Ата-аналар, сендер қандай үлгі көрсетіп жатырсыңдар?
«Сүйікті рухани баласы ретінде Құдайдан үлгі алыңдар; ...бір-біріңді сүйіп өмір сүріңдер» (ЕФЕСТІКТЕРГЕ 5:1, 2).
1. Алғашқы адамдарға Ехоба қандай басшылық берді?
ОТБАСЫНЫҢ негізін қалаған — Ехоба. Ол алғашқы отбасының шаңырағын көтеріп, адамдарға бала туу қабілетін бергендіктен, әрбір отбасы өзінің тіршілігі үшін оған борышты (Ефестіктерге 3:14, 15). Ол, Адам ата мен Хауа анаға негізгі міндеттері жайлы нұсқау берді де, олардың осы міндеттерді орындауда өз ынтасын білдіруіне мүмкіншілік берді (Жаратылыс 1:28—30; 2:6, 15—22). Адам мен Хауа күнә жасағаннан кейін, отбасында жеңуі қиын жағдайлар пайда бола бастады. Алайда, Ехоба өзінің қызметкерлерін осындай қиыншылықтарды жеңуге көмек болатын басшылықпен қамтамасыз етті.
2. а) Ауызша тәрбие арқылы жазбаша нұсқаулардың әсерін Ехоба қалай күшейтті? ә) Ата-аналар өздеріне қандай сұрақ қою керек?
2 Ехоба бізге нені істеп, нені істемеуіміз керектігі жайлы жазбаша түрде нұсқау беріп қана қойған жоқ, Ұлы Тәрбиеші ретінде ол әлдеқайда көп нәрсе істеді. Ерте заманда Құдай жазба түріндегі нұсқаулар арқылы оқытқан, сонымен қатар дін қызметкерлері, пайғамбарлар және отағасы арқылы ауызша тәрбие беріп отырған. Осылай оқыту үшін Ехоба қазір кімді қолданып отыр? Мәсіхшілер қауымының қариялары мен ата-аналарды. Егер сенің балаларың бар болса, отбасын Ехобаның жолымен жүруге тәрбиелеудегі өзіңнің рөліңді орындап жүрсің бе? (Нақыл сөздер 6:20—23).
3. Берген тәрбиесі жемісті болу үшін, отағасы Ехобадан нендей нәрселерге үйрене алады?
3 Отбасында қалай тәрбие беру керек? Ехоба үлгі көрсетіп отыр. Ол ненің жақсы, ненің жаман екенін анық түсіндіреді және қайталауға шаршамайды (Мысырдан көшу 20:4, 5; Заңды қайталау 4:23, 24; 5:8, 9; 6:14, 15; Ешуа Набын 24:19, 20). Ол ойлануға түрткі болатын сұрақтарды пайдаланады (Аюп 38:4, 8, 31). Түсіндірме мысалдар мен өмірден алынған мысалдардың көмегімен сезімімізді қозғап, біздің жан дүниемізді тәрбиелейді (Жаратылыс 15:5; Даниел 3:1—29). Ата-аналар, балаларыңды тәрбиелегенде осы үлгіні қолдануға тырысып жүрсіңдер ме?
4. Жазалаған кезде біз Ехобадан не нәрсеге үйрене аламыз және жазалаған неге маңызды?
4 Әділдікке келгенде Ехоба табандылық көрсетеді, дегенмен кемелсіздіктің әсерінің қаншалықты екенін ол түсінеді. Сондықтан ол кемелсіз адамдарды жазаламас бұрын үйретеді, алдын ала бірнеше рет ескертеді және соны қайта-қайта естеріне салып отырады (Жаратылыс 19:15, 16; Еремия 7:23—26). Жазалаған кезде, ол шектен шығып кетпейді (Забур 102:10, 11; Ишая 28:26—29). Егер балаларымызды осындай жолмен тәрбиелейтін болсақ, бұл біздің Ехобаны білетіндігімізді көрсетеді және балаларымыздың Ехобаны танып-білуі оңай болады (Еремия 22:16; 1 Жохан 4:8).
5. Ехобаның тыңдай білетіндігіне қарап ата-аналар не нәрсеге үйрене алады?
5 Ехобаның аспанда бола тұрып, сүюші әке сияқты тыңдайтыны таң қалдырады. Себебі ол тек әмір беріп қана қоймайды. Ол көкейіміздегі нәрсенің барлығын ақтарып айтуға шақырады (Забур 61:9). Айтып жатқан кездегі біздің сезіміміз жете дұрыс болмаған жағдайда, ол аспаннан бізді кінәлап ашуланбайды. Ехоба бізді шыдамдылықпен үйретеді. Сондықтан Пауыл деген елшінің: «Сүйікті рухани баласы ретінде Құдайдан үлгі алыңдар»,— деген кеңесі қандай дұрыс! (Ефестіктерге 4:31—5:1). Өздерінің балаларына дұрыс тәрбие беруге ұмтылатын ата-аналар үшін Ехоба қандай керемет үлгі көрсетіп отыр! Бұл үлгі біздің көкейімізге қонады да, Құдайдың жолымен жүруге деген ықылас оятады.
Үлгінің әсері
6. Ата-аналардың көзқарасы мен іс-әрекеті балаларға қалай әсер етеді?
6 Ақылмен қатар істелген іс-әрекет те балаға қатты әсер етеді. Ата-аналары қаласа да, қаламаса да балалары оларға еліктейді. Сондықтан бұндай нәрсе кейде ата-аналарды қуантса, кейбір жағдайда олар балаларының аузынан өздерінің қолданатын сөздерін естіп, шошып жатады. Ал ата-аналарының іс-әрекеті мен көзқарасынан рухани нәрселерге деген үлкен құрмет байқалатын болса, балаларына жақсы әсерін тигізеді (Нақыл сөздер 20:7).
7. Ефта қызына қандай үлгі көрсетті және бұл үлгі қызына қалай әсер етті?
7 Ата-ана үлгісінің әсері Киелі кітапта жақсы суреттелген. Аммондықтармен шайқаста исраилдіктерді жеңіске жеткізу үшін, Ехоба Ефтаны пайдаланған. Ол, сонымен қатар, әке болатын. Ефтаның Аммон патшасына берген жауабынан, оның Исраил мен Ехобаның арасындағы қарым-қатынас жайлы тарихты жиі оқығандығы көрінеді. Онда айтылған нәрселерді Ефта оп-оңай айтып бере алатын, сондай-ақ ол Ехобаға қатты сенетіндігін көрсеткен. Оның көрсеткен үлгісі қызының да сондай сенім мен өзін-өзі Құдайға толығымен арнайтындай рух дамытуына көмектескені сөзсіз. Ол бұны тұрмыс құрмай өмір бойы Ехобаға қызмет етуге келісу арқылы көрсетті (Қазылар 11:14—27, 34—40; Ешуа Набын 1:8).
8. а) Самуилдің ата-анасы қандай керемет үлгі көрсетті? ә) Бұның Самуилге қандай пайдасы болды?
8 Самуил өнегелі бала болған және өмір бойы Құдайға шын берілген пайғамбар болған. Балаларыңның сондай адам болып өскенін сендер қалайсыңдар ма? Самуилдің ата-анасы — Елқана мен Ханнаның көрсеткен үлгісін талдап шығыңдар. Тұрмыстары жақсы болмаса да, олар Силомға, яғни Киелі шатыр орналасқан жерге әрдайым табыну үшін баратын (1 Патшалық 1:3—8, 21). Ханнаның қандай терең сезіммен дұға еткенін байқаңдар (1 Патшалық 1:9—13). Өздерінің Құдайға берген әрбір уәдесін орындауға қаншалықты көңіл бөлгеніне назар аударыңдар (1 Патшалық 1:22—28). Олардың керемет үлгісі Самуилге, тіпті оның айналасындағы Ехобаға қызмет ету керек адамдар Құдайдың жолын қадірлемей жатса да, дұрыс жолмен жүретін қасиет дамытуға көмектескені сөзсіз. Уақыт өте келе, Ехоба Самуилге өзіне пайғамбар болуды сеніп тапсырды (1 Патшалық 2:11, 12; 3:1—21).
9. а) Тімотеге жақсы әсерін тигізген не? ә) Тімоте қандай адам болып өсті?
9 Сен балаңның жастайынан Пауылмен қызметтес болған Тімоте сияқты болып өскенін қалар ма едің? Тімотенің әкесі Құдайға сенетін адам емес еді, бірақ оның анасы мен әжесі рухани нәрсені бағалаған қаншалықты маңызды екендігінің керемет үлгісін көрсеткен. Бұның Тімотеге мәсіхші болуы үшін жақсы көмегін тигізгені сөзсіз. Оның анасы Әунике мен әжесі Лойданың «шынайы сенімі» болғанын біз білеміз. Олардың мәсіхшіл өмірінде жасандылық болмаған; олар шын мәнінде өздерінің сенімдеріне сай өмір сүрген және Тімотені де бала күнінен соған үйреткен. Ал Тімоте өзінің сенім артуға тұратын және өзгелердің игілігін шынымен ойлайтын адам екендігін көрсетті (2 Тімотеге 1:5; Філіпіліктерге 2:20—22).
10. а) Біздің балаларымызға тағы кімдер әсер етуі мүмкін? ә) Балаларымыздың сөздері мен қылықтарынан осындай нәрсені байқаған жағдайда біз не істеуіміз керек?
10 Біздің балаларымызға олардың үйде естігені мен көргені ғана әсер етіп қоймайды. Мектепке бірге баратын балалар, білім беретін мұғалімдер, барлығы атадан балаға берілген және ұлттық дәстүрлерге сай өмір сүруі керек деп есептейтін адамдар, жетістіктері кеңінен мадақталатын спорт жұлдыздары, жаңалық хабарларында жүріс-тұрысы талқыланып жататын мемлекет қайраткерлері де оларға әсер етеді. Сондай-ақ, миллиондаған балалар соғыстағы қатыгездікті көрді. Осындай нәрселер балаларымыздың сөздерінен немесе қылықтарынан байқалған жағдайда біз таң қалуымыз керек пе? Біз бұны қалай қабылдаймыз? Бірден жасалған ескерту немесе қатаң түрде айтылған ақыл мәселені шешеді ме? Бірден жауап берудің орнына, өзімізден: «Ехобаның адамдармен қарым-қатынасының қандай да бір үлгісі осы мәселені шешу үшін көмектесуі мүмкін бе?» — деп сұраған дұрыс болар. (Римдіктерге 2:4 салыстыр.)
11. Ата-аналарының жіберген қателіктері балаларына қалай әсер етуі мүмкін?
11 Кемелсіз ата-аналар барлық уақытта бірдей мәселенің дұрыс шешімін таба бермейді. Олар қателіктер жасайды. Ата-аналарының жіберген қателіктерін көріп, балалары оларды сыйламай қоюы мүмкін бе? Мүмкін. Әсіресе ата-аналар өздерінің қателіктерін бүркемелей, өздерінің құқы жайлы айтып шыға келетін болса. Бірақ ата-аналары кішіпейілділікпен және ашық түрде өздерінің қателіктерін мойындайтын болса, зиян келтірмеуі де мүмкін. Осылайша ата-аналары балаларына үйренуге тұратын үлгі көрсете алады (Жақып 4:6).
Бізден алатын үлгі
12, 13. а) Сүйіспеншілік жайлы балалар не білуі керек және оларға бұны қалай үйреткен дұрыс? ә) Балалардың сүйіспеншілік жайлы білгені неге соншалықты қажет?
12 Егер ауызбен айтылған ақыл іс жүзінде де көрінетін болса, балалар еш қиналмай меңгере алатын нәрселер көп. Солардың кейбіреулерін қарастырайық.
13 Риясыз сүйіспеншілік көрсету. Сабақ болатындай іс жүзінде көрсетілуі керек үлгілердің бірі — сүйіспеншілік. «Біз сүйеміз, себебі Ол [Құдай] бізді алдымен сүйді» (1 Жохан 4:19). Ол сүйіспеншіліктің қайнар көзі және ең жоғарғы үлгісі. Принциптерге негізделген ага́пе деген сүйіспеншілік Киелі кітапта 100-ден аса рет кездеседі. Бұл — шынайы мәсіхшілерді өзгелерден айырып көрсететін қасиет (Жохан 13:35). Құдайға, Иса Мәсіхке және адамдарға, тіпті ол адамдар бізге ұнамайтын болса да, осындай сүйіспеншілік көрсетуіміз керек (Матай 5:44, 45; 1 Жохан 5:3). Балаларымызды бұған үйрету үшін, сүйіспеншілік алдымен біздің жүрегімізде болуы керек және ол біздің өмірімізден көрінуі керек. Ауызбен айтқаннан гөрі іс жүзінде көрсеткен қаттырақ әсер етеді. Сүйіспеншілікті және онымен байланысы бар қасиеттерді балалар отбасында көрулері керек, мысалы бауырмалдықты. Онсыз баланың тәні де, ой-өрісі де, сезімі де толық жетілмей қалады. Сонымен қатар олар өздерінің сүйіспеншілігі мен бауырмалдығын бір сенімдегі бауырларға қалай көрсеткен дұрыс екенін көрулері керек (Римдіктерге 12:10; 1 Петір 3:8).
14. а) Балаларға жақсылап жұмыс істеуді және одан қанағат алуды қалай үйретуге болады? ә) Бұны сендердің шаңырақтарыңда қалай жүзеге асыруға болады?
14 Еңбекке баулу. Еңбектің өмірде маңызы зор. Өзінің қадірін сезіну үшін, адам жұмысты жақсы істеуді үйренуі керек (Екклесиаст 2:24; 2 Салониқалықтарға 3:10). Егер балаға қалай орындау керек екенін түсіндірмей тапсырма беріп, сосын нашар орындағаны үшін оған ұрсатын болса, баланың жұмысты жақсылап істеуге үйренуі екіталай. Ал егер олар, жұмысты ата-аналарымен бірге жүріп істеп үйренсе және жөнімен мақтау естіп отырса, олардың жұмысты тиянақты істеп, одан қанағат алуды тезірек үйренуі әбден мүмкін. Егер ата-аналары үлгі көрсетіп қана қоймай, жұмысты қалай орындау керектігін түсіндіретін болса, балалар тек жұмыс істеуді ғана емес, сонымен қатар кез келген мәселені шешуді, жұмысты аяғына дейін жеткізуді, жан-жақты ойлануды және өз еркімен шешім қабылдауды үйренеді. Осындай жағдайда, оларға, Ехобаның да еңбек ететіндігін, сонымен қатар Ол өз жұмысын қаншалықты жақсы орындайтынын және Исаның Оған еліктейтіндігін түсінуге көмектесуге болады (Жаратылыс 1:31; Нақыл сөздер 8:27—31; Жохан 5:17). Егер отбасының жеке шаруашылығы немесе айналысатын кәсібі болса, отбасының кейбір мүшелері бірге жұмыс істей алады. Немесе тамақ істеуді, дастарқан жинауды және ыдыс-аяқ жууды анасы балаларына үйретуіне болады. Ал үйден тыс жерде жұмыс істейтін әке, үйдегі бір нәрсені балаларымен бірге істеуді жоспарлауына болады. Ата-аналардың тек қана күнделікті күйбеңді тезірек жеңудің қамын ойламай, сонымен қатар балаларын өз бетінше өмір сүруге дайындауды да ойлағаны қандай жақсы!
15. Сенімге байланысты үлгіні қалай көрсетуге болады? Мысал келтіріңдер.
15 Сынақ кезінде сенімді сақтап қалу. Біздің өміріміздің маңызды жақтарының бірі — сенім. Отбасымен бірге Киелі кітап оқу кезінде сенім жайлы айтылып отыратын болса, балалар сенім дегеннің не екенін түсінетін болады. Сондай-ақ, олар, сенімнің жүректе қалай дами бастағанын біле алады. Егер қатты сынақ кезінде ата-аналарының шайқалмайтын сенімін көретін болса, бұл олардың бүкіл өміріне әсер етуі мүмкін. Панамада тұратын Киелі кітапты зерттейтін бір әйелді, Ехобаға қызмет еткенін доғармайтын болса үйден қуып жіберетіндігін айтып, күйеуі қорқытатын. Соған қарамай, ол өзінің кішкентай төрт баласын алып, 16 км жерді жаяу, сосын 30 км жерді автобуспен жүріп отырып, ең жақын жердегі Патшалық Сарайына баратын. Осыны көрген отбасының басқа 20 мүшесі шындық жолын таңдады.
Киелі кітапты күнде оқу арқылы үлгі көрсетіңдер
16. Киелі кітапты бүкіл отбасы болып күнделікті оқуға кеңес берілуінің себебі неде?
16 Отбасы қалыптастыра алатын ең құнды дәстүрлердің бірі — Киелі кітапты үнемі оқу — балалар үшін де, ата-аналар үшін де пайдалы дәстүр. Мүмкін болса Киелі кітапты күнде оқыңдар. Бірақ бұл жерде маңыздысы оқылған нәрсенің шамасы емес, оның күнделікті өткізілуі мен сендердің қалай оқитындарың. Балалардың Киелі кітап оқуын толықтыру үшін, егер сендердің тілдеріңде бар болса, «Менің Киелі кітап әңгімелері жазылған кітабым» деген үн таспаларын пайдалануға болады. Киелі кітапты күнде оқу бізге Құдайдың ойындағы нәрселерді бірінші орынға қоюға көмектеседі. Ал, егер, осындай Киелі кітап оқуды жеке ғана емес, сонымен қатар отбасымен бірге өткізетін болса, онда бұл бүкіл отбасының Ехобаның жолымен жүруіне көмегін тигізеді. «Құдайдың еркіне сай өмір жолы» деген конгрестегі «Отбасымен бірге Киелі кітапты күнделікті оқу сендер үшін әдетке айналсын!» деген драма, міне, осы жайлы (Забур 1:1—3).
17. Ефестіктерге 6:4-тегі кеңесті өмірде қолдану үшін Киелі кітапты бүкіл отбасымен бірге оқу мен оның тармақтарын есте сақтағанның қандай көмегі бар?
17 Киелі кітапты отбасымен бірге оқу, елші Пауылдың ефестік мәсіхшілерге: «Ата-аналар, балаларыңа шектен тыс ұрыспаңдар, керісінше, Иемізбен жүргендерге лайықты тәрбиелеңдер»,— деп жазған хатына сәйкес келеді (Ефестіктерге 6:4). Бұл нені білдіреді? «Тәрбиелеу» деген сөз «ақыл үйрету» дегенді білдіреді, сондықтан мәсіхші әкелер өздерінің балаларына Ехобаның ақылын үйретуге шақырылады. Бұл балаларға Құдайдың ойындағы нәрселермен танысуға көмектеседі. Бұған балаларды Киелі кітап тармақтарын есте сақтауға талаптандыру арқылы қол жеткізуге болады. Бұндағы мақсат: қастарында ата-аналарының бары-жоғына қарамай, балалардың қалауы мен жүріс-тұрысынан бірте-бірте Құдайдың принциптері байқала бастайтындай етіп, оларда Ехобаның көзқарасын қалыптастыру. Осылай ойлау үшін Киелі кітап негіз болып табылады (Заңды қайталау 6:6, 7).
18. Киелі кітапты оқығанда: а) оны жақсы түсіну үшін не қажет болуы мүмкін? ә) ондағы кеңестің пайдасын көру үшін ше? б) Ехобаның мақсатына сай ашылып жатқан нәрселерге құлақ асу үшін ше? в) адамдардың көзқарастары мен іс-әрекеттері жайлы айтылған нәрселерден сабақ алу үшін ше?
18 Егер Киелі кітаптың біздің өмірімізге әсер еткенін қалайтын болсақ, біз оны түсінуіміз керек. Ол үшін көпшілігіне оқып отырған үзіндіні бірнеше рет қайталап оқу керек. Кейбір сөздердің толық мағынасын түсіну үшін, кейде сөздікке немесе «Жазбаларды түсіну» деген энциклопедияға қарау керек болады. Егер тармақта кеңес немесе бұйрық берілсе, бүгінгі жағдайда оны қалай қолдануға болатынын талқылау үшін уақыт табыңдар. Содан кейін: «Бұл кеңестің бізге қандай пайдасы бар?» — деп сұрауға болады (Ишая 48:17, 18). Егер тармақта Ехобаның мақсатының кейбір жақтары ашылатын болса: «Бұның біздің өмірімізге қандай әсері бар?» — деп сұра. Мүмкін, сендер адамдардың көзқарастары мен іс-әрекеттері жайлы айтылған жерді оқып жатқан шығарсыңдар. Олар қандай қиыншылықтар көрді? Оны қалай жеңіп шықты? Олардың көрсеткен үлгісінің бізге қандай пайдасы бар? Келтірілген жазба орындарының біздің өміріміз үшін қандай маңызы бар екенін талқылау үшін әрдайым уақыт бөлуге тырысыңдар (Римдіктерге 15:4; 1 Қорынттықтарға 10:11).
19. Құдайға еліктеу арқылы балаларымызға қалай үлгі бола аламыз?
19 Құдайдың ойындағы нәрселерді ақыл-ойымызға қондыруға және жүрегімізге ұялатуға көмектесетін қандай керемет жол! Бұл «Сүйікті рухани баласы ретінде Құдайдан үлгі алу» үшін нағыз көмек (Ефестіктерге 5:1). Және балаларымыздың еліктеуіне тұратындай үлгі көрсетуімізге көмектеседі.
Естеріңде ме?
◻ Ехобадан ата-аналар нендей нәрселерге үйрене алады?
◻ Балаларға ақыл айтқан кезде ата-аналар оны неге іс жүзінде де көрсетулері керек?
◻ Балалары ата-аналарынан әсіресе не нәрсеге үйрене алады?
◻ Киелі кітапты отбасымен бірге оқығанның пайдасы күшті болу үшін не істеуіміз керек?
[20-беттегі суреттер]
Көпшілігі Киелі кітапты күнделікті отбасымен бірге оқиды.