KAUHANYO 22

Kana “Butali Bo Bu Zwa Kwahalimu” Bwa Mi Etelela?

1-3. (a) Salumoni n’a bonisize cwañi butali bo butuna ka mwa n’a tatululezi taba ya m’ahe mbututu? (b) Jehova u sepisa ku lu fañi, mi ku zuha lipuzo mañi?

NE LI taba ye t’ata—basali ba babeli ne ba kananela mbututu. Basali bao ne ba pila mwa ndu i liñwi, mi kaufela ba puluha bana ba bashimani, ku shutana fela ka mazazi. Mbututu ye ñwi se i shwa, mi cwale yo muñwi ni yo muñwi wa bona a li ye pila ki mbututu ya hae.a Ne ku si na lipaki ba ku paka ze ne ezahezi. Mwendi taba yeo ne i isizwe kwa kuta ye nyinyani kono ya pala ku tatululwa. Cwale ya iswa ku Salumoni, mulena wa Isilaele. Kana n’a ka kona ku patulula niti?

² Ha s’a teelelize nakonyana kwa basali be ne ba ikananisa bao, Salumoni a kupa mukwale. Cwale, ka ku bonahala ku ba ya tiisize, a laela kuli mwana y’o a pazulwe fahali, kuli yo muñwi ni yo muñwi wa basali bao a fiwe siemba. Honaf’o m’ahe mwana luli a kupa mulena ku fa mwan’a hae ya lata y’o ku musali yo muñwi y’o. Kono musali yo muñwi y’o a tundamena kuli mwana y’o a pazulwe fahali. Salumoni cwale a fumana buniti. N’a ziba makeke a matuna a musali ku mwana ya zwile mwa mba ya hae, mi kacwalo a tatulula taba yeo ka ku itusisa yona zibo yeo. Mu nahane tabo ya m’ahe mwana, Salumoni ha n’a mu file yena, a li: “Ki yena m’ahe luli.”—1 Malena 3:16-27.

³ Kana b’o ne si butali bo bu komokisa? Batu ha ne ba utwile katulo ya Salumoni, ne ba sabile, kakuli ne “ba boni kuli butali bwa Mulimu bu ku yena.” Ee, butali bwa Salumoni ne li mpo ya n’a filwe ki Mulimu. Jehova n’a mu file “pilu ye na ni butali ni kutwisiso.” (1 Malena 3:12, 28) Luna bo? Kana lwa kona ku fiwa butali ki Mulimu? Ee, kakuli Salumoni n’a susumelizwe ku ñola kuli: “[Muñ’a] Bupilo ki Yena ya fana butali.” (Liproverbia 2:6) Jehova u sepisa ku fa butali—ona m’ata a ku itusisa hande zibo, kutwisiso, ni temuho—ku ba ba bu bata luli. Lu kona ku fumana cwañi butali bo bu zwa kwahalimu? Mi lu kona ku bu sebelisa cwañi mwa bupilo bwa luna?

Mu “Bate Butali”—Ka Nzila Ifi?

4-7. Ki lika lifi z’e ne ze tokwahala mwa ku fumana butali?

⁴ Kana lu tokwa ku ba ni ngana ye tuna kamba ku ituta hahulu kuli lu fiwe butali ki Mulimu? Batili. Jehova wa lata ku lu fa kwa butali bwa hae ku si na taba kuli lu zwa kai kamba lu itutile cwañi. (1 Makorinte 1:26-29) Kono lu lukela ku eza se siñwi, kakuli Bibele i lu susueza ku ‘bata butali.’ (Liproverbia 4:7) Lu kona ku eza cwañi cwalo?

⁵ Pili, lu tokwa ku saba Mulimu. Liproverbia 9:10 i li: “Simuluho ya butali ki ku saba [Muñ’a] Bupilo.” Ku saba Mulimu ki ona mutomo wa butali sakata. Kabakalañi? Mu hupule kuli butali bu ama buikoneli bwa ku itusisa zibo hande. Ku saba Mulimu haki ku ngangama fapil’a hae, kono ku kubama fapil’a hae ka tompo, likute, ni sepo. Sabo ye cwalo ki ye nde mi ya susueza hahulu. I lu susumeza ku pila ka ku ya ka zibo ya luna ya tato ni linzila za Mulimu. Ha ku na nzila ye butali ku fita yeo, kakuli milao ya Jehova kamita i tusa hahulu ba ba i latelela.

⁶ Sa bubeli, lu lukela ku ikokobeza ni ku ishuwa. Ha lu si na buikokobezo ni buishuwo, ha lu koni ku ba ni butali bwa Mulimu. (Liproverbia 11:2) Kabakalañi? Ha lu ikokobeza ni ku ishuwa, ku bunolo ku itumelela kuli ha lu zibi likalabo kaufela, kuli mihupulo ya luna haki ye lukile kamita, ni kuli lu tokwa ku ziba muhupulo wa Jehova fa litaba. Jehova u “hanela ba ba ikuhumusa,” kono u tabela ku fa butali ku ba ba ikokobeza.—Jakobo 4:6.

⁷ Sa bulalu ili sa butokwa ki ku ituta Linzwi la Mulimu le li ñozwi. Butali bwa Jehova bu patuluzwi mwa Linzwi la hae. Kuli lu ipumanele butali b’o, lu lukela ku ikataza ku bu bata. (Liproverbia 2:1-5) Sa bune se si tokwahala ki tapelo. Haiba lu kupa Mulimu butali luli, u ka lu fa bona. (Jakobo 1:5) Litapelo za luna za ku kupa moya wa hae li ka alabiwa. Mi moya wa hae u ka lu konisa ku fumana maluwo mwa Linzwi la hae a’ kona ku lu tusa ku tatulula butata, ku pima likozi, ni ku eza likatulo ze nde.—Luka 11:13.

 8. Haiba luli lu fumani butali bwa Mulimu, bu ka bonahala cwañi?

⁸ Sina mo ne lu bonezi mwa Kauhanyo 17, butali bwa Jehova bwa tusa. Kacwalo, haiba luli lu fumani butali bwa Mulimu, lu ka bu bonisa ka mo lu pilela. Mulutiwa Jakobo n’a talusize miselo ya butali bwa Mulimu ha n’a ñozi kuli: “Butali bo bu zwa kwahalimu, pili ki bo bu kenile, hape bu na ni kozo, ni musa, [mi bu utwa ka bubebe, NW], bu tezi sishemo, ni miselo ye munati, ha bu na sishweka, ha bu na [buipi, NW].” (Jakobo 3:17) Ha lu nze lu nyakisisa kalulo ye ñwi ni ye ñwi ya butali bwa Mulimu b’o, lwa kona ku ipuza kuli, ‘Kana butali bo bu zwa kwahalimu bwa ni etelela?’

“Bu Kenile, Hape Bu Na ni Kozo”

 9. Ku kena ku talusañi, mi ki kabakalañi ha ku swanela kuli bukeni bu be kalulo ya pili ya butali b’o?

⁹ “Pili ki bo bu kenile.” Ku ba ya kenile ki ku sa silafala, isi fela fande kono ni mwahali. Bibele i bonisa kuli butali bu zamaelela ni pilu, kono butali bwa kwahalimu ha bu koni ku kena mwa pilu ye silafalizwe ki mihupulo, litakazo, ni milelo ye maswe. (Liproverbia 2:10; Mateu 15:19, 20) Kono pilu ya luna ha i li ye kenile—f’o kikuli, ka mo ku konahalela kwa batu ba ba si ka petahala—lu ka ‘hana bumaswe, mi lu eze se si lukile.’ (Samu 37:27; Liproverbia 3:7) Kana haki nto ye swanela kuli bukeni ki yona kalulo ya pili ya butali b’o? Mane ha lu sa keni mwa muzamao ni kwa moya, lu kona ku bonisa cwañi likalulo ze ñwi za butali bwa kwahalimu?

10, 11. (a) Ki kabakalañi ha ku li kwa butokwa kuli lu pilisane mwa kozo? (b) Ha mu lemuha kuli mu foselize mulapeli yo muñwi, mu kona ku bonisa cwañi kuli mu bata kozo? (Mu bone ni litaluso za kwatasi.)

¹⁰ “Hape bu na ni kozo.” Butali bo bu zwa kwahalimu bu lu ezisa ku bata kozo, ye li muselo wa moya wa Mulimu. (Magalata 5:22) Lu ikataza ku sa sinya “tamo ya kozo” ye swalisanisa batu ba Jehova. (Maefese 4:3) Hape lu eza mo lu konela kaufela ku kutisana ka kozo ha ku bile ni ku sa utwana. Ki kabakalañi ha ku li kwa butokwa? Bibele i li: “Mu pilisane mwa kozo; mi Mulimu wa lilato ni kozo u ka ba ni mina.” (2 Makorinte 13:11) Kacwalo ibile fela lwa pilisana mwa kozo, Mulimu wa kozo u ka ba ni luna. Mo lu ezeza balapeli ba bañwi ku ama hahulu silikani sa luna ni Jehova. Lu kona ku bonisa cwañi kuli lu lata kozo? Mutala ki wo.

¹¹ Mu ka ezañi ha mu lemuha kuli mu foselize mulapeli yo muñwi? Jesu n’a ize: “Cwalehe, ha u tahisa mpo ya hao fa aletare, mi kwateñi u hupula kuli mwanahenu u na ni taba ni wena; siya mpo ya hao fo, fapil’a aletare; u y’o kutisana pilu ni mwanahenu pili, kihona u ka t’o tahisa mpo ya hao.” (Mateu 5:23, 24) Mwa kona ku sebelisa kelezo yeo ka ku nga muhato wa ku ya ku mwanahenu. Ka mulelo mañi? Ku “y’o kutisana pilu” ni yena.b Kuli mu eze cwalo, mu kana mwa tokwa ku lumela, isi ku hana kuli wa utwa butuku kwa pilu. Ha mu mu atumela ka mulelo wa ku kutisana lipilu ni ku zwelapili ku hupula mulelo w’o, ku sa utwana ku kona ku fela, swalelo ye tokwahala i kona ku kupiwa, ni ku fiwa. Ha mu nga muhato wa ku kutisana ni mwanahenu, mu bonisa kuli mu etelelwa ki butali bwa Mulimu.

‘Bu Na ni Musa, mi Bu Utwa ka Bubebe’

12, 13. (a) Linzwi le li tolokilwe kuli “musa” kwa Jakobo 3:17 li talusañi? (b) Lu kona ku bonisa cwañi kuli lu na ni musa?

¹² “Musa.” Ku ba ni musa ku talusañi? Bocaziba ba bulela kuli linzwi la pili la Sigerike le li tolokilwe kuli “musa” kwa Jakobo 3:17 li t’ata ku li toloka. Batoloki ba itusisize manzwi a’ cwale ka “bunolo,” “buiswalo,” ni “sishemo.” Linzwi la Sigerike se li talusa luli ki “ku sa ba t’ata.” Lu kona ku bonisa cwañi kuli lu etelelwa ki kalulo ye ya butali bo bu zwa kwahalimu?

¹³ Mafilipi 4:5 i li: “Musa wa mina u zibwe ki batu kamukana.” Toloko ye ñwi i li: “Mu be ni libubo la ku ba ni musa.” (The New Testament in Modern English, ya J. B. Phillips) Mu lemuhe kuli taba fa haki mo lu ikungela luna beñi; kono mo ba lu ngela ba bañwi, mo lu zibahalela. Mutu ya musa ha ñañeleli taku ya mulao nako kaufela kamba ku bata kuli lika li ezwe mwa latela fela yena. Kono u lata ku teeleza ku ba bañwi mi, ha ku swanela, wa latelela tato ya bona. Hape ki ya bunolo, haki ya buhali ku ba bañwi. Nto ye ki ya butokwa kwa Bakreste kaufela, kono sihulu-hulu kwa maeluda. Bunolo bu ezisa mutu ku ba ya latiwa, bu ezisa maeluda ku atumeleha. (1 Matesalonika 2:7, 8) Kaufel’a luna lu ka eza hande ku ipuza kuli, ‘Kana ni zibwa ku ba ya sishemo, ya si yo t’ata, ni ya bunolo?’

14. Lu kona ku bonisa cwañi kuli lu “utwa ka bubebe”?

¹⁴ “Ku utwa ka bubebe.” Linzwi la Sigerike le li tolokilwe kuli “ku utwa ka bubebe” ha li fumanehi ko kuñwi hape mwa Mañolo a Sigerike a Sikreste. Caziba yo muñwi u li, linzwi le “hañata li talusa ku ipeya ku utwa kwa masole.” Li fa muhupulo wa “ku sikululwa ka bunolo” ni “ku ipeya kwatasi.” Ya etelelwa ki butali bo bu zwa kwahalimu u latelela ka bunolo z’a bulela Mañolo. Haki mutu ya zibahala kuli ha s’a ezize likatulo, u hana ku latelela litaba za niti kaufela ze mu sikulula. Kono u cinca kapili ha fiwa litaba ze nde za mwa Mañolo ze bonisa kuli u ezize foso kamba likatulo ze fosahezi. Kana ba bañwi ba mi ziba cwalo?

“Bu Tezi Sishemo, ni Miselo ye Munati”

15. Sishemo kiñi, mi ki kabakalañi ha ku swanela kuli “sishemo” ni “miselo ye munati” li bulelwe hamoho kwa Jakobo 3:17?

¹⁵ “Bu tezi sishemo, ni miselo ye munati.”c Sishemo ki kalulo ya butokwa ya butali bo bu zwa kwahalimu, kakuli bu bulezwi kuli “bu tezi sishemo.” Mu lemuhe kuli “sishemo” ni “miselo ye munati” li bulezwi hamoho. Kwa swanela, kakuli mwa Bibele, sishemo hañata si talusa ku iyakatwa ba bañwi, mufelañeke o tahisa likezo ze ñata za ku tusa ba bañwi. Hatiso ye ñwi i talusa kuli sishemo ki “ku utwela mutu ya mwa ziyezi butuku ni ku lika ku mu tusa.” Kacwalo, butali bwa silumeli haki bo bu si na lilato, makeke, kamba bwa mwa mulomo fela. Kono bu na ni lilato, makeke, ni ku tusa ba bañwi. Lu kona ku bonisa cwañi kuli lu tezi sishemo?

16, 17. (a) Kwand’a ku lata Mulimu, ki lifi ze lu susueza ku eza musebezi wa ku kutaza, mi ki kabakalañi? (b) Lu kona ku bonisa cwañi kuli lu tezi sishemo?

¹⁶ Kaniti nzila ya butokwa ya ku eza cwalo ka yona ki ka ku taluseza ba bañwi taba ye nde ya Mubuso wa Mulimu. Lu susuezwa kiñi ku eza musebezi wo? Sihulu ki lilato la ku lata Mulimu. Kono hape lu susuezwa ki sishemo, kamba makeke ku ba bañwi. (Mateu 22:37-39) Buñata kacenu “ba katezi, ba hasani, inge lingu ze si na mulisana.” (Mateu 9:36) Balisana ba bulapeli bwa buhata ba ba tuhelezi ni ku ba foufaza kwa moya. Kabakaleo, ha ba zibi ketelelo ye butali ya mwa Linzwi la Mulimu kamba limbuyoti ze u ka tuha u tahisa Mubuso fa lifasi fa. Kacwalo ha lu nahana butokwi bwa kwa moya bwa ba bañwi, mufelañeke u lu ezisa ku eza mo lu konela kaufela ku ba taluseza mulelo o lilato wa Jehova.

¹⁷ Ki mwa linzila lifi ze ñwi mo lu kona ku bonisa kuli lu tezi sishemo? Mu hupule nguli ya Jesu ya Musamaria ya n’a fumani muzamai a lobezi kwatuko a nzila, a uzwelizwe ni ku lindaulwa. Ka makeke, Musamaria n’a “ezize ka sishemo,” ku tama litombo za mutu y’o ni ku mu babalela. (Luka 10:29-37) Kana seo ha si bonisi kuli sishemo si talusa ku tusa ba ba tokwa tuso? Bibele i li “lu eze batu kaufela hande, sihulu banabahabo luna ba balumeli.” (Magalata 6:10) Mu nahane mitala ye. Mulumeli wa musupali a kana a tokwa nzila ya ku ya ni ku kuta kwa mikopano ya Sikreste. Mbelwa mwa puteho a kana a tokwa ku lukisezwa ndu ya hae. (Jakobo 1:27) Ya zwafile a kana a tokwa “linzwi le li bulelwa ka musa” kuli a be ni tabo. (Liproverbia 12:25) Ha lu bonisa sishemo ka linzila zeo, lu bonisa kuli lu etelelwa ki butali bo bu zwa kwahalimu.

“Ha Bu Na Sishweka, Ha Bu Na Buipi”

18. Haiba lu etelelwa ki butali bo bu zwa kwahalimu, lu lukela ku ikataza ku kayutulañi mwa lipilu za luna, mi ki kabakalañi?

¹⁸ “Ha bu na sishweka.” Butali bwa Mulimu bu ezisa mutu ku sa ketulula ba mubala u sili ni ku ikuhumuseza naha ya habo. Ha lu etelelwa ki butali b’o, lu ka ikataza ku kayutula mwa lipilu za luna ketululo kaufela. (Jakobo 2:9) Ha lu ezi hande ba bañwi kabakala kuli ba itutile, ba na ni mali, kamba ba na ni buikalabelo mwa puteho; mi ha lu ketululi balapeli ba bañwi, niha ba bonahala bubotana cwañi. Haiba Jehova wa lata ba ba cwalo, kaniti ni luna lwa swanela ku ba lata.

19, 20. (a) Linzwi la Sigerike le li tolokilwe kuli “buipi” li zwelela fañi? (b) Lu bonisa cwañi kuli lu ‘lata banabahabo luna, lu si na buikeziso,’ mi ki kabakalañi seo ha si li sa butokwa?

¹⁹ “Ha bu na buipi.” Linzwi la Sigerike le li tolokilwe kuli “buipi” li kona ku talusa “mubapali ya bapala mwa libizo la mutu yo muñwi.” Kwaikale, babapali ba Magerike ni Maroma ne ba apalanga mayaba ha ba bapala. Kacwalo, linzwi la Sigerike la “buipi” la t’o talusa mutu ya ikezisa fela, kamba ya puma. Kalulo ye ya butali bwa silumeli i si ke ya ama fela mo lu ezeza balapeli ba bañwi kono ni mo lu b’a ngela.

²⁰ Muapositola Pitrosi n’a ize “ku utwa niti” ku lu susueze ‘ku latana ni banabahabo luna, ku si na buikeziso.’ (1 Pitrosi 1:22) Ee, lu si ke lwa ipumisa fela ku ba ni lilato kwa mizwale ba luna. Ha lu pati ze mwa lipilu za luna kuli lu pume ba bañwi. Lilato la luna li be la niti, le li zwelela kwa pilu. Haiba li cwalo, balapeli ba bañwi ba ka lu sepa, kakuli ba ka ziba kuli mo lu bonahalela ki mona mo lu inezi luli. Busepahali b’o bu tahisa silikani se sinde mwahal’a Bakreste ni moya wa ku sepana mwa puteho.

‘Butali Bu Fumanwe ku Mina’

21, 22. (a) Salumoni n’a palezwi cwañi ku fumanwa a na ni butali? (b) Lu kona ku fumanwa cwañi lu na ni butali, mi lu ka tuseha cwañi ka ku eza cwalo?

²¹ Butali bwa silumeli ki mpo ye zwa ku Jehova, ye lu swanela ku babalela. Salumoni n’a ize: “Mwan’a ka, . . . butali ni buitemuso bu fumanwe ku wena.” (Liproverbia 3:21) Ka bumai, yena Salumoni n’a palezwi ku eza cwalo. Ha n’a na ni pilu ye utwa, n’a na ni butali. Kono kwa mafelelezo, basali ba hae ba bañata ba macaba a sili ba zwisa pilu ya hae kwa bulapeli bo bu kenile bwa Jehova. (1 Malena 11:1-8) Ze ne ezahezi ku Salumoni li bonisa kuli zibo ha i tusi ha lu sa itusisi yona hande.

²² Lu kona ku fumanwa cwañi lu na ni butali? Ha lu swaneli ku bala fela kamita Bibele ni lihatiso za Bibele ze fiwa ki “mutanga ya sepahala, ya na ni kutwisiso” kono lu lukela hape ku ikataza ku sebelisa ze lu ituta. (Mateu 24:45) Lu na ni libaka le linde la ku sebelisa butali bwa Mulimu. Bu lu tahiseza bupilo bo bunde cwale. Bu lu konisa ku “y’o amuhela bupilo bo bu sa feli” mwa lifasi le linca la Mulimu. (1 Timotea 6:19) Mi sihulu-hulu kikuli ku ba ni butali bo bu zwa kwahalimu ku lu suteleza hahulu ku Jehova Mulimu, muñ’a butali kaufela.

[Litaluso za kwatasi]

Lipuzo za ku Nahanisisa

Deuteronoma 4:4-6 Lu bonisa cwañi kuli lu na ni butali?

Samu 119:97-105 Lu ka tuseha cwañi ha lu ituta ka t’ata ni ku sebelisa Linzwi la Mulimu?

Liproverbia 4:10-13, 20-27 Lu tokwelañi butali bwa Jehova?

Jakobo 3:1-16 Ba ba filwe ku okamela puteho ba kona ku bonisa cwañi kuli ba na ni butali ni kutwisiso?

[Siswaniso se si fa likepe 223]

Kuli lu fumane butali bwa Mulimu, lu lukela ku ikataza ku bu bata

[Siswaniso se si fa likepe 227]

Ha lu bonisa ba bañwi sishemo, kamba makeke, lu bonisa “butali bo bu zwa kwahalimu”