Libaka Ha Lu Tokwa Zibo Ye Nepahezi
“Kabakaleo ni luna, ku zwa lizazi le lu utwile zeo, ha lu si ka lisela ku mi lapelela ni ku mi kupela kuli mu tale zibo [ye nepahezi] ya tato ya hae, ye ka yona mu ka fiwa butali ni kutwisiso ya za moya.”—MAKOLOSE 1:9.
1. A mu fe mutala ka za fapahano ye mwahal’a zibo ya fahalimu fela ni zibo ye nepahezi.
IBATA iba mutu kaufela wa ziba seo waci ili sona, kono ki ba ba kai ba ba ziba ka mo i sebeleza? Ne mu kana mwa ba ni muhupulo wa fahalimu fela, kana mwa kona ku shokotola i liñwi, ku i lukisa, ni ku i kopanya hamoho hape? Mupangi wa liwaci kaniti luli w’a kona. Ku taha cwañi? Kakuli u na ni zibo ye nepahezi, ye tungile ya ka mo i sebeleza waci. Mi seo si fa mutala ka za fapahano ye mwahal’a zibo ya fahalimu fela ni zibo ye nepahezi fa taba.
2. Ki fapahano ifi ye se mu lemuhile ya mifuta ye mibeli ya zibo mwa kalulo ya bulapeli?
2 Bolule-lule ba batu ba na ni muhupulo wa fahalimu fela ka za Mulimu. Ba bulela kuli ba lumela ku Mulimu, nihaike likezo za bona hañata ha li bonisi buniti bwa seo. Mulumiwa yo muñwi fokuñwi n’a buz’anga bañi ba mandu kuli: “Ka ku ba ba Katolika, mu lukela ku lumela luli ku Mulimu, nji hakucwalo?” Mi ka ku eza poniso ye supa kwa lihalimu, kalabo ne ili: “Aa, ni lumela kuli ku lukela ku ba ni nto ye ñwi teñi k’o.” Kana ne mu ka bulela kuli ona yeo ki zibo ya Mulimu ye nepahezi ni ye tungile? Kutokwa. Mi hañata se si zwa mwa kafifi ka mufuta o cwalo ki muzamao o’ si wa Sikreste kwa neku la bao ba ba ipala ku ba Bakreste. (Mu bapanye Tite 1:16.) Muinelo o’ zwa mwateñi u ba sina ka mwa u boniselize Paulusi kuli: “Mi kakuli ha ba si ka tokomela ku buluka zibo [ye nepahezi, NW] ya Mulimu, Mulimu u ba file mwa mata a moya o maswe, kuli ba eze ze sa swaneli.”—Maroma 1:28.
3. Ki sifi se si ezahala muta batu ba hana zibo ye nepahezi ya tato ya Mulimu?
3 Ku tokwa zibo ye nepahezi ne ku tisize sikamañi mwa mwanda wa pili? Batu ne ba eza “ze sa swaneli, ze si ka luka kaufela, ni lunya, ni takazo ya ku fuma, ni bumaswe; ba tezi muna, ni pulao, ni kañi, ni bupumi, ni lutimbo, ni lusebo, ki mahata, ki ba ba toya Mulimu; ki banyefuli, ni baikanyisi, ni baikuhumusi; ki ba ba tatekanga ze maswe; ki ba ba sa utwi bashemi; ba tokwile ngana, mulomo wa bona ha u sepahali; ki ba ba tokwa lilato la sizwalo, ba ba si na makeke.” Ku tokwa kwa bona zibo ye nepahezi ne ku talusize kuli lipilu za bona ne li sa susumezwi mwa likezo ze lukile.—Maroma 1:28-31; Liproverbia 2:2, 10.
Ki Ifi Fapahano?
4, 5. Ka ku ya ka baituti ba Sigerike, ki lifi lifapahano ze mwahal’a gnoʹsis ni e·piʹgno·sis?
4 Fapahano ye mwahal’a zibo ya fahalimu fela ni zibo ye nepahezi i bonisizwe mwa Mañolo a Sigerike. Sigerike sa kwa makalelo si bulela ka za gnoʹsis, zibo, ni e·piʹgno·sis, zibo ye nepahezi. Linzwi la pili, ka ku ya ka muituti wa Sigerike W. E. Vine, li talusa “ka butuna ku bata ku ziba, patisiso, nyakisiso,” sihulu kwa neku la niti ya kwa moya ka kutwisiso ya mwa Mañolo.
5 E·piʹgno·sis, ka ku ya ka muituti wa Sigerike Thayer, li talusa “zibo ye nongile ni ye lukile.” Mi linzwi le li zwa ku lona le li bonisa ku eza sika, li talusa “ku fita fa ku ziba sika ka nzila ye tezi, ku ziba ka ku tala; ku ziba ka ku nepahala, ku ziba hande.” W. E. Vine u talusa kuli e·piʹgno·sis “li talusa zibo luli kamba ye tezi, kutwisiso ye tungile, temuho.” U ekeza kuli li bonisa “zibo ye tezi kamba ye tezi ni ku fita, muzibi u yongobela mwa sika seo a ziba, kacwalo sika seo si fita fa ku mu susueza ka m’ata a matuna.” (Ku siyamisa manzwi ki kwa luna.) Sina ha lu ka bona, yona pulelo ye ya mafelelezo ki ya butokwa bo butuna hahulu ku Mukreste.
6. Ki bafi bañoli ba Bibele ba ba itusisa manzwi a “zibo” ni “zibo ye nepahezi,” mi ki kabakalañi zibo ye nepahezi ha ili ya butokwa?
6 Ki bañoli ba babeli fela ba Bibele ba ba itusisize linzwi la Sigerike la e·piʹgno·sis. Ki Paulusi ni Pitrosi, ba ba itusisa linzwi leo ka palo hamoho ye fita fa 20.a Kwand’a Luka, ki bona f’ela hape ba ba itusisa linzwi la gnoʹsis, Paulusi u itusisa lona ha 23 mi Pitrosi ha 4. Kacwalo mañolo a bona ki ketelelo ye butokwa hahulu kwa neku la butokwa bwa ku ba ni zibo ye nepahezi ka mulelo wa ku ba ni puluho. Ku swana sina Paulusi ka mwa n’a bulelezi ku Timotea kuli: “Kakuli se ki se sinde, ki s’a katelwa Mulimu Mupilisi wa luna, yena ya lata kuli batu kamukana ba piliswe, mi ba fite fa zibo [ye nepahezi, NW] ya ku ziba niti.”—1 Timotea 2:3, 4.
Libaka Zibo Ye Nepahezi Ha Ili Ya Butokwa
7. (a) Kuli zibo i be ye na ni tuso, i lukela ku lu ama kamukwaufi? (b) Ki lubeta lu fi lo lu fita fa ku ba teñi haiba lu keshebisa zibo?
7 Kacwalo, ku fumana zibo ye nepahezi sina ka mo i lutezwi mwa Bibele ki sinotolo sa puluso. Nihakulicwalo, ona zibo yeo i swanela ku fita kwa pilu ya luna, ona mutomo wa maikuto a luna. Ha i koni ku siyala sina butali kamba tuto fela. Fahalimw’a seo, ha se i fumanwi, zibo ya niti i na ni ku itusiswa ni ku ekezwa. Ki kabakalañi ha ku li cwalo? Kakuli m’ata a ku kona ku hupula sika, a kona ku ba a’ buzwa ni ku fita fa ku palelwa, sina kalulo ya mubili ye sa itusiswi, ili nto ye talusa kuli ne lu kana lwa keshebisa mayemo a luna a kwa moya ni ku kalisa ku yenduka ni ku shekesha mwa tumelo ya luna. Ne lu kana lwa swala ka buzwa fa lika za “ku ziba za Mulimu.” Hañi-hañi, ona ku shekesha k’o ne ku kana kwa boniswa ki ku tokwa m’ata a muhupulo o tiile mi nihaiba muzamao o’ si wa Sikreste.—Liproverbia 2:5; Maheberu 2:1.
8. Ki tuso ifi yeo Salumoni n’a i boni mwa butali ni zibo?
8 Lwa utwisisa, kacwalo, libaka Salumoni, ha n’a sa sepahala, ha n’a ngile butali, kutwisiso ye tuna, buikoneli mwa ku nahana sina lika za butokwa hahulu. Na ñozi kuli: “Kakuli butali bu ka kena mwa pilu ya hao, zibo i tabise moya wa hao; ku itemusa ku ka ku bonela, kutwisiso i ku pilise; zeo ki zona ze ka ku zwisa mwa nzila ya bumaswe.”b (Liproverbia 2:10-12) Manzwi ao a bonisa kuli lu lukela ku hulisa takazo ye tuna mwa ku ba ni zibo ye nepahezi, ili ye kona ku ama pilu ni moyo ka sibili. Ka ku ekeza, ki ona mutomo wa buikoneli bo bunde mwa ku nahana. Ki kabakalañi se ha si li sa butokwa cwalo kacenu?
9. Ki lifi lila ze ñwi za mayemo a Sikreste a kwa moya?
9 Lu pila mwa “mazazi a maungulelo” ili ao, sina ka mwa n’a polofitezi Paulusi, ku se ku “tahile linako ze tata” kamba “nako ya maziyezi.” (2 Timotea 3:1, Revised Standard Version; The New English Bible) Ku se ku ba ko ku tata ni ku fita ku buluka busepahali bwa luna bwa Sikreste mwa lifasi le la mizamao ye maswe. Likuka za Sikreste, mizamao, ni lipimo za nyefulwa ni ku nyazisezwa. Tumelo ya Lipaki za Jehova i lwaniswa ku zwelela kwa maneku kaufela—ki bahulu ba Krestendomu ba ba toile taba ya Mubuso ye lu zamaisa ka ku ya fa ndu ni ndu, ki bafetuheli ba ba lelisana ni bahulu ba Krestendomu, ki batu ba ba na ni m’ata a tamaiso mwa lipatela ba ba bata ku kalameza kuli luna ni bana ba luna lu pompelwe mali, ki ba sayensi ba ba li bo silatula Mulimu ba ba hana ku lumela ku Mulimu ni pupo, mi ni bao ba ba lika ku lu hapeleza kuli lu tuhele mayemo a luna a buikambuso. Ona twaniso ye kaufela i fuzelelwa ki Satani, mubusi wa lififi ni ku tokwa zibo, sila sa zibo ye nepahezi.—2 Makorinte 4:3-6; Maefese 4:17, 18; 6:11, 12.
10. Ki lisineneketo lifi ze ne li kana za ekezeha kwa neku la luna, mi ki sifi se lu tokwa ili kuli lu kone ku li tiyela?
10 Lisineneketo ne li kana za ekezeha mwa bupilo bwa ka zazi ni zazi ili ku susueza Mukreste ku eza seo ba bañwi ba sweli ku si eza, ne i kana y’a ba ku itongwela milyani ye kola, ku nwa ka ku fitelela tikanyo, ku eza buhule ni ku ba wa misunga, ku uzwa, ku bulela buhata, ku puma, ku zwa kwa sikolo, kamba ku ndongwama fela bupilo bwa ku itabisa ka buitati. Ki lona libaka zibo ye nepahezi ha ili ya butokwa hahulu. Zibo ye tezi ya Linzwi ni mulelo wa Mulimu i kona ku susueza ka m’ata muhupulo wa luna ni likezo za luna mwa nzila ye lukile.—Maroma 12:1, 2.
Mwana ya Latehile wa mwa Lizazi la Cwale
11, 12. Ki taba ifi ya mwa bupilo ye ezahezi ka sibili ye fa mutala ka za kozi ya ku hana zibo ye nepahezi ya niti?
11 Lwa kona ku fa mutala kwa neku la se ka taba ya mwa bupilo ye ezahezi ka sibili ya mutangana ili y’o, ha n’a li bukaufi ni lilimo za buhulu ze 14 mi na s’a li kale Mukreste ya kolobelizwe, lilato la hae kwa niti ne li beilwe fa tiko. Ka ku swana sina batu banca ba bañata, n’a lata lipapali, sihulu papali ya mbola. Kono ne ku na ni butata. Sikolo sa hae ne si bapala mbola busihu b’o mikopano ya puteho ne i eziwangwa. Mayemo a hae a kwa moya n’a si ka tiya hahulu kuli a mu konise hande ku bona tuso ya makutela kaufi ya mbola ha i bapanywa ni tuso ye ina ku ya ku ile ya ku fumaneha kwa mikopano ya Sikreste ni bom’ahe ba ba li mbelwa ni munyan’a hae wa mushimani ni wa musizana. Kacwalo a tuhela ku nga muhato ka ku ya ka zibo ye nepahezi mi a iketela ku zwa mwa niti. Nako ha ne inze i ya, n’a zwisizwe mwa puteho. Hamulaho, a zwelapili ni ku yo kena mwa sebelezo ya sisole, k’o na i z’o ikenya mwa milyani ye kola.
12 Ka 1986, yena mutangana y’o ha s’a lukuluzwi mwa busole, a kutelwa ki ngana ya hae, mi a ñolela liñolo ku yo muñwi ya n’a li mulikani kwa lubasi lwa habo ya n’a li mwa sikwata sa buatuli se ne si mu zwisize mwa puteho. Mwa liñolo n’a talusize kuli: “Ni ya tabile ku mi bulelela litaba ze ñwi za butokwa: Ni se ni kutezi mwa niti. . . . Ni se ni fitile fa ku lemuha seo muapositola Paulusi na bulezi kwa 2 Makorinte 4:4, kuli ku na ni mulimu wa muinelo wo wa linto ya foufaza kutwisiso. Ka nako ye telele, ni se ni bile sibofu kwa moya kwa neku la lika ze ne li ezahala ku na. Ha ne ni siile niti, ne ni sa zibi likozi ze ne ni ndongwami. Kono nako ha ne inze i ya, mi na itumela ku Jehova Mulimu, kuli ni se ni fitile fa ku utwisisa ka ku tala kuli ne ni fosize mwa nzila ya ka ya muhato o maswe.”—Mu bapanye Luka 15:11-24.
13. Ki sifi se ne si kana sa ezahala ku ba bañwi ba se ba wezi kwatuko a nzila, haiba ba fita fa ku baka ko ku buniti? (2 Timotea 2:24-26)
13 Yena mutangana yo u se a kutezi mwa nzila ya zibo ye nepahezi. Cwale w’a kona ku “[zamaya] ka mukwa o swanela [Jehova].” W’a kona hape ku “[beya] miselo mwa misebezi ye minde kaufela, [ni ku] hula ka zibo [ye nepahezi] ya Mulimu” h’a nze a ndongwama swalisano ya hae ni puteho ya Sikreste. Mi u se a fitile hape fa ku ba mbuyoti ye wabelisa hakalo kwa lubasi lwa habo ka ku ba mulateleli wa Kreste! Kana mwa ziba mitala ye miñwi ye swana ni ona?—Makolose 1:9, 10; Mateu 11:28-30.
Ze Maswe ze Zwa mwa ku Keshebisa Mayemo a kwa Moya
14. (a) Ku pima ku yenduka, ki sifi se lu lukela ku eza? (b) Ki sifi se se si ezahezi kwa Bakreste ba bañwi?
14 Ki tuto ifi ye konwa ku itutwa ku zwelela ku yona taba ye hamohocwalo ni ze ñwi ze swana? Ki ya kuli ha se lu fitile fa ku ba ni zibo ye nepahezi ya niti, lu tokwa ku zwelapili ku si na ku tuhela ku uncafaza mitatezani ya muhupulo ya kwa moya ili kuli lu si ke lwa yenduka. M’ata a luna a kwa moya n’a kana a fokola haiba lu keshebisa tuto ya ka butu ni ya lubasi, mikopano ya Sikreste, ni bukombwa. Mi cwale ki sifi se ne si kana sa ezahala? Mukreste ya n’a li ya m’ata n’a kana a yenduka ku zwa mwa tumelo, mwendi mane nihaiba ku wela mwa muzamao o fosahezi, o cwale ka buhule, kamba ku sitatalela mwa nzila ye t’elela ya ku honona ni ku cowezwa mwa bukwenuheli. (Maheberu 2:1; 3:12; 6:11, 12) Ka bulyangu, ba bañwi ba se ba kutezi kwa lituto za Sibabilona za Silalu ni ku sa shwa kwa moyo!
15. Ki temuso ifi yeo Pitrosi n’a i file ka za ku yenduka?
15 Manzwi a Pitrosi kaniti luli a swanela: “Kakuli ha ba se ba sabile ku ze masila za lifasi, ka ku ziba Jesu Kreste, Mulena ni Mupilisi wa luna, mi ba swaswa hape ki zona, ni ku tulwa ki zona, litaba za bona za mafelelezo li ka ba ze maswe ku fita za makalelo. Kakuli ku bona, se sinde nekaba ba si ka ziba nzila ya ku luka; isikuli ha ba se ba i zibile, ba keluhe mulao o kenile o ba filwe. Ba tahezwi ki taba ye bulelwa ki nguli ya niti, ye li: ‘Nja i kutezi mataz’a yona; mi kulube ye ne tapile, i il’o ipitika mwa sileze.’”—2 Pitrosi 2:20-22.
16. (a) Ba bañwi se ba yembuluzwi kamukwaufi mwa linako za cwanoñu fa? (b) Ki mwa likezo lifi za muzamao mo se ba wezi ba ba yembuluzwi?
16 Bao ba ba hana zibo ye nepahezi ya niti hañata ba keta nzila ya muzamao o tabelwa fela ki bona. Ha ba sa tabela ku amuhela buikalabelo bwa ku fumaneha kamita kwa mikopano ya Sikreste kamba bwa ku abana mwa bukombwa bwa fa ndu-ni-ndu. Ba bañwi ba kutela nihaiba mwa ku zuba kwai! Ba bañwi ba tabile kuli cwale ha ba sa tokwa ku iponahaza sina ba ba fapahana mwa taba ya buikambuso bwa Sikreste ni ku itusisa mali a mwa mubili ka mafosisa. Ambwe, ki tukuluho hakalo! Cwale b’a kona ku kena mwa liketisa ili ku fa kemelo kwa kalulo ye ñwi ya mañañazwana ya “sibatana.” (Sinulo 13:1, 7) Ka nzila yona ye, ka ku ba sina mioyo ye si ka tiya, ba bañwi ba se ba pumilwe ni ku yembululwa ka ku zwa mwa nzila ye namile ya zibo ye nepahezi ki bao, ba ba ba ‘sepisa tukuluho, hailif’o bona ka sibili ki batanga ba ku bola.’—2 Pitrosi 2:15-19.
17. Ki kozi mañi ye ba talimani ni yona bao ba ba yendukile ka ku zwa kwa zibo ye nepahezi ya niti?
17 Haiba batu ba mufuta o cwalo ba s’a baki ni ku kutela kwa niti, ba ipeya fa ngandaleza kwa katulo ye bonisizwe ki Paulusi kuli: “Kakuli ha lu eza sibi ka bomu, bo lu se lu amuhezi zibo ya ku ziba niti, fo, ha ku sa na sitabelo se siñwi sa libi; kono ku siyezi talimelo ye sabisa ya katulo, ni ya mulilo o buhali o ka cisa bahanyezi.” Ki ku tokwa butali cwañi ni muhato wa makutela-kaufi ku tuhela zibo ye nepahezi ya Jehova Mulimu ni Kreste Jesu ni ku ikenya mwa lituto za bukwenuheli za Krestendomu!—Maheberu 6:4-6; 10:26, 27.
Tukufalelo Ya Ka Zibo Ye Nepahezi
18. Ka ku ya ka Paulusi, ki kabakalañi bahulu ba bulapeli bwa Sijuda ha ne ba palezwi ku amuhela Kreste?
18 Bahulu ba bulapeli bwa Sijuda ba mwa lizazi la Paulusi kaniti luli ne ba na ni zibo ya Mañolo a Siheberu. Kono kana ne ili zibo ye nepahezi? Kana ne i ba hohezi ku Kreste sina Mesiya ya n’a sepisizwe? Paulusi wa hana ka ku bulela kuli ne ba itingile hahulu mwa ku ikezeza ku luka kwa bona ka ku toma fa Mulao kuli mane ne ba si ka ipeya isali bona kwatas’a “fo u felela Mulao [ili] Kreste.” Kamukwaocwalo Paulusi n’a kona ku bulela ku bona kuli: “Kakuli na ba paka, ni li, ba tukufalezwi za Mulimu, kono isi ka [zibo ye nepahezi].”—Maroma 10:1-4.
19, 20. (a) Lu kona ku fumana zibo ye nepahezi kamukwaufi? (b) Ki lipuzo lifi ze siyezi kuli li alabiwe?
19 Kacwalo lu kona ku fumana yona zibo ye nepahezi ye kamukwaufi? Ka tuto ya ka butu ni nahanisiso, hamohocwalo ni tapelo ni ku fumaneha kwa mikopano. Se si talusa ku uncafaza macwe a luna a kwa moya ka nako ni nako, ka ku ya ka mubulelelo. Ha lu koni ku tiyela fa zibo fela ye ne lu bile ni yona kwa makalelo ha ne lu amuhezi niti. Ka ku zwelapili, lu na ni ku ca sico sa kwa moya se si tiile, zibo ye nepahezi, ka tuto ya ka butu ye tiile. Ka yona nzila ye kelezo ya Paulusi i ba ye swanela: “Kono lico ze tiile ki za ba ba hulile, ba ba na ni kutwisiso ya ku keta ze nde ku ze maswe, kabakala ku itwaelisa cwalo. Cwale lu siye litaba za makalelo a tuto ya Kreste, mi lu fitele ku za ku petahala; lu si ke lwa toma hape mutomo wa ku baka kwa misebezi ye shwile, ni wa tumelo ku Mulimu . . . Ki mo lu ka ezeza, Mulimu h’a lumela.”—Maheberu 5:14–6:3.
20 Lipuzo cwale ki za kuli, Ki lifi l’itusiso ze lu na ni zona mwa ku lu tusa ku fumana zibo ye nepahezi? Mi ka ku beya bupilo bwa luna bwa mipateho mwa munahano, ki lili fo lu kona ku itutela Linzwi la Mulimu? Kalulo ye latelela i ka tatubisisa ona zeo ni litaba ze ñwi ze ama teñi.
[Litaluso za kwatasi]
a Sina ka mo ku kolokiselizwe mwa Comprehensive Concordance of the New World Translation of the Holy Scriptures, likepe 17; hape ni Filemoni 6 (Mu bone The Kingdom Interlinear Translation of the Greek Scriptures.).
b Ku fumana kutwisiso ye nde ni ku fita ya litaluso ze fapahana-fapahana za manzwi a “zibo,” “buikoneli mwa ku nahana,” “butali,” ni a mañwi a fumaneha mwa Liproverbia, mu bone Insight on the Scriptures, Volyumu 2, makepe 180, 1094, 1189, ye hatisizwe mwa Sikuwa ki Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
Lipuzo za ku Alaba
◻ Ki ifi fapahano ye mwahal’a “zibo” ni “zibo ye nepahezi”?
◻ Ki kabakalañi zibo ye nepahezi ha ili ya butokwa hahulu mwa mazazi a maungulelo a?
◻ Ba bañwi ne ba kana ba likiwa kamukwaufi kuli ba yenduke ka ku zwa mwa niti?
◻ Ki temuso ifi yeo Pitrosi a lu fa ka za ku hana zibo ye nepahezi?
◻ Ki sifi se lu lukela ku eza kuli lu fumane ni ku buluka zibo ye nepahezi?