Widikila Ndinga ya Kansansa na Nge

‘Bantu yina kele Bayuda ve, bo zaba Bansiku [ya Nzambi] ve, kansi bo ke salaka na luzolo na bo mosi mambu yina ya Bansiku ke tubaka.’​—ROMA 2:14.

1, 2. (a) Bantu mingi mesalaka inki sambu na dikebi ya bo ketudilaka bankaka? (b) Inki bambandu ya Masonuku kemonisa dikebi ya bantu ketudilaka bankaka?

BETO kewaka mbala na mbala bansangu ya bantu yina kegulusaka luzingu ya bantu yankaka. Sambu na kusala yo, mbala mingi bantu yango kendimaka na luzolo yonso na kutula luzingu na bo mosi na kigonsa. Bantu yankaka lenda tuba nde bantu ya mutindu yai kele bantu ya kikesa mingi. Kansi muntu mosi yina kutulaka luzingu na yandi na kigonsa sambu na kugulusa muntu yankaka kutubaka nde: “Muntu fwete sala mambu ya mbote. Mu salaka yo ve sambu bantu kusikisa munu to sambu na lukumu, kansi sambu na ntima ya mbote.”

² Nge lenda zaba muntu mosi yina kuditulaka na kigonsa sambu na kusadisa bantu yankaka. Bantu mingi kusalaka yo na nsungi ya Mvita ya Zole ya Ntoto ya Mvimba ntangu bo vandaka kubumba bantu yina kuvandaka na kigonsa. Yibuka mpi mambu yina kukuminaka ntumwa Polo ti bantu yankaka 275 yina kugulukaka ntangu maswa kudindaka na kisanga ya Malta, penepene na Sicile. Bantu ya kisanga yina ‘kusadisaka mbote mpenza’ banzenza yina. (Bisalu 27:27–28:2) Yibuka mpi mwana-nkento ya Izraele yina, ata mbala yankaka yandi tulaka ve luzingu na yandi na kigonsa, kudibanzaka na zola yonso sambu na mambote ya muntu mosi na kati ya bantu ya Siria yina kunataka yandi na kimpika. (2 Bantotila 5:1-4) Yindula mpi kingana ya Yezu ya Musamaria ya mbote yina mezabanaka mingi. Nganga-Nzambi ti Mulevi kulutaka mpangi na bo ya Muyuda yina kuvandaka penepene na kufwa, kansi Musamaria kusalaka kikesa sambu na kusadisa yandi. Kingana yai mesimbaka ntima ya bantu ya bansi mingi na nsungi ya bamvu-nkama mingi.​—Luka 10:29-37.

3, 4. Mutindu bantu mingi kekuditambikaka sambu na kusadisa bankaka kelonga beto nki na yina metala dilongi ya ketubaka nde bima kudibasikilaka?

³ Ya kyeleka, beto kezinga na ‘bilumbu ya mpasi,’ bantu kele “nku mingi” mpi ke “zolaka ve mambu ya mbote.” (2 Timoteo 3:1-3) Ata mpidina, keti beto kemonaka ve mambu yina bantu ya ntima ya mbote kesalaka, ziku beto mosi mpi mebakilaka yo dezia mambote? Luzolo ya kusadisa bankaka kemonanaka na bifulu yonso mpenza, na mpila nde bantu ketadilaka yo bonso kikalulu ya bantu.

⁴ Luzolo ya mutindu yai ya kuditula ata na kigonsa sambu na kusadisa bankaka kemonanaka na bantu ya bansi ti ya mpusu ya nitu yonso, mpi yo kewakana ve ti mambu yina bantu ketubaka nde muntu kekudibanzaka ntete na bampusa na yandi mosi. Francis S. Collins, muntu mosi ya kelongukaka mutindu bana kebakaka bikalulu ya bankaka na bo, kutwadisaka nsosa mosi ya guvernema ya États-Unis kusadisaka sambu na kubakisa ADN ya muntu. Yandi tubaka nde: ‘Bantu yina kekwikilaka nde bima yonso kudibasikilaka kekukaka ve kutendula kikalulu ya kudibanza sambu na kyese mpi mambote ya bantu yankaka. Kikalulu yai kewakana ve ti ngindu ya kusosa ntete mambote ya muntu yandi mosi.’ Yandi tubaka mpi nde: “Bantu yankaka kekuditambikaka sambu na kusadisa bantu yina kele ve bantu ya dibuta, insi, to dibundu na bo, mpi yina bo mezaba ve ata fyoti. . . . Yo kemonana nde malongi ya Darwin lenda tendula ve kikalulu yina.”

“Ndinga ya Kansansa”

 5. Inki mambu kemonanaka mbala mingi na bantu?

⁵ Doktere Collins ketubila kima mosi ya kepusaka beto na kudibanza sambu na mpusa ya bankaka: “Ndinga ya kansansa kepusaka beto na kusadisa bankaka ata kana bo tapesa beto kima ve na nima.”a Mutindu yandi tubilaka “kansansa” keyibusa beto dyambu mosi ya ntumwa Polo kutubaka nde: “Bantu yina kele Bayuda ve, bo zaba Bansiku ya Moize ve, kansi, kana bo ke salaka na luzolo na bo mosi mambu yina ya Bansiku ke tubaka, bo ke kuditulaka bansiku sambu na bo mosi, ata bo zaba Bansiku ya Moize ve. Mpidina, bo ke songaka nde, mambu yina ya Bansiku ke tubaka, bo me sonikaka yo na ntima na bo. Ntima na bo mpi ke songaka nde mambu yina kele ya kieleka. Diaka, mbala ya nkaka mabanza na bo ke pesaka bo raison, kansi mbala ya nkaka yo ke pesaka bo raison ve.”​—Roma 2:14, 15.

 6. Sambu na nki bantu yonso fwete sala bakonti na Nzambi?

⁶ Na mukanda ya yandi sonikilaka Bakristu ya Roma, Polo kumonisaka nde bantu fwete sala bakonti na Nzambi, sambu bikalulu na yandi kemonanaka pwelele na bima yina kele na lugangu. Yo kele mutindu yina “katuka ntangu Nzambi salaka bima yonso.” (Roma 1:18-20; Nkunga 19:2-5) Ya kyeleka, bantu mingi kelemfukaka ve na Ngangi na bo mpi kelandaka mutindu ya luzingu ya mbi. Kansi, luzolo ya Nzambi kele nde bantu kundima lunungu na yandi mpi kuyambula bikalulu ya mbi. (Roma 1:22–2:6) Bayuda kuvandaka na kikuma mpenza ya kusala mutindu yina sambu Nzambi kupesaka bo Bansiku na nzila ya Moize. Kansi, yo fwete vanda nde ata na bantu yina ‘Nzambi pesaka ve balusilu,’ bo vandaka kundima nde yandi kele.​—Roma 2:8-13; 3:2.

7, 8. Na nki kiteso kikalulu ya kusala mambote kemonanaka na bantu ya bisika yonso, mpi yo kemonisa beto inki?

⁷ Mayele ya kuswaswanisa mambu ya mbote ti ya mbi kele kikuma ya nene yina fwete pusa bantu na kundima nde Nzambi kele mpi kusala mambu na kuwakana ti nzayilu yina. Kikalulu ya beto kebutukaka na yo ya kuzola nde bantu kusala mambu ya mbote kemonisa nde beto kevandaka ti kansansa. Beto baka mbandu: Bana mingi kekinga na ndonga sambu na kusala nsaka ya kulela. Ebuna, mwana mosi mekatuka na nima, meluta bana yonso yina kuvandaka na ndonga, mpi mekwenda na ntwala. Bana yankaka tatuba nde, ‘Yo ke mbote ve!’ Kudiyula ntangu yai, ‘Inki mutindu ata bana ya fyoti lenda monisa nde bo mezaba mfunu ya kusala mambu ya mbote?’ Yo kemonisa nde bo kebutukaka ti kikalulu ya kusala mambu ya mbote. Polo kusonikaka nde: “Bantu yina kele Bayuda ve . . . ke salaka na luzolo na bo mosi mambu yina ya Bansiku ke tubaka.” Yandi tubaka ve nde, “ntangu yankaka,” bonso nde yo vandaka kima mosi ya bo vandaka kusala kaka na bantangu. Yandi tubaka “bo ke salaka,” sambu na kumonisa nde bo kesalaka yo mbala na mbala. Bantu “ke salaka na luzolo na bo mosi mambu yina ya Bansiku ke tubaka,” yo ketendula nde, kikalulu ya bo kebutukaka na yo ya kusala mambu ya mbote kepusaka bo na kusala mambu na kuwakana ti bansiku ya Nzambi.

⁸ Kikalulu ya kusala mambu ya mbote kemonanaka na bansi mingi. Profesere mosi ya iniversite ya Cambridge kusonikaka nde bansiku ya bantu ya Babilone, Ezipte, Grese, bantu ya ntete ya kuzingaka na Australie ti na Amerika vandaka “kubuyisa kumonisa bantu mpasi, kufwa bantu, mpi kukusa, kansi yo vandaka kusyamisa kusala mambote na minunu, baleke, ti bantu ya ngolo mingi ve.” Mpi doktere Collins kusonikaka nde: “Yo kemonana nde ngindu ya kuswaswanisa mambu ya mbote ti ya mbi kevandaka na bantu yonso ya ntoto ya mvimba.” Keti yo keyibusa nge ve mambu yina ke na Roma 2:14?

Inki Mutindu Kansansa na Nge Kesalaka?

 9. Kansansa kele inki, mpi nki mutindu yo lenda sadisa beto na ntwala ya kusala dyambu mosi?

⁹ Biblia kemonisa nde kansansa kele mayele ya beto kebutukaka na yo ya kutadila mambu ya beto kesala kana yo ke mbote to mbi. Yo kele bonso ndinga mosi ya kati ya kesongaka beto nde dyambu mosi kele mbote to mbi. Polo kutubilaka ndinga na yandi ya kati: “[Kansansa, NW] na mono yina ya mpeve ya Nzambi ke yalaka, yo ke tubila mono mpi nde mono ke tuba luvunu ve.” (Roma 9:1) Mu mbandu, ndinga yai lenda tubila nge na ntwala, na ntangu nge ketadila kana nge fwete sala dyambu mosi to ve. Kansansa na nge lenda sadisa nge na kutadila dyambu ya nge kekana kusala mpi kusonga nge mutindu nge takudiwa kana nge sala yo.

10. Inki mutindu kansansa kesalaka mbala mingi?

¹⁰ Kansi, mbala mingi kansansa na nge kesalaka na nima ya kusala dyambu mosi. Ntangu yandi vandaka kutina Ntotila Saule, Davidi lendaka kusala kima mosi ya kukonda luzitu na ntotila yina Nzambi kuponaka, mpi yandi salaka yo. Na nima, “ntima na yandi yantikaka kubula ngolo.” (1 Samuele 24:2-6; Nkunga 32:3, 5) Ngogo “kansansa” kele ve na verse yai, kansi yina Davidi kuwaka kuvandaka ndinga ya kansansa na yandi. Beto yonso mpi kewaka ndinga ya kansansa. Beto salaka kima mosi, ebuna na nima kansansa na beto yantikaka kuyangisa beto. Mu mbandu, kansansa ya bantu yankaka yina kufutaka ve mpaku kuyangisaka bo mingi na mpila nde nsukansuka bo kwendaka kufuta yo. Yo mepusaka bankaka na kufunguna na bankwelani na bo nde bo salaka bizumba. (Baebreo 13:4) Ata mpidina, kana muntu kelemfukila kansansa na yandi, yo lenda natila yandi kyese mpi ngemba.

11. Sambu na nki yo lenda vanda kigonsa na ‘kubika kaka nde kansansa na nge kutwadisa nge’? Pesa mbandu.

¹¹ Keti beto lenda ‘bika kaka nde kansansa na beto kutwadisa beto’? Ya kyeleka, yo kele mbote na kuwidikila kansansa na beto, kansi yo lenda kusa beto mpenza. Ee, “mabanza ya ntima na beto” lenda kusa beto. (2 Korinto 4:16) Beto baka mbandu mosi. Biblia ketuba nde Etiene, longoki mosi ya kwikama ya Kristu, “vandaka na ngolo mingi.” Bayuda yankaka kubasisaka yandi na nganda ya Yeruzalemi mpi kulosaka yandi matadi tii yandi fwaka. Saule (yina kukumaka na nima ntumwa Polo) kutelemaka penepene mpi “ndimaka nde bo fwa” Etiene. Yo kemonana nde Bayuda yina vandaka kundima mpenza nde bo mesala kima ya mbote na mpila nde kansansa na bo vandaka kuyangisa bo ve. Yo fwete vanda nde Saule mpi vandaka kudiwa mutindu yina, sambu na nima na yo yandi “vandaka kaka ke monisa bakristo mpasi nde yandi ta fwa bo.” Yo kele pwelele nde ndinga ya kansansa na yandi vandaka kutubila yandi ve mambu ya mbote.​—Bisalu 6:8; 7:57–8:1; 9:1.

12. Tanga kima mosi yina lenda vanda ti bupusi na kansansa na beto.

¹² Inki kuvandaka na bupusi na kansansa ya Saule? Yo lenda vanda bupusi ya bantu yina yandi vandaka kulutisa ntangu mingi ti bo. Bantu mingi na kati na beto mesolulaka dezia na telephone ti muntu mosi yina ndinga na yandi vandaka kuwakana bonso ya tata na yandi. Na kiteso mosi buna, yo lenda vanda nde muntu yango mebakaka ndinga ya tata na yandi, kansi yo lenda vanda mpi nde mutindu ya kutuba ya tata na yandi kuvandaka na bupusi na mutindu na yandi ya kutuba. Kiteso mosi, yo lenda vanda nde kulutisa ntangu mingi ti Bayuda yina vandaka kuyina Yezu ti malongi na yandi kuvandaka na bupusi na luzingu ya Saule. (Yoane 11:47-50; 18:14; Bisalu 5:27, 28, 33) Ee, yo lenda vanda nde bantu yina vandaka kulutisa ntangu mingi ti Saule kuvandaka na bupusi na kansansa na yandi.

13. Inki mutindu kisika ya muntu kezinga lenda vanda na bupusi na kansansa na yandi?

¹³ Kisika muntu kezinga lenda vanda mpi ti bupusi na luzingu na yandi, kaka mutindu kisika muntu kezinga lenda vanda na bupusi na mutindu na yandi ya kutuba. (Matayo 26:73) Yo fwete vanda nde dyambu yina kukuminaka bantu ya ntama ya Asiria. Yo zabanaka nde basoda na bo kuvandaka ngolo, mpi bifwanisu na bo kemonisaka mutindu bo vandaka kumonisa bampika na bo mpasi. (Nahumi 2:12, 13; 3:1) Biblia kemonisa nde bantu ya Ninive ya ntangu ya Yonasi vandaka kuzaba ve “kusola wapi mambu ya mbote wapi mambu ya mbi.” Disongidila, bo vandaka ve na minsiku ya mbote ya kutadila mambu ya mefwana to yina mefwana ve na meso ya Nzambi. Yindula mutindu kisika yina lendaka kuvanda ti bupusi na kansansa ya muntu mosi yina yelaka na Ninive! (Yonasi 3:4, 5; 4:11) Kiteso mosi bubu yai, nkadilu ya bantu yina kele na nzyunga ya muntu lenda vanda na bupusi na kansansa na yandi.

Mutindu ya Kusadisa Kansansa na Kusala Mbote

14. Inki mutindu kansansa na beto kemonisa mambu yina Kuyantika 1:27 ketuba?

¹⁴ Yehowa kupesaka Adami ti Eva dikabu ya kuvanda ti kansansa, mpi beto kebutukaka ti kansansa. Kuyantika 1:27 ketuba nde Nzambi kusalaka beto na kifwani na yandi. Yo ketendula ve nde beto mesalamaka ti nitu bonso ya Nzambi, sambu yandi kele mpeve, kansi beto kele ti nitu ya kinsuni. Nzambi kusalaka beto na kifwani na yandi na mpila nde beto kevandaka ti bikalulu bonso ya yandi, yika mpi kikalulu ya kusala mambu ya mbote ti kansansa yina kesalaka. Dyambu yai kemonisa nde kele ti mutindu mosi ya beto lenda sadisa kansansa na beto na kusala mbote na mpila nde beto tudila yo ntima. Mutindu yango kele kulonguka mambu mingi ya metala Ngangi, mpi kukwenda penepene na yandi.

15. Tanga mutindu mosi ya beto lenda baka mambote ya kuzaba Tata na beto.

¹⁵ Biblia kemonisa nde na mutindu mosi buna, Yehowa kele Tata na beto yonso. (Yezaya 64:7) Bakristu ya kwikama, bo vanda ti kivuvu ya kuzinga na zulu to na paladisu na ntoto, lenda binga Nzambi nde Tata. (Matayo 6:9) Beto fwete vanda na mpusa ya kukwenda penepene na Tata na beto mpi kulonguka bansiku na yandi ti mutindu na yandi ya kutadila mambu. (Yakobo 4:8) Bantu mingi kesepelaka ve kusala yo. Bo kele bonso Bayuda yina Yezu kutubilaka nde: “Beno me waka ntete ve ndinga na yandi, beno me monaka ntete ve ilungi na yandi. Beno ke tulaka ve na ntima mambu ya yandi ke tubaka.” (Yoane 5:37, 38) Ya kyeleka, beto mewaka ve ndinga ya Nzambi, kansi beto lenda zaba mabanza na yandi kana beto ketanga Ndinga na yandi. Ebuna, beto takuma bonso yandi mpi takudiwa bonso yandi kekudiwaka.

16. Disolo ya Yozefi kemonisa nki sambu na yina metala kulonga mpi kulemfukila kansansa na beto?

¹⁶ Disolo ya Yozefi na nzo ya Potifare kemonisa yo. Nkento ya Potifare sosaka kubwisa Yozefi. Ata yandi zingaka na ntangu yina bo sonikaka ve ata mukanda mosi ya Biblia mpi Nzambi kupesaka ntete ve Bansiku Kumi, Yozefi kutubaka nde: “Nki mutindu mono lenda sala mambu ya mbi mutindu yai? Nki mutindu mono lenda sala masumu na Nzambi?” (Kuyantika 39:9) Yandi tubaka ve mpidina kaka sambu na kusepedisa dibuta na yandi, sambu bo vandaka kuzinga ntama. Yandi zolaka kusepedisa ntete Nzambi. Yozefi kuzabaka bansiku ya Nzambi ya ketadila makwela, disongidila, bakala mosi sambu na nkento mosi mpi bo zole kekumaka “muntu mosi.” Yo fwete vanda nde yandi waka mutindu Abimeleki kudiwaka ntangu yandi zabaka nde Rebeka kuvandaka nkento ya makwela, nde kubaka yandi bonso nkento na yandi zolaka kuvanda mbi mpi yo zolaka kunatila bantu na yandi mpasi. Nsukansuka, Yehowa kusakumunaka bo mpi yandi monisaka pwelele mutindu yandi ketadilaka bizumba. Ziku mutindu Yozefi kuzabaka mambu yina yonso kusyamisaka kansansa na yandi mpi kupusaka yandi na kubuya mansoni.​—Kuyantika 2:24; 12:17-19; 20:1-18; 26:7-14.

17. Sambu na yina metala kukuma bonso Tata na beto, sambu na nki beto meswaswana ti Yozefi?

¹⁷ Ya kyeleka, beto meswaswana ti Yozefi, sambu beto kele na Biblia ya mvimba yina lenda sadisa beto na kulonguka mabanza ti mawi ya Tata na beto, mpi mambu yina yandi kendimaka ti yina yandi kebuyisaka. Kana beto keyikana ti Masonuku, beto lenda pusana penepene na Nzambi mpi kukuma bonso yandi. Na ntangu beto kesala yo, kansansa na beto lenda songa beto mambu yina kewakana ti mabanza ya Tata na beto. Yo tawakana mpenza ti luzolo na yandi.​—Efezo 5:1-5.

18. Inki beto lenda sala sambu na kusadisa kansansa na beto na mpila nde beto tudila yo ntima, ata mbala yankaka yo vandaka na bupusi ya mbi?

¹⁸ Inki beto lenda tuba na yina metala bupusi yina kisika ya beto kezingaka kevandaka na yo na kansansa na beto? Mabanza ti mambu yina bantu ya dibuta na beto kesalaka mpi kisika ya beto yelaka lenda vanda na bupusi na luzingu na beto. Yo lenda bebisa kansansa na beto. Yo lenda landa bupusi ya bantu yina ke na nzyunga na beto. Ya kyeleka, beto lenda soba ve luzingu na beto ya ntama, kansi beto lenda baka lukanu ya kupona banduku ti kisika yina tavanda na bupusi ya mbote na kansansa na beto. Kitambi ya mfunu kele kulutisa ntangu mingi ti Bakristu ya kwikama yina kesalaka ngolo na kuvanda bonso Tata na bo. Balukutakanu ya dibundu mpi masolo ti bampangi na ntwala mpi na nima ya balukutakanu kepesaka mabaku ya mbote ya kusadisa kansansa na beto. Beto lenda mona nde mutindu na bo ya kuyindula ti mambu ya bo kesalaka ketwadisamaka na Biblia. Beto lenda mona mpi mutindu bo kewilaka kansansa na bo ntangu yo keyibusaka bo banzila mpi mabanza ya Nzambi. Nsukansuka, yo lenda sadisa beto na kuwakanisa kansansa na beto ti minsiku ya Biblia mpi kupusa beto na kumonisa mbote-mbote bikalulu ya Nzambi. Kana beto wakanisa kansansa na beto ti minsiku ya Tata na beto mpi kulanda bupusi ya mbote ya bampangi Bakristu, beto tatudilaka kansansa na beto ntima mpi beto tawidikilaka nswalu mambu yina yo tatubaka na beto.​—Yezaya 30:21.

19. Inki mambu beto tatadila na yina metala kansansa?

¹⁹ Kansi, bantu yankaka kenwanaka konso kilumbu sambu na kulemfuka na kansansa na bo. Disolo yina kelanda tatadila mwa mambu yina Bakristu mekutanaka na yo. Kana beto tadila mambu ya mutindu yina, beto lenda mona mpenza pwelele kisalu ya kansansa, sambu na nki kansansa ya muntu na muntu meswaswana, mpi mutindu beto lenda landa na kulemfuka na ndinga na yo.​—Baebreo 6:11, 12.

[Noti na nsi ya lutiti]

Inki Mambu Nge Melonguka?

• Sambu na nki bantu yonso kevandaka ti mayele ya kuswaswanisa mambu ya mbote ti ya mbi, to kansansa?

• Sambu na nki beto fwete keba na kubika kaka nde kansansa na beto kutwadisa beto?

• Tanga mwa mitindu yina beto lenda sadisa kansansa na beto na kusala mbote.

[Bifwanisu ya kele na lutiti 15]

Davidi kuwaka ndinga ya kansansa . . .

kansi Saule ya Tarse ve

[Kifwanisu ya kele na lutiti 16]

Beto lenda longa kansansa na beto