“Lu Apale Lilwaniso za Liseli”

“Busihu bu tuha bu sa, lizazi li fakaufi. A lu tobohe kihona misebezi ya lififi, mi lu apale lilwaniso za liseli.”—MAROMA 13:12.

 1, 2. Buñata bwa Majuda ba mwa lilimo za mwa mwanda wa pili ne ba ngile muhato kamukwaufi kwa “liseli la niti,” mi seo ku si na taba ni bunde bufi?

JESU KRESTE ki yena “Liseli la niti le li bonisa mutu kaufela ya taha mwa lifasi.” (Joani 1:9) Muta na bile sina Mesiya ka 29 C.E., na tile kwa sicaba se ne si ketilwe ki Mulimu ku ba lipaki za Hae mi bao, ka ku ya ka muinelo fela wa lika, ne ba ineezi ku Jehova. (Isaya 43:10) Buñata bwa Maisilaele ne ba sweli ku libelela Mesiya, mi buñata bwa bona ne ba ziba bupolofita bo buñwi bo ne bu ka mu zibahalisa. Fahalimu a seo, Jesu na kutalize mwa likalulo kaufela za mwa Palestine, a eza limakazo fapil’a undi-wa-nyangela. Buñata-ñata bwa kamuha ku yo mu utwa mi ne ba tabisizwe ki se ne ba boni ni ku utwa.—Mateu 4:23-25; 7:28, 29; 9:32-36; Joani 7:31.

² Kwa mafelelezo, nihakulicwalo, buñata bwa Majuda ne ba hanile Jesu. Buka ya Evangeli ya Joani i bulela kuli: “U tile habo, mi bahabo ha ba si ka mu amuhela.” (Joani 1:11) Ki kabakalañi ha ne ku li cwalo? Kalabo kwa puzo yeo i ka lu tusa ku sa kutela bufosi bwa bona. I ka lu tusa ku ‘toboha misebezi ya lififi ni ku apala misebezi ya liseli,’ kacwalo ili ku pima katulo ye si na sishemo ye swana sina ya na talimani ni yona Isilaele wa mwa lilimo za mwa mwanda wa pili.—Maroma 13:12; Luka 19:43, 44.

Kanyezo ku Zwelela kwa M’ata a Tamaiso a Bulapeli

 3. Ki mwa nzila mañi mo bahulu ba bulapeli bwa Sijuda ne ba iponahalisize ku ba “libofu ze zamaisa libofu”?

³ Mwa Isilaele bahulu ba bulapeli ne ba li ba pili mwa ku hana liseli. Ku si na taba ni ku ba baluti “ba mulao,” ne ba tomezi batu mindandwe ya milao ili yeo hañata n’e sa lumelelani ni Mulao wa Mulimu. (Luka 11:45, 46) Kacwalo, ne ba ‘ezisize kuli linzwi la Mulimu libe le li si na tuso ka lizo za bona ze ne ba luta.’ (Mareka 7:13, NW; Mateu 23:16, 23, 24) Ne ba li “libofu ze zamaisa libofu,” ku tibela liseli kuli li si ke la benya hande.—Mateu 15:14.

 4, 5. (a) Bafalisi ne ba ngile muhato mañi muta buñata bwa Majuda ne ba kalisize ku komoka ka za haiba Jesu n’a li Mesiya? (b) Ki mubonelo ufi wa kwa pilu o’ Bafilisi ne ba bile ni ona?

⁴ Fa kezahalo ye ñwi muta Maisilaele ne ba komoka ka za haiba Jesu na li Kreste, Bafalisi ba ne ba na ni sabo ne ba lumile mapolisa ku yo mu tama. Mapolisa ba ikutela fela mazoho-zoho, mi ba talusa kuli: “Haisali, ha ku na mutu ya bulezi sina mutu yo.” Ka muñañatoho, Bafalisi ba buza mapolisa: “Kikuli ni mina mu pumilwe? Kwa manduna ni kwa bafalisi, kana ku na ni ya lumezi ku yena? Haili buñata bo, bo bu sa zibi Mulao, bu kutilwe.” Nekudema, yo muñwi wa silama sa Kuta ye tuna ya Sijuda, na nyazize kuli ne si ku eza ka mulao ku atula mutu pili mu si ka teeleza ku yena. Ka busheununi, Bafalisi ba mu kwenuhela mi ba li: “Kikuli ni wena u Mugalilea? U batisise, mi u ka bona kuli ha ku zwi mupolofita mwa Galilea.”—Joani 7:46-52.

⁵ Ki kabakalañi bahulu ba bulapeli ba sicaba ba ba ineezi ku Mulimu ha ne ba ngile muhato ka nzila ye cwalo? Bakeñisa kuli ne ba hulisize muinelo o maswe mwa pilu. (Mateu 12:34) Mubonelo wa bona kwa batu-tu fela wa busheununi ne u tisize fa ngandaleza bumuñañatoho bwa bona. Ku bulela kwa bona kuli “kwa manduna ni kwa bafalisi, . . . [ha] ku na ni ya lumezi ku yena” ne ku tisize akalezo ya muipo ya kuli Mesiya na ka kona ku ba yena luli haiba fela na ka lumelelwa ki bona. Fahalimu a seo, ne ba sa sepahali, ne ba lika ku shubula Jesu ka libaka fela la kuli na zwa kwa Galilea, hailifo patisiso ye bunolo ne i ka sinula kuli na pepezwi mwa Betelehema, sibaka se si polofitilwe ka za ku pepwa kwa Mesiya.—Mika 5:2; Mateu 2:1.

 6, 7. (a) Bahulu ba bulapeli ne ba ngile muhato kamukwaufi kwa zuho ya Lazaro? (b) Ki sifi sa na bulezi Jesu ku beya fa ngandaleza lilato la ku lata lififi la bahulu ba bulapeli?

⁶ Kanyezo ye sa kuyuki ya bona bahulu ba bulapeli bao kwa neku la liseli ne i bonisizwe ka ku tala muta Jesu na zusize Lazaro. Ku mutu ya saba Mulimu, kezo ye cwalo ne i swanela ku ba bupaki bwa kuli Jesu n’a na ni kemelo ya Jehova. Niteñi, bahulu ba bulapeli ne ba kona ku bona fela muinelo o lubeta kwa tohonolo ya mayemo a bona. Ne ba bulezi kuli: “Lu ka eza cwañi? Kakuli mutu yo u eza limakazo ze ñata. Ha lu mu tuhela, batu kaufela ba ka lumela ku yena; mi Maroma ba ka taha, ba shandaule munzi ni sicaba.” (Joani 11:44, 47, 48) Kacwalo ba kopana hamoho ku lelisana ka za ku bulaya Jesu ni Lazaro ka muhupulo wa kuli mwendi liseli li ka tima.—Joani 11:53, 54; 12:9, 10.

⁷ Kacwalo, bahulu bao ba bulapeli ba sicaba sa Mulimu ne ba lunduzwi ku zwa kwa liseli ka bumuñañatoho, muipo, butali bwa makupa-kupa, ni bulyangelino. Bukaufi ni mafelelezo a bukombwa bwa hae, Jesu na beile fa ngandaleza mulatu wa bona, ka ku bulela kuli: “Bumai ki bwa mina bañoli ni bafalisi, mina baipi! kakuli mu kwalela batu mubuso wa kwa lihalimu; kakuli ku kena mwateñi, mina ha mu keni; mi ba ba lata ku kena, ha mu ba lumeleli.”—Mateu 23:13.

Buitati ni Muipo

 8. Ki likezahalo lifi za mwa Nazareta ze ne beile fa ngandaleza mubonelo o maswe wa kwa pilu wa batu ba bañwi?

⁸ Ka nañungelele, batu ba Sijuda ba mwa lilimo za mwa mwanda wa pili ne ba swana ni bahulu ba bona ba bulapeli mwa ku hana liseli bakeñisa mibonelo ye maswe ya kwa pilu. Sina ka mutala, fa kezahalo ye ñwi, Jesu na memilwe ku yo bulela mwa sinagoge mwa Nazareta. Na balile ni ku talusa taba ya Isaya, kwa makalelo, puteho ya mu teeleza. Kono muta na bapanyize miinelo ya mwa bupilo yeo ne i beile fa ngandaleza buitati ni ku tokwa tumelo kwa bona, ne ba bifile mi ba bata ku mu bulaya. (Luka 4:16-30) Muipo, mwahal’a tulemeno to tuñwi to tu maswe, ne u ba tibezi k’u nga muhato o tiile fa liseli.

 9. Maikuto a fosahezi a sikwata se situna sa ba mwa Galilea na beilwe fa ngandaleza kamukwaufi?

⁹ Fa kezahalo ye ñwi, Jesu ka makazo na fepile undi-wa-nyangela bukaufi ni munanga wa Liwate la Galilea. Lipaki ku yona makazo yeo ne ba bulezi kuli: “Kaniti ki yena mupolofita ya n’a swanezi ku taha mwa lifasi.” (Joani 6:10-14) Jesu ha na ile kwa kalulo ye ñwi ka sisepe, undi-wa-nyangela ba mu latelela. Niteñi, Jesu na zibile kuli maikuto a ba bañata ne si lilato la ku lata liseli. Na ba taluselize kuli: “Ha mu ni bata, hasi kuli mu boni limakazo, kono kikuli mu cile buhobe, mane mwa kula.” (Joani 6:26) Hamulaho wa nakonyana na bonahezi ku ba ya na bulezi niti muta buñata bwa bao ba ne ba mu latelela ne ba kwenuhezi kwa lifasi. (Joani 6:66) Mubonelo wa buitati wa kuli, “ki lifi lituso ze ni ka fumana mwateñi?” ne u tibezi liseli.

10. Buñata bwa bamacaba ne b’a ngile muhato kamukwaufi kwa liseli?

¹⁰ Hamulaho wa lifu ni zuho ya Jesu, Majuda ba ne ba lumezi ne ba zwezipili ku isa liseli ku ba bañwi ba Sijuda, kono ki ba sikai ba ne ba ngile muhato. Kacwalo, muapositola Paulusi ni ba bañwi, ba ne ba sebeza sina “liseli la macaba,” ne ba hasanyize taba ye nde kwa linaha ze ñwi. (Likezo 13:44-47) Buñata bwa ba ba si Majuda ne ba ngile muhato, kono muinelo wa ka nañungelele ne u bile fela sina mwa taluseza Paulusi kuli: “Lu bulela Kreste ya kokotezwi . . . [taba ye bonahala] butanya kwa bamacaba.” (1 Makorinte 1:22, 23) Buñata bwa ba ba si Majuda ne ba hanile liseli bakeñisa kuli ne ba yauluzwi ki tumelo ya za mioya ya sihedeni kamba mihupulo ya ka butu ya lifasi.—Likezo 14:8-13; 17:32; 19:23-28.

‘Mu Bizizwe Ku Zwa Mwa Lififi’

11, 12. Ki bomañi ba ne ba ngile muhato kwa liseli mwa lilimo za mwa mwanda wa pili, mi ki bomañi ba ba nga muhato kacenu?

¹¹ Mwa lilimo za mwa mwanda wa pili, ku si na taba ni ku sa nga muhato kwa ka nañungelele, batu ba bañata ba lipilu ze lukile ne ba ‘bizizwe ku zwa mwa lififi ku kena mwa liseli le li nde la Mulimu.’ (1 Pitrosi 2:9) Ku bona bao muapositola Joani u ñola kuli: “Bona ba ba mu amuhezi [Jesu], u ba file mata a ku fetuha bana ba Mulimu, bona ba lumela libizo la hae.” (Joani 1:12) Ku zwa fela fa Pentekonta ya 33 C.E., bona balati bao ba liseli ne ba kolobelizwe ka moya o kenile mi ne ba bile bana ba Mulimu ka sepo ya ku busa ni Jesu mwa Mubuso wa kwa lihalimu.

¹² Mwa lizazi la luna, ba mafelelezo ba bona bana ba Mulimu bao ba ba tozizwe se ba kubukanyizwe, mi ka ku taleleza bupolofita bwa Daniele, ba “benya inge liseli la lihalimu; . . . ba sikululezi ba bañata kwa ku luka.” (Daniele 12:3) Ba tuhezi liseli la bona inze li benya fa sipimo se si tisize kuli ba ba fitelela bolule ba bane ba “lingu ze ñwi” se ba hohezwi kwa niti mi ba ikola mayemo a ku luka fapil’a Mulimu. (Joani 10:16) Bona bao, ka mukwa o swana, ba benyisa liseli ku potoloha lifasi kaufela, kuli mane ku yona nako ye liseli se li benya hahulu ku fita l’ili kaufela. Mwa lizazi la luna, sina mo ne ku inezi mwa lilimo za mwa mwanda wa pili, ‘lififi ha li si ka kwahela liseli.’—Joani 1:5.

‘Ku Mulimu Ha Ku Na Lififi’

13. Ki ifi temuso ya lu fa muapositola Joani?

¹³ Niteñi, lu swanela, ni kamuta ku sa libala temuso ya muapositola Joani: “Mulimu u liseli, mi ha ku na lififi ku Yena ni hanyinyani. Ha lu bulela kuli lu na ni kopano ni Yena, bo lu zamaya mwa lififi, fo lu na ni lishano, mi ha lu ezi niti.” (1 Joani 1:5, 6) Ka ku utwahala luli, kwa konahala kwa Bakreste ku wela mwa nzila ye swana sina mo ne ba ezelize Majuda, hailifo ki lipaki ba Mulimu ka libizo fela, ba kona ku tahisa misebezi ya lififi.

14, 15. Misebezi ya lififi ye ne i iponahalisize mwa puteho ya Sikreste ya mwa lilimo za mwa mwanda wa pili ki ifi, mi lu ituta nto mañi ku seo?

¹⁴ Ka mo ku inezi fela, seo ne si ezahalile mwa lilimo za mwa mwanda wa pili. Lu bala ka za likauhano ze tuna mwa Korinte. (1 Makorinte 1:10-17) Muapositola Joani n’a na ni ku lemusa Bakreste ba ba tozizwe ku sa toyana yo muñwi ni yo muñwi, mi Jakobo n’a na ni ku eleza ba bañwi ku sa lata fela ba ba fumile ku fita babotana. (Jakobo 2:2-4; 1 Joani 2:9, 10; 3 Joani 11, 12) Fahalimu a seo, Jesu ha na tatubile liputeho ze supile za mwa Asia Minor, sina mo ku boniselizwe mwa buka ya Sinulo, na bihile ka za petuhelo ya misebezi ya lififi, ku kopanyeleza cwalo ni kwenuhelo, sebelezo ya maswaniso, buhule, ni bumbakofumu. (Sinulo 2:4, 14, 15, 20-23; 3:1, 15-17) Mwa mazazi ao a makalelo a puteho ya Sikreste, palonyana ne ba tokolomohile liseli, ba bañwi ne ba wisizwe mi ba bañwi ne ba biulezwi kwa “lififi la kwande.”—Mateu 25:30; Mafilipi 3:18; Maheberu 2:1; 2 Joani 8-11.

¹⁵ Ona lipiho zeo kaufela za mwa lilimo za mwa mwanda wa pili li bonisa linzila ze fapahana-fapahana zeo lififi la lifasi la Satani li kona ku kena mwa minahano ya Bakreste ka buñwi kamba mane nihaiba puteho kaufela. Lu swanela ku itibelela kuli nto ye cwalo ni kamuta i si ke ya ezahala ku luna. Lu kona ku eza cwañi cwalo?

Mutu yo Munca

16. Ki kelezo mañi ye tomile fa nahanisiso ye butokwa yeo Paulusi a fa ku ba mwa Efese?

¹⁶ Paulusi na susuelize ba mwa Efese ni kamuta ku sa ba ni ‘kutwisiso ye f’ifalile, ni ku ba kwahule ni bupilo bwa Mulimu.’ Kuli ba si ke ba wela mwa lififi le li cwalo, ne ba na ni ku hulisa mibonelo ya kwa pilu ya liseli. Paulusi na talusize kuli: “Mu na ni ku tubula bakeñisa mukwa wa mina wa pili, mutu wa kale ya boliswa ki litakazo ze puma; Ni ku shemunwa mwa mihupulo ya lipilu za mina, Ni ku apala mutu yo munca ya bupwa ka siswaniso sa Mulimu mwa ku luka, ni mwa ku kena kwa niti.”—Maefese 4:18, 22-24.

17. Luna kacenu lu kona ku pima kamukwaufi ku sa wela mwa lififi?

¹⁷ Paulusi fa wa eleza, ka mubulelelo o muñwi, ku pazula ka butuna—ku puma seo pili ne li kalulo ya luna, mutu wa luna wa kale, ni ku lumeleza ku hula kwa moya o munca ku ‘zamaisa mihupulo ya luna.’ Mi na bulela isiñi ku ba banca ba ba tabela kono kwa Bakreste ba ba kolobelizwe. Ku cinca mutu wa luna ha ku feleli fela fa kolobezo. Ki muinelo o’ na ni ku zwelapili. Haiba lu tuhela ku hulisa mutu yo munca, ka mo ku inezi fela wa kale u ka kalisa ku sebeza, ka muinelo wa hae wa muipo, bumuñañatoho, ni buitati. (Genese 8:21; Maroma 7:21-25) Seo si kona ku libisa kwa ku kutela sinca kwa misebezi ya lififi.

“Mwa Liseli la Hao ki mo lu Bona Liseli”

18, 19. Jesu ni Paulusi ba talusize kamukwaufi nzila ya ku lemuha “bana ba liseli”?

¹⁸ Mu hupule kuli ku fumana kwa luna bupilo bo bu sa feli ku itingile fa ku amuhela katulo ye sishemo ku zwelela ku Mulimu, ili katulo ye tomile fa sipimo seo lu lata liseli. Hamulaho wa ku ama fa kalulo yeo ya mafelelezo, Jesu na talusize kuli: “Mutu kaufela ya eza se si maswe u toya liseli, mi h’a ti mwa liseli, kuli misebezi ya hae i si ke ya nyazwa. Kono ya eza niti, yena u taha mwa liseli, kuli ku bonahale kuli misebezi ya hae i ezwa ku Mulimu.”—Joani 3:19-21.

¹⁹ Paulusi na yemezi pulelo yeo ha na ñolezi ku ba mwa Efese kuli: “Mu zamaye sina bana ba liseli. Kakuli muselo wa liseli ki bunde kaufela, ni ku luka, ni niti.” (Maefese 5:8, 9) Kacwalo misebezi ya luna i bonisa kuli lu bana ba liseli kamba bana ba lififi. Kono misebezi ye lukile i kona fela ku zwa mwa pilu ye nde. Ki lona libaka ha lu na ni ku bukeleza pilu ya luna, ku tonela butokwa bwa ku uncafaza mutu wa luna, ni ku tokomela ka za moya o zamaisa muhupulo wa luna.—Liproverbia 4:23.

20, 21. (a) Ki ifi shemaeto ye ba talimana ni yona bana ba ba pepilwe mwa mabasi a Bakreste? (b) Ki ifi shemaeto ye talimani ni bana kaufela ba bashemi ba Sikreste?

²⁰ Mwa miinelo ye miñwi, seo si bile shemaeto ye ipitezi kwa bana ba ba pepilwe ki Lipaki ba ba ineezi ba Jehova. Ki kabakalañi? Kihona, kwa lineku le liñwi, bana ba ba cwalo ba ikola mbuyoti ye nde hahulu. Ku ziba niti ku zwa fela kwa bwanana ku talusa, ka ku ya ka mo ku inezi, kuli mutu ha tokwi ku ipumana pili mwa lififi la lifasi la Satani. (2 Timotea 3:14, 15) Kwa lineku le liñwi, bana ba bañwi ba ba li mwa muinelo wo ba nga niti ka bunyinyani hahulu mi ni kamuta haki ba ba ituta ku lata liseli. Wo ne li ona muinelo wa Majuda ba bañata mwa lilimo za mwa mwanda wa pili. Ne ba hulezi mwa sicaba se si ineezi ku Jehova, ka sipimo se siñwi ne ba na ni zibo ka za niti. Kono ne i siyo mwa lipilu za bona.—Mateu 15:8, 9.

²¹ Bashemi ba Sikreste ba na ni buikalabelo ku Mulimu bwa ku huliseza bana ba bona mwa liseli. (Deuteronoma 6:4-9; Maefese 6:4) Kwa mafelelezo, nihakulicwalo, mwana ka sibili u na ni ku fita fa ku lata liseli hahulu ku fita lififi. U na ni ku eza liseli la niti ku ba kalulo ya bupilo bwa hae. Ha nze a hula, miinelo ye miñwi ya lifasi la Satani ne i kana ya bonahala hahulu ku ba ye hoha mamelelo. Ku tokwa tokomelo kamba bupilo bwa ku tokwa buikalabelo bwa litaka za hae ne bu kana bwa bonahala ku tabisa. Lituto ze si na mutomo ze lutwa mwa sitopa ne li kana za ba ze susueza. Kono ha swaneli ku libala ni kamuta kuli kwande a liseli, ‘lififi li kwahezi lifasi.’ (Isaya 60:2) Kwa nalule-lule, lifasi le le li kwahezwi ki lififi ha li na ku ba ni sa ku fa se sinde.—1 Joani 2:15-17.

22. Jehova cwale u fuyaula ba ba taha kwa liseli kamukwaufi, mi u ka ba fuyaula cwañi mwa nako ya kwapili?

²² Mulena Davida na ñozi kuli: “Kakuli liwelu-welu la bupilo li ku Wena [Jehova]; Mwa liseli la hao ki mo lu bona liseli. U tiise za sishemo sa hao ku ba ba ku saba.” (Samu 36:9, 10) Bao ba ba lata liseli ba fita fa ku ziba Jehova, mi seo si kona ku talusa bupilo ku bona. (Joani 17:3) Ka sishemo sa hae se si lilato, Jehova wa ba yemela cwale, mi muta ñalelwa ye tuna i nata, u ka ba bukeleza ka ku kena mwa lifasi le linca. Lu kona ku ipumana ku sona seo haiba lu ambuka lififi la lifasi la Satani cwale. Mwa lifasi le linca, mufuta wa mutu u ka kutisezwa sinca kwa bupilo bo bu petehile mwa Paradaisi. (Sinulo 21:3-5) Bao ba ba amuhela katulo ye sishemo ka nako yeo ba ka ba ni tibelelo ya ku ikola liseli la Jehova mwa linako kaufela. Ki tibelelo ye nyakalalisa hakalo! Mi ki susuezo ye m’ata hakalo cwale ya ku ‘toboha misebezi ya lififi . . . ni ku apala lilwaniso za liseli’!—Maroma 13:12.

Kana Mwa Hupula?

◻ Ki kabakalañi buñata bwa Majuda ba mwa lizazi la Jesu ha ne ba hanile liseli?

◻ Liseli se li benyize fa sipimo se si kuma kai mwa linako za cwale?

◻ Ki litemuso lifi ze ama buitati ni muipo ze fiwa ki mitala ya mwa lilimo za mwa mwanda wa pili?

◻ Ki sikamañi sa butokwa hahulu kuli lu siyale mwa liseli?

◻ Limbuyoti ze bulukezwi balati ba liseli ki lifi?

[Siswaniso se si fa likepe 14]

Buñata bwa Majuda ba mwa lizazi la Jesu ne ba si ka nga muhato kwa liseli

[Siswaniso se si fa likepe 17]

Ka mashumi-shumi a lilimo linzila ze fapahana-fapahana cwale se li itusisizwe mwa ku benyisa liseli ili ku tahisa balutiwa

[Siswaniso se si fa likepe 18]

“Mu na ni ku tubula bakeñisa mukwa wa mina wa pili . . . Ni ku apala mutu yo munca”