Avenire na yo ezali na mabɔkɔ ya nani?

JOHN GRAY, moto moko ya mayele na evolisyo, akomaki boye: “Moto azali kaka lokola nyama; avenire na ye ezali na mabɔkɔ na ye te.” Na buku na ye (An Intelligent Person’s Guide to Judaism), mokomi Shmuley Boteach apesi likanisi oyo ekeseni mpenza na oyo ya Gray. Ye alobi boye: “Moto azali nyama te; yango wana azali na likoki ya kopona avenire na ye.”

Bato mingi bakanisaka lokola Gray, mpe bandimaka ete bomoi ya bato ezali na mabɔkɔ na bango moko te. Bamosusu balobaka ete moto azali ekelamu oyo Nzambe apesá likoki ya kopona ndenge bomoi na ye ekozala.

Bato mosusu bamonaka ete bomoi na bango ezali na mabɔkɔ ya bato oyo bazali na nguya mingi. Na buku na ye (The Implications of Determinism) mokomi Roy Weatherford, alobaki ete “lokola bato ya nguya bazali konyokola bazalani na bango mpe bazali kolyela bango, ebele ya bato na mokili oyo, mingimingi basi, bazali . . . na likoki moko te ya kopona avenire na bango.” Bato ya politiki mpe basoda oyo bazali kobunda bango na bango mpo na kowela bokonzi babebisi bilikya ya bato mingi oyo bazalaki kokanisa ete bakozala na bomoi ya malamu.

Na bileko nyonso, ezalaki na bato mosusu oyo bazangaki mpenza elikya mpo bazalaki kokanisa ete bikelamo ya elimo nde esimbi bomoi na bango. Boteach alobi boye: “Bagrɛki ya kala bazalaki kokanisa ete bilikya nyonso ya moto ezali se mpamba, mpo azali na likoki te ya kokima makambo oyo etángamá mpo na ye.” Bazalaki kokanisa ete makambo nyonso na bomoi ya moto mokomoko etángamá na banzambe-basi. Bazalaki kokanisa ete banzambe-basi yango bazalaki kobongisa mokolo moto akokufa, mitungisi mpe bampasi nyonso oyo akokutana na yango na bomoi na ye.

Lelo oyo mpe, bato mingi bakanisaka ete bikelamo ya elimo nde etambwisaka bomoi ya moto. Na ndakisa, bato mingi bandimaka Kismet, liteya moko ya Bamizilma oyo elobaka ete makambo nyonso ya bomoi ya moto etángamá. Balobaka ete Nzambe abongisá likambo mokomoko na bomoi ya moto, ata mpe mokolo mpe ngonga ya liwa na ye. Baklisto mingi mpe balobaka ete Nzambe Mozwi-ya-Nguya-Nyonso “abongisá lobiko to kobomama mpo na moto mokomoko.”

Okanisi boni? Bomoi na yo ezali na mabɔkɔ ya banguya oyo yo moko oyebi te? To ezali mpenza ndenge Shakespeare, mokomi moko ya Angleterre, alobaki ete: “Ntango mosusu, bomoi ya bato ezalaka mpenza na mabɔkɔ na bango”? Tótala oyo Biblia elobi na likambo yango.