Songa luzitu na bantu yankaka
“Beno tula ngolo na kusonga luzitu na beno.”—ROMA 12:10.
1, 2. (a) Inki beto fwete sala sambu na kumonisa kikalulu ya kudikulumusa? (b) Inki mutindu Biblia kelutaka kusadila ngogo “luzitu,” mpi banani kevandaka na mpasi ve na kusonga luzitu?
DISOLO na beto yina beto longukaka tubilaka mingi ndongisila ya Ndinga ya Nzambi ya ketuba nde: “Beno fweti sadisana beno na beno kukonda lulendo, sambu . . . Nzambi kele mbeni ya bantu ya lulendo, kansi yandi ke songaka mambote na yandi na bantu yina ke na lulendo ve.” (1 Piere 5:5) Mutindu mosi ya beto lenda monisa kikalulu ya kudikulumusa kele kusonga luzitu na bantu yankaka.
2 Biblia kelutaka kusadila ngogo “luzitu” sambu na kusonga zola ti boma ya beto fwete monisa na bantu yankaka. Beto kemonisaka luzitu na bantu yankaka kana beto kesadila bo mambote, kana beto kezitisa kimuntu na bo, kana beto kewidikila bangindu na bo, mpi kana beto kendima kulungisa mambu ya bo melomba beto na kusala kana mpila ya kusala yo kele. Bantu yina kele ti kikalulu ya kudikulumusa tamona ve mpasi na kusala yo. Kansi, yo tavanda mpasi na bantu yina kele lulendo na kusonga luzitu ya mefwana na bankaka, ebuna bo lenda yantika kusosa na kuzwa kinduku ti mambote ya bantu yankaka na kuleba mosi ya luvunu.
Yehowa kezitisaka bantu
3, 4. Inki mutindu Yehowa monisaka luzitu na Abrahami, mpi sambu na nki?
3 Yehowa yandi mosi kepesa mbandu na kusonga luzitu. Yandi salaka bantu ti kimpwanza ya kupona mpi yandi kebakaka bo ve bonso bamasini. (1 Piere 2:16) Mu mbandu, ntangu yandi zabisaka Abrahami nde Sodome fwete fwa sambu mambi na yo kulutanaka mingi, Abrahami yulaka yandi nde: “Ya kieleka, nge ta fwa bantu ya mbote nzila mosi na bantu ya mbi? Kana na bwala yina bantu makumi tanu kumonana bayina me sala mbi ve, keti nge ta fwa bwala ya mvimba?” Yehowa vutulaka nde yandi tafwa ve bwala sambu na bantu 50 yina ya mbote. Ebuna Abrahami landaka na kuyula bangyufula na yandi ti kudikulumusa yonso. Ebuna kana bo kele kaka 45? 40? 30? 20? 10? Yehowa kundimisaka Abrahami nde yandi tafwa ve Sodome kana ata bantu kumi mpamba ya mbote kumonana.—Kuyantika 18:20-33.
4 Yehowa zabaka nde ata babakala kumi ya mbote tamonana ve na Sodome, kansi yandi pesaka Abrahami luzitu na kuwidikila ngindu na yandi ti kusolula ti yandi ti luzitu yonso. Sambu na nki? Sambu Abrahami “tulaka Mfumu Nzambi ntima, yo yina Mfumu Nzambi ndimaka yandi, yandi bakaka yandi muntu ya mbote.” Yehowa vandaka kubinga Abrahami nde “nduku na mono.” (Kuyantika 15:6; Yakobo 2:23) Na nima, Yehowa kumonaka nde Abrahami mpi vandaka kuzitisa bantu yankaka. Ntangu kuswana kubasikaka sambu na ntoto na kati ya bantu na yandi ya kisalu ti ya mwana-mpangi na yandi Loti, yandi pesaka Loti luzitu ntangu yandi zabisaka yandi na kupona ntete konso ndambu yina yandi mezola. Loti bakaka kitini ya ntoto yina yandi monaka ya kuluta mbote, ebuna Abrahami kwendaka na ndambu yina yankaka.—Kuyantika 13:5-11.
5. Inki mutindu Yehowa songaka luzitu na Loti?
5 Mutindu mosi mpi, Yehowa monisaka luzitu na Loti ya kuvandaka muntu ya mbote. Na ntwala ya kufwa Sodome, yandi zabisaka Loti na kutina na ndambu yina vandaka ti bangumba. Kansi, Loti tubaka nde yandi zolaka ve kukwenda kuna; yandi zolaka kukwenda penepene ti Zoare, ata bwala yango vandaka na kati ya ntoto yina fwete fwa. Yehowa zabisaka Loti nde: “Mambu mpi ve, mono me ndima. Mono ta fwa ve kabwala yina.” Yehowa monisaka luzitu na Loti ya vandaka muntu ya kwikama sambu yandi salaka mambu yina yandi lombaka yandi.—Kuyantika 19:15-22; 2 Piere 2:6-9.
6. Inki mutindu Yehowa songaka luzitu na Moize?
6 Ntangu Yehowa tindaka Moize na kuvutuka na Ezipte sambu na kukatula bantu na Yandi na kimpika mpi na kuzabisa Farao na kuyambula bantu na Yandi bo kwenda, Moize tubaka nde: “Pardo Mfumu, mono zaba kutuba mbote ve na meso ya bantu mingi.” Yehowa kundimisaka Moize nde: “Mono muntu ta sadisa nge na kutuba, mono muntu ta songa nge mambu ya nge ta tuba.” Kansi Moize vandaka kudyengana kaka na ntima. Ebuna, ntangu Yehowa monaka mutindu yina, yandi ndimisaka dyaka Moize mpi yandi tindaka mpangi na yandi, Aroni, na kutubaka na kisika na yandi.—Kubasika 4:10-16.
7. Sambu na nki Yehowa vandaka kuzola kusonga luzitu na bantu yankaka?
7 Na bambandu yai yonso, Yehowa kumonisaka luzolo na yandi ya kusonga luzitu na yandi na bantu yankaka, mingimingi na bayina kusadilaka yandi. Ata bo vandaka kulomba mambu yina vandaka kuswaswana ti yina Yehowa zolaka kupesa bo, yandi vandaka kusala yina ya bo vandaka kulomba mpi yandi vandaka kupesa bo yo kana yo kebebisa ve lukanu na yandi.
Yezu songaka luzitu na bantu yankaka
8. Inki mutindu Yezu songaka luzitu na nkento mosi yina vandaka kubela maladi mosi ya ngolo?
8 Yezu landaka mbandu ya Yehowa na kusonga luzitu na bantu yankaka. Kilumbu mosi ya Yezu vandaka na kati ya kibuka ya bantu, kuvandaka ti nkento mosi yina vandaka kubasika menga tuka bamvula 12. Minganga kukukaka ve na kubelula yandi. Na Nsiku ya Moize, yandi vandaka mvindu mpi yandi lendaka ve kuvanda na kisika yina. Yandi kwendaka na nima ya Yezu, mpi yandi simbaka lele ya Yezu, ebuna yandi belukaka. Yezu kukangamaka ve na Nsiku, yandi nganinaka yandi mpi ve sambu na dyambu yina yandi salaka. Kansi, sambu yandi zabaka mpasi ya nkento yina, yandi songaka luzitu na nkento yango na bangogo yai: “Mama yai, lukwikilu na nge me belula nge. Kwenda mbote. Maladi yai nge ta bela yo diaka ve.”—Marko 5:25-34; Levi 15:25-27.
9. Inki mutindu Yezu songaka luzitu na muntu mosi ya Makanda?
9 Kilumbu mosi, nkento mosi ya bwala Fenisia zabisaka Yezu nde: “Mfumu, Mwana ya Davidi, wila mono mawa! Mwana na mono ya nkento ke na mpeve ya mbi, ebuna yandi ke mona mpasi mingi.” Yezu zabaka nde bo tindaka yandi na dikanda ya Izraele kansi na bantu ya Makanda ve. Yo yina yandi tubaka nde: “Ke mbote ve na kubaka mampa ya bana [ya Izraele] sambu na kulosila yo na [bana ya] bambwa [bantu ya Makanda].” Nkento yina vutulaka nde: “Yo kele kieleka, kansi ata [bana ya] bambwa mpi ke diaka bitini ya mampa yina ke bwaka na nsi ya mesa ya bamfumu na bo.” Ebuna Yezu tubaka nde: “Nge kele nkento mosi ke na lukwikilu ya ngolo! Mambu yina ya nge me zola, yo ta salama.” Mwana na yandi kubelukaka. Yezu songaka luzitu na muntu ya makanda yai sambu na lukwikilu na yandi. Ata ngogo ya yandi sadilaka ‘bana ya bambwa,’ na kisika ya kutuba nde bambwa ya nseke, lembikaka mambu mpi yo monisaka mawa na yandi.—Matayo 15:21-28.
10. Inki dilongi ya ngolo Yezu longaka balongoki na yandi, mpi sambu na nki yo vandaka mfunu?
10 Yezu kulembaka ve na kulonga balongoki na yandi mfunu ya kuvanda ti kikalulu ya kudikulumusa mpi ya kusonga luzitu na bantu yankaka sambu bo vandaka kaka ti dyambu yai ya kutuba nde mono ntete. Kilumbu mosi ya bo vandaka kutulana ntembe, Yezu yufulaka bo nde: “Sambu na nki beno vandaka kwenda kutula ntembe?” Bo vandaka pima, sambu bo “vandaka kwenda kutula ntembe na kati na bo kana nani me luta nene.” (Marko 9:33, 34) Ata na mpimpa na ntwala Yezu kufwa, bo “yantikaka kutula ntembe na kuzaba nani muntu na kati na bo ya bo fweti baka bonso muntu ya kuluta nene.” (Luka 22:24) Yo yina na ntangu bo vandaka kudya madya ya Paki, Yezu “tulaka masa na dilonga, yandi yantikaka kuyobisa makulu ya balonguki.” Yai kele dilongi mosi ya nene kibeni! Yezu vandaka Mwana ya Nzambi, kaka yandi mpamba muntu kele penepene ti Nzambi na luyalanganu ya mvimba. Kansi, yandi longaka balongoki na yandi dilongi mosi ya nene na kuyobisaka makulu na bo. Yandi tubaka nde: “Mono me songa beno mbandu, sambu beno kusala mutindu mono me sala beno.”—Yoane 13:5-15.
Polo songaka luzitu
11, 12. Na nima ya kukuma Mukristu, nki Polo longukaka, mpi nki mutindu yandi sadilaka dilongi yina na ntwala ya Filemoni?
11 Polo salaka mutindu Kristu vandaka kusala. Yandi songaka luzitu na bantu yankaka. (1 Korinto 11:1) Yandi tubaka nde: “Beto sosaka ve mpila ya kubaka lukumu na konso muntu . . . Kansi ntangu beto vandaka kuna na beno, beto vandaka kusala na ntima mosi ya pima, bonso mama yina ke kebaka bana na yandi.” (1Tesalonika 2:6, 7) Mama yina kenwisaka kekebaka bana na yandi ya fyoti. Na nima ya kukuma Mukristu, Polo longukaka mutindu ya kuvanda ti kikalulu ya kudikulumusa mpi ya kusonga luzitu na bampangi na yandi Bakristu na kuzinga mbote ti bo. Mpidina, yandi vandaka kuzitisa mpi kimpwanza na bo ya kupona mambu ya bo kezola kusala, mutindu yandi monisaka yo ntangu dikambu mosi kusalamaka na ntangu yandi vandaka na boloko na Roma.
12 Mpika mosi na zina ya Onezime kuwaka malongi ya Polo. Yandi kumaka Mukristu mpi nduku ya Polo. Mfumu ya mpika yina vandaka Filemoni. Yandi vandaka mpi Mukristu ye yandi vandaka kuzinga na Asie Mineure. Na mukanda yina yandi sonikilaka Filemoni, Polo sonikaka mutindu Onezime sadisaka yandi mingi. Yandi tubaka nde: “Mono vandaka kuzola nde yandi kuvanda awa ti mono.” Kansi Polo vutulaka Onezime na Filemoni, sambu yandi sonikaka nde: “Mono lenda sala konso kima yina ve kana nge me ndima ve; mono ke zola ve nde nge kusadisa mono na ngolo, kansi mono ke zola nde nge kusadisa mono sambu nge mosi me zola mpidina.” Polo kusadilaka ve kiyeka na yandi ya kintumwa sambu na kubaka mambote, kansi yandi songaka luzitu na Filemoni na mpila nde yandi lombaka yandi ve na kusimba Onezime na Roma. Kansi, Polo kusyamisaka Filemoni na kusonga luzitu na Onezime, yandi baka yandi bonso ‘yandi kele mpika kaka ve, kansi bonso mpangi ya bo ke zolaka.’—Filemoni 13-16.
Kusonga luzitu na bilumbu na beto
13. Inki Roma 12:10 kesonga beto na kusala?
13 Ndinga ya Nzambi kelongisila beto nde: “Beno tula ngolo na kusonga luzitu na beno.” (Roma 12:10) Yo kezo tuba nde beto fwete kinga ve nde bantu yankaka kusonga beto ntete luzitu, kansi beto fwete yantika na kusala yo. “Mbote konso muntu kusosa ve mambote na yandi mosi, kansi yandi kusosa mambote ya muntu ya nkaka.” (1 Korinto 10:24; 1 Piere 3:8, 9) Yo yina, bansadi ya Yehowa kesosaka bisika ya kusonga luzitu na bantu yina kele na dibuta na bo, na bampangi na bo Bakristu na dibundu, nkutu ti na bantu yina kele na nganda ya dibundu.
14. Inki mutindu bakala ti nkento kesongaka luzitu na kati na bo?
14 Biblia ketuba nde: “Kristo kele mfumu ya konso muntu, bakala kele mfumu ya nkento na yandi.” (1 Korinto 11:3) Yehowa kelomba na babakala na kuzinga ti bankento na bo mutindu Kristu kuzingaka ti dibundu. Na 1 Piere 3:7, bo kelomba babakala na ‘kubakisa nde [bankento na bo] kele ngolo mingi ve bonso bo. Bo fweti zitisa bo.’ Babakala lenda sala yo kana bo kemonisa luzolo ya kuwidikila mpi kundima bangindu yina bankento na bo kepesa. (Kuyantika 21:12) Bakala lenda ndima kusala mutindu nkento na yandi metuba kana mambu ya yandi metuba kefwa ve ata munsiku mosi ya Biblia, mpi yandi fwete sadisa yandi mpi kubaka yandi ti luzitu. Na ndambu na yandi, “nkento fweti zitisa bakala na yandi.” (Efezo 5:33) Yandi kewilaka bakala na yandi, yandi kesosaka ve kaka kusala mutindu yandi mosi mezola, yandi kemonaka yandi ve mpamba to kusosa ntangu yonso kupesa yandi makasi. Yandi kemonisaka kikalulu ya kudikulumusa. Yandi kemekaka ve na kuyala bakala na yandi, ata yandi zaba mambu mingi kuluta bakala na yandi na makambu yankaka.
15. Luzitu ya nki mutindu beto kemonisaka na bantu ya kununa, ebuna bo mpi fwete sala nki?
15 Na kati ya dibundu ya Bukristu kele ti bantu ya mefwana kibeni na kubaka luzitu. Mu mbandu, bantu yina menuna. “[Na ntwala ya nsuki ya mpembe nge fwete telama, NW] Zitisa mbuta-muntu [to nkento] yina me nunaka.” (Levi 19:32) Beto fwete sala yo kibeni na bayina kesadilaka Yehowa na kwikama yonso tuka bamvula mingi, sambu “nsuki ya mpembe kele bonso mpu ya kimfumu ya kitoko kana yo kele na nzila ya lunungu.” (Bingana 16:31, NW) Bankengi fwete songa mbandu na yina metala kusonga luzitu na bampangi Bakristu yina kele na bamvula kuluta bo. Kansi yo kele kyeleka nde bantu yina mekuma minunu mpi fwete monisa luzitu na bantu yina kele baleke na ntwala na bo, mingimingi kana bo kele ti mukumba ya kugungula mameme.—1 Piere 5:2, 3.
16. Inki mutindu bibuti ti bana kesongaka luzitu na kati na bo?
16 Bana fwete zitisa bibuti na bo: “Beno bana, beno fweti wila batata ti bamama na beno, sambu [mambu yai kewakana ti mambu ya Mfumu, mpi yo kele mambu ya lunungu, NW]. Nsiku ketuba nde: ‘Zitisa tata na nge ti mama na nge,’ yo kele nsiku ya ntete ya Nzambi yikaka lusilu; lusilu yango, yo yai: ‘sambu nge kuvanda na kiese mpi nge kuvanda na luzingu ya nda awa na nsi-ntoto.’ ” Bibuti mpi fwete zitisa bana ya fyoti, sambu Biblia kezabisa bo nde “beno pesa bana na beno makasi ve. Kansi, ntangu beno kesansa bo, beno longa bo malongi ti mambu ya kikristo [“balukebisu ya Yehowa,” NW].”—Efezo 6:1-4; Kubasika 20:12.
17. Banani mefwana kubaka ‘luzitu mbala zole’?
17 Bantu yankaka ya beto fwete songa luzitu kele bantu yina kesalaka ngolo na kusadisa dibundu. “Bambuta yina ke twadisaka Dibundu mbote-mbote, nkutu bayina ke salaka ngolo na kupesa malongi ti na kulonga bantu, bo lunga kubaka salere [“luzitu,” NW] mbala zole.” (1 Timoteo 5:17) Mutindu mosi ya beto lenda songa bo luzitu kele kusala mambu yina kele na Baebreo 13:17 ya ketuba nde: “Beno lemfuka na bambuta na beno ya Dibundu, beno wila bo mpi.”
18. Inki beto fwete sala sambu na bantu yina kele na nganda ya dibundu?
18 Keti beto fwete monisa luzitu na bantu yina kele na nganda ya dibundu? Ee. Mu mbandu, Biblia kelomba beto nde: “Konso muntu fweti lemfuka na bamfumu ya leta.” (Roma 13:1) Bo ketubila bamfumu yai keyala na nswa ya Yehowa tii kuna Kimfumu na yandi takwisa kuyinga bo. (Daniele 2:44) Mpidina beto kepesaka ‘na konso muntu konso kima yina ya beto fweti pesa: beto kefutaka mpaku, na bantu yina ya beto fweti futa mpaku, beto kesongaka luzitu ti lukumu na bantu yonso yina ya beto fweti songa luzitu ti lukumu.’ (Roma 13:7) Beto fwete “zitisa bantu yonso.”—1 Piere 2:17.
19. Inki mutindu beto lenda ‘sala mbote’ na bantu yankaka mpi kusonga bo luzitu?
19 Yo kele kyeleka nde beto fwete zitisa bantu yina kele na nganda ya dibundu, kansi tala mambu yina Ndinga ya Nzambi ketubila mingi: “Ntangu yonso ya beto ke mona mpila, beto sala bantu yonso mbote, [kansi mingimingi na bayina beto kele na bo lukwikilu mosi, NW].” (Galatia 6:10) Ya kyeleka, mutindu ya kuluta mbote ya beto lenda “sala bantu yonso mbote” kele kuyedisa mpi kulungisa bampusa na bo ya kimpeve. (Matayo 5:3) Beto talungisa dyambu yai kana beto landa ngibusa ya ntumwa Polo: “Nge fweti tula ngolo na kumonika muntu ya mbote na meso ya Nzambi, bonso muntu ya kisalu yina ya bo lenda baka mbi ve sambu na kisalu na yandi, sambu yandi ke zabisaka nsangu ya kieleka mbote-mbote.” Kana beto kesadila ti mayele yonso ba okazio yonso yina beto kekutana na yo sambu na kuta kimbangi, mpi na ‘kulungisa kisalu na beto yonso,’ beto kesala kaka ve mbote na bantu yonso, kansi beto kesonga bo mpi luzitu.—2 Timoteo 2:15; 4:5.
Kusonga luzitu na Yehowa
20. Inki kukuminaka Farao ti basoda na yandi, mpi sambu na nki?
20 Yehowa kezitisaka bigangwa na yandi. Yo kele mbote nde beto mpi beto kusonga yandi luzitu. (Bingana 3:9; Kusonga 4:11) Ndinga ya Yehowa ketuba dyaka nde: “Mono ta zitisaka muntu yina ke zitisaka mono, mono ta pesaka nsoni na muntu yina ke pesaka mono nsoni.” (1 Samuele 2:30) Ntangu bo zabisaka Farao ya Ezipte na kuyambula bantu ya Nzambi bo kwenda, yandi vutulaka ti lulendu yonso nde: “[Yehowa] yango nani? Sambu na nki mono fweti wila yandi?” (Kubasika 5:2, NW) Ntangu Farao kutindaka basoda na yandi sambu na kufwa bana ya Izraele, Yehowa kukabisaka masa ya Nzadi ya Mbwaki sambu bana ya Izraele kuluta. Kansi ntangu bantu ya Ezipte kulandaka, Yehowa vutulaka masa mutindu yo vandaka ntete. ‘Bapusupusu [ya Farao] ti basoda ya Ezipte; . . . bo dindaka na nsi ya nzadi ya Mbwaki.’ (Kubasika 14:26-28; 15:4) Kubuya ya lulendo yina Farao kubuyaka na kuzitisa Yehowa nataka yandi na lufwa mosi ya mbi.—Nkunga 136:15.
21. Sambu na nki Yehowa kusepelaka ve na Baltazare, mpi nki kukuminaka yandi?
21 Baltazare, Ntotila ya Babilone, buyaka na kuzitisa Yehowa. Ntangu bo vandaka na nkinsi mosi ya bo nwaka malafu mingi kibeni, yandi sekaka Yehowa. Yandi yantikaka kunwa malafu na makopa ya wolo mpi ya arza yina bo botulaka na tempelo ya Yeruzalemi. Kaka na ntangu yina yandi vandaka kunwa mpidina, yandi vandaka mpi kukembila banzambi na bo ya mimpani. Kansi nsadi ya Yehowa, Daniele, zabisaka yandi nde: “Nge me kudikulumusa ve nge mosi . . . Nge me tula lulendo na Mfumu ya zulu [to nge mekudikumisa nge mosi].” Kaka na mpimpa yina bo fwaka Baltazare, ebuna bo botulaka kimfumu na yandi.—Daniele 5:22-31.
22. (a) Sambu na nki Yehowa kumonisaka makasi na yandi na bamfumu ya Izraele ti bantu na bo? (b) Banani Yehowa kusakumunaka, mpi nki kusalamaka?
22 Na mvu-nkama ya ntete ya T.B., Ntotila Erode vandaka kusala mitingi na ntwala ya bantu, ebuna bantu vutulaka nde: “Yai kele muntu ve ke tuba, kansi nzambi muntu ke tuba!” Ntotila yina ya zoba kubuyaka ve kansi yandi zolaka nkembo. Ebuna, “kaka na ntangu yo yina, wanzio ya Mfumu Nzambi kwisaka kubula Erode, sambu yandi pesaka lukumu na yandi mosi kansi na Nzambi ve.” (Bisalu 12:21-23) Erode kudikumisaka yandi mosi, kansi Yehowa ve, ebuna bo fwaka yandi. Bamfumu ya mabundu ya ntangu yina kuzitisaka ve Nzambi na mpila bo salaka fondu sambu na kufwa Mwana na yandi, Yezu. Bamfumu yankaka zabaka nde Yezu vandaka kulonga kyeleka, kansi bo kukaka ve kulanda yandi, “bo lutaka kuzola lukumu yina ke katukaka na bantu, kansi lukumu ya Nzambi ve.” (Yoane 11:47-53; 12:42, 43) Dikanda yonso na kimvuka mpi kuzitisaka Yehowa ve to Yezu, Muntu yina ya yandi tindaka. Yo yina, Yehowa kulandaka ve na kuzitisa bo, yandi losaka bo mpi tempelo na bo kufwaka. Kansi yandi bikaka na luzingu bantu yina vandaka kukumisa yandi ti Mwana na yandi.—Matayo 23:38; Luka 21:20-22.
23. Inki beto fwete sala sambu na kuzinga na inza ya mpa ya Nzambi? (Nkunga 37:9-11; Matayo 5:5)
23 Bayina yonso kezola kuzinga na inza ya mpa ya Nzambi na nima ya lufwa ya ngidika yai fwete zitisa Nzambi ti Mwana na yandi, Yezu Kristu, mpi kulemfukila bo. (Yoane 5:22, 23; Filipi 2:9-11) Bayina kemonisaka ve luzitu ya mutindu yina “Nzambi ta katula bo na ntoto.” Kansi, bantu ya mbote yina kezitisaka kibeni Nzambi ti Kristu mpi kelemfukilaka bo “ta zinga na ntoto na beto yai.”—Bingana 2:21, 22.
Beto vutukila
◻ Kuzitisa bantu yankaka kezola kutuba nki, mpi nki mutindu Yehowa salaka yo?
◻ Inki mutindu Yezu ti Polo zitisaka bantu yankaka?
◻ Banani mefwana kubaka luzitu na bilumbu na beto?
◻ Sambu na nki beto fwete zitisa Yehowa ti Yezu?
[Kifwanisu ya kele na lutiti 27]
Yehowa zitisaka Abrahami ntangu yandi widikilaka ngindu na yandi
[Kifwanisu ya kele na lutiti 28]
Na makwela ya mbote, bakala ti nkento kezitisanaka