Ku Bukeleza Bunde mwa Lifasi le li Tezi Mizamao ye Maswe

“Mu eze linto kaufela mu sa tongi mu sa kanani; Kuli mu be ba ba sa nyazahali, ba ba si na bumaswe, bana ba Mulimu ba ba si na litiba mwahal’a lusika lo lu si ka luka, lo lu maswe.”—MAFILIPI 2:14, 15.

 1, 2. Ki kabakalañi Mulimu ha n’a laezi kuli Makanana ba yundiswe?

MILAO ya Jehova ha i lumeleli ku shengokiwa kwa likuka za hae. Maisilaele ne ba li fakaufi ni ku kena mwa Naha ya Sepiso mupolofita Mushe h’a ba bulelela kuli: “U ba bulayelele ku feleleza, bona Mahiti, ni Maamori, ni Makanana, ni Maperizi, ni Mahivi, ni Majebusi, sina mw’a ku laelezi [Jehova, NW] Mulimu wa hao.”—Deuteronoma 7:2; 20:17.

² Ki kabakalañi Jehova ni ha li Mulimu ya mufelañeke ha n’a batile kuli ba ne ba yahile mwa Kanana ba yundiswe? (Exoda 34:6) Libaka li li liñwi ne li la ‘kuli Makanana ba si ke ba luta Isilaele ku eza kaufela za bona ze masila, kikuli ze masila ze ba ezelize milimu ya bona; ni ku foseza [Jehova, NW] Mulimu.’ (Deuteronoma 20:18) Mushe hape n’a bulezi kuli: “Kanti [Jehova, NW] h’a ka lundula macaba ao fapil’a hao, ki kabakala bumaswe bwa ona.” (Deuteronoma 9:4) Makanana ne ba li mutala tota wa muzamao o maswe. Buhule bo bu swabisa ni bulapeli bwa maswaniso ne li tona tulemeno to ne tu zibahaza bulapeli bwa bona. (Exoda 23:24; 34:12, 13; Numere 33:52; Deuteronoma 7:5) Sindoe, busodoma, ni tobali ni lifolofolo ne li ‘sona se ne si ezwa mwa naha ya Kanana.’ (Livitike 18:3-25) Banana ba ne ba si na se ba ziba ne ba eziwa matabelo kwa milimu ya buhata ka situhu. (Deuteronoma 18:9-12) Kwa utwahala Jehova ha n’a boni kuli ku ba teñi fela kwa ona macaba ao ne ku beya mwa kozi muinelo wa batu ba hae kwa neku la kwa mubili, muzamao, ni kwa moya! —Exoda 34:14-16.

 3. Ki sifi se ne si ezahalile ka libaka la kuli Maisilaele ne ba si ka latelela ka ku tala litaelo za Mulimu ka za be ne ba yahile mwa Kanana?

³ Ka libaka la kuli milao ya Mulimu ne i si ka bulukiwa ka ku tala, buñata bwa ba ne ba yahile mwa Kanana ne ba bandukile muta Isilaele a tula Naha ya Sepiso. (Baatuli 1:19-21) Nako ha inze i ya, kukuezo ye sa lemusehi ka bunolo ya Makanana ya kala ku ba ama, mi ne ku konwa ku bulelwa kuli: “Ba hanile milao ya hae [Maisilaele], ni bulikani bwa n’a isweli ni bokuku a bona, ni litemuso za hae [Jehova] z’a n’a ba pakezi. Ba hanelela ze si na tuso, mi ni bona ba ikeza ba ba si na tuso. Ba likanyisa macaba a ba beilwe mwahali ki ona, ili macaba a n’a ba laezi [Jehova, NW], a li: Ba si ke ba eza inge ona.” (2 Malena 17:15) Ee, lilimo ha ne li nze li ya buñata bwa Maisilaele ba kala ku eza zona likezo ze maswe ze ne li ezisize Mulimu ku laela kuli Makanana ba bulaiwe.—ku lapela milimu ya maswaniso, za tobali ze tulile tikanyo, mane ni ku eza banana matabelo!—Baatuli 10:6; 2 Malena 17:17; Jeremia 13:27.

 4, 5. (a) Kiñi se ne si ezahalile ku Isilaele ni Juda ze n’e si na busepahali? (b) Ki kelezo mañi ye filwe kwa Mafilipi 2:14, 15, mi ki lipuzo mañi ze zuswa?

⁴ Mupolofita Hosea kacwalo n’a patalalize kuli: “A mu utwe linzwi la [Jehova, NW] mina bana ba Isilaele. Kakuli [Jehova, NW] u na ni muzeko ni ba ba yahile mwa naha; kabakala kuli niti, ni makeke, ni zibo ya Mulimu, ha li yo mwa naha. Ha ku bonwi se siñwi, haisi ku konka ka buhata, ni ku puma, ni ku bulaya, ni ku uzwa, ni ku yanga mi mali a sululwa ka nako ni nako. Kabakaleo naha i ka itila, mi mutu ni mutu ya yahile mwateñi u ka fokola; ku fokole ni zona lifolofolo za mwa naheñi, ni linyunywani za mwa lihalimu; mane ni zona litapi za mwa liwate li ka fela ku shwa.” (Hosea 4:1-3) Ka 740 B.C.E, mubuso wa kwa mutulo wa Isilaele o ne u silafezi ne u tuzwi ki Asiria. Hasamulaho wa lilimo ze bat’o ba mwanda u li muñwi, mubuso wa kwa mboela wa Juda o ne u sa sepahali ne u hapilwe ki Babilona.

⁵ Likezahalo ze li bonisa kozi ye kona ku zwa mwa ku ituhelela ku kena mwa mizamao ye maswe. Mulimu u toile bumaswe mi h’a na ku bu tuhelela mwahal’a batu ba hae. (1 Pitrosi 1:14-16) Ki niti kuli lu pila mwa “lifasi le la cwale, le li maswe,” mwa lifasi le li sweli ku ekezeha kwa ku silafala. (Magalata 1:4; 2 Timotea 3:13) Nihakulicwalo, Linzwi la Mulimu li eleza Bakreste kaufela ka ku tiya ku zwelapili ku zamaya ka nzila ye ba ezisa ku ba “ba ba sa nyazahali, ba ba si na bumaswe, bana ba Mulimu ba ba si na litiba mwahal’a lusika lo lu si ka luka, lo lu maswe, mo [ba] benya sina mamonyi mwa lifasi.” (Mafilipi 2:14, 15) Kono lu kona cwañi ku bukeleza bunde mwa lifasi le li tezi mizamao ye maswe? Kana kwa konahala luli ku eza cwalo?

Lifasi la Siroma Le Ne Li Tezi Mizamao ye Maswe

 6. Ki kabakalañi Bakreste ba mwa lilimo za mwanda wa pili ha ne ba talimani ni butata mwa ku bukeleza ku eza bunde?

⁶ Bakreste ba mwa lilimo za mwanda wa pili ne ba talimani ni likulutendano la ku bukeleza bunde ka libaka la kuli likalulo kaufela za bupilo bwa Siroma ne li tezi mizamao ye maswe. Muluti wa minahano ya batu wa Muroma Seneca n’a bulezi cwana ka za batu ba ne ba pila mwa linako za hae: “Batu ba kangisana hahulu mwa bumaswe. Takazo ya ku eza bumaswe ya hula ka zazi ni zazi, mi ku saba ku eza bumaswe kona kwa fokola.” N’a bapanyize nyangela ya Siroma ni “mulaka wa libatana.” Ha ku komokisi kanti he, kuli ka ku itabisa Maroma ne ba batanga ku buha lindwa za fa nyangela ze maswe ili ze isa kwa lifu ni lipapali za matapa.

 7. Paulusi n’a talusize cwañi bumaswe bo ne bu atile mwahal’a buñata bwa batu ba mwa lilimo za mwanda wa pili?

⁷ Muapositola Paulusi n’a kana a nahanile muzamao o pongani wa batu ba mwa lilimo za mwanda wa pili ha n’a ñozi kuli: “Mulimu u ba tuhezi, ba ye ka litakazo ze swabisa; mane basali ba bona ba fetuzi mukwa wa sizwalo, ku eza mukwa o isi wa sizwalo. Kamukwaocwalo ni bona banna ba tuhezi ku ina ni musali ka mukwa wa sizwalo; ba cisizwe ki ku lakazana; banna ba eza ni banna ze swabisa maswe, mi ba amuhela mo ku bona mupuzo o lukela ku lateha kwa bona.” (Maroma 1:26, 27) Ka ku tundamena litakazo ze masila za kwa nama, nyangela ya Siroma ya tala mizamao ye maswe.

 8. Banana hañata ne ba sebeliswa cwañi mwa nyangela ya Sigerike ni Siroma?

⁸ Litaba za kwamulaho ha li bonisi hande kuli kalombe ne ka atile cwañi mwahal’a Maroma. Kono fo ku si na ku kakanya, ne ba susuelizwe ki Magerike ba ne ba li teñi pili, ili bao ku bona kalombe ne ka atile luli. Ne li nto ya ka sizo ya banna ba ba hulile ku silafaza bashimani ba ba sa nonoboka, ili ku ba beya mwa swalisano ya buluti ni bulutiwa ye n’e fetulanga banana ku ba eza ba mizamao ya buhule. Fo ku si na ku kakanya, Satani ni badimona ba hae ne li bona ba ne ba tisa bona bumaswe bo bu cwalo bo ni ku nyandiswa kwa banana.—Joele 3:3; Juda 6, 7.

 9, 10. (a) Liñolo la 1 Makorinte 6:9, 10 ne li nyazize cwañi mifuta ye fapana-fapana ya muzamao o maswe? (b) Linako za kwamulaho za ba bañwi mwa puteho ya Korinte ne li ze cwañi, mi ne li licinceho mañi ze n’e ezahalile ku bona?

⁹ Ha n’a ñola ili ka ku ba ya buyelezwi ki Mulimu, Paulusi n’a bulelezi Bakreste mwa Korinte kuli: “Kana ha mu zibi kuli ba ba sa ezi ka ku luka, ha ba na ku ca sanda sa mubuso wa Mulimu? Mu si ke mwa ipuma: Ni mahule, ni ba ba lapela milimu, ni babuki, ni ba ba lumela ku ezwa musali, ni ba sodoma, ni masholi, ni ba ba lakaza za ba bañwi, ni matahwa, ni mahata, ni ba ba limba ba bañwi, ha ba na ku luwa sanda sa mubuso wa Mulimu. Ba bañwi ku mina ki se ne mu li sona; kono mu tapisizwe, kono mu kenisizwe, kono mu beilwe ba ba lukile ka Libizo la Mulena Jesu Kreste, ni ka Moya wa Mulimu wa luna.”—1 Makorinte 6:9-11.

¹⁰ Kacwalo liñolo le li buyelezwi la Paulusi ne li nyazize muzamao o maswe wa tobali, ka ku bulela kuli “mahule” ha ba “na ku luwa sanda sa mubuso wa Mulimu.” H’a n’a felize ku kolohanya mizamao ye maswe y’e sikai, nihakulicwalo, Paulusi n’a bulezi kuli: “Ba bañwi ku mina ki se ne mu li sona; kono mu tapisizwe, kono mu kenisizwe.” Ka tuso ya Mulimu ne ku ka konahala kuli baeza libi ba keniswe mwa meto a hae.

11. Bakreste ba mwa lilimo za mwanda wa pili ne ba pilile cwañi mwa muinelo o maswe mwa lizazi la bona?

¹¹ Ee, bunde bwa Sikreste ne bu zwezipili ku hula nihaiba mwa lifasi le ne li tezi bumaswe bo butuna bwa muzamao mwa lilimo za mwanda wa pili. Balumeli ne ba ‘fetuhile ka ku shemunwa mwa kutwisiso ya bona.’ (Maroma 12:2) Ba tuhela “mukwa wa bona wa pili” mi ba ‘shemunwa mwa mihupulo ya lipilu za bona.’ Kacwalo ba picuka mizamao ye maswe ya lifasi ni “ku apala mutu yo munca ya bupwa ka siswaniso sa Mulimu mwa ku luka, ni mwa ku kena kwa niti.”—Maefese 4:22-24.

Lifasi la Kacenu Le Li Tezi Bumaswe bwa Muzamao

12. Ki cinceho mañi ye s’e tile mwa lifasi haisali ku zwiwa ka 1914?

¹² Ku cwañi ka za lizazi la luna? Lifasi leo lu pila ku lona li kapwami mwa bumaswe bwa muzamao ku fita lili kaufela. Sihulu ku zwa ka 1914 ku bile ni ku pongana kwa muzamao lifasi kaufela. (2 Timotea 3:1-5) Ka ku fulalela mihupulo ya sizo ye ama ka za bunde, muzamao, likute, ni likuka za mipilelo, batu ba bañata se ba li baikupuli mi “ba felezwi ki maikuto kaufela.” (Maefese 4:19) Magazini ya Newsweek ne i bulezi kuli: “Lu pila mwa nako ili yeo likuka za muzamao li itingile ku mutu kamba likwata za batu ba ba lumelelana ni zona,” mi i ekeza kuli muinelo wa muzamao o li teñi “u fetuzi mihupulo kaufela ka za ze lukile ni ze fosahalile ku i bisa litaba za ka mwa tabelela mutu, maikuto a mutu kamba keto ya ka sizo.”

13. (a) Buñata bwa mikwa ya ku itabisa kacenu i hulisa cwañi mizamao ye maswe? (b) Ki ku ama kufi k’o ku itabisa ko ku si ka luka ku kona ku ba ni kona kwa batu ka buñwi?

¹³ Sina mo ne ku inezi mwa lilimo za mwanda wa pili, ku itabisa ko ku si kwa mayemo a mande ki ko ku ñata kacenu. Televishini, wayalesi, maswaniso a zamaya, ni lividio li tisa lika ze ama ku za tobali ka nako kaufela. Za bumaswe bwa muzamao mane li il’o kena ni mwa lisebeliso za likompyuta. Ka ku ya ka patisiso ye ñwi ya yunivesiti, maswaniso a mapunu a fa likompyuta se a li a mañwi a mikwa ye mituna (haiba haki ona mukwa o mutuna ka ku fitisisa) ili yeo baitusisi ba likompyuta ba itabisa ka yona.” Ze kaufela li tisa nto mañi? Muñoli yo muñwi wa pampili ya makande u bulela kuli: “Muta ku sulula kwa mali ni mifilifili ni tobali ya ka ku tokwa likuka i ata hahulu mwa sizo sa luna se si amuheleha, kipeto lwa twaela mali ni mifilifili ni tobali ya ka ku tokwa likuka. Kipeto lwa tenguka. Tumelezo ya muzamao o maswe ya ekezeha hahulu kabakala kuli ki ze nyinyani ze lu kakamalisa.”—Mu bapanye 1 Timotea 4:1, 2.

14, 15. Ki bupaki bufi bo bu bonisa kuli muzamao wa tobali u pongani lifasi kamukana?

¹⁴ Ha mu nyakisise piho ye ya mwa The New York Times: “Se ne si ka be s’i ngilwe ku ba bufosi bo butuna lilimo ze 25 kwamulaho se si li tukiso ya mupilelo o amuheleha cwale. Palo ya batu ba ne ba keta ku pila fela hamoho ku fita ku nyalana ne i hulile ku fita fa 80 pesenti [mwa United States] mwahal’a 1980 ni 1991.” Ye haki nto ya mwa North America fela. Magazini ya Asiaweek i biha kuli: “Pihisano ya ka za sizo i sweli ya kolota mwa linaha za [Asia] kaufela. Taba ki ya kuli tukuluho ya tobali i kanganisana ni mayemo a sizo, mi sineneketo ye bata cinceho i sweli ya hula luli.” Lipalo li bonisa ku hula kwa tumelezo ya ku buka ni tobali ya ba ba si ka kena kale mwa linyalo mwa linaha ze ñata.

¹⁵ Bibele ne i bulezi cimo kuli likezo za busatani li ka ba ze ñata luli mwa lizazi la luna. (Sinulo 12:12) Ha lu lukeli ku komoka he, kuli muzamao o maswe ki o muñata hahulu. Sina ka mutala, ku itusiswa kwa banana ku za tobali se ku atile hahulu.a Katengo ka ka talima za banana ka United Nations Children’s Fund ka biha kuli “ku itusiswa kwa banana ku za tobali mwa kalulo ya za lipisinisi ku sweli ku sinya banana ibata iba mwa linaha kaufela za lifasi.” Ka silimo ni silimo “banana ba ba fitelela lule lifasi kaufela ba bihiwanga ku ba ba ba hapelelizwe ku eza buhule, ku isiwa ku sili ku yo lekisezwa mulelo wa tobali, ni ku itusiswa mwa ku eza maswaniso a mapunu a banana.” Kalombe ni kona ka atile, ili ka ka etelelwa ki ba bañwi ba bupolitiki ni ba bahulu ba bulapeli sina “mupilelo o muñwi.”

Ku Hana Bumaswe bwa Muzamao wa Lifasi

16. Lipaki za Jehova b’a nga mayemo mañi kwa neku la muzamao wa tobali?

¹⁶ Lipaki za Jehova ha ba lumelelani ni bao ba ba lumelela mayemo a’ si ka luka a muzamao wa tobali. Tite 2:11, 12 i bulela kuli: “Sishemo sa Mulimu se si pilisa batu kamukana, si bonahalile, si nze si lu luta ku tuhela mukwa wa ku sa saba Mulimu ni wa ku shukelwa za lifasi, ni kuli lu pile mwa linako za cwale ka kutwisiso, ni ka ku luka, ni ka bulumeli.” Ee, lu hulisa sitoyo luli, sitoyo se situna luli, sa mizamao ye maswe ye cwalo sina tobali ya ba ba si ka kena mwa linyalo, bubuki, ni kalombe.b (Maroma 12:9; Maefese 5:3-5) Paulusi n’a file kelezo ya kuli: “Mutu ni mutu ya biza Libizo la Mulena, a zwe kwa bumaswe.”—2 Timotea 2:19.

17. Bakreste ba niti ba nga cwañi ku itusiswa kwa lino ze kola?

¹⁷ Bakreste ba niti ba hana mubonelo wa lifasi wa mizamao ye maswe ye kana ya bonahala ku ba ye minyinyani. Sina ka mutala, buñata bwa batu kacenu b’a nga ku sa itusiswa ka swanelo kwa lino ze kola ku ba nto ye tiseza tabo. Kono batu ba Jehova ba utwa kelezo ye kwa Maefese 5:18 ye li: “Mu si ke mwa kolwa bucwala, fo ku isa kwa buhule; kono mu tale Moya.” Haiba Mukreste a keta ku nwa, u eza cwalo ka ku sa tula tikanyo.—Liproverbia 23:29-32.

18. Likuka za Bibele li zamaisa cwañi batanga ba Jehova ka za mwa k’u ngela lilama za lubasi?

¹⁸ Ka ku ba batanga ba Jehova, lu hana hape mubonelo wa ba bañwi mwa lifasi wa kuli ku hanyaukela ni ku huwakela sinyalana ni mutu ni bana kamba ku ba nyefaula ka manzwi a utwisa pilu butuku ki nto ye lumelelwa. Ka tukufalelo ya ku ndongwama nzila ye nde, bosinyalana ba Sikreste ba sebeza hamoho ku sebelisa kelezo ya Paulusi ye li: “Ze baba kaufela, ni ku nyema, ni buhali, ni komano, ni matapa, ni lunya kaufela li zwiswe ku mina; Mu ezane ka musa, mu utwelane butuku, mu swalelane, sina Mulimu ni Yena h’a mi swalezi ka Kreste.”—Maefese 4:31, 32.

19. Mizamao ye maswe ki ye atile cwañi mwa kalulo ya lipisinisi?

¹⁹ Ku sa sepahala, buputeleli, buhata, miezezo ya lipisinisi ye situhu, ni busholi ni zona ki ze atile kacenu. Taba ye mwa magazini ya lipisinisi ye bizwa CFO [Chief Financial Officer] i biha kuli: “Patisiso kwa babeleki b’a 4,000 . . . ne i fumani kuli mwahal’a bona, 31 pesenti ne ba boni ‘bumaswe bo butuna bwa muzamao’ mwa silimo se ne si felile.” Bumaswe bwa muzamao b’o ne bu ama buhata, ku lyanganisa ze ñozwi, linyawe, ni busholi. Kuli lu zwelepili ku ba ba ba kenile kwa muzamao mwa meto a Jehova, lu lukela ku tokolomoha mizamao ye cwalo ni ku sepahala mwa likezo za luna za mali.—Mika 6:10, 11.

20. Ki kabakalañi Bakreste ha ba tokwa ku sa ba ni “takazo ya bufumu”?

²⁰ Ha mu nyakisise se ne si ezahalile ku munna yo muñwi ya n’a hupula kuli n’a ka ba ni nako ye ñata ya ku sebeleza Mulimu haiba a panga mali a mañata mwa pisinisi ye ñwi. N’a hohezi ba bañwi mwa musebezi wa ku bata mali ka ku shangela litaba za kuli mali a ne ba ka panga ki a mañata ni ku fita. Seo ha ne si si ka ezahala, a lika ka t’ata kuli a kutise mali a n’a sinyehile kuli mane a uzwa fa mali a n’a filwe kuli a buluke. Ka libaka la likezo za hae ni ku sa baka, n’a zwisizwe mwa puteho ya Sikreste. Luli, ki ya niti temuso ye mwa Bibele ya kuli: “Ba ba lata ku fuma ba wela mwa miliko ni mwa malaba, ni mwa litakazo ze ñata ze sa utwahali, ze sinya, ze tibiseza batu mwa ku y’o sinyeha ni ku latehelela. Kakuli lilato la bufumu ki mubisi wa ze maswe kamukana; mi ba bañwi ka ku hanelela ku bu lakaza, ba keluhile tumelo, mi ba itabile ili bona ka manyando a mañata.”—1 Timotea 6:9, 10.

21. Ki muzamao o cwañi o atile mwahal’a batu ba ba na ni m’ata mwa lifasi, kono ba ba na ni buikalabelo mwa puteho ya Sikreste ba lukela ku ba ni muzamao o cwañi?

²¹ Batu ba lifasi ba ba na ni m’ata ni kukuezo hañata ha ba ba ngi ni bunde mi ba bonisa buniti bwa sikuka se si li, ‘M’ata a ezisa bumaswe.’ (Muekelesia 8:9) Mwa linaha ze ñwi, ku leka kweta ni mifuta ye miñwi ya ku sa sepahala ki ona mukwa ili wo baatuli, mapokola, ni ba bupolitiki ba pila ka ona. Nihakulicwalo, ba ba etelela mwa puteho ya Sikreste ba lukela ku ba ni bunde mi ha ba lukeli ku busa ba bañwi. (Luka 22:25, 26) Maeluda, hamohocwalo ni batanga ba bukombwa, ha ba sebezi “kabakala bufumu bo bu maswe.” Ba lukela ku tiyela miliko ya ku biulwa kamba ku susuezwa mwa likatulo za bona ka sepo ya ku ifumisa.—1 Pitrosi 5:2; Exoda 23:8; Liproverbia 17:23; 1 Timotea 5:21.

22. Taba ye tatama i ka ambola ka za nto mañi?

²² Ka nañungelele, Bakreste ba sweli ba kondisa mwa ku talimana ni likulutendano la kacenu la ku bukeleza bunde mwa lifasi la luna le li tezi mizamao ye maswe. Niteñi, bunde ha bu ami fela ku ambuka bumaswe. Taba ye tatama i ka ambola ka za seo ku hulisa bunde ku si tokwa luli.

[Litaluso za kwatasi]

Lisupo za Lundululo

◻ Ki kabakalañi Jehova ha n’a laezi kuli Makanana ba yundiswe?

◻ Ki mizamao ye maswe ifi ye ne li teñi ka buñata mwa lilimo za mwanda wa pili, mi Bakreste ne ba pilile cwañi mwa muinelo o cwalo?

◻ Ki bupaki mañi bo bu bonisa kuli mizamao ya lifasi se i kutile mwatasi ku zwelela ka 1914?

◻ Ki mizamao ye maswe ifi ye zibahala yeo batu ba Jehova ba lukela ku hana?

[Siswaniso se si fa likepe 9]

Bakreste ba mwa lilimo za mwanda wa pili ne ba na ni bunde, ni ha ne ba pila mwa lifasi le ne li tezi mizamao ye maswe

[Siswaniso se si fa likepe 10]

Mizamao ye maswe se i fitile ni kwa lisebeliso za likompyuta, ili ku bonisa ba banca ba bañata maswaniso a mapunu

[Siswaniso se si fa likepe 12]

Bakreste ba lukela ku zwisezapili bunde, isi ku likanyisa miezezo ya lika ya batu ba ba sa sepahali