Kana mu Nga Bupilo ku ba Bwa Butokwa Sina Mwa bu Ngela Mulimu?

1, 2. Ki mpo ifi ya butokwa hahulu ya lu file Mulimu, mi ki kabakalañi ha i li ya butokwa hahulu kacenu?

NDATAA luna wa kwa lihalimu u lu file mpo ya butokwa hahulu. U lu file bupilo hamohocwalo ni ngana ye lu konisa ku mu likanyisa. (Genese 1:27) Mpo yeo i lu tusa ku nahanisisa ni ku utwisisa likuka za Bibele. Ka ku latelela likuka zeo, lwa kona ku eza zwelopili ni ku fita fa ku ba batu ba ba hulile kwa moya, ba ba lata Jehova, ili “ba ba na ni kutwisiso ya ku keta ze nde ku ze maswe.”—Maheberu 5:14.

² Ku nahanisisa ni ku utwisisa likuka za Bibele ki kwa butokwa hahulu kacenu bakeñisa kuli miinelo ya mwa lifasi ki kale i fita fa ku tatezana hahulu, mi ha ku konahali kuli ku be ni mulao o bulela za nto ni nto ye kana ya ezahala mwa bupilo bwa luna. Ka mutala, sayansi ya za bualafi i bonisa buniti bwa taba yeo sihulu ha ku taha kwa lika ze ñwi ze pangwa fa mali kamba mialafelo ye ama ku itusisa mali. Yeo ki taba ye butokwa hahulu ye ba iyakatwa batu kaufela ba ba bata ku kuteka Jehova. Niteñi, haiba lu utwisisa hande likuka za Bibele ze swanela, lu ka ba ni butali bwa ku eza liketo ze nde ze lumelelana ni lizwalo la luna ni ze lu tusa ku tiiseza mwa lilato la Mulimu. (Liproverbia 2:6-11) Ha mu nyakisise ze ñwi za likuka zeo.

3, 4. Butokwa bwa mali bu bonisizwe kai lwa pili mwa Mañolo, mi bu tomile fa likuka mañi?

³ Kaine a mano bulaya Abele, Jehova kona fa naa boniselize lwa pili swalisano ye mwahalaa bupilo ni mali hamohocwalo ni butokwa bwa zona. Mulimu naa ize ku Kaine: “Linzwi la mali a munyanaa hao li huweleza ku Na, li zwa mwa mubu.” (Genese 4:10) Ku Jehova, mali a Abele naa yemela bupilo bwa hae bwa naa suluzi Kaine ka situhu. Kacwalo, ne ku swana inge mali a Abele naa huweleza ku Mulimu ilikuli Mulimu a lombote.—Maheberu 12:24.

⁴ Hamulaho wa Munda wa Nuwe, Mulimu naa lumelelize batu ku kalisa ku ca nama ya lifolofolo kono isike mali. Mulimu naa ize: “Kono haili ka za nama ye na ni bupilo, kikuli mali a yona, ha mu na ku i ca. Luli, mali a mina, kikuli bupilo bwa mina, ni ka bu buza.” (Genese 9:4, 5) Baikulu ba Nuwe kaufela ne ba ka latelela taelo yeo mane ku to fita ni la kacenu. Taelo yeo ne i koñomeka manzwi a naa bulezi Mulimu ku Kaine pili, a kuli mali a folofolo ni folofolo a yemela bupilo bwa yona. Taelo yeo hape i bonisa hande fo ku sweu kuli Jehova, yena liwelu-welu la bupilo, u ka atula batu kaufela ba ba sa kuteki bupilo ni mali.—Samu 36:9.

5, 6. Mulao wa Mushe ne u bonisize cwañi butokwa bwa mali? (Mu bone ni taba ye fa likepe 78.)

⁵ Taba ya kuli mali a yemela bupilo ni kuli Mulimu u a nga ku ba a butokwa ne i bonisizwe hande mwa Mulao wa Mushe. Livitike 17:10, 11 i bala kuli: “Mutu . . . haa ka ca kwa mali kaufela, ni ka halifela mutu yo ya ca mali, ni ka mu zwisa mwa sicaba sa habo. Kakuli bupilo bwa nama bu mwa mali. Ni mi file ona aletare kuli mali a lifele mioya ya mina; kakuli mali haa kona ku lifa tifo, ki kabakala kuli bupilo bu inzi ku ona.”a—Mu bone taba ye li “Mali a na ni Maata a ku Lifela Libi,” ye fa likepe 76.

⁶ Haiba mali a folofolo ye bulailwe haa si ka itusiswa fa aletare, naa na ni ku sululelwa fafasi. Kamukwaocwalo, ne ku swana inge kuli bupilo bu kutisizwe ku Muñaa bona. (Deuteronoma 12:16; Ezekiele 18:4) Niteñi, mu lemuhe kuli Maisilaele ne ba sa tokwi ku zwisanga mali mwa nama ya folofolo ka nzila ye tulile tikanyo. Muisilaele naa kona ku ca nama ya folofolo ka lizwalo le li lukuluhile ibile feela folofolo yeo i bulailwe ka mukwa o swanela ni ku lotiswa hande mali kakuli ku eza cwalo ne ku bonisa likute ku Mufani wa bupilo.

 7. Davida naa bonisize cwañi kuli mali ki a butokwa?

⁷ Davida, ‘muuna ya naa kolisa pilu ya Mulimu,’ naa utwisisa hande likuka fo ne u tomile mulao wa Mulimu ka za mali. (Likezo 13:22) Nako ye ñwi ha naa omile fa mumizo, baana ba hae ba balalu ba fita fahalaa matibelelo a mpi ya lila, ba ka mezi mwa lisima ni ku tisa ku Davida. Davida naa ezize cwañi? Naa buzize kuli: “Ni nwe mali a baana bao ba ba ile ba tobohile bupilo bwa bona?” Ku Davida, mezi ao naa swana sina bupilo bo bu mwa mali a baana ba hae bao. Kacwalo, nihaike kuli naa omile fa mumizo, “a a sululela fapilaa Muñaa Bupilo.”—2 Samuele 23:15-17.

8, 9. Kana mubonelo wa Mulimu wa bupilo ni mali ne u cincize hamulaho wa ku tomiwa kwa puteho ya Sikreste? Mu taluse.

⁸ Hamulaho wa lilimo ze bato ba 2,400 ku zwa Nuwe fa felwa taelo ya za mali, bulikani bwa Mulao inge bu ezizwe lilimo ze bato ba 1,500 kwamulaho, Jehova na susumelize sitopa se si etelela sa puteho ya Sikreste ya makalelo ku ñola kuli: “Ku bonwi swanelo ki Moya o Kenile ni ki luna, kuli lu si ke lwa mi lwalisa bukiti bo butuna, konji bwa litaba zeo, ze lukela, kikuli mu itime ku ze tabezwi milimu, ni kwa mali, ni ku ze kamilwe, ni kwa buhule.”—Likezo 15:28, 29.

⁹ Kwa iponahalela hande kuli sitopa se si etelela sa kwa makalelo ne si lemuhile butokwa bwa mali ni kuli ku itusisa ona maswe ku fosahalile sina feela mo ku fosahalezi ku lapela milimu kamba ku eza buhule. Bakreste ba niti kacenu ba na ni mubonelo o swana. Hape, bakeñisa kuli ba itusisa likuka za Bibele mwa lika ze ba eza, ba kona ku eza liketo ze tabisa Jehova mwa litaba za ku itusisa mali.

10, 11. (a) Lipaki za Jehova ba nga cwañi ku pompelwa mali kamba likalulo ze tuna za mali? (b) Ki mwa miinelo mañi mo Bakreste ba kona ku ba ni maikuto aa shutana ka za muitusisezo wa mali?

¹⁰ Lipaki za Jehova ba lemuha kuli ku ‘itima kwa mali’ ku talusa ku hana ku pompelwa mali, ku sa fana mali a bona kuli a itusiswe ki ba bañwi kamba ku a buluka ka mulelo wa kuli ite a itusiswe kwapili. Kabakala takazo ya bona ya ku mamela mulao wa Mulimu, hape ha ba amuheli likalulo ze tuna za mali zee ne, zona za red cells, white cells, platelets, ni plasma.

¹¹ Kacenu, likalulo ze tuna zeo za mali za kona ku alulwa mwa tukalulo to tunyinyani to tu kona ku itusiswa ka linzila ze shutana-shutana. Kana Mukreste wa kona ku amuhela tukalulo to mwa mubili wa hae? Kana u tu nga sina “mali”? Mañi ni mañi u swanela ku ikezeza keto fa taba ye. Hape lu tokwa ku ikezeza keto ha lu nyakisisa mialafelo ye miñwi ye tokwa kuli mukuli a itusise mali a hae ka sibili ibile feela mali ao naa si ka bulukiwa. Mialafelo yeo ki ye cwale ka hemodialysis, hemodilution, ni cell salvage.—Mu bone taba ye fa makepe 215-18.

12. Lu swanela ku nga cwañi litaba ze ama lizwalo, mi ki lifi ze lu swanela ku eza muta lu ipumana mwa muinelo o cwalo?

¹² Kana Jehova u nga litaba mo lu tokwa ku ikezeza liketo za ka butu kuli ha si za butokwa hahulu? Batili, u iyakatwa hahulu ka za lika ze lu nahana ni litakazo za luna. (Liproverbia 17:3; 21:2; 24:12) Kacwalo hasamulaho wa ku lapela ku Jehova ni ku eza patisiso ka za mulyani kamba mualafelo o muñwi, lu swanela ku utwa lizwalo la luna le li lutilwe ki Bibele. (Maroma 14:2, 22, 23) Ha lu swaneli ku tuhelela ba bañwi ku lu zamaisa ka lizwalo la bona, mi ni luna ha lu swaneli ku ba buza kuli, “Ki sika mañi se ne mu ka eza ha ne mu ka ipumana mwa muinelo o ni li ku wona?” Mwa litaba za mufuta wo, Mukreste ni Mukreste u swanela ku “lwala mulwalo wa hae.”b—Magalata 6:5; Maroma 14:12; mu bone taba ye fa likepe 81 ye na ni toho ya taba ye li “Kana ni Nga Mali ku ba a Butokwa?”

13. Milao ni likuka za Jehova li patululañi ka za hae? Mu fe mutala.

¹³ Milao ni likuka ze mwa Bibele li bonisa Jehova ku ba Mutomi wa Mulao ya butali ni Ndate ya lilato ya iyakatwa hahulu buiketo bwa bana ba hae. (Samu 19:7-11) Nihaike kuli mulelo luli wa taelo ya kuli lu “itime . . . kwa mali” ne si kuli i lu sileleze kwa matuku, taelo yeo i lu tusa ku ambuka matata a tahiswanga ki ku pompelwa mali haiba lu i latelela. (Likezo 15:20) Mane baalafi ba bañata kacenu ba nga mualafelo wa ku pazula mutu ku si na ku mu pompela mali kuli ki ona o munde hahulu. Taba yeo i bonisa feela Bakreste ba niti butali bwa Jehova bo butuna ni lilato la hae la bushemi.—Isaya 55:9; Joani 14:21, 23.

14, 15. (a) Ki milao ifi ya Mulimu ye ne bonisa kuli naa lata batu ba hae? (b) Mu kona ku sebelisa cwañi likuka fo i tomile milao yeo?

¹⁴ Mulimu naa bonisize kuli naa lata batu ba hae ba Isilaele wa kwaikale ka milao ye shutana-shutana ya naa ba file. Ka mutala, naa taluselize Maisilaele kuli ha ba yaha ndu ba potolohise situwa sa yona ka lukwakwanyana lo ne lu ka tibela likozi, bakeñisa kuli kwakale ne ku na ni lika ze ñata ze ne ezezwanga fa situwa sa ndu. (Deuteronoma 22:8; 1 Samuele 9:25, 26; Nehemia 8:16; Likezo 10:9) Mulimu hape naa laezi kuli ba ne ba luwile likomu ze na ni mukwa wa ku pumba ne ba swanela ku li mamela. (Exoda 21:28, 29) Ku keshebisa milao yeo ne ku bonisa kuli mutu haa iyakatwi ba bañwi mi ne ku kona ku mu tahiseza mulatu wa mali.

¹⁵ Mu kona ku sebelisa cwañi likuka fo i tomile milao yeo? Mwendi mwa kona ku nahana za mota ya mina, mumatisezo wa mina, limunanu za mina, ndu ya mina, sibaka sa mina sa mubeleko, kamba linzila ze mu keta ku itabisa ka zona. Mwa linaha ze ñata buñata bwa ba banca ba ba shwanga ba bulaiwanga ki likozi, mi hañata ki ka libaka la kuli ba beyanga bupilo bwa bona mwa lubeta ka bomu. Nihakulicwalo, ba banca ba ba bata ku tiiseza mwa lilato la Mulimu baa nga bupilo ku ba bwa butokwa mi ba ambuka ku itabisa ka lika ze lubeta. Ha ba nahani ka butoto kuli ha ba koni ku holofala kabakala kuli ki ba banca. Ba ikola bunca bwa bona ka ku sa ikenya mwa likozi za ku ipatiseza.—Muekelesia 11:9, 10.

16. Ki sikuka sifi sa Bibele se si ama kwa taba ya ku sulula mba? (Mu bone ni litaluso za kwatasi.)

¹⁶ Nihaiba bupilo bwa mbututu ye si ka pepwa kale ki bwa butokwa ku Mulimu. Mwa Isilaele wa kwaikale, haiba mutu a holofaza musali ya itwezi mi haiba musali yo kamba mbututu ye mwa mba i shwa, Mulimu naa nga sifosi yo sina mubulai mi naa na ni ku lifa “bupilo ka bupilo.”c (Exoda 21:22, 23) Kacwalo, ha mu nahane feela mwa swanela ku ikutwela Jehova ha bona limba ze ñata-ñata ze sweli ku sululwa silimo ni silimo ki batu ba ba bata feela ku zwelapili ni muzamao wa bona o maswe.

17. Mu kona ku omba-omba cwañi mutu ya naa suluzi mulwalo pili a si ka ituta kale likuka za Mulimu?

¹⁷ Kono ku cwañi ka za musali ya naa suluzi mulwalo pili a si ka ituta kale niti ye mwa Bibele? Kana u ka fiwa koto ki Mulimu? Batili! Mutu ya bakile ha buniti, u ka fumana swalelo ya libi ku Jehova, ili swalelo ye konahala kabakala mali a Jesu a naa suluzwi. (Samu 103:8-14; Maefese 1:7) Mane Jesu ka sibili naa ize: “Ha ni si ka to bizeza ba ba lukile kwa ku baka, kono baezalibi.”—Luka 5:32.

18. Bibele i bonisa cwañi se si tahisanga suluho ya mali hañata?

¹⁸ Kwandaa ku ambuka feela ku holofaza ba bañwi, Jehova u lu tokwa ku zwisa mwa pilu ya luna ona mukwa ka sibili o tahisanga suluho ya mali hañata—sitoyo. Muapositola Joani naa ñozi kuli: “Mutu ni mutu ya toile mwanahabo ki mubulai.” (1 Joani 3:15) Mutu ya cwalo ha si ka toya feela mwanahabo yena kono mane u tabela kuli kambe mwanahabo yena yo wa shwa. Mafelelezo sitoyo sa hae si kana sa bonahala ka ku sawana maswe mwanahabo yena kamba ku mu tameleza litaba za buhata ze kona ku tahisa kuli mwanahabo yena a fiwe koto ki Jehova, kambe kuli litaba zeo ki za niti. (Livitike 19:16; Deuteronoma 19:18-21; Mateu 5:22) Kacwalo ki kwa butokwa hahulu ku zwisa milelo kaufela ye maswe ye lu kana lwa ba ni yona mwa pilu!—Jakobo 1:14, 15; 4:1-3.

19. Mutu ya etelelwa ki likuka za Bibele u nga cwañi mañolo a cwale ka Samu 11:5 ni Mafilipi 4:8, 9?

¹⁹ Batu ba ba nga bupilo ku ba bwa butokwa sina mwa bu ngela Jehova ni ba ba bata ku tiiseza mwa lilato la hae hape ba ambuka mifuta kaufela ya mifilifili. Samu 11:5 i li: “Moya wa [Jehova] u toile . . . ya lata situhu.” (Samu 11:5) Taba yeo ha i lu bonisi feela mwa inezi Mulimu; ki sikuka se si swanela ku lu etelela mwa bupilo. Samu 11:5 i tusa batu ba ba lata Mulimu ku ambuka nzila ifi kamba ifi ya ku itabisa ka yona ye susueza moya wa mifilifili. Ka mukwa o swana, pulelo ya kuli Jehova ki “Mulimu wa kozo” i susueza batanga ba hae ku taza minahano ni lipilu za bona ka lika ze na ni libubo le linde, ze na ni swanelo, ni ze lukela ku lumbwa, ili lika ze tahisa kozo.—Mafilipi 4:8, 9.

20-22. Ki muhato mañi o ba nga Bakreste ba niti ku amana ni lifasi, mi ki kabakalañi?

²⁰ Lifasi la Satani kaufelaa lona li na ni mulatu wa mali ku Mulimu. Likopano za bupolitiki ze mwa lifasi, zona ze yemelwa ki libatana mwa Mañolo, li bulaile buñata-tuna bwa batu ba ba kopanyeleza ni batanga ba Jehova ba bañata. (Daniele 8:3, 4, 20-22; Sinulo 13:1, 2, 7, 8) Ba lipisinisi ni ba sayansi ba belekisani hamoho ni likopano zeo ze swana sina libatana ku panga lilwaniso za ndwa ze maswe hahulu, mi ku eza cwalo ku ba fumanisa masheleñi a mañata-ñata. Kaniti luli, “lifasi kamukana li lapalezi mwatasaa ya maswe!”—1 Joani 5:19.

²¹ Bakeñisa kuli balateleli ba Jesu “hasi ba lifasi” mi ha ba ikenyi mwa litaba za bupolitiki ni za lindwa za lifasi, ba ambuka mulatu ufi kamba ufi wa mali.d (Joani 15:19; 17:16) Mi ka ku likanyisa Kreste, ha ba kutisezi lila za bona niha li ba nyandisa. Kono ba li bonisa lilato, mane ni ku li lapelela.—Mateu 5:44; Maroma 12:17-21.

²² Ku zwa fo, Bakreste ba niti ba ikauhanya kwa “Babilona yo mutuna,” kopano ya lifasi kaufela ya bulapeli bwa buhata, yona ye na ni mulatu wa mali ka ku fitisisa. Linzwi la Mulimu li li: “Ki ku ona ko ku fumanwi mali a bapolofita, ni a balumeli, ni a ba bañwi kaufela ba ba bulailwe mwa lifasi.” Kona libaka ha lu lemuswa kuli: “A mu zwe ku yena mina sicaba sa ka.”—Sinulo 17:6; 18:2, 4, 24.

23. Ku zwa mwa Babilona yo mutuna ku talusañi?

²³ Ku zwa mwa Babilona yo mutuna ha ku talusi feela ku takulwa libizo fa mukoloko wa ba ba li ku yena. Ku kopanyeleza ni ku toya likezo ze maswe ze tuhelelwa kamba ze yemelwa ki bulapeli bwa buhata, ze cwale ka muzamao o maswe, ku ikenya mwa litaba za bupolitiki, ni ku ndongwama bufumu ka buñwanyama. (Samu 97:10; Sinulo 18:7, 9, 11-17) Zeo kaufela ki likezo ze tahisanga suluho ya mali hañata!

24, 25. Ki nto mañi ye tahisa kuli Mulimu a kone ku bonisa sishemo ku mutu ya suluzi mali haiba u bakile, mi tukiso yeo ne i swanisezwa cwañi ki tukiso ye ne li teñi mwa linako za kwaikale?

²⁴ Mañi ni mañi wa luna a si ka neela kale bupilo bwa hae ku Mulimu ni ku kolobezwa, naa yemezi lifasi la Satani ka nzila ye ñwi mi kamukwaocwalo naa abani kwa mulatu wa mali. Nihakulicwalo, kakuli ne lu cincize mikwa ya luna, ku ba ni tumelo mwa sitabelo sa tiululo sa Kreste, ni ku neela bupilo bwa luna ku Mulimu, Mulimu u lu bonisize sishemo ni ku lu sileleza kwa moya. (Likezo 3:19) Silelezo yeo ne i yemelwa ki minzi ya masabelo ya mwa linako za kwaikale.—Numere 35:11-15; Deuteronoma 21:1-9.

²⁵ Tukiso yeo ya minzi ya masabelo ne i beleka cwañi? Haiba Muisilaele a bulaya mwanahabo yena ka ku sa ziba, Muisilaele yo naa swanela ku matela ku o muñwi wa minzi ya masabelo. Baatuli ha se ba talimile taba yeo, mutu yo ya bulaile mwanahabo yena ka ku sa ziba naa na ni ku ina mwa munzi wa masabelo ku fitela muprisita yo muhulu a shwa. Naa kona feela ku siya munzi wa masabelo ni ku yo ipilela ku sili hasamulaho wa lifu la muprisita yo muhulu. Tukiso yeo luli ne i bonisa sishemo se situna sa Mulimu ni mwa ngela bupilo bwa batu ku ba bwa butokwa. Minzi ya masabelo yeo ya kwaikale ya swana ni tukiso ya ezize Mulimu kacenu; tukiso ye tomile fa sitabelo sa Kreste sa tiululo, ya ku lu sileleza kwa lifu ha lu loba mulao wa Mulimu o ama bupilo ni mali ka ku sa ziba. Kana mwa itebuha tukiso yeo? Mu kona ku bonisa cwañi kuli mwa itebuha yona? Nzila ye ñwi ye mu kona ku bonisa ka yona cwalo ki ka ku memela ba bañwi kwa munzi wa masabelo wa swanisezo, sihulu ka ku bona kuli “ñalelwa ye tuna” i taha i cibilika.—Mateu 24:21; 2 Makorinte 6:1, 2.

26-28. Muinelo wa luna kacenu u swana cwañi ni wa mupolofita Ezekiele, mi lu kona cwañi ku tiiseza mwa lilato la Mulimu?

²⁶ Muinelo o ba li ku ona batu ba Mulimu kacenu u lu hupulisa wa naa li ku ona mupolofita Ezekiele wa kwaikale, ili yo Jehova naa file musebezi wa ku ba mulibeleli wa ndu ya Isilaele kuli a tuse sicaba seo kwa moya. Mulimu naa ize: “U utwe linzwi le li zwa mwa mulomo wa ka, mi u ba fe temuso ye zwa ku na.” Ezekiele ha naa ka keshebisa musebezi wa naa filwe, naa ka ba ni mulatu wa mali a batu ba ne ba ka shwa Jerusalema ha ne i ka atulwa. (Ezekiele 33:7-9) Kono Ezekiele naa utwile Mulimu mi naa si ka fumana mulatu wa mali.

²⁷ Kacenu, mafelelezo a lifasi kaufela la Satani a sutelezi. Kacwalo, Lipaki za Jehova ba ikutwa ku ba ni tohonolo hamoho ni tamo ya ku shaela “lizazi laa ka likanyisa batu” Mulimu ni lushango lwa Mubuso. (Isaya 61:2; Mateu 24:14) Kana mwa abananga ka ku tala mwa musebezi wa butokwa wo? Muapositola Paulusi naa isize hahulu pilu kwa musebezi wa hae wa ku kutaza. Kona libaka naa konile ku bulela kuli: “Ha ni na mulatu mwa mali a mina kaufela. Kakuli ha ni si ka fokola mwa ku mi taluseza mulelo kaufela wa Mulimu.” (Likezo 20:26, 27) Wo luli ki mutala o munde o lu swanela ku likanyisa!

²⁸ Niteñi, kuli lu tiiseze mwa lilato la Mushemi wa luna Jehova, ha lu tokwi feela ku nga bupilo ni mali sina mwa li ngela Jehova. Hape lu tokwa ku zwelapili ku ba batu ba ba kenile mwa meeto a hae sina mo lu ka itutela mwa kauhanyo ye tatama.