Bakreste ni Nyangela ya Butu Kacenu

“Mu ka toiwa ki macaba kaufela kabakala Libizo la ka.”—MATEU 24:9.

 1. Ki sifi se ne si na ni ku ba sisupo se si ipitezi sa Bukreste?

KU IKAUHANYA kwa lifasi ne li sisupo se si ipitezi sa Bakreste ba kwa makalelo. Ha n’a lapela ku Ndat’ahe wa kwa lihalimu, Jehova, Kreste n’a bulezi ka za balutiwa ba hae kuli: “Ni ba bulelezi Linzwi la hao; mi lifasi li ba toile, kakuli bona hasi ba lifasi, sina na, ha ni si wa lifasi.” (Joani 17:14) Ha n’a bizelizwe fapil’a Ponse Pilato, Jesu n’a bulezi kuli: “Mubuso wa ka hasi wa lifasi le.” (Joani 18:36) Ku ikauhanya kwa lifasi kwa Bukreste bwa kwa makalelo ku pakiwa ki Mañolo a Sigerike a Sikreste ni bañoli ba litaba za kwamulaho.

 2. (a) Kana ne ku ka ba ni cinceho ifi kamba ifi mwa swalisano ya mwahal’a balateleli ba Jesu ni lifasi nako ha ne i nze i fita? (b) Kana Mubuso wa Jesu ne u na ni ku taha ka ku kwenulwa kwa macaba?

² Hamulaho kana Jesu n’a patuluzi kuli ne ku ka ba ni cinceho mwa swalisano ya mwahal’a balateleli ba hae ni lifasi mi ni kuli Mubuso wa hae ne u ka taha ka ku kwenulwa kwa lifasi ku ba la Sikreste? Ku tokwa. Ha ku na se siñwi seo balateleli ba hae ne ba buyelezwi ku si ñola hamulaho wa lifu la Jesu se ne si akalelize nto ye cwalo. (Jakobo 4:4 [ye ne i ñozwi nakonyana pili 62 C.E. i si ka fita kale]; 1 Joani 2:15-17; 5:19 [ye ne i ñozwi i bata i’ba ka 98 C.E.]) Ka ku fapahana, Bibele i swalisanisa “ku ba teñi” (NW) kwa Jesu ni ku “taha” ka m’ata a Mubuso ko ne ku ka latelela ni “ku fela kwa lifasi [“ku fela kwa muinelo wa linto,” NW],” ko ne ku isa kwa “mafelelezo,” kamba sinyeho ya lona. (Mateu 24:3, 14, 29, 30; Daniele 2:44; 7:13, 14) Mwa sisupo sa n’a file Jesu ka za pa·rou·siʹa, kamba ku ba teñi kwa hae, n’a bulezi ka za balateleli ba hae ba niti kuli: “Kiha ba ka mi swalisa batu kuli mu nyandiswe, mi ba mi bulaye; mi mu ka toiwa ki macaba kaufela kabakala Libizo la ka.”—Mateu 24:9.

Bakreste ba Niti Kacenu

 3, 4. (a) Encyclopedia ye ñwi ya Sikatolika i talusa cwañi Bakreste ba kwa makalelo? (b) Ki ka miinelo ifi ye swana Lipaki za Jehova ni Bakreste ba kwa makalelo ba taluswa?

³ Ki sikwata sifi sa bulapeli kacenu se se si zibahalile ka ku sepahala kwa likuka za Sikreste ni ku ikauhanya kwa lifasi le, seo lilama za sona ba fitile fa ku toiwa ni ku nyandiswa? Kihona, ki kopano ifi ya Sikreste ya mwa lifasi kamukana ye zamaelela hamoho ni miinelo kaufela ya litaluso za mwa taba ya kwamulaho ya Bakreste ba kwa makalelo? Ka ku ama ku zeo, mu nyakisise seo New Catholic Encyclopedia i bulela: “Nyangela ya Sikreste ya mwa linako za kwa makalelo, nihailikuli pili ne i ngiwa sina tuto ye ñwi fela ye keluhile ye mwahal’a muinelo wa Sijuda, ne i fumanehile ku ba ye ipitezi mwa lituto za yona za bulapeli, mi sihulu mwa tukufalelo ya lilama za yona, ba ne ba sebeza sina lipaki ka za Kreste ‘mwa Judea ni Samaria mi mane ni ku isa kwa mafelelezo a lifasi-mubu’ (Likezo 1.8).”—Volyumu 3, likepe 694.

⁴ Mu lemuhe lipulelo z’e li “ne i ngiwa sina tuto ye ñwi fela ye keluhile,” “ye ipitezi mwa lituto za yona,” “tukufalelo . . . sina lipaki.” Mi cwale mu lemuhe m’o encyclopedia ye swana yeo i taluseza Lipaki za Jehova: “Tuto ye keluhile . . . Lipaki ba ikolwisize ka butungi kuli mafelelezo a lifasi a ka taha mwahal’a lilimo ze sikai fela. Yona tumelo ye tiile yeo i bonahala ku ba yona m’ata a matuna ka ku fitisisa a’ susueza cisehelo ya bona ya ka ku s’a katala. . . . Tamo ye mutomo ya silama yo muñwi ni yo muñwi wa tuto ye keluhile yeo ki ku fa bupaki ka za Jehova ka ku zibahaza Mubuso wa Hae o’ atumela. . . . B’a nga Bibele sina yona fela simbule sa bona sa tumelo ni sikuka sa muzamao . . . Ku ba Paki wa niti mutu u lukela ku kutaza ka buanyu ka nzila ye ñwi.”—Volyumu 7, makepe 864-5.

 5. (a) Ki mwa miinelo ifi lituto za Lipaki za Jehova li ipitezi? (b) Mu fe mitala ye bonisa kuli litumelo za Lipaki za Jehova z’a lumelelana ni Mañolo.

⁵ Ki mwa miinelo ifi lituto za Lipaki za Jehova li li ze ipitezi? New Catholic Encyclopedia i bulela ye sikai: “[Lipaki za Jehova] ba hana Silalu sina bulapeli bwa sihedeni bwa milimu ya maswaniso . . . B’a nga Jesu sina Paki ya Jehova yo mutuna ka ku fitisisa, ‘mulimu’ (ka mo ba tolokela Joani 1.1), ya mwatas’a Jehova fela. . . . N’a shwile a li mutu mi n’a zusizwe a li Mwana wa kwa moya ya s’a koni ku shwa. Manyando ni lifu la hae ki yona tifo ya n’a lifile kuli a fumanele sinca mufuta wa mutu tukelo ya ku pila ku ya ku ile fa lifasi-mubu. Ka mo ku inezi fela, ‘buñata bo butuna’ (Sin 7.9) bwa Lipaki za niti ba na ni sepo ya ku ba mwa Paradaisi ya fa lifasi-mubu; ki b’a 144,000 fela ba ba sepahala (Sin 7.4; 14.1, 4) bao ne ba kana ba ikola kanya ya mwa lihalimu ni Kreste. Ba ba maswe ba ka sinyiwa ka ku tala. . . . Kolobezo—yeo Lipaki ba eza ka nweliso . . . [ki] ponahazo ya kwande ya buineelo bwa bona kwa sebelezo ya Jehova Mulimu. . . . Lipaki za Jehova ba hohile mamelelo ya nyangela ka ku hana ku pompelwa mali . . . Muzamao wa bona wa mwa linyalo ni tobali ki o’ tiile.” Lipaki za Jehova ne ba kana ba ipitezi mwa miinelo ye, kono mayemo a bona mwa lisupo zeo kaufela a tomile ka ku tiya fa Bibele.—Samu 37:29; Mateu 3:16; 6:10; Likezo 15:28, 29; Maroma 6:23; 1 Makorinte 6:9, 10; 8:6; Sinulo 1:5.

 6. Ki mayemo afi ao Lipaki za Jehova ba zwezipili ku ba ni ona? Ki kabakalañi?

⁶ Yona buka yeo ya ba Roma Katolika i ekeza kuli ka 1965 (ku bonahala kuli ki sona silimo se ne i ñozwi taba yeo) “Lipaki ne ba si ka ikunga kale ku ba kalulo ya nyangela ya silifasi mo ba pila.” Ku bonahala kuli muñoli n’a nahana kuli nako ha i nze i ya mi Lipaki za Jehova ha ba nze ba ñatafala ni ku ikungela “buñata ni ku fita bwa miinelo ya keleke ka ku fapahana ku ya tuto ye keluhile,” ne ba ka ba kalulo ya lifasi le. Kono ha ku si ka ba cwalo. Kacenu, ha ba na ni Lipaki ba ba fita ba mwa 1965 hane kwa buñata, Lipaki za Jehova ka ku s’a cinca-cinca ba bulukile mubonelo wa bona wa lifasi le. “Hasi ba lifasi,” sina Jesu ha n’a “si wa lifasi.”—Joani 17:16.

Ba Ba Ikauhanyize Kono Isi Lila

 7, 8. Ki muinelo mañi wa Bakreste ba mwa linako za kwa makalelo, o’ cwalo ni kwa Lipaki za Jehova kacenu?

⁷ Ha n’a ama kwa kalabo ya Bakreste ba kwa makalelo ya mutalusi wa mwa lilimo za mwanda wa bubeli Justin Martyr, Robert M. Grant n’a ñozi mwa buka ya hae ye bizwa Early Christianity and Society: “Kabe Bakreste ne ba bata ku cinca miinelo ka ndut’ata ne ba ka siyala ba ipatile ilikuli ba kone ku fita fa sikonkwani sa bona. . . . Ki bona balikani ba batuna ba mulena mwa sikuka sa kozo ni tukiso ye nde.” Ka ku swana, Lipaki za Jehova kacenu ba zibahala mwa lifasi kamukana ku ba bayahi ba ba lata kozo ni ba ba eza lika ka tukiso. Milonga, ya mufuta ufi kamba ufi, y’a ziba kuli ha ku na se i swanela ku saba kwa Lipaki za Jehova.

⁸ Muñoli yo muñwi yo muhulu wa mwa North America n’a ñozi kuli: “Ku tokwahala ku ba ni munahano wa buikungo ni wa ku tokwa sepo ni ye kana ku ba bañwi kuli mutu a lumele kuli Lipaki za Jehova ba tahisa lubeta lwa mufuta ufi kamba ufi kwa mulonga ufi kamba ufi wa bupolitiki; ki ba ba s’a koni ku amuha babusi m’ata mi ki ba ba lata kozo ka m’o kopano ya bulapeli i konela kaufela.” Mwa buka ya hae ye bizwa L’objection de conscience (Ku Hana Bakeñisa Lizwalo), Jean-Pierre Cattelain u ñola kuli: “Lipaki ki ba ba ipeya ka ku tala kwatas’a ba m’ata a tamaiso mi ka nañungelele ba kuteka milao; ba lifa mitelo ya bona mi ha ba bati ku honona, ku cinca, kamba ku sinya milonga, kakuli ha ba iyakatwi ka litaba za lifasi le.” Cattelain u zwelapili ku ekeza kuli ki haiba fela Naha i bata bupilo bwa bona, ili zeo ba neezi ka ku tala ku Mulimu, f’o Lipaki za Jehova ba hana ku ipeya ku utwa. Ku seo ba swana hahulu ni Bakreste ba kwa makalelo.—Mareka 12:17; Likezo 5:29.

Ha Ba Utwisisiwi ki Ba Sitopa sa Bubusi

 9. Ka ku ama kwa ku ikauhanya kwa lifasi, ki fapahano ifi ye zwile mubano ye mwahal’a Bakreste ba kwa makalelo ni Makatolika ba mwa mazazi a cwale?

⁹ Buñata bwa malena ba Siroma ne ba s’a utwisisi hande za Bakreste ba kwa makalelo mi ne ba ba nyandisa. Ka ku bonisa libaka la seo, buka ye bizwa The Epistle to Diognetus, ye akalezwa ki ba bañwi ku ba ya mwa lilimo za mwanda wa bubeli C.E., i zibahaza kuli: “Bakreste ba pila mwa lifasi, kono haki ba ba ikenya mwa miinelo ya lifasi.” Kwa lineku le liñwi, Mukopano wa Bubeli wa Vatican, mwa Litaluso za Lituto za Keleke, ne u bulezi kuli Makatolika ba swanela ku “bata mubuso wa Mulimu ka ku ikenya mwa litaba za swalelele” ni ku sebeleza “ku keniswa kwa lifasi ku zwelela mwahal’a lona.”

10. (a) Bakreste ba kwa makalelo ne b’a ngiwa cwañi ki ba sitopa sa bubusi? (b) Lipaki za Jehova hañata b’a ngiwa cwañi, mi seo si ba ezisa nto mañi?

¹⁰ Muñoli wa litaba za kwamulaho E. G. Hardy u bulela kuli malena ba Siroma ne b’a nga Bakreste ba kwa makalelo kuli ba “bat’o ba batu ba ba na ni cisehelo ba ba s’a kutekehi.” Muñoli wa litaba za kwamulaho wa mwa France Étienne Trocmé u bulela ka za “kashwau kao Magerike ni Maroma ba mayemo a’ pahami ne b’a nga ka kona se ne ba bona sina tuto ye keluhile ya kwa Upa ye ipitezi hahulu [ili Bakreste].” Mañolo a ne ba ñolelana bo Pliny yo Munyinyani, ya n’a li Mubusisi wa Siroma wa mwa Bithynia, ni Mulena Trajan a bonisa kuli ba litopa za bubusi ka nañungelele ne ba s’a zibi ka za muinelo luli wa Bukreste. Ka ku swana kacenu, Lipaki za Jehova hañata ha ba utwisisiwi mi mane b’a nyaziwa ki ba litopa za bubusi za lifasi. Niteñi, seo hasi komokisi mi hasi zwafisi Lipaki.—Likezo 4:13; 1 Pitrosi 4:12, 13.

“I Lwaniswa Kai ni Kai”

11. (a) Ki lika mañi ze ne li bulezwi ka za Bakreste ba mwa linako za kwa makalelo, mi ki lifi ze se bulezwi ka za Lipaki za Jehova? (b) Ki kabakalañi Lipaki za Jehova ha ba s’a abani mwa bupolitiki?

¹¹ Ka za Bakreste ba mwa linako za kwa makalelo ne ku bulezwi kuli: “Lwa ziba kuli tuto yeo ye keluhile i lwaniswa kai ni kai.” (Likezo 28:22) Mwa lilimo za mwanda wa bubeli C.E., Celsus wa muhedeni n’a bulezi kuli Bukreste ne bu amuhelwa fela ki ba ba si na tuso mwahal’a nyangela ya butu. Ka ku swana se ku bulezwi ka za Lipaki za Jehova kuli “ka nañungelele, ba zwa mwa likwata ze mwa bunjebwe za nyangela ya luna.” Muñoli wa litaba za kwamulaho za keleke Augustus Neander n’a bihile kuli “Bakreste ne ba bulelwa ku ba batu ba ba shwile kwa neku la lifasi, ni ba ba si na tuso kwa neku la miinelo kaufela ya bupilo; . . . mi ne ku buziwa kuli, mipilelo neikaba cwañi, kabe batu kaufela ne ba ka ba sina bona?” Bakeñisa kuli Lipaki za Jehova ba ikambusa kwa ku abana ku za bupolitiki, ni bona hape ba bulelwa ku s’a ba ni tuso mwa nyangela ya butu. Kono ne ba ka kona cwañi ku cisehela ku za bupolitiki mi ka nako ye swana ba be bayemeli ba Mubuso wa Mulimu sina ona fela o’ li sepo ya mufuta wa mutu? Lipaki za Jehova ba ikungela manzwi a Paulusi a’ li: “Mu abane mwa manyando sina lisole le linde la Kreste Jesu. Ha ku na lisole ya eza sebelezo ya itama ka lindongwamo za butu-tu fela, kakuli mulelo wa hae ki ku kolwisa y’a mu ñozi.”—2 Timotea 2:3, 4, Revised Standard Version, Hatiso ya Swalisano ya ba Likeleke ze Fitana-Fitana.

12. Ki mwa muinelo ufi wa ku ikauhanya o’ butokwa ili w’o Lipaki za Jehova ba swana Bakreste ba kwa makalelo?

¹² Mwa buka ya hae ye bizwa A History of Christianity, C’aziba K. S. Latourette u ñola kuli: “Ye ñwi ya litaba zeo Bakreste ba kwa makalelo ne ba shutana ni lifasi la mwa linako za Magerike ni Maroma ne li taba ya ku abana mwa ndwa. Ka lilimo za myanda ye milalu za pili ha ku na ze ñozwi za Sikreste ze fitile mwa linako za luna ze ne li lumeleza ku abana kwa Bakreste mwa ndwa.” Buka ya Edward Gibbon ye bizwa The History of the Decline and Fall of the Roman Empire i bulela kuli: “Ne ku s’a konahali kuli Bakreste, ba s’a tuheli musebezi o’ kenile ni ku fita, ne ba ka kona ku kena busole, buatuli, kamba bunabi.” Lipaki za Jehova ka ku swana b’a nga mayemo a’ tiile a buikambuso mi ba latelela likuka za Bibele ze bonisizwe kwa Isaya 2:2-4 ni Mateu 26:52.

13. Ki litaba lifi zeo Lipaki za Jehova ba tamiwa, kono miinelo luli i bonisa nto mañi?

¹³ Lipaki za Jehova ba tamiwa ki lila za bona taba ya ku shandaula mabasi. Ki niti, ku bile ni likezahalo m’o mabasi a fitile fa ku ikaba muta yo muñwi kamba ba bañwi ba lilama za bona ba ba Lipaki za Jehova. Jesu n’a bulezi cimo kuli seo ne si ka ezahala. (Luka 12:51-53) Nihakulicwalo, lipalo li bonisa kuli manyalo a’ sinyeha ka libaka leo ki a’ ipitezi luli. Sina ka mutala, mwahal’a Lipaki za Jehova mwa France, lubasi lwa bosinyalana lu lu luñwi ku a mañwi ni a mañwi a malalu lu na ni yo muñwi wa bosinyalana ya si Paki. Niteñi, sipimo sa litelekano mwahal’a manyalo ao a mwahal’a mulumeli ni ya si mulumeli hasi fiteleli avareji ya litelekano za naha kaufela. Ki kabakalañi hakulicwalo? Baapositola bo Paulusi ni Pitrosi ne ba file kelezo ye butali, ye buyelezwi kwa Bakreste ba ba mwa linyalo ni batu ba ba si balumeli, mi Lipaki za Jehova ba lika ka t’ata ku latelela manzwi a bona. (1 Makorinte 7:12-16; 1 Pitrosi 3:1-4) Haiba linyalo la mwahal’a mulumeli ni y’a si mulumeli li sinyeha, muhato wa makalelo i bata i’ba ka nako kaufela u zwelel’anga ku sinyalana ni yena y’a si Paki. Kwa neku le liñwi, likiti-kiti ze ñata za manyalo a bukelelizwe bakeñisa kuli bosinyalana ba fitile fa ku ba Lipaki za Jehova mi ba kalisize ku sebelisa likuka za Bibele mwa bupilo bwa bona.

Bakreste, Isiñi Balumeli ba Silalu

14. Ki taba mañi ye ne ba tamilwe Bakreste ba kwa makalelo, mi ki kabakalañi seo ha si lwanisana ni buniti luli?

¹⁴ Ki ko ku bonahala ku lwanisana ni buniti luli kuli mwa mubuso wa Roma, taba ye ñwi ye ne ba tamiwa Bakreste ba kwa makalelo ne li ya kuli ne ba s’a lumeli Mulimu. Dr. Augustus Neander u ñola kuli: “Bahani ba milimu, ba ba s’a lumeli Mulimu, . . . ne li libizo le li zibahala ka leo Bakreste ne ba bizwa mwahal’a batu.” Ki ko ku komokisa hahulu kuli Bakreste ba ne ba lapela Mubupi ya pila mi isiñi milimu ye miñata, ba bizwe ba ba s’a lumeli Mulimu ki bahedeni ba ne ba lapela ze “ne si milimu, kono neli musebezi wa mazoho a batu, likota ni macwe.”—Isaya 37:19.

15, 16. (a) Ki sifi seo ba bulapeli ba bañwi ba bulezi ka za Lipaki za Jehova, kono seo si zusa puzo mañi? (b) Ki sifi se si bonisa kuli Lipaki za Jehova ka buniti fela ki Bakreste?

¹⁵ Taba ye ñwi yeo ka mukwa o swana i lwanisana ni buniti luli ki ya kuli ba m’ata a tamaiso ba bañwi mwa Krestendomu ba yaya kuli Lipaki za Jehova haki Bakreste. Ki kabakalañi? Bakeñisa kuli Lipaki b’a hana Silalu. Ka ku ya ka mutalusezo wa Krestendomu o’ na ni sobozi, “Bakreste ki bao ba ba amuhela Kreste sina yena Mulimu.” Ka ku fapahana ni seo, dikishinari ye ñwi ya mwa lizazi la cwale i talusa libizo la “Mukreste” sina “mutu ya lumela ku Jesu Kreste mi ili ya latelela lituto za hae” mi “Bukreste” sina “bulapeli bo bu tomile fa lituto za Jesu Kreste ni tumelo ya kuli n’a li mwan’a Mulimu.” Ki sikwata sifi ba ba swanelwa hande hahulu ki taluso yeo?

¹⁶ Lipaki za Jehova ba amuhela bupaki bwa Jesu yena ka sibili bo bu ama ka y’o a li yena. N’a bulezi kuli: “Ki na Mwan’a Mulimu,” isiñi kuli, “Ki na Mulimu Mwana.” (Joani 10:36; mu bapanye Joani 20:31.) Ba amuhela pulelo ye buyelezwi ya muapositola Paulusi ye ama ka za Kreste ye li: “Y’o, ka ku ba mwa sibupeho sa Mulimu, n’a si k’a nga ku likana ni Mulimu ku ba nto ye swanelwa ku kwañashiwa.”a (Mafilipi 2:6, The New Jerusalem Bible) Buka ye bizwa The Paganism in Our Christianity i bulela kuli: “Jesu Kreste ni kamuta n’a si ka bulela nto ye cwalo [Silalu se si likanelela], mi ha ku na ni ko ku kana mwa Testamente ye Nca k’o linzwi la ‘Silalu’ li bonahala. Muhupulo w’o ne u’ ngilwe ki Keleke ha se ku fitile lilimo ze myanda ye milalu hamulaho wa lifu la Mulen’a luna; mi simuluho ya muhupulo wo ne li ya sihedeni ka ku tala.” Lipaki za Jehova ba amuhela tuto ya mwa Bibele ka za Kreste. Ki Bakreste, isiñi balumeli ba Silalu.

Ha Ba Yo mwa Milelo ya Liswalisano za Likeleke

17. Ki kabakalañi Lipaki za Jehova ha ba s’a swalisani ni likopano za liswalisano za ba likeleke ze fitana-fitana, kamba za tumelo ya mazwake?

¹⁷ Lipilaelo ze ñwi ze peli ze ezizwe ka za Lipaki za Jehova ki za kuli ba hana ku abana mwa likopano za ku swalisana kwa ba likeleke ze fitana-fitana mi ni kuli ba eza nto ye bizwa “ku tahisa balutiwa ka mandunda.” Bubeli bwa zona linyazo zeo ne li ezizwe hape ni kwa Bakreste ba kwa makalelo. Krestendomu, ni maneku a yona a Katolika, Orthodox, ni Protesitanti, u bile kalulo ya lifasi le ka mukwa o’ sa konwi ku latulwa. Ka ku swana sina Jesu, Lipaki za Jehova “bona hasi ba lifasi.” (Joani 17:14) Ne ba ka eza cwañi silikani ka likopano za tumelo ya mazwake ni likopano za bulapeli ze hulisa muzamao ni litumelo ze si za Sikreste?

18. (a) Ki kabakalañi Lipaki za Jehova ha ba s’a konwi ku nyaziwa ka za ku bulela kuli ki bona fela ba ba eza bulapeli bwa niti? (b) Hailif’o ba lumela kuli ba na ni bulapeli bwa niti, ki sifi seo Makatolika ba Roma ba si na?

¹⁸ Ki mañi y’o ka nzila ye lukile a kona ku nyaza Lipaki za Jehova ka za ku lumela, sina mo ne ba ezeza Bakreste ba kwa makalelo, kuli ki bona fela ba ba eza bulapeli bwa niti? Nihaili Keleke ya Katolika, hailif’o ka buipi i ipapata ku swalisana ni likopano za liswalisano za ba likeleke, i zibahaza kuli: “Lu lumela kuli bona bulapeli bu li buñwi b’o bu zwelapili ku ba teñi mwa Keleke ya Katolika ni ya Baapositola, ili yeo Mulena Jesu n’a file musebezi wa ku bu hulisa mwahal’a batu kaufela ha n’a bulezi kwa baapositola kuli: ‘Mu ye cwale mi mu tahise balutiwa mwa macaba kaufela.’” (Vatican Council II, “Declaration on Religious Liberty”) Ka mo ku bonahalela fela, nihakulicwalo, tumelo ye cwalo haki ye likani mwa ku fa Makatolika cisehelo ya ka ku s’a katala mwa ku zwelapili ku tahisa balutiwa.

19. (a) Lipaki za Jehova ba na ni tundamo ya ku eza nto mañi, mi ka mulelo mañi? (b) Ki sifi se si ka tatubiwa mwa taba ye tatama?

¹⁹ Lipaki za Jehova ba na ni cisehelo ye cwalo. Ba na ni tundamo ya ku zwelapili ku fa bupaki ka nako kaufela yeo Mulimu a bata kuli ba eze cwalo. (Mateu 24:14) Bupaki bwa bona ki bwa ka tukufalelo kono isiñi ka mandunda. Bu susuezwa ki lilato la ku lata muyahwa ni yena, isiñi sitoyo sa ku toya mufuta wa mutu. Ba sepa kuli ba bañata ba mufuta wa mutu ka mo ku konahalela kaufela ba ka piliswa. (1 Timotea 4:16) Ka ku swana Bakreste ba kwa makalelo, ba lika ka t’ata kuli ba “pilisane mwa kozo ni batu kaufela.” (Maroma 12:18) Ka za mo ba ezeza seo ku ka buhisanwa mwa taba ye tatama.

[Litaluso za kwatasi]

Ka Mulelo wa ku Lundulula

◻ Ki sifi se ne si bonahaza Bakreste ba mwa linako za kwa makalelo, mi Lipaki za Jehova ba swana cwañi ni bona?

◻ Ki ka linzila lifi Lipaki za Jehova ba bonisa kuli ki bayahi ba bande?

◻ Ba litopa za bubusi ne b’a nga cwañi Bakreste ba kwa makalelo, mi kana ku na ni fapahano ifi kamba ifi ni kacenu?

◻ Tumelo ye tiile ya Lipaki ya kuli ba na ni niti i ba susueza ku eza nto mañi?

[Siswaniso se si fa likepe 11]

Lipaki za Jehova ba na ni tundamo ya ku zwelapili ku kutaza ka nako kaufela yeo Mulimu a bata kuli ba eze cwalo

[Siswaniso se si fa likepe 16]

Pilato n’a bulezi kuli: “Mutu ki yo!”—Yena ya n’a si wa lifasi—Joani 19:5

[Manzwi a bañi ba siswaniso]

“Ecce Homo” sa A. Ciseri: Florence, Galleria d’Arte Moderna / Alinari/Art Resource, N.Y.