Beno ‘Vanda Bantu ya Mawete na Meso ya Bantu Yonso’
“Tuba diaka na bakristo nde . . . bo fweti vanda bantu ya pima [“mawete,” NW] na meso ya bantu yonso.”—TITO 3:1, 2.
1. Sambu na nki yo kevandaka ve ntangu yonso pete na kumonisa mawete?
NTUMWA Polo kusonikaka nde: “Beno baka mbandu na mono, mutindu mono mpi ke bakaka mbandu na Kristo.” (1 Korinto 11:1) Bansadi ya Nzambi yonso ya bubu yai kesalaka kikesa na kulanda ndongisila yai. Ya kyeleka, yo kevandaka pete ve, sambu na bampusa ti mawi ya kinsuni ya beto mebakaka na bibuti na beto ya ntete yina kewakanaka ve ti mbandu ya Kristu. (Roma 3:23; 7:21-25) Kansi, sambu na yina metala kumonisa mawete, beto yonso lenda sala yo kana beto sala kikesa. Kansi kutula ntima na lukanu na beto mosi mefwana ve. Inki mambu yankaka kele mfunu?
2. Inki mutindu beto lenda monisa nde beto kele ‘bantu ya mawete na meso ya bantu yonso’?
2 Mawete yina kewakanaka ti luzolo ya Nzambi kele mosi na kati ya bambuma ya mpeve santu. Kana beto kelemfuka mingi na balutwadisu yina ngolo ya kisalu ya Nzambi kepesa beto, bambuma na yo mpi takumaka kumonana mingi na beto. Beto tanunga na kuvanda ‘bantu ya mawete mpenza’ na meso ya bantu yonso kaka kana beto kesala mutindu yina. (Tito 3:2) Bika beto tadila nki mutindu beto lenda landa mbandu ya Yezu mpi kusadisa bayina beto kekutanaka na bo na kubaka “kikesa.”—Matayo 11:29, NW; Galatia 5:22, 23.
Na Dibuta
3. Inki mambu ya kesalama na mabuta kemonisa mpeve ya inza?
3 Mosi na kati ya bisika yina mawete kele mfunu kele na kati ya dibuta. Organisation mondiale de la santé ketuba nde mubulu na kati ya dibuta ketulaka mavimpi ya bankento mingi na kigonsa kuluta ba aksida ya bakamio ti malaria. Mu mbandu, na Londres, na Angleterre, 25% ya barapore ya nku yina mepesamaka kesalamaka na mabuta. Bapolisi kekutanaka mbala mingi ti bantu yina kesikisaka mawi na bo na kusadilaka “kutuba ya mbi mpi ya kufinga.” Kima ya kuluta mbi kele nde, bankwelani yankaka mepesaka nzila nde “ntima ya bululu” kukota na kati ya makwela na bo. Bikalulu yai yonso kemonisaka mambi ya “mpeve ya [inza, NW]” mpi mpeve ya mutindu yai kele na kisika ve na kati ya mabuta ya Bakristu.—Efezo 4:31; 1 Korinto 2:12.
4. Inki malanda mawete lenda vanda na yo na kati ya dibuta?
4 Sambu na kubuya bikalulu ya inza, beto kele na mfunu ya mpeve ya Nzambi. “Konso kisika ya Mpeve ya Mfumu kele, bantu kele kuna bo ke na dipanda.” (2 Korinto 3:17) Zola, bumbote, kudiyala, ti kukanga ntima kekumisaka ngolo bumosi ya babakala ti ya bankento ya kukonda kukuka. (Efezo 5:33) Bikalulu ya mawete kesalaka nde luzingu kuvanda kitoko na nzo mpi yo kepesaka kyese yina kevandaka ve na mabuta mingi ya kezingaka na kuswana ti kimbeni. Mambu yina muntu ketubaka kevandaka mfunu, kansi mutindu ya yandi ketubila yo kesongaka mpeve yina kele na ntima na yandi. Kana muntu metuba mambu yina keyangisa yandi ti basusi na yandi na mawete yonso yo tasala nde kuswana kuvanda ve. Ntotila ya mayele Salomo kusonikaka nde: “Mvutu ya malembe ke lembikaka makasi kansi mvutu ya makasi ke tedimisaka yo.”—Bingana 15:1.
5. Inki mutindu mawete lenda sadisa dibuta yina nkwelani mosi mpamba kele Mukristu?
5 Mawete kele mfunu mingimingi na kati ya nzo yina bantu yonso ve kele Bakristu. Kusadila mawete kumosi ti mambu yankaka ya mbote, lenda sadisa na kubenda bantu ya ntembe na Yehowa. Piere kulongisilaka Bakristu ya bankento nde: “Beno fweti lemfuka na babakala na beno, kana babakala na beno ya nkaka ke ndimaka ve nsangu ya Nzambi, bo ta baka lukwikilu sambu na bikalulu na beno ya mbote. Mfunu ta vanda diaka ve na beno na kutubila bo diaka ata kima mosi, sambu bo ta mona nde bikalulu na beno kele ya kinzambi ti ya luzitu. Beno kusosa ve na kukuma kitoko na bima ya mutindu na mutindu yina ke monikaka na meso, bonso na kutunga nsuki, na kulwata bampete ti mayaka ya wolo, to na kulwata bilele ya kitoko. Kansi mbote kitoko na beno kuvanda kitoko yina kele na kati ya ntima, yina ke manaka ve, kitoko yina ke monikaka na bikalulu ya pima ti ya kukonda lulendo; yina kele mambu mosi ya mfunu na meso ya Nzambi.”—1 Piere 3:1-4.
6. Inki mutindu kumonisa mawete lenda sala nde bangwisana kukuma ngolo na kati ya bibuti ti bana?
6 Bangwisana na kati ya bibuti ti bana lenda beba kibeni, mingimingi kana bo kezolaka ve Yehowa. Kansi, na banzo yonso ya Bakristu, yo kele mfunu mingi na kumonisa mawete. Polo kulongisilaka batata nde: “Beno batata ti bamama mpi, beno pesa bana na beno makasi ve. Kansi, ntangu beno ke sansa bo, beno longa bo malongi ti mambu ya kikristo.” (Efezo 6:4) Kana mawete kele na kati ya dibuta, bangwisana kevandaka ya ngolo na kati ya bibuti ti bana. Dean, kuvandaka mwana na kati ya dibuta mosi ya bana tanu. Yandi keyibuka mambu yai sambu na yina metala tata na yandi: “Tata kuvandaka muntu ya mawete. Mu swanaka ve ti yandi ata kilumbu mosi, ata na ntangu mu vandaka toko. Yandi vandaka ntangu yonso na mawete, ata na ntangu yandi vandaka na makasi. Bantangu yankaka yandi vandaka kupesa munu ndola nde mu vanda na suku na munu, to yandi vandaka kupimisa munu mambu yankaka ya mbote, kansi yandi vandaka kuswanisa beto ve ata fyoti. Yandi vandaka tata na beto mpamba ve, kansi yandi vandaka mpi nduku na beto, mpi beto vandaka kuzola ve kupesa yandi nsoni.” Ya kyeleka, mawete kesadisaka beto na kukumisa bangwisana ngolo na kati ya bibuti ti bana.
Na Kisalu na Beto ya Kusamuna
7, 8. Sambu na nki yo kevandaka mfunu na kumonisa mawete na kisalu ya bilanga?
7 Kisika yankaka yina mawete kevandaka mfunu kele na kisalu ya bilanga. Na ntangu beto kezabisaka bantu yankaka nsangu ya mbote ya Kimfumu, beto kekutanaka ti bantu ya kevandaka ti mawi ya kuswaswana. Bantu mingi kewidikilaka na kyese yonso nsangu ya kivuvu yina beto kenatilaka bo. Bankaka, kevandaka na bikuma mingi ya kepusaka bo na kukonda kuwidikila beto. Na ntangu beto kekutana na bantu ya mutindu yina, mawete kesadisaka beto mingi na kulungisa kisalu na beto ya kuta kimbangi tii na nsuka ya ntoto.—Bisalu 1:8; 2 Timoteo 4:5.
8 Ntumwa Piere kusonikaka nde: “Beno zitisa Kristo na ntima na beno, bonso Mfumu na beno. Konso ntangu beno fweti vanda ya kuyilama na kupesa mvutu na bantu yina ke yulaka beno sambu na kuzaba nki mutindu beno ke tulaka ntima na Nzambi.” (1 Piere 3:15) Sambu beto kezitisaka Kristu nde yandi kele Mbandu na beto, beto kesalaka kikesa na kumonisa mawete ti luzitu na ntangu beto ketaka kimbangi na bantu yina kevandaka ti kutuba ya mbi. Kikalulu yai kebutaka mbala mingi bambuma ya mbote mpenza.
9, 10. Ta disolo mosi ya kemonisa mfunu ya mawete na kisalu ya bilanga.
9 Ntangu nkento ya Keith kwendaka kukangudila muntu yina kukokulaka na lupangu na bo, Keith kubikalaka na kati ya lupangu. Ntangu nkento ya Keith kubakisaka nde nzenza yango kuvandaka Mbangi ya Yehowa, yandi zabisaka Mbangi yina na makasi yonso nde Bambangi kefwaka bana. Mpangi na beto ya bakala kuvandaka kaka pima. Na mawete yonso, yandi vutulaka nde: “Yo mepesa mono mawa na kuzaba nde nge kemonaka bo mutindu yina. Pardo, keti mu lenda zabisa nge mambu yina Bambangi ya Yehowa kekwikilaka?” Keith vandaka kulanda disolo na bo ebuna yandi pusanaka na kyelo sambu na kuzabisa mpangi yina na kuzenga disolo.
10 Na nima, bankwelani yai kuwaka mawa na mpila bo yambaka ve nzenza na bo mbote. Mawete na yandi kusimbaka ntima na bo. Bo yitukaka mingi na kumona nde, mposo mosi na nima mpangi yina kuvutukilaka bo, ebuna Keith ti nkento na yandi kubikilaka yandi ntangu ya kutendula mambu ya kele na Masonuku yina kesimbaka lukwikilu na yandi. Na nima bankwelani yango kutubaka nde: “Na bamvula zole yina kulandaka, beto widikilaka mambu mingi ya Bambangi yankaka vandaka kutuba.” Bo ndimaka na kulonguka Biblia, mpi nsukansuka bo bakaka mbotika sambu na kumonisa nde bo mekudipesa na Yehowa. Yo vandaka lusakumunu ya nene kibeni sambu na Mbangi yina ya kukutanaka mbala ya ntete ti Keith mpi nkento na yandi! Mbangi yango kukutanaka ti bankwelani yina bamvula mingi na nima mpi yandi sengumunaka nde bo mekumaka bampangi na yandi na kimpeve. Mawete kebutaka bambuma ya mbote.
11. Inki mutindu mawete lenda sala nde muntu kundima kyeleka ya Bukristu kukonda mpasi?
11 Mambu ya Harold kukutanaka na yo na kisalu na yandi ya kisoda kusalaka nde yandi kuna kimbeni mpi yandi yantika kutula ntembe nde Nzambi kele. Kima kubebisaka dyaka bangindu na yandi kele aksida ya shofere mosi ya kulaukaka malafu yina kukumisaka Harold kikata kimakulu. Ntangu Bambangi ya Yehowa kwendaka kutala yandi na nzo na yandi, Harold kuzabisaka bo nde bo kwenda kutala yandi dyaka ve. Kansi, kilumbu mosi, Mbangi mosi na zina ya Bill kwendaka kutala muntu mosi ya kusepelaka na nsangu, yina kyelo na yandi kuvandaka ya zole kana nge luta nzo ya Harold. Na kidiba, Bill kukokulaka na kyelo ya Harold. Ntangu Harold kubasikaka na kutambulaka na banti sambu na kukangula kyelo, Bill kulombaka ndolula na mbala mosi nde ngindu na yandi kuvanda ya kukota na nzo mosi ya penepene. Inki Harold kusalaka? Bill kuzabaka ve nde Harold kulandaka nsangu mosi na televizio yina kumonisaka mutindu Bambangi vandaka kusala kumosi sambu na kutunga Nzo ya Kimfumu na ntangu fyoti. Sambu yandi yitukaka na kumona bantu mingi kesala na bumosi, yandi sobaka mutindu na yandi ya kutadila Bambangi. Sambu pardo ya Bill ti mawete na yandi ya kyese kusimbaka ntima na yandi, Harold kubakaka lukanu ya kundima nde Bambangi kukwisa kutala yandi. Yandi longukaka Biblia, yandi yelaka, mpi yandi bakaka mbotika sambu na kusadila Yehowa.
Na Kati ya Dibundu
12. Inki bikalulu ya inza bantu yina kele na dibundu ya Bukristu fwete buya?
12 Kisika ya tatu yina mawete kele mfunu kele na kati ya dibundu ya Bukristu. Mavwanga kekondaka ve na bimvuka ya bantu bubu yai. Bantembe, kuswana, mpi kubendana ya makasi kevandaka mingi na kati ya bantu yina ketadilaka luzingu na kimuntu. Bantangu yankaka, bikalulu yai ya inza kekotaka fyotifyoti na kati ya dibundu ya Bukristu mpi yo kemonanaka na bantembe mpi kuswana. Bampangi yina kele na kiyeka kewaka mawa mingi na ntangu bo kesungikaka mambu ya mutindu yina. Kansi, zola sambu na Yehowa mpi na bampangi na bo kepusaka bo na kusadisa bantu yina ya mesala mbi na kubalula ntima mpi kuyambula kikalulu yina.—Galatia 5:25, 26.
13, 14. ‘Kusungika bantu ya ntembe na mawete’ lenda buta nki mbuma?
13 Na mvu-nkama ya ntete, Polo ti mpangi na yandi Timoteo kukutanaka ti mambu ya mpasi ya vandaka kukatuka na bantu yankaka na kati ya dibundu. Polo kukebisaka Timoteo na kukeba na bampangi yina kuvandaka bonso banzungu ya “bo ke sadilaka bilumbu yonso.” Polo kumonisaka nde: “Muntu yina ke sadilaka Mfumu Yesu yandi lenda swana ve ti bantu ya nkaka. Yandi fweti vanda muntu ya mbote na bantu yonso, yandi fweti zaba mbote na kulonga bantu ya nkaka, yandi fweti vanda muntu ke kangaka ntima. Bantu yina ke tulaka ntembe ti yandi, yandi fweti sungika bo malembe [“na mawete,” NW].” Kana beto kevanda kaka na mawete ata na ntangu ya bo mesosila beto, yo kepusaka mbala mingi bantu ya ketula ntembe na kutadila dyaka mabanza na bo. Mpi, mutindu Polo kusonikaka yo dyaka, Yehowa lenda “pesa bo nzila na kubalula ntima na bo ti na kuzaba mambu ya kieleka.” (2 Timoteo 2:20, 21, 24, 25) Simba nde Polo kewakanisa ntima ya mbote ti kukanga ntima na mawete.
14 Polo vandaka kusadila mambu yina yandi vandaka kulonga. Sambu na kumanisa makambu ya ‘bantumwa ya nene’ ya dibundu ya Korinto, yandi longisilaka bampangi nde: “Mono Paulo, mono ke bondila beno mono mosi. Mono muntu yina ya beno ke tubaka nde: ‘Yandi kele pima [“mawete,” NW] kana yandi kele ti beto, kansi yandi kele kikesa mingi kana yandi kele ntama ti beto.’ Na pima [“mawete,” NW] ti na ntima ya mbote ya Kristo mono ke bondila beno.” (2 Korinto 10:1; 11:5) Ya kyeleka, Polo kulandaka mbandu ya Kristu. Simba nde yandi bondilaka bampangi yai na “mawete” ya Kristu. Mpidina, yandi monisaka ve lulendo, to kidiktatire. Ntembe kele ve nde ndongisila na yandi kusimbaka ntima ya bantu ya dibundu yina kuvandaka na ntima ya mbote. Yandi vutulaka bangwisana mpi yandi pesaka lusadisu sambu na kutula ngemba ti bumosi na kati ya dibundu. Keti yai kele ve kikalulu mosi ya beto yonso fwete landa? Mingimingi, bankuluntu fwete landa mbandu ya Kristu ti Polo na mambu ya bo kesala.
15. Sambu na nki mawete kevandaka mfunu na ntangu ya kupesa ndongisila?
15 Ya kyeleka, mukumba ya kusadisa bankaka kevandaka ve kaka na ntangu ngemba ti bumosi ya dibundu mekuma na kigonsa. Na ntwala nde mavwanga kukota, bampangi kevandaka na mfunu ya lutwadisu ya zola. Polo kulongisilaka nde: “Bampangi, kana bo me kanga muntu mosi ke sala konso mambu ya mbi, beno bantu yina ke na Mpeve ya Nzambi, beno vutula yandi na nzila ya mbote.” Kansi nki mutindu? “Na malembe [“mawete,” NW] yonso. Ebuna mono ke tubila nge muntu yina ke vutula yandi na nzila ya mbote, nde keba, sambu Satana lenda meka nge mosi mpi kiteso mosi.” (Galatia 6:1) Kuvanda kaka na “mawete” kevandaka ve pete ntangu yonso, mingimingi sambu Bakristu yonso, ti babakala yina meponamaka, kesalaka masumu. Kansi, mawete tasadisa bantu ya kelongisila na kusadisa muntu ya mesala mbi na kusungika mbi na yandi.
16, 17. Inki lenda sadisa na mpila nde muntu kundima ndongisila kukonda mpasi?
16 Na Kigreki ya kisina, ngogo ya bo mebalula nde ‘kuvutula na nzila ya mbote’ lenda tendula mpi kusungika to kuvutula mikwa ya mebukana na kisika na yo. Mutindu ya kusansa yai kesalaka mpenza mpasi. Doktere yina mezaba kukitisa muntu ntima, yina kevutulaka mikwa ya mebukana na kisika na yo, ketubilaka mambote ya metode yai. Kutuba na yandi ya pima kepesaka kikesa. Mwa bangogo ya yandi tatuba na ntwala tasala nde susi yina ya muntu vandaka kuwa kukita. Mutindu mosi mpi, muntu lenda wa mpasi kana bo sungika yandi na kimpeve. Kansi, mawete tasala nde muntu ya mesala mbi kundima kusungika yango kukonda mpasi na mpila nde yandi vutula bangwisana ya mbote mpi yandi bongisa mambu sambu na kusoba bikalulu na yandi. Ata muntu ya mesala mbi kendima ve ndongisila na luyantiku, mawete ya muntu yina kelongisila lenda sala nde muntu ya mesala mbi kubalula ntima mpi kundima ndongisila ya Masonuku.—Bingana 25:15.
17 Na ntangu ya kusadisa bantu yankaka na kuvutuka na nzila ya mbote, kigonsa kevandaka mbala mingi nde muntu ya bo kelongisila kumona ndongisila yina mbi. Nsoniki mosi kepesa komantere yai sambu na yo: “Beto kevandaka mbala mingi ti kikalulu ya kutuba bonso na makasi na ntangu beto kelongisila, yo yina yo kele mbote mpenza na kumonisa kudikulumusa na ntangu ya beto kesungika muntu.” Kumonisa mawete yina kekatuka na kudikulumusa lenda sadisa Mukristu ya bo kelongisila na kuditanina na kigonsa ya mutindu yina.
“Na Meso ya Bantu Yonso”
18, 19. (a) Sambu na nki yo lenda vanda mpasi sambu na Bakristu na kumonisa mawete na ntwala ya bamfumu ya leta? (b) Inki tasadisa Bakristu na kumonisa mawete na meso ya bamfumu, mpi nki mbuma ya mbote yo lenda buta?
18 Bantu mingi kemonaka mpasi na kumonisa mawete na ntwala ya bamfumu ya leta. Ntembe kele ve nde, mambu ya bantu yankaka yina kele na biyeka kesalaka kesongaka nde bo kele ntima ya mbi mpi bo kekuditulaka ve na kisika ya bankaka. (Longi 4:1; 8:9) Kansi, zola ya beto kele na yo sambu na Yehowa tasadisa beto na kundima kiyeka na yandi ya kuluta nene mpi na kuzitisa bamfumu ya luyalu na mambu yina bo mefwana na kubakila lukumu. (Roma 13:1, 4; 1 Timoteo 2:1, 2) Ata bantu yina kele na biyeka ya nene kesosa kubuyisa nde beto sambila dyaka ve Yehowa na meso ya bantu yonso, beto kesosaka na kyese yonso mabaku yina kemonanaka sambu na kupesa makabu na beto ya kukembila.—Baebreo 13:15.
19 Ata beto mekutana na mambu ya nki mutindu, beto ketulaka ve kimbeni na bantu. Beto kesalaka yonso sambu na kuvanda na bukatikati mpi na kukonda kukulula minsiku ya lunungu. Yo yina kesalaka nde bampangi na beto kununga na kusala kisalu na bo ya kusamuna na bansi 234 na inza ya mvimba. Beto kelandaka ndongisila ya Polo yina kelomba beto na ‘kulemfuka na bamfumu ya leta, na kuwila bo, na kuzola na kusala konso mambu ya mbote. Na kutuba mambu ya mbi ve ata na muntu mosi. Na kuzola ngemba, na kukanga ntima, na kuvanda bantu ya pima na meso ya bantu yonso.’—Tito 3:1, 2.
20. Inki lufutu kevingila bantu yina kemonisaka mawete?
20 Bantu yonso yina kemonisaka mawete tabaka balusakumunu mingi. Yezu kutubaka nde: “Kiese na bantu yina kele pima [“mawete,” NW], sambu bo ta baka ntoto.” (Matayo 5:5) Sambu na bampangi ya kupakulama ya Kristu, mawete tasadisa bo na kuvanda na kyese mpi na kubaka dibaku ya nene ya kuvanda bamfumu na Kimfumu yina tayala ntoto. Sambu na “kibuka ya nene” (NW) ya “mameme ya nkaka,” bo kelanda na kumonisa mawete mpi na kukuna mpusa ya ngolo ya kuzinga na Paladisu awa na ntoto. (Kusonga 7:9; Yoane 10:16; Nkunga 37:11) Beto kele na kivuvu ya kitoko kibeni sambu na bilumbu kekwisa! Yo yina, bika beto vila ve ata fyoti ngibusa yina Polo kupesaka na Bakristu ya Efezo nde: “Mono, muntu yina kele na boloko sambu mono ke sadilaka Mfumu Yesu, mono ke bondila beno na kuzinga mutindu Nzambi songaka beno ntangu yandi solaka beno. Beno kudisonga ata fioti ve, kansi beno vanda kaka pima [“mawete,” NW].”—Efezo 4:1, 2.
Mvutukila
• Inki balusakumunu muntu lenda baka na kumonisa mawete
• na dibuta?
• na kisalu ya bilanga?
• na dibundu?
• Inki balusakumunu kevingila bantu ya mawete na bilumbu kekwisa?
[Kifwanisu ya kele na lutiti 25]
Mawete kele mpenza mfunu na kati ya nzo yina bantu yonso ve kele Bakristu
[Kifwanisu ya kele na lutiti 25]
Mawete kekumisaka bangwisana ya dibuta ngolo
[Kifwanisu ya kele na lutiti 27]
Kupesa mvutu na mawete mpi na luzitu mingi
[Kifwanisu ya kele na lutiti 28]
Mawete ya muntu yina kelongisila lenda sadisa mutindu ya mesala mbi