Mu Ndumebe Punyuho Ha I Nze I Atumela

“Ni inzi ni wena ku ku lamulela, ku bulela [Jehova, NW].” —JEREMIA 1:19.

 1, 2. Ki kabakalañi lubasi lwa mufuta wa mutu ha lu tokwa punyuho?

PUNYUHO! Ki linzwi le li omba-omba hakalo! Ku punyuswa ku talusa ku yangwelwa, ku zwisiwa kwa muinelo o maswe, o sa tabisi. Seo si kopanyeleza teñi muhupulo wa ku tiswa mwa muinelo o munde hahulu, wa tabo.

² Lubasi lwa mufuta wa mutu lu tokwa hahulu cwañi punyuho ye cwalo mwa nako ye! Kai ni kai batu ba imezwi ni ku zwafiswa ki matata a matuna—a za mali, nyangela, kwa mubili, mwa munahano, ni mwa maikuto. Buñata bwa batu ba bilaezwa ni ku swabiswa ki muinelo wa lifasi mi ba bata cinceho ye nde ku fita.—Isaya 60:2; Mateu 9:36.

“Linako ze Tata”

 3, 4. Ki kabakalañi ha ku na ni tokwahalo ye tuna hahulu ya punyuho cwale?

³ Bakeñisa kuli lilimo za mwanda wo wa bu-20 li se li ipumani mwa manyando a matuna hahulu ku fita lifi kamba lifi, ku na ni tokwahalo ye tuna ya punyuho cwale ku fita lili kaufela. Kacenu, batu ba ba fitelela bolule b’a sikiti ba pila mwa bunjebwe bo butuna, mi yona palo yeo i ekezeha ibata iba ka batu ba ba eza bolule ba 25 ka silimo. Ka silimo banana ba ba bat’o eza bolule ba 13 ba bulaiwa ki ku sa fepiwa hande kamba matuku a mañwi a tiswa ki bunjebwe—ili palo ye fitelela 35,000 ka zazi! Mi bolule-lule ba batu ba bahulu ba bulaiwa kapili ki matuku a fitana-fitana.—Luka 21:11; Sinulo 6:8.

⁴ Lindwa ni ku tokwa tamaiso kwa batu se ku tahisize manyando a mañata hahulu. Buka ye li Death by Government i bulela kuli lindwa, misunga ya mishobo ni bulapeli, ni lipulao ze ñata ze tiswa ki milonga kwa bayahi ba yona tota se li “bulaile batu ba ba fitelela bolule ba 203 mwa lilimo za mwanda wo.” I ekeza ku bulela kuli: “Batu ba ba shwile tenyene ba kona ku fita fa palo ye bat’o ba bolule ba 360. Ku bonahala inge kuli mufuta wa mutu u se u sinyizwe ki Butuku bo Bumaswe bwa supamweto bwa mwa lizazi la cwale. Mi kaniti luli u sinyizwe, isiñi ka tukokwani to tu tisa matuku, kono ka ncwa ya ku itusiswa maswe kwa M’ata.” Muñoli Richard Harwood n’a talusize kuli: “Lindwa ze lunya za mwa lilimo za myanda ye felile ne li ze nyinyani ka bapanyo.”—Mateu 24:6, 7; Sinulo 6:4.

 5, 6. Ki sifi se si ezisa nako ya luna ku ba ye bilaeza hahulu?

⁵ Kwand’a miinelo ye bilaeza ya mwa lilimo za cwale ku na ni ku ekezeha ko kutuna mwa bukebenga bo bu situhu, muzamao o maswe, ni ku shandauka kwa mabasi. Ya n’a li Muñoli wa za Tuto kwa United States William Bennett n’a zibahalize kuli mwa lilimo ze 30 palo ya batu mwa United States ne i hulile ka 41 pesenti, kono bukebenga bo bu situhu ne bu hulile ka 560 pesenti, ku pepa bana isi ka mulao ka 400 pesenti, litelekano ka 300 pesenti, sipimo sa ku ipulaya kwa ba ba sa nonoboka ka 200 pesenti. Caziba John DiIulio, Jr., wa kwa Princeton University n’a lemusize ka za ku hula kwa litopa za “baika ba ba sinya hahulu” ba banca, ili ba ba “bulaya, ku lwanisa, ku swala likalala, ku uzwa, ku lenga ni ku tahisa misunga ye maswe mwahal’a nyangela. Ha ba sabi ku ikutwa maswabi a ku tamiwa, butuku bwa ku lengiwa mwa tolongo, kamba ku zwapaulwa ki lizwalo.” Mwa naha yani, ku bulayana cwale se ku li nto ya bubeli ye tisa mafu a mañata mwahal’a ba lilimo ze 15 ku isa ku ze 19 za buhulu. Mi banana ba bañata ba ba mwatas’a lilimo z’e ne ba bulaiwa ki ku itusiswa maswe ku fita ku bulaiwa ki matuku.

⁶ Bukebenga ni mifilifili ye cwalo ha li fumanehi fela mwa naha i liñwi. Linaha ze ñata li biha miinelo ye swana. Se si ekeza ku seo ki ku hula kwa tengamo ya ku itusisa isi ka mulao milyani ye kola ko ku sinya bolule-lule. Pampili ya makande ya kwa Australia ya Sydney Morning Herald ne i bulezi kuli: “Ku lekisana kwa mwahal’a macaba kwa milyani ye kola ko ku si kwa ka mulao se i bile pisinisi ya bubeli ye fumisa hahulu ku zwa ku ya ku lekisana lilwaniso.” Nto ye ñwi ki mifilifili ni buhule ze tezi fa litelevishini. Mwa linaha ze ñata, mwana ha ka fita fa buhulu bwa lilimo ze 18, sa boni likezo za mifilifili ze eza likiti ze mashumi-shumi fa TV ni ze ñwi za muzamao o maswe ze sa konwi ku balwa. Yeo ki susuezo ye sinya ka butuna, bakeñisa kuli butu bwa luna bu bupiwa ki seo lu fepanga ka sona minahano ya luna.—Maroma 12:2; Maefese 5:3, 4.

 7. Bupolofita bwa Bibele ne bu bulezi cimo cwañi ka za miinelo ye maswe ya cwale?

⁷ Bupolofita bwa Bibele ne bu bulezi cimo ka ku nepahala muinelo wo o sabisa wa likezahalo mwa lilimo za mwanda wa luna. Ne bu bulezi kuli ne ku ka ba ni lindwa, matuku a’ yambukela, ku taela kwa lico, ni ku ekezeha kwa ku tokwa mulao kwa mwa lifasi kamukana. (Mateu 24:7-12; Luka 21:10, 11) Mi ha lu nyakisisa bupolofita bo bu ñozwi kwa 2 Timotea 3:1-5, ku swana sina ku teeleza kwa piho ya makande a ka zazi ni zazi. Bu zibahaza nako ya luna ku ba “mazazi a maungulelo” mi bu talusa batu ku ba ‘baitati, ba ba lata mali, ba ba sa utwi bashemi ba bona, ba ba sa sepahali, ba ba si na lilato la taho, ba ba si na buiswalo, ba ba na ni buhali, ba ba inuneka, ba ba lata minyaka, isi Mulimu.’ Ki mona mo li inezi fela lifasi kacenu. Sina ka mwa taluseza William Bennett kuli: “Ku na ni lisupo ze ñata hahulu za . . . muinelo wa ku pongana.” Se ku bulezwi kuli muinelo o munde ne u felile fa ndwa ya lifasi ya pili.

 8. Ki kabakalañi Mulimu h’a na tahisize Munda mwa lizazi la Nuwe, mi seo si ama cwañi lizazi la luna?

⁸ Muinelo cwale se u sitani hahulu ku fita pili Munda wa mwa lizazi la Nuwe u si ka taha kale, muta “lifasi ne li tezi lipulayano.” Kwamulaho k’o, batu ka nañungelele ne ba hanile ku bakela mizamao ya bona ye maswe. Kacwalo, Mulimu n’a bulezi kuli: “Lifasi li tezi ku bulayana kwa batu; mi, bona, ni ka ba sinya.” Munda ne u sinyize lifasi lani la mifilifili.—Genese 6:11, 13; 7:17-24.

Ha Ku Na Punyuho ye Tiswa ki Batu

 9, 10. Ki kabakalañi ha lu sa swaneli ku itinga kwa batu kuli ba fe punyuho?

⁹ Kana buikatazo bwa batu bwa kona ku lu punyusa kwa miinelo ye maswe ye? Linzwi la Mulimu li alaba kuli: “Mu si ke mwa isepisa ka malena, nihaiba ka bana ba batu, ba ba palelwa ku tusa.” “Nzila ya mutu ha i yo mwa mata a hae; mi mutu nih’a zamaya, h’a koni ku izamaisa ili yena.” (Samu 146:3; Jeremia 10:23) Lilimo-limo ze likiti za litaba ze ezahezi li bonisize buniti b’o. Batu se ba likile miinelo kaufela ya bupolitiki, ya za mali, ni ya nyangela ye kona ku nahanelwa, kono miinelo ya pongana ni ku fita. Kambe ki kuli ku na ni tatululo ya butu, ne i kabe i bonahezi ka nako ya cwale. Mwa sibaka sa seo, buniti ki bwa kuli “mutu u na ni mata fahalimu a yo muñwi, ku mu eza maswe.”—Muekelesia 8:9; Liproverbia 29:2; Jeremia 17:5, 6.

¹⁰ Mwa lilimo li sikai ze felile, ya n’a li muelezi ku za buiketo bwa naha mwa United States Zbigniew Brzezinski n’a bulezi kuli: “Kutwisiso ye sa konwi ku pimiwa ya nyakisiso ifi kamba ifi ye si na sobozi ya miinelo ya lifasi ki ya kuli mingalato ya nyangela, ku sa iketa kwa za bupolitiki, butata bwa za mali, ni ku sa utwana kwa macaba li tamehile ku ñatafala hahulu.” N’a ekelize kuli: “Kozi ye talimani ni mufuta wa mutu [ki] ku tokwa mulao mwa lifasi kamukana.” Yona nyakisiso yeo ya miinelo ya lifasi ki ye swanela hahulu kacenu. Ka ku talusa ka za nako ye ya ku ekezeha kwa mifilifili, maikuto a baeteleli ba hatiso ya Register mwa New Haven, Connecticut, ne a zibahalize kuli: “Ku bonahala kuli se u ile hahulu kwahule kuli ha u sa konwa ku u tuhelisa.” Kutokwa, ha ku na ku ba ni ku tuheliswa kwa ku sinyeha kwa muinelo wo wa lifasi, kakuli bupolofita bwa ona “mazazi a maungulelo” a hape ne bu bulezi kuli: “Batu [ba] ba lunya, ba ba puma, ba ka zwelapili mwa bumaswe, inze ba puma batu, mi ba pumiwa ni bona.”—2 Timotea 3:13.

11. Ki kabakalañi ku sinyeha kwa miinelo ha ku si ke kwa kutiswa mwamulaho ka buikatazo bwa batu?

¹¹ Batu ha ba koni ku kutisa yona miinelo yeo kwamulaho bakeñisa kuli Satani ki yena “mulimu wa lifasi le.” (2 Makorinte 4:4) Ee, “lifasi kamukana li lapalezi mwatas’a ya maswe.” (1 Joani 5:19; mu bone hape ni Joani 14:30.) Ka ku nepahala Bibele i bulela ka za lizazi la luna kuli: “Mu na ni bumai mina ba ba yahile mwa lifasi ni mwa liwate! kakuli Diabulosi u shetumukezi ku mina a halifile maswe, ka ku ziba kuli nako ya hae ki ye nyinyani.” (Sinulo 12:12) Satani wa ziba kuli puso ya hae ni lifasi la hae li ka tuha li fela, kacwalo u swana sina “tau ye lila ye bata ye i ka ca.”—1 Pitrosi 5:8.

Punyuho I Fakaufi—Ku Bomañi?

12. Ki punyuho ya bomañi ye sweli ku atumela?

¹² Miinelo ye t’ata ye sweli ku ekezeha fa lifasi-mubu ki bupaki bo bu bonisa fo ku sweu-sweu kuli cinceho ye tuna—ee luli, punyuho ye tuna—i fa ngo ni mulomo! Ku bomañi? Punyuho i fakaufi ku bao ba ba isa mamelelo kwa lisupo za temuso ni ba ba nga muhato o swanela. Liñolo la 1 Joani 2:17 li bonisa se si lukelwa ku eziwa: ‘Lifasi [muinelo wa linto wa Satani] la fela, ni takazo ya lona; kono ya eza tato ya Mulimu u ina ku ya ku ile.’—Mu bone hape ni 2 Pitrosi 3:10-13.

13, 14. Jesu n’a koñomekile cwañi tokwahalo ya ku tona?

¹³ Jesu n’a talusize cimo kuli muinelo o maswe wa lifasi la kacenu u ka tuha u feliswa mwa nako ya butata “la li ku simuluha lifasi, ku tisa cwale, ha ku si ka bonwa ñalelwa ye tuna cwalo, mane ni kwapili.” (Mateu 24:21) Ki lona libaka ha n’a lemusize kuli: “Mu tokomele kuli lipilu za mina li si ke za sinyiwa ki ku ca maswe, ni ku kolwa bucwala, ni ku bilaela za bupilo; mane lizazi leo li t’o mi tulukela mu si ka itukisa; Kakuli li ka wela ba ba yahile mwa lifasi kaufela sina sikwela. Kifohe, mu tone mi mu lapele kamita, kuli mu kone ku banduka ku zeo kaufela ze ka bonahala.”—Luka 21:34-36.

¹⁴ Ba ba “tokomela” ni ‘ku tona’ ba ka bata tato ya Mulimu ni ku i eza. (Liproverbia 2:1-5; Maroma 12:2) Bao ki bona ba ba ka ‘kona ku banduka’ sinyeho ye ka tuha i tiswa fa muinelo wa Satani. Mi ba kona ku ba ni sepo ye tezi ya kuli ba ka punyuswa.—Samu 34:15; Liproverbia 10:28-30.

Mupunyusi Yo Mutuna

15, 16. Ki mañi ya li Mupunyusi yo mutuna, mi ki kabakalañi ha lu na ni buniti bwa kuli likatulo za hae li ka ba ze lukile?

¹⁵ Kuli batanga ba Mulimu ba punyuswe, Satani ni muinelo wa hae wa linto kaufela wa mwa lifasi kamukana u tokwa ku zwisiwa. Seo si tokwa simbule sa punyuho sa m’ata a matuna hahulu ku fita a batu. Simbule seo ki Jehova Mulimu, Mubusi ya Pahami ka ku fitisisa, Mubupi ya m’ata ote wa pupo ye makaza. Ki yena Mupunyusi yo mutuna: “Ki Na, e, ki Na [Jehova, NW], mi ha ku na Mupilisi yo muñwi, haisi Na.”—Isaya 43:11; Liproverbia 18:10.

¹⁶ Ku Jehova ku na ni m’ata, butali, katulo ye lukile, ni lilato ze tuna ka ku fitisisa. (Samu 147:5; Liproverbia 2:6; Isaya 61:8; 1 Joani 4:8) Kacwalo ha ka tahisa katulo ya hae, lwa kona ku ba ni buniti bwa kuli likezo za hae li ka ba ze lukile. Abrahama n’a buzize kuli: “Muatuli wa lifasi kaufela kana a si ke a eza ka ku luka?” (Genese 18:24-33) Paulusi n’a makalile kuli: “Kana ku na ni ku sa luka ku Mulimu? Ku si ke kwa bulelwa cwalo.” (Maroma 9:14) Joani n’a ñozi kuli: “E, Mulena Mulimu, Ya-Mata-Kaufela, likatulo za hao ki za niti, li lukile!”—Sinulo 16:7.

17. Batanga ba Jehova ba mwa linako za kwamulaho ne ba bonisize cwañi sepo mwa lisepiso za hae?

¹⁷ Muta Jehova a sepisa punyuho, h’a na ku palelwa ku i peta. Joshua n’a bulezi kuli: ‘Ha ku si ka tokwahala taba niheba i liñwi ya ze nde z’a n’a bulezi Muñ’a Bupilo.’ (Joshua 21:45) Salumoni n’a ize: “Ha ku si ka fosahala niheba linzwi li li liñwi la liñulubeti kaufela z’a n’a sepisize.” (1 Malena 8:56) Muapositola Paulusi n’a talusize kuli Abrahama “h’a si ka bilaela . . . ka ku sa lumela; . . . A kolwa kuli s’a sepisize Mulimu, u na ni mata a ku si eza.” Ka ku swana, Sara “n’a lumela kuli, [Mulimu] Ya mu sepisize ki Ya sepahala.”—Maroma 4:20, 21; Maheberu 11:11.

18. Ki kabakalañi batanga ba Jehova kacenu ha ba kona ku ba ni sepo ye tiile ya kuli ba ka punyuswa?

¹⁸ Ka ku sa swana ni batu, Jehova ki ya sepahala ka ku tala, ya peta sa bulela. “[Jehova, NW] wa limpi u konkile, a li: Luli, se ni hupuzi si ka bonahala, mi se ni lelile si ka taha.” (Isaya 14:24) Kacwalo Bibele ha i bulela kuli “[Jehova, NW] u ziba ku lamulela batu ba balapeli kwa miliko, ni ku bulukela ba ba maswe lizazi la Katulo, ku ba nata koto,” lwa kona ku ba ni sepo ye tezi ya kuli seo si ka ezahala. (2 Pitrosi 2:9) Nihaiba ba bembiwa ku sinyiwa ki lila ze m’ata, batanga ba Jehova b’a ndumeba kabakala mubonelo wa hae, o bonisizwe mwa sepiso ya hae ku yo muñwi wa bapolofita ba hae kuli: “Ba ka ku lwanisa, kono ha ba na ku ku kona; kakuli ni inzi ni wena ku ku lamulela, ku bulela [Jehova, NW].”—Jeremia 1:19; Samu 33:18, 19; Tite 1:2.

Lipunyuho za mwa Linako za Kwamulaho

19. Jehova n’a punyusize cwañi Lota, ka ku swana ni nto mañi mwa nako ya luna?

¹⁹ Lwa kona ku susuezwa ka butuna ka ku talusa ka butungi ze ñwi za likezo za ku pulusa za kwamulaho za Jehova. Sina ka mutala, Lota n’a ‘swabisizwe hahulu’ ki bumaswe bwa mwa Sodoma ni Gomora. Kono Jehova n’a lemuhile “muhuwo” wa pilaelo ka za mileneñi yeo. Ka nako ye swanela, n’a lumile linumwana ku yo susueza Lota ni lubasi lwa hae ku zwa mwa kalulo yeo onaf’o fela. Ki sifi se ne si zwile mwateñi? Jehova “n’a pilisize Lota ya n’a lukile,” ‘a sinya minzi ya Sodoma ni Gomora ku i fetula milola.’ (2 Pitrosi 2:6-8; Genese 18:20, 21) Ni kacenu hape, Jehova u sweli ku lemuha ku liloka ko ku ama bumaswe bo butuna bwa lifasi le. Muta linumwana za hae za mwa lizazi la cwale ba ka feza musebezi wa bona wa ku paka ili wa ka putako ku fita fa sipimo seo a bata, u k’a nga muhato kwa neku la lifasi le mi u ka punyusa batanga ba hae sina mwa n’a ezelize ku Lota.—Mateu 24:14.

20. Ha mu taluse ku punyuswa ki Jehova kwa Isilaele wa kwaikale ku zwa mwa Egepita.

²⁰ Mwa Egepita wa kwaikale batu ba Mulimu ba ba eza bolule-lule ne ba li mwa butanga. Jehova n’a bulezi ka za bona kuli: “Ni utwile sililo sa bona . . . Ni ziba manyando a bona. Ni shetumukile ku t’o ba lamulela.” (Exoda 3:7, 8) Niteñi, hasamulaho wa ku lukulula batu ba Mulimu kuli ba ikele, Faro n’a cincize muhupulo wa hae mi a ba shenja ka mpi ya hae ye m’ata. Maisilaele ne ba bonahala ku kwaciswa kwa Liwate le li Fubelu. Niteñi Mushe n’a bulezi kuli: “Mu si ke mwa saba; mu yeme mu tiile; mu bone mw’a ka mi piliseza [Jehova, NW] kacenu.” (Exoda 14:8-14) Jehova a kauhanya Liwate le li Fubelu, mi Maisilaele ba banduka. Limpi za Faro za zwelapili ku ba shenja, kono Jehova a itusisa m’ata hae kuli mane “liwate la ba apesa, ba tiba inge loto mwa mezi a’ sabisa.” Hamulaho, Mushe a wabelwa ka pina ku Jehova a li: “Ki mañi ya swana ni Wena mwahali a milimu, Wena [Jehova, NW]? Ki mañi ya zibahala ka ku ba Ya-Kenile sina wena, ya sabisa ka libubo, ya eza ze komokisa?”—Exoda 15:4-12, 19.

21. Batu ba Jehova ne ba silelelizwe cwañi kwa Amoni, Moabi, ni Seiri?

²¹ Mwa kezahalo ye ñwi, macaba a’ li lila a Amoni, Moabi, ni Seiri (Edomo) ne a bembile batu ba Jehova ka sinyeho. Jehova n’a bulezi kuli: “Mu si ke mwa saba, mi mu si ke mwa sabiswa ki sila se situna seo; kakuli ndwa haki ya mina, ki ya Mulimu. . . . Ha mu na ku tokwa ku lwana . . . Mu ikemele, mu ka bona mw’a piliseza [Jehova, NW] ye mu inzi ni Yena.” Jehova n’a punyusize batu ba hae ka ku zizibaza limpi ze li sila kuli mane ba bulayana.—2 Makolonika 20:15-23.

22. Ki punyuho mañi ye li makazo ya ku zwa mwa Asirya yeo Jehova n’a file Isilaele?

²² Muta Mubuso wa Lifasi wa Asirya ne u tile ku to lwanisa Jerusalema, Mulena Senakeribi n’a sheunuzi Jehova ka ku bulela kwa batu fa limota kuli: “Ki ifi kwa milimu kamukana ya linaha zeo [ze ni hapile], ye lamulezi naha ya yona mwa mazoho a ka, ha mu li [Jehova, NW] u ka lamulela Jerusalema mwa mazoho a ka?” Kwa batanga ba Mulimu n’a bulezi kuli: “Ezekiasi a si ke a mi sepisa za [Jehova, NW] ka manzwi a kuli: [Jehova, NW] u ka lu lamulela.” Cwale Ezekiasi a lapelela punyuho ka ku tiya, kuli “mibuso kaufela ya lifasi i zibe kuli ki Wena Mulimu u nosi, Wena [Jehova, NW]!” Jehova n’a bulaile masole ba Maasiriya ba 185,000, mi batanga ba Mulimu ne ba punyusizwe. Hasamulaho, Senakeribi ha n’a nze a lapela milimu ya hae ya buhata, bana ba hae ba mu bulaya.—Isaya, likauhanyo 36 ni 37.

23. Ki lipuzo mañi ze tokwa likalabo ka za punyuho ya kacenu?

²³ Lwa kona ku ndumeba ka buniti muta lu bona ka m’o Jehova mwa linako za kwamulaho a punyuselize hande batu ba hae. Kacenu b’o? Ki mwa muinelo mañi o lubeta m’o batanga ba hae ba ba sepahala ba ka tuha ba ipumana ku ona ili o tokwa ku punyuhiswa ki yena ka makazo? Ki kabakalañi ha litezi ku t’o fita ni cwale kuli a tahise punyuho ya bona? Ki talelezo ifi ye ka ba teñi ya manzwi a Jesu a li: “Zeo ha li ka kala ku taha, mu talimise meto kwahalimu, mi mu inuke; kakuli ku liululwa kwa mina ku se ku li fakaufi”? (Luka 21:28) Mi punyuho i ka taha cwañi kwa batanga ba Mulimu ba ba se ba shwile kale? Taba ye tatama i ka nyakisisa zona lipuzo zeo.

Lipuzo za Lundululo

◻ Ki kabakalañi ha ku na ni tokwahalo ye tuna ya punyuho?

◻ Ki kabakalañi ha lu sa swaneli ku itinga kwa batu kwa neku la punyuho?

◻ Punyuho i fakaufi ku bomañi?

◻ ki kabakalañi ha lu kona ku ba ni sepo ye tiile mwa punyuso ya Jehova?

◻ Ki mitala ifi ya lipunyuho za kwamulaho ye susueza?

[Siswaniso se si fa likepe 21]

Abrahama n’a li mwahal’a bao ba ne ba na ni sepo ye tezi ku Jehova