ke sambaka yandi, bo fweti samba yandi na [mpeve mpi na, NW] kieleka.” (Yoane 4:22-24) Inki mutindu beto kebakisa bangogo yina?

 2. Inki mabanza kusimbaka lusambu ya bantu ya Samaria?

² Bantu ya Samaria vandaka ti bangindu ya luvunu sambu na lusambu. Bo vandaka kundima nde mikanda tanu mpamba na kati ya Masonuku ya Santu kusonamaka na ngolo ya mpeve- santu. Ebuna mikanda yango kele kaka yina bo mosi kubalulaka, ya bo vandaka kubinga Pantateki ya bantu ya Samaria. Bantu ya Samaria kuzabaka mpenza ve Nzambi, kansi Bayuda kuzabaka Masonuku. (Roma 3:1, 2) Bayuda ya kwikama mpi bantu yankaka vandaka na mpila ya kusala nde Yehowa kundima bo. Kansi yo lombaka nde bo sala inki?

 3. Inki yo kelombaka sambu na kusambila Nzambi ‘na mpeve mpi na kyeleka’?

³ Sambu na kupesa Yehowa kyese, yo lombaka nde Bayuda, bantu ya Samaria, mpi bantu yankaka yina kuzingaka na ntangu ya ntama kusala inki? Yo lombaka nde bo sambila yandi na ‘mpeve mpi na kyeleka.’ Beto mpi fwete sala mutindu mosi. Ata beto fwete vanda kikesa na kisalu ya Nzambi, mpi ata kima kepusa beto kele ntima ya kufuluka na zola ti lukwikilu, kusamba Nzambi na mpeve kelombaka ntetentete nde beto vanda na mpeve santu na yandi mpi kubika nde yo twadisa beto. Mpeve na beto, to mabanza na beto fwete wakana ti ya Nzambi kana beto kelonguka mpi kesadila Ndinga na yandi. (1 Korinto 2:8-12) Sambu Yehowa kundima lusambu na beto, beto fwete sambila kaka yandi mpi na kyeleka. Yo fwete wakana ti mambu yina Biblia, Ndinga ya Nzambi, ketuba sambu na yandi ti balukanu na yandi.

Bantu Lenda Zwa Kyeleka

 4. Inki dibanza bantu yankaka kevandaka na yo sambu na kyeleka?

⁴ Bana ya nzo-nkanda yankaka ya filozofi mebasisaka dibanza nde bantu lenda zwa ve kyeleka ya mekonda ata kifu fyoti. Nsoniki mosi ya Suède, Alf Ahlberg, kusonikaka nde: “Bangyufula mingi ya filozofi ketubilaka mambu ya mpasi na mpila nde mpila ya kupesila yo mvutu ya sikisiki kevandaka ve.” Ata bantu mingi ketubaka nde kyeleka kele kaka ndambu, keti yo kele mpenza mutindu yina? Yezu Kristu kuyindulaka mutindu yina ve.

 5. Sambu na nki Yezu kwisaka na nsi-ntoto?

⁵ Beto yindula ntete bonso nde beto ketala mambu yai ya melanda: Beto kele na luyantiku ya mvu 33 ya T.B., ebuna Yezu metelama na ntwala ya Guvernere ya Roma Ponse Pilate. Yezu mesonga Pilate nde: “Kisalu ya mono . . . kwisilaka awa na nsi-ntoto, yo kele sambu na kutuba kitemwe na mambu yina kele ya kieleka.” Pilate meyufula yandi nde: “Kieleka kele nki?” Kansi yandi mekinga ve na kuwa mvutu yina Yezu mepesa.​—Yoane 18:36-38.

 6. (a) Inki mutindu bo ketendulaka “kieleka”? (b) Inki kisalu Yezu kupesaka balongoki na yandi?

⁶ Diksionere mosi ketendula “kieleka” nde yo kele “kimvuka ya bima yina kele ya masonga, mambu yina mesalamaka mpenza, to mambu yina kele mpenza.” (Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary) Keti Yezu kutaka kimbangi na kyeleka ya ketala bima yonso? Ve. Yandi vandaka kutubila kyeleka ya mutindu yankaka. Yandi pesaka balongoki na yandi kisalu ya kuzabisa kyeleka yina, sambu yandi songaka bo nde: “Beno kwenda kukumisa bantu yonso balonguki na mono: Beno botika bo na zina ya Tata ti ya Mwana ti ya Mpeve-Santu, beno longa bo mpi na kulanda mambu yonso ya mono vandaka kusonga beno na kusala.” (Matayo 28:19, 20) Na ntwala ya “nsuka ya ntoto,” balongoki ya kyeleka ya Yezu tazabisa ‘kieleka ya Nsangu ya Mbote’ na ntoto ya mvimba. (Matayo 24:3; Galatia 2:14) Kisalu yai tasalama sambu na kulungisa mambu yina Yezu kutubaka: “Bo ta longaka Nsangu yai ya Mbote ya Kimfumu na nsi-ntoto ya mvimba, na mpila nde bantu ya makanda yonso kuwa yo. Ebuna na nima, nsuka ya ntoto ta kwisa.” (Matayo 24:14) Yo yina, yo kele mfunu nde beto zaba banani ke na kulonga makanda yonso kyeleka na kisalu ya kulonga nsangu ya mbote ya Kimfumu.

Mutindu Beto Lenda Longuka Kyeleka

 7. Inki mutindu nge lenda monisa nde Yehowa kele Nto ya kyeleka?

⁷ Yehowa kele Nto ya kyeleka ya kimpeve. Nkutu, muyimbi-bankunga Davidi kubingaka Yehowa nde “Nzambi ya kieleka.” (Nkunga 31:6; 43:4) Yezu kundimaka nde mambu yina Tata na yandi ketubaka kele ya kyeleka, mpi yandi tubaka dyaka nde: “Baprofete sonikaka mambu yai nde: ‘Nzambi ta longa bantu yonso.’ Konso muntu yina ke wa Tata ti kundima malongi na yandi, yandi ta kwisa na mono.” (Yoane 6:45; 17:17; Yezaya 54:13) Ebuna, yo ke pwelele nde, bantu yina kesosa kyeleka fwete ndima nde Yehowa, Longi ya Nene, kulonga bo. (Yezaya 30:20, 21) Bantu yina kesosa kyeleka fwete “kuzaba Nzambi.” (Bingana 2:5) Yehowa kelongaka kyeleka na zola yonso to kesongaka yo na mitindu mingi ya kuswaswana.

 8. Inki mitindu ya kuswaswana Nzambi mesadilaka sambu na kulonga to kusonga kyeleka?

⁸ Mu mbandu, Nzambi kusadilaka bawanzyo sambu na kupesa Nsiku na bantu ya Izraele. (Galatia 3:19) Na bandosi, yandi silaka balusakumunu na bankaka na beto Abrahami ti Yakobi. (Kuyantika 15:12-16; 28:10-19) Nkutu Nzambi kutubaka tuka na zulu, mu mbandu ntangu Yezu kubakaka mbotika mpi bantu kuwaka bangogo yai ya ndinga ya ngolo na ntoto: “Yai kele Mwana na mono ya mono ke zolaka mingi. Mono ke na kiese mingi sambu na yandi.” (Matayo 3:17) Beto fwete pesa mpi Nzambi mersi sambu yandi tindaka mpeve na yandi na bantu yina kusonikaka Biblia. (2 Timoteo 3:16, 17) Yo yina, kana beto longuka mambu yina kele na Ndinga ya Nzambi, yo tasadisa beto na ‘kukwikila mambu ya kieleka.’​—2 Tesalonika 2:13.

Kyeleka mpi Mwana ya Nzambi

 9. Inki mutindu Nzambi kusadilaka Mwana na yandi sambu na kusonga kyeleka?

⁹ Nzambi kusadilaka ntetentete Mwana na yandi, Yezu Kristu, sambu na kusonga bantu kyeleka. (Baebreo 1:1-3) Yezu vandaka kutuba kyeleka na mutindu mosi yina ata muntu yankaka ve metubaka. (Yoane 7:46) Ata na nima ya kutombuka na yandi na zulu, yandi songaka bantu kyeleka yina kukatukaka na Tata na yandi. Mu mbandu, ntumwa Yoane kuwaka ‘mambu yina ya Yesu Kristo songaka yandi. Nzambi songaka yo ntete na Yesu sambu yandi kuzabisa mpi bantu yina ke sadilaka Nzambi mambu yina ke kwisa kubwa na ntwala, me bika ntangu mingi ve.’​—Kusonga 1:1-3.

10, 11. (a) Kyeleka yina Yezu kulongaka kutubilaka inki? (b) Inki mutindu Yezu kukumisaka kyeleka masonga?

¹⁰ Yezu kusongaka Ponse Pilate nde Yandi kwisaka na ntoto sambu na kutuba kitemwe na mambu yina kele ya kieleka. Ntangu yandi vandaka kusala kisalu na yandi, Yezu kusongaka nde kyeleka yina vandaka kutadila kunwanina kimfumu ya Yehowa na nsadisa ya Kimfumu ya Nzambi ti Ntotila na yo Kristu. Kuta kimbangi na kyeleka kulombaka nde Yezu kusala dyaka mambu mingi kansi kusamuna ti kulonga kaka ve. Yezu kusalaka nde kyeleka kukuma masonga na mpila yandi lungisaka yo. Mutindu mosi mpi, ntumwa Polo kusonikaka nde: “Muntu lenda kutonga beno ve sambu na madia yina ya beno ke diaka, to sambu na kunwa yina ya beno ke nwaka, to sambu na kuzitisa yina ya beno ke zitisaka bilumbu ya bankinsi ya konso mvula, bilumbu ya Kupesa. Mambu yina yonso me fwanana kaka fioti na mambu yina ke kwisa; kansi mambu ya kieleka [“masonga,” NW] kele Kristo.”​—Kolosai 2:16, 17.

¹¹ Mutindu mosi ya kyeleka kukumaka masonga vandaka kubutuka ya Yezu na Betelehemi, yina bo zabisaka dezia na ntwala. (Mishe 5:1; Luka 2:4-11) Kyeleka kukumaka dyaka masonga ntangu mambu ya mbikudulu ya Daniele kutubaka ya metala kumonana ya Mesia na nsuka ya ‘bamposo 69 ya bamvula’ kulunganaka. Yo salamaka ntangu Yezu kudipesaka na Nzambi sambu na kubaka mbotika mpi kupakulamaka na mpeve santu, kaka na ntangu yina bo tubilaka dezia na ntwala, disongidila na mvu 29 ya T.B. (Daniele 9:25; Luka 3:1, 21, 22) Kyeleka kukumaka dyaka masonga na nzila ya kisalu ya Yezu yina kupesaka nsemo sambu yandi vandaka nsamuni ya Kimfumu. (Yezaya 9:1, 2, 6, 7; 61:1, 2; Matayo 4:13-17; Luka 4:18-21) Yo kumaka mpi masonga na nzila ya lufwa mpi lufutumuku na yandi.​—Nkunga 16:8-11; Yezaya 53:5, 8, 11, 12; Matayo 20:28; Yoane 1:29; Bisalu 2:25-31.

12. Sambu na nki Yezu kutubaka nde, ‘Mono kele kieleka’?

¹² Sambu kyeleka vandaka kutubila mingi Yezu Kristu, yandi tubaka nde: “Mono kele nzila, mono kele kieleka, mono kele moyo. Ata muntu mosi ve lenda kwenda na Tata na nzila ya nkaka kana yandi kwisa na mono nzila ve.” (Yoane 14:6) Bantu kekatukaka na kimpika ya kimpeve kana bo mepona bo mosi na kuvanda “na ndambu yina kyeleka kele” (NW) mpi kundima kisika yina Yezu kele na yo na lukanu ya Nzambi. (Yoane 8:32-36; 18:37) Sambu bantu yina kele bonso mameme kendimaka kyeleka mpi kelandaka Kristu na lukwikilu, bo tabaka luzingu ya mvula na mvula.​—Yoane 10:24-28.

13. Na nki mambu tatu beto tatadila kyeleka ya Masonuku?

¹³ Mambu ya kyeleka yina Yezu ti balongoki na yandi yina vandaka kusala na ngolo ya mpeve santu kulongaka kele malongi ya Bukristu ya kyeleka. Yo yina, beto lenda tuba nde bantu yina ‘kendimaka lukwikilu yina,’ ‘ke landaka mambu ya kieleka.’ (Bisalu 6:7; 3 Yoane 3, 4) Kansi, banani ketambulaka na kyeleka bubu yai? Banani kibeni ke na kulonga kyeleka na makanda yonso? Na ntangu beto kesosa kupesa mvutu na bangyufula yai, beto tatula dikebi na Bakristu ya ntete mpi beto tatadila kyeleka yina kele na Masonuku na yina metala: (1) malongi, (2) mutindu ya kusambila, mpi (3) bikalulu ya konso muntu.

Kyeleka mpi Malongi

14, 15. Inki nge tatuba sambu na mutindu Bakristu ya mvu-nkama ya ntete ti ya Bambangi ya Yehowa kebakilaka Masonuku?

¹⁴ Bakristu ya ntete vandaka kubaka Ndinga ya kusonika ya Yehowa na valere mingi. (Yoane 17:17) Yo vandaka kusadisa bo na kuzaba malongi ya bo fwete longa mpi mambu ya bo fwete sala. Clement ya Alexandrie yina kuzingaka na bamvu-nkama ya zole ti ya tatu kutubaka nde: “Bantu yina kesalaka ngolo sambu na kuzwa malongi ya kyeleka talemba ve na kusosa kyeleka, tii kuna bo mosi tazwa banzikisa ya mambu yina bo kekwikilaka na Masonuku.”

¹⁵ Bonso Bakristu ya ntete, Bambangi ya Yehowa kebakaka mpenza Biblia na valere mingi. Bo kekwikilaka nde “bo sonikaka Mukanda ya Nzambi yonso na ngolo na yandi; mambu yonso kele na kati yo kele mfunu sambu na kulonga.” (2 Timoteo 3:16) Yo yina, bika beto tadila mwa malongi ya Bakristu ya ntete na nsadisa ya mambu yina bansadi ya Yehowa ya ntangu yai melongukaka sambu bo kesadilaka Biblia bonso mukanda na bo ya ntete.

Kyeleka ya Metala Moyo

16. Inki kele kyeleka na yina metala moyo?

¹⁶ Sambu bo vandaka kukwikila mambu yina Masonuku ketubaka, Bakristu ya ntete kulongaka kyeleka ya metala moyo. Bo zabaka nde “muntu kukumaka moyo ya kezinga” ntangu Nzambi kugangaka yandi. (Kuyantika 2:7, NW) Dyaka, bo zabaka nde moyo ya muntu kefwaka. (Ezekiele 18:4; Yakobo 5:20) Bo zabaka mpi nde ‘bantu ya kufwa kuzaba kima ve.’​—Longi 9:5, 10.

17. Inki mutindu nge tatendula kivuvu yina beto kele na yo sambu na bantu yina mefwaka?

¹⁷ Kansi, balongoki ya Yezu ya ntete kuvandaka na kivuvu ya ngolo nde bantu ya mefwaka yina kele na mabanza ya Nzambi tafutumuka, to tazinga dyaka. Polo kutubilaka pwelele dilongi yina ntangu yandi tubaka nde: “Mono ke tulaka ntima na Nzambi . . . nde bantu ya mbote ti bantu ya mbi ta telama na lufwa.” (Bisalu 24:15) Nkutu bamvula mingi na nima, Minucius Félix yina kuzabanaka bonso Mukristu, kusonikaka nde: “Nani kele na mayele nkufi mutindu yina to kukonda mayele sambu na kukonda kundima nde muntu, ya Nzambi kusalaka na luyantiku, Yandi lenda sala yandi dyaka?” Bonso Bakristu ya ntete, Bambangi ya Yehowa kendimaka kyeleka ya Biblia sambu na yina metala moyo, lufwa, mpi lufutumuku. Bika beto tadila ntangu yai kimuntu ya Nzambi mpi Kristu.

Kyeleka mpi Butatu Busantu

18, 19. Sambu na nki beto lenda tuba nde Butatu busantu kele ve dilongi ya mekatuka na Masonuku?

¹⁸ Bakristu ya ntete vandaka kumona ve Nzambi, Kristu, mpi mpeve santu bonso bantu ya kele na kati ya Butatu Busantu. Mukanda mosi (The Encyclopædia Britannica) ketuba nde: “Ata bangogo Butatu busantu to dilongi yo mosi kele ve na Kuwakana ya Mpa, Yezu ti balongoki na yandi kuyindulaka mpi ve na kulonga mambu yina kewakana ve na Shema [kisambu mosi ya Kiebreo] yina kele na Kuwakana ya Ntama: ‘Beno wa, O bantu ya Izraele: Mfumu Nzambi na beto kele Mfumu mosi mpamba’ (Kul. 6:4).” Bakristu vandaka kusambila ve banzambi ya butatu to banzambi yankaka ya Roma. Bo ndimaka mambu yina Yezu kutubaka nde bo fwete sambila kaka Yehowa yandi mosi. (Matayo 4:10) Kuluta dyaka, bo kukwikilaka na mambu yina Kristu tubaka nde “Tata me luta mono na nene.” (Yoane 14:28) Bambangi ya Yehowa kekwikilaka na mambu ya mutindu mosi bubu yai.

¹⁹ Balongoki ya ntete ya Yezu kuzabaka luswaswanu ya pwelele yina kele na kati ya Nzambi, Kristu, mpi mpeve santu. Bo vandaka kubotika balongoki (1) na zina ya Tata, (2) na zina ya Mwana, mpi (3) na zina ya mpeve santu, kansi na zina ya Butatu Busantu ve. Mutindu mosi mpi Bambangi ya Yehowa kelongaka kyeleka yina kele na Masonuku mpi bo kemonisaka luswaswanu yina kele na kati ya Nzambi, Mwana na yandi, mpi mpeve santu.​—Matayo 28:19.

Kyeleka mpi Mbotika

20. Bantu yina kezola kubaka mbotika kele na mfunu ya kuzaba nki mambu?

²⁰ Yezu kupesaka balongoki na yandi kisalu ya kukumisa bantu balongoki mpi ya kulonga bo kyeleka. Sambu na kulungisa mambu yina bo kelombaka sambu na kubaka mbotika, bo kele na mfunu ya malongi ya ntetentete yina kele na Masonuku. Mu mbandu, bo fwete ndima kisika mpi kiyeka yina Tata ti Mwana na yandi, Yezu Kristu kele na yo. (Yoane 3:16) Bantu yina kezola kubaka mbotika fwete bakisa mpi nde mpeve santu kele ve muntu kansi ngolo yina Nzambi kesadilaka kisalu.​—Kuyantika 1:2. Noti na nsi ya lutiti

21, 22. Sambu na nki nge lenda tuba nde mbotika kele sambu na bantu yina kekwikilaka?

²¹ Bakristu ya ntete vandaka kubotika kaka bantu yina kulongukaka mpi kubalulaka ntima mpi ya kudipesaka mvimba na Nzambi sambu na kusala luzolo na yandi. Bayuda ti baprozelite yina kukutanaka na Yeruzalemi na Pantekoti ya mvu 33 ya T.B. kuvandaka dezia ti nzayilu ya Masonuku ya Kiebreo. Na nima ya kuwa mambu yina ntumwa Piere kutubaka sambu na Yezu Mesia, kiteso ya bantu 3 000 ‘kundimaka malongi na yandi’ mpi bo ‘bakaka mbotika.’​—Bisalu 2:41; 3:19–4:4; 10:34-38.

²² Kaka bantu yina kekwikilaka mpamba bantu kebakaka mbotika ya Bukristu. Bantu ya Samaria kundimaka kyeleka, mpi “ntangu [bo] ndimaka mambu ya Filipo vandaka kutuba, bo bakaka mbotika. Yandi vandaka kuzabisa bo Nsangu ya Mbote yina ke tadila Kimfumu ya Nzambi mpi yina ke tadila Yesu Kristo.” (Bisalu 8:12) Bonso prozelite ya mekudipesaka yina kuvandaka na nzayilu ya Yehowa, muntu ya Etiopia kundimaka ntete mambu yina Filipo kusongaka yandi ya metala kulungana ya mbikudulu ya Mesia, mpi na nima yandi bakaka mbotika. (Bisalu 8:34-36) Na nsuka, Piere kusongaka Korneye ti bantu yankaka ya Makanda nde “[Nzambi] ke ndimaka bantu yina ke zitisaka yandi ti ke salaka mambu ya mbote” mpi nde konso muntu yina mekwikila na Yezu Kristu yandi kubaka ndolula ya masumu. (Bisalu 10:35, 43; 11:18) Mambu yai yonso kewakana ti ntuma yina Yezu kupesaka ya ‘kukumisa bantu yonso balonguki mpi kulonga bo mpi na kulanda mambu yonso ya yandi vandaka kusonga bo na kusala.’ (Matayo 28:19, 20; Bisalu 1:8) Bambangi ya Yehowa kekwikilaka na malongi ya mutindu mosi, bo kendimaka kupesa mbotika kaka na bantu yina mezaba malongi ya ntetentete ya Masonuku mpi yina mekudipesa na Nzambi.

23, 24. Inki kele mutindu ya mbote ya kubotika Bakristu?

²³ Mutindu ya mbote ya kubotika bantu yina kekwikilaka kele kudindisa bo ya mvimba na masa. Na nima ya mbotika na yandi na Masa ya Yordani, Yezu ‘basikaka na masa.’ (Marko 1:10) Muntu ya Etiopia kubakaka mbotika na “masa.” Yandi ti Filipo ‘kukotaka na masa’ mpi na nima bo “basikaka” na masa. (Bisalu 8:36-40) Mutindu Masonuku kevukisaka mbotika ti kuzika ya kifwani kesonga mpi nde yo kesalamaka na kudindisa muntu ya mvimba na masa.​—Roma 6:4-6; Kolosai 2:12.

²⁴ Mukanda mosi (The Oxford Companion to the Bible) ketuba nde: “Ntendula yina Kuwakana ya Mpa kepesa sambu na mbotika kemonisa nde bo vandaka kudindisa muntu yina ke na kubaka mbotika na kati ya masa.” Diksionere mosi ya Kifalansa (Larousse du XX^e Siècle, [Paris, 1928]), ketuba nde, “Bakristu ya ntete vandaka kubaka mbotika mpi kukotisa mpenza muntu ya mvimba na masa na kisika yina masa kuvandaka.” Ebuna mukanda (After Jesus​—The Triumph of Christianity [Na Nima ya Yezu​—Bukristu Menunga]) ketuba nde: “Mutindu bo vandaka kupesa yo [mbotika] na luyantiku, yo vandaka kulomba nde muntu yina kebaka mbotika kubalula ntima, na nima bo botika yandi ya mvimba na masa na zina ya Yezu.”

25. Inki beto tatubila na disolo ya melanda?

²⁵ Mambu yai ya beto metanga ya metala malongi ya kele na Biblia ti mambu yina Bakristu ya ntete vandaka kusala kele kaka bambandu fyoti. Beto lenda tanga dyaka mambu mingi yina kewakana na kati ya malongi na bo ti ya Bambangi ya Yehowa. Na disolo ya melanda, beto tatubila mitindu yankaka ya kuzabila bantu yina kelongaka bantu yankaka kyeleka.

Inki Mutindu Nge Tavutula?

• Lusambu ya nki mutindu Nzambi kendimaka?

• Inki mutindu kyeleka kukumaka masonga na nsadisa ya Yezu Kristu?

• Inki kele kyeleka sambu na moyo ti lufwa?

• Inki mutindu bo kepesaka mbotika ya Bukristu, mpi nki bo kelombaka na bantu yina kezola kubaka mbotika?

[Kifwanisu ya kele na lutiti 14]

Yezu kusongaka Pilate nde: ‘Mono kwisaka kutuba kitemwe na kieleka’

[Kifwanisu ya kele na lutiti 15]

Keti nge lenda tendula sambu na nki Yezu kutubaka nde: ‘Mono kele kieleka’?

[Kifwanisu ya kele na lutiti 16]

Kyeleka kele nki sambu na yina metala mbotika ya Bukristu?