Mituna Ya Batángi

Ezali nde monganga Moyuda ya ekeke ya 14, Shem-Tob ben Isaac Ibn Shaprut moto akomaki Tetragrami (balɛtɛlɛ minei ya Liebele mpo na nkombo ya Nzambe) oyo tozali kokuta na makomi ya Liebele ya mokanda ya Matai?

Te, ezali boye te. Nzokande, makomi yango ya mokanda ya Matai mazali kosalela liloba hash·Shem’ (na mobimba to na bokuse) mbala 19, lokola emonisamaki na Linɔ́ngi ya Mosɛnzɛli ya 15 Augústo 1996, lokasa 13.

Liloba ya Liebele hash·Shem’ elimboli “Nkombo,” oyo na ntembe te ezali kolobela nkombo ya Nzambe. Na ndakisa, na makomi ya Shem-Tob, lolenge mokuse ya nkombo hash·Shem’ ezali komonana na Matai 3:3, vɛrsɛ́ oyo kati na yango Matai azongelaki maloba ya Yisaya 40:3. Ezali mpenza likanisi libongi na kozwa bosukisi ete na ntango Matai atángaki vɛrsɛ́ ya Makomami ya Liebele epai Tetragrami yango ezalaki, akɔtisaki nkombo ya Nzambe kati na Evanzile na ye. Boye, atako makomi ya Liebele oyo Shem-Tob abimisaki mazali na Tetragrami te, nzokande lolenge asalelaki liloba “Nkombo,” lokola na Matai 3:3, emonisi ete ezali malamu kosalela “Yehova” na Makomami ya Greke ya boklisto.

Shem-Tob asalaki kopi ya makomi ya Liebele ya mokanda ya Matai na búku na ye ʼEʹven boʹchan. Na bongo, makomi yango ya Liebele mautaki wapi? Profesere George Howard oyo asalaki bolukiluki mozindo na likambo yango, apesi likanisi ete “makomi ya Liebele ya mokanda ya Matai oyo Shem-Tob asalelaki makomamaki na dati moko oyo ezwami kati na ekeke ya liboso kino ekeke ya minei ya ntango ya boklisto.”a Basusu bakoki koboya likanisi na ye.

Howard alobi ete: “Mokanda ya Matai na Liebele oyo mokɔtisamaki na makomi ya Shem-Tob ekeseni mingi na mokanda ya Matai oyo ekomamaki na Greke oyo ezali kati na kanɔ́ to liboke ya mikanda ya Biblia.” Na ndakisa, engebene makomi ya Shem-Tob, Yesu alobaki na ntina na Yoane ete: “Nazali koloba na bino solo ete, moto moko te abimi kati na baoyo babotami na basi, aleki Yoane Mobatisi.” Nzokande, ezangi maloba ya Yesu oyo malandi ete: “Nde ye oyo aleki moke kati na Bokonzi na Likoló aleki ye na monene.” (Matai 11:11) Bobele bongo, ezali na bokeseni monene kati na makomi (textes) ya Liebele oyo tozali na yango lelo na Makomami (Écritures) ya Liebele mpe elobeli oyo ezali kati na makomi bobele moko wana, kasi na libongoli ya Septante. Atako tondimi ete bokeseni ezali, nzokande makomi wana ya kala mazali na ntina mpo na boyekoli ya Makomami na mwango ya bokokanisi makomi oyo tozali na yango.

Lokola touti koloba yango, makomi ya Shem-Tob ya mokanda ya Matai ezali kosalela liloba “Nkombo” na bisika oyo tozali na bantina malamu ya kokanisa ete Matai asalelaki Tetragrami. Na yango, kobanda 1950, makomi ya Shem-Tob mazali kotalelama lokola moboko mpo na kosalela nkombo ya Nzambe kati na Makomami ya Greke, mpe mazali kotángama kati na Biblia Les Saintes Écritures — Traduction du monde nouveau — avec notes et références.b

[Maloba na nse ya lokasa]