Tukiso ya Jehova, ‘Ba ba Fanilwe’

“Ba macaba ba ka ba teñi, ba lise mitapi ya mina.”—ISAYA 61:5.

 1. Ki kabakalañi linzwi la “mufani” ha ne li ka tisa Jehova mwa minahano ya luna?

KI BUFANI kwa butuna ka b’o Mulimu a li mufani! Muapositola Paulusi n’a inze kuli: “[Jehova] ki Yena ya fa ze pila kamukana bupilo, ni ku buyela, ni lika kaufela.” (Likezo 17:25) Ufi ni ufi wa luna wa kona ku fumana tuso ka ku nahanisisa fa ‘limpo ze nde kaufela ni limpo ze petehile kaufela’ ze ñata ze lu amuhela ku zwa ku Mulimu.—Jakobo 1:5, 17; Samu 29:11; Mateu 7:7; 10:19; 13:12; 21:43.

 2, 3. (a) Lu swanela k’u nga cwañi muhato wa cisehelo kwa limpo za Mulimu? (b) Ki mwa kutwisiso mañi m’o Malivi ne ili ‘ba ba fanilwe’?

² Ka libaka le linde walisamu n’a keng’ezi ka m’o n’a kana a lifela Jehova. (Samu 116:12) Mubupi wa luna ha ku na s’a tokwa luli seo batu ne ba kana ba ba ni sona kamba seo ne ba ka fana. (Samu 50:10, 12) Jehova u bonisa, nihakulicwalo, kuli kw’a mu tabisa muta batu ka buitebuho ba ifana mwa bulapeli bwa niti. (Mu bapanye Maheberu 10:5-7.) Batu kamukana ba swanela ku ifana mwa buineelo ku Mubupi wa bona y’o, f’o he, a kana a ba fa matohonolo a’ ekezehile, sina mo ne ku inezi kwa Malivi ba kwaikale. Nihailikuli Maisilaele kamukana ne ba neezwi ku Mulimu, n’a ketile lubasi lwa Aruni lwa Bulivi sina baprisita ba ba fa matabelo kwa tabernakele ni kwa tempele. Ku cwañi ka za Malivi ba bañwi kaufela?

³ Jehova n’a bulelezi Mushe kuli: “Suteleza ba lusika lwa Livi, . . . ba ka babalela libyana kaufela za mwa Tende ya Kopano, . . . Mi Malivi, u ka ba fa Aruni ni bana ba hae. [Ki ba ba fanilwe, NW] [Siheberu, nethu·nimʹ] mufelelwa luli, mwa sibaka sa bana ba Isilaele.” (Numere 3:6, 8, 9, 41) Malivi ne ba ‘fanilwe’ ku Aruni kuli ba eze misebezi mwa sebelezo ya mwa tabernakele, mi kacwalo Mulimu n’a kona ku bulela kuli: “Kakuli ba filwe Na tota, kwa bana ba Isilaele.” (Numere 8:16, 19; 18:6) Malivi ba bañwi ne ba eza misebezi ye bunolo; ba bañwi ne ba filwe matohonolo a’ zwile mubano, a’ cwale ka ku luta milao ya Mulimu. (Numere 1:50, 51; 1 Makolonika 6:48; 23:3, 4, 24-32; 2 Makolonika 35:3-5) Ha lu sutisezeñi cwale nahanisiso ya luna kwa batu ba bañwi ba ba “filwe” ni taba ya mwa linako za cwale ye zamaelela ni zeo.

Maisilaele ba Kuta ku zwa kwa Babilona

 4, 5. (a) Ki Maisilaele bafi ba ne ba kutile ku zwa mwa mabangatiko mwa Babilona? (b) Mwa linako za cwale, ki sifi se si na ni miinelo ye swana ni ku kuta kwa Maisilaele ku zwa mwa mabangatiko?

⁴ Ezira ni Nehemia ba talusa ka m’o bomasiyaleti ba Isilaele, ba etelezwi ki Mubusisi Zerubabele, ne ba kutile ku zwa kwa Babilona ku taha mwa naha ya bona, ili ku t’o kutisa sinca bulapeli bwa niti. Litaba zeo mwa bubeli bwa zona li biha kuli bona ba ne ba kutile bao ne ba eza palo ya 42,360. Likiti-kiti za palo yeo ne i li “banna ba batu ba Isilaele.” (NW) Litaba ka ku tatama li kolohanya baprisita. Mi ku taha cwale Malivi ba 350, hamohocwalo ni baopeli ni balibeleli ba minyako ba Malivi. Ezira ni Nehemia ba ñola hape ka za likiti-kiti ba ba ekezehile bao ku bonahala kuli ne ili Maisilaele, mwendi mane baprisita, kono ba ne ba s’a koni ku fa bupaki bwa simuluho ya lusika lwa bona.—Ezira 1:1, 2; 2:2-42, 59-64; Nehemia 7:7-45, 61-66.

⁵ Bona bomasiyaleti bao ba Isilaele ya n’a isizwe mwa mabangatiko ni ya na kutile kwa Jerusalema ni Juda hamulaho ne ba bonisize buineelo bo bu zwile mubano ku Mulimu ni ku ipeya kwa bulapeli bwa niti ko ku tungile. Sina ha ku bonisizwe, lu bona mwa linako za cwale miinelo ye swana ku bomasiyaleti ba Isilaele wa kwa moya ba ne ba zwile mwa mabangatiko ku Babilona yo Mutuna ka 1919.

 6. Mulimu u itusisize cwañi Maisilaele ba kwa moya mwa nako ya luna?

⁶ Haisali ba lukululwa ka 1919, bomasiyaleti ba banyani ba Kreste ba ba tozizwe ba ile fapili ka tukufalelo mwa bulapeli bwa niti. Jehova u fuyauzi buikatazo bwa bona bwa ku kubukanya ba mafelelezo ba b’a 144,000 ba ba eza “Isilaele wa Mulimu.” (Magalata 6:16; Sinulo 7:3, 4) Sina sikwata, bomasiyaleti ba ba tozizwe ba eza sikwata sa “mutanga ya sepahala, ya na ni kutwisiso” y’a itusiswa ku fa sico sa kwa moya ka buñata se si fa bupilo, ili seo ba sebelize ka t’ata ku si abela mwa lifasi-mubu kamukana.—Mateu 24:45-47.

 7. Ki bomañi ba ba swalisana ni ba ba tozizwe mwa bulapeli bwa niti?

⁷ Sina mo i boniselize taba ye felile, batu ba Jehova cwale ba kopanyeleza bolule-lule ba “lingu ze ñwi,” ba ba na ni sepo ye filwe ki Mulimu ya ku pululeza mwa ñalelwa ye tuna ye taha ona cwale-cwale fa. Ba lakaza ku sebeleza Jehova ku ya ku ile fa lifasi-mubu, fo ba si ke ba lapa ni ku shwa linyolwa mi miyoko ya ku swaba ha i sa na ku cipitwa hape. (Joani 10:16; Sinulo 7:9-17; 21:3-5) Kana lu ba ba fumana nto ifi kamba ifi ye swana ni taba ya bao mwa taba ya ba ba kuta ku zwa kwa Babilona? Ee!

Ba Ba Si Maisilaele Ni Bona B’a Kuta

 8. Ki bomañi ba ne ba kutile ni Maisilaele ha ne ba kuta ku zwa kwa Babilona?

⁸ Muta muhuwo ne u ezizwe kwa balati ba Jehova mwa Babilona kuli ba kute kwa Naha ya Sepiso, likiti-kiti za ba ba si Maisilaele ne b’a ngile muhato wa ka cisehelo. Mwa mikoloko y’e fiwa ki Ezira ni Nehemia, lu bala ka za “Manetinimi” (ku talusa, “Ba Ba Fanilwe”) ni “bana ba batanga ba Salumoni,” bao palo ya bona hamoho ne i eza 392. Litaba li talusa hape ba bañwi ba ba fitelela 7,500: ‘batanga ba banna ni ba basali,’ hamohocwalo ni “baopeli ba banna ni ba basali” ba ne ba si Malivi. (Ezira 2:43-58, 65; Nehemia 7:46-60, 67) Ki sikamañi se ne si susuelize ba bañata cwalo ba ba si Maisilaele ku kuta?

 9. Moya wa Mulimu ne u amilwe cwañi mwa ku kuta ku zwa kwa mabangatiko?

⁹ Ezira 1:5 i bulela ka za “bona kamukana ba ba susumelizwe ki [Jehova, NW] mwa lipilu za bona kuli ba kambame, ba y’o yaha Ndu ya [Jehova, NW] mwa Jerusalema.” Ee, Jehova n’a susumelize bao ba ne ba kutile kamukana. N’a susuelize moya wa bona, f’o kikuli, ku susueza tengamo ya munahano wa bona. Mane ku zwelela kwa lihalimu, Mulimu n’a kona ku eza seo ka ku itusisa moya wa hae o kenile, ili m’ata a hae a’ sebeza. Kacwalo, kaufela ba ne ba nanuhile “kuli ba kambame, ba y’o yaha Ndu ya [Jehova, NW]” ne ba tusizwe ‘ki moya wa Mulimu.’—Zakaria 4:1, 6; Hagai 1:14.

Taba ye Zamaelela ya mwa Lizazi la Cwale

10, 11. Ki litaba lifi ze kona ku bonwa ze zamaelela ni ku kuta kwa ba ba si Maisilaele ku zwa mwa Babilona?

¹⁰ Ki bomañi ba ba yemelwa ki ba ne ba kutile bao ba ne ba si Maisilaele? Bakreste ba bañata ne ba kana ba alaba kuli: ‘Manetinimi ba yemela “lingu ze ñwi” kacenu.’ Ki niti, kono isiñi Manetinimi fela; kakuli ba ba si Maisilaele kaufela ba ne ba kutile ba yemela Bakreste kacenu ba ba si kalulo ya Isilaele wa kwa moya.

¹¹ Buka ya You May Survive Armageddon Into God’s New Worlda ne i talusize kuli: “Bomasiyaleti ba Maisilaele b’a 42,360 ne isi bona fela ba ne ba siile Babilona ni mubusisi Zerubabele . . . Ne ku na ni likiti-kiti za ba ne ba si Maisilaele . . . Hamoho ni Manetinimi ne ku na ni ba bañwi ba ne ba si Maisilaele, batanga, baopeli ba banna ni ba basali ba ne ba li babeleki ni ba ne ba simuluha kwa batanga ba Mulena Salumoni.” Buka ne i talusize kuli: “Manetinimi, batanga, baopeli ni bana ba batanga ba Salumoni, kaufela ili ba ne ba si Maisilaele, ne ba siile naha ya butanga mi ne ba kutile ni bomasiyaleti ba Maisilaele . . . Kacwalo kana ki ko ku lukile ku nahana kuli kacenu batu ba mishobo ye shutana-shutana ba ba si Maisilaele ba kwa moya ne ba ka iswalisanisa ni bomasiyaleti ba Isilaele wa kwa moya ni ku zwisezapili hamoho bulapeli bwa Jehova Mulimu? Ee.” Ba ba cwalo ‘ba bile Manetinimi, baopeli, ni bana ba batanga ba Salumoni ba ba si ba swanisezo, ba mwa lizazi la cwale.’

12. Mulimu u sebelisa cwañi moya wa hae ka nzila ye ipitezi kwa neku la Maisilaele ba kwa moya, kono ki kabakalañi ha lu kona ku ikolwisa kuli w’a fiwa kwa balapeli ba hae kaufela?

¹² Sina ka mutala wo wa kwaikale, Mulimu u lukiseza moya wa hae bao hape ba ba sepa ku pila ku ya ku ile fa lifasi-mubu. Ka niti, ha ba si ka pepwa sinca. Yo muñwi ni yo muñwi wa ba 144,000 u fita mwa muinelo o ezahala hañwi fela wa ku pepwa sinca sina mwan’a Mulimu wa kwa moya ni ku toziwa ka moya o kenile. (Joani 3:3, 5; Maroma 8:16; Maefese 1:13, 14) Ka mo ku inezi fela, ku toziwa k’o ki ku bonahala ko ku ipitezi hahulu kwa moya wa Mulimu kwa neku la mutapinyana. Kono moya wa Mulimu hape wa tokwahala kwa ku eza tato ya hae. Kacwalo, Jesu n’a bulezi kuli: ‘Ndate ya kwa lihalimu u fa moya o kenile ku ba ba mu kupa.’ (Luka 11:13) Y’a kupa nih’a ikaba wa sepo ya kwa lihalimu kamba wa lingu ze ñwi, moya wa Jehova wa fumaneha ka buñata kwa ku eza tato ya Hae.

13. Moya u kona ku sebeza cwañi fa batanga ba Mulimu kaufela?

¹³ Moya wa Mulimu ne u susuelize sibeli sa Maisilaele ni ba ne ba si Maisilaele ku kuta kwa Jerusalema, mi w’a tiisa ni ku tusa batu ba hae kaufela ba ba sepahala kacenu. Nih’a ikaba kuli sepo ya Mukreste ye filwe ki Mulimu ki bupilo mwa lihalimu kamba bupilo fa lifasi-mubu, u lukela ku kutaza taba ye nde, mi moya o kenile u mu konisa ku ba y’a sepahala ku seo. Mañi ni mañi wa luna—sepo ya luna ibe ifi kamba ifi—u swanela ku hulisa miselo ya moya, ili w’o kaufel’a luna lu u tokwa ka mukwa o tezi.—Magalata 5:22-26.

Ba Ba Fanilwe kwa Sebelezo ye Ipitezi

14, 15. (a) Mwahal’a ba ne ba si Maisilaele ba ne ba kutile, ki likwata lifi ze peli ze ne filwe mamelelo ye ipitezi? (b) Manetinimi ne ili bomañi, mi ki sikamañi se ne ba eza?

¹⁴ Mwahal’a likiti-kiti za ba ba si Maisilaele bao moya wa Mulimu ne u susuelize ku kuta ne ku bile ni likwata ze peli ze nyinyani zeo Linzwi la Mulimu li fa mamelelo ye ekezehile—Manetinimi ni bana ba batanga ba Salumoni. Kana ne ili bomañi bona bao? Ne ba ezize nto mañi? Mi nto yeo neikana ya talusa sikamañi kacenu?

¹⁵ Manetinimi ne ili sikwata se ne si na ni simuluho ye si ya Buisilaele mi ne ba bile ni tohonolo ya ku eza bukombwa hamoho ni Malivi. Mu hupule Makanana ba mwa Gibioni ba ne ba bile “ba ba lwalela likota, ni ba ba ka mezi a Kopano, ni a aletare ya [Jehova, NW].” (Joshua 9:27) Mwendi ba bañwi ba ba ne ba simuluha ku bona ne ba li mwahal’a Manetinimi ba ne ba kuta ku zwa kwa Babilona, hamohocwalo ni ba bañwi ba ne ba ekelizwe sina Manetinimi mwahal’a puso ya Davida ni ka linako ze ñwi. (Ezira 8:20) Ki sikamañi se ne ba ezize Manetinimi? Malivi ne ba fanilwe ku tusa baprisita, mi hamulaho wa seo Manetinimi ne ba fanilwe ku tusa Malivi. Mane ni kwa mazwahule ba ne ba na ni mupato, seo ne ili tohonolo luli.

16. Kalulo ya Manetinimi ne i cincize cwañi ha se ku fitile nako?

¹⁶ Muta sikwata ne si kutile ku zwa kwa Babilona, ne si na ni Malivi ba banyinyani, ha ba bapanyiwa kwa baprisita kamba Manetinimi ni “bana ba batanga ba Salumoni.” (Ezira 8:15-20) Buka ya Dictionary of the Bible, ye ñozwi ki Dr. James Hastings, i lemuha kuli: “Hamulaho wa nako lu fumana [Manetinimi] ba tomile ka ku tala sina sitopa se si zibahala se si kenile, kuli matohonolo n’a fiwa ku bona.” Magazini ya tolongosho ye tungile ye bizwa Vetus Testamentum i talusa kuli: “Cinceho ne i ezahalile. Hamulaho wa ku Kuta ku zwa mwa Mabangatiko, [mazwahule] bao ne ba s’a ngiwi hape sina batanga ba mwa Tempele, kono sina babeleki be li likombwa mwateñi, ba ikola mayemo a’ swana ni a likwata ze ñwi, ili zeo ne li eza sebelezo mwa Tempele.”—Mu bone sikwenda se si li “Mayemo a Cincize.”

17. Ki kabakalañi Manetinimi ha ne ba amuhezi ze ñata za ku eza, mi ki bupaki mañi bwa mwa Bibele bo bu li teñi bwa seo?

¹⁷ Ka mo ku inezi fela, Manetinimi ne ba si ka fita fa ku likana ni baprisita ni Malivi. Bao bona ne ili Maisilaele, ba ne ba ketilwe ki Jehova yena ka sibili mi ne ba si ke ba yoliwa ki b’e si Maisilaele. Niteñi, ze bonwa mwa Bibele li bonisa kuli ha ne ku li palo ye kusufezi ya Malivi, Manetinimi ne ba fiwa ze ñata ni ku fita za ku eza mwa sebelezo ya Mulimu. Ne ba fiwa maino bukaufi ni tempele. Mwa lizazi la Nehemia ne ba sebelize ni baprisita mwa ku lukisa sinca mamota a’ li bukaufi ni tempele. (Nehemia 3:22-26) Mi mulena wa Peresia n’a atuzi kuli Manetinimi ba zwisiwe kwa ku lifa mitelo, sina fela Malivi ha ne ba zwisizwe teñi bakeñisa sebelezo ya bona ya mwa tempele. (Ezira 7:24) Seo si bonisa m’o ‘ba ba fanilwe’ bao (Malivi ni Manetinimi) ne ba bonwa buhamoho hahulu mwa litaba za kwa moya ni m’o likalulo za Manetinimi ne li ekezehela ka ku ya ka butokwi, nihailikuli ne ba s’a ngiwi ku ba Malivi ni kamuta. Hamulaho Ezira ha n’a putile ba ba mwa mabangatiko kuli ba kute, ne ku si na Malivi mwahal’a bona kwa makalelo. Kacwalo a ekeza buikatazo bwa ku puta ba bañwi ba bona. Seo ne si tahisize kuli Malivi b’a 38 ni Manetinimi b’a 220 ba kute ku y’o “sebeza mwa Ndu ya Mulimu wa luna.”—Ezira 8:15-20.

18. Bana ba batanga ba Salumoni ku kana kw’a ba kuli ne ba eza musebezi mañi?

¹⁸ Sikwata sa bubeli sa ba ba si Maisilaele se si filwe mamelelo ne ili bana ba batanga ba Salumoni. Bibele i fa litaba ze nyinyani fela ka za bona bao. Ba bañwi ne ili “bana ba Sofereti.” Ezira u ekeza kwa libizo leo pulelo y’e ba zibahaza hande, ili ku li eza Has·so·pheʹreth, ye kona ku talusa “yena muñoli.” (Ezira 2:55; Nehemia 7:57) Kacwalo ne ku kana kw’a ba kuli ne ba li sikwata sa bañoli kamba bakopisi, mwendi bañoli ba mwa tempele kamba ba za tamaiso. Nihailikuli ne ili ba ba simuluha kwa mazwahule, bana ba batanga ba Salumoni ne ba bonahalisize buineelo bwa bona ku Jehova ka ku siya Babilona ni ku kuta kwa ku abana mwa ku kalisa sinca bulapeli bwa Hae.

Ku Ifana ili Luna Kacenu

19. Ki swalisano mañi ye mwahal’a ba ba tozizwe kacenu ni lingu ze ñwi?

¹⁹ Mwa nako ya luna, Mulimu u itusisize bomasiyaleti ba ba tozizwe ka m’ata mwa ku zwisezapili bulapeli bo bu kenile ni ku zibahaza taba ye nde. (Mareka 13:10) Ka mo ne ba tabezi hakalo bona bao ku bona mashumi a likiti-kiti, myanda ya likiti-kiti, mi cwale bolule ba lingu ze ñwi ha ba ikekeza ku bona mwa bulapeli! Mi ki swalisano ye tabisa hakalo y’e bile teñi mwahal’a bomasiyaleti ni lingu ze ñwi!—Joani 10:16.

20. Ki kutwisiso ye nca ifi ye utwahala ka za ba ba zamaelela ni Manetinimi ni bana ba batanga ba Salumoni? (Liproverbia 4:18)

²⁰ Ba ba si Maisilaele kamukana ba ne ba kutile ku zwa mwa mabangatiko mwa Babilona wa kwaikale ba swaniseza lingu ze ñwi bao cwale ba sebeza ni bomasiyaleti ba Isilaele wa kwa moya. Ku cwañi, cwale he, ka za taba ya kuli Bibele i fa mamelelo ye ipitezi kwa Manetinimi ni bana ba batanga ba Salumoni? Mwa mutala w’o Manetinimi ni bana ba batanga ba Salumoni ne ba filwe matohonolo a’ fita ao a ba bañwi ba ne ba kutile ba ne ba si Maisilaele. Seo ne si ka kona ku boniseza cimo kuli Mulimu u fa matohonolo ni misebezi ye ekezehile ku ba bañwi ba lingu ze ñwi ba ba hulile kwa moya ni ba ba cisehela.

21. Mizwale ba bañwi ba ba na ni sepo ya fa lifasi-mubu ba fumani cwañi misebezi ni matohonolo a’ ekezehile?

²¹ Matohonolo a ekezehile a Manetinimi n’a li a bonwa kwa neku la misebezi ya kwa moya. Bana ba batanga ba Salumoni ka mo ku bonahalela fela ne ba filwe buikalabelo bwa za tamaiso. Ka ku swana kacenu, Jehova u fuyauzi batu ba hae ka ‘limpo za batu’ kuli ba babalele butokwi bwa bona. (Maefese 4:8, 11, 12) Ba ba kopanyelezwa mwa tukiso yeo ki myanda-anda ye miñata ya mizwale ba bahulile kwa moya, ba ba na ni yeloseli ili ba ba abana mwa ku ‘lisa mitapi,’ ku sebeza sina baokameli ba mupotoloho ni sikiliti ni fa Tutengo twa Mutai fa mitai ya Watch Tower Society ye 98. (Isaya 61:5) Kwa sibaka se situna sa tamaiso mwa lifasi kamukana sa Sosaiti, mwatas’a tamaiso ya “sikombwa se si sepahala” ni Sitopa sa sona se si Busa, banna ba ba na ni buikoneli ba amuhela tuto mwa ku tusa ku lukisa sico sa kwa moya. (Luka 12:42) Baitateli ba bañwi ba ba se ba ineezi ka nako ye telele se ba lutilwe ku zamaisa mahae a Betele ni lifakitori ni ku okamela litukiso mwa lifasi kamukana za ku yaha miyaho ya mitai ye minca ni mandu a itusiswa mwa bulapeli bwa Sikreste. Ba sebelize hande hahulu mwa ku sebeza sina batusi ba ba bukaufi ba bomasiyaleti ba ba tozizwe, ba ba li kalulo ya buprisita bwa silena.—Mu bapanye 1 Makorinte 4:17; 14:40; 1 Pitrosi 2:9.

22. Ki kabakalañi ha ku li ko ku swanela kuli ba bañwi ba lingu ze ñwi ba fiwe buikalabelo bo bu buima cwale, mi lu swanela k’u nga cwañi muhato ka za seo?

²² Mwa linako za kwaikale, baprisita ni Malivi ne ba zwelapili ku sebeza mwahal’a Majuda. (Joani 1:19) Kacenu, nihakulicwalo, bomasiyaleti ba Isilaele wa kwa moya fa lifasi-mubu ba lukela ku zwelapili ku fukuzeha. (Mu bapanye Joani 3:30.) Kwa nalule-lule, hamulaho wa sinyeho ya Babilona yo Mutuna, kaufel’a b’a 144,000 ‘ba ba swailwe’ ba ka ba mwa lihalimu kwa linyalo la Ngunyana. (Sinulo 7:1-3; 19:1-8) Kono cwale ba lingu ze ñwi ba lukela ku zwelapili ku ata. Taba ya kuli ba bañwi ku bona, ka ku bapanyeha kwa Manetinimi ni bana ba batanga ba Salumoni, cwale ba fiwa likalulo za buikalabelo bo bu buima mwatas’a buokameli bwa bomasiyaleti ba ba tozizwe ha i ba ezi ku ba ni muipo kamba ku ba ni buikaco. (Maroma 12:3) Seo si lu fa buikolwiso bwa kuli batu ba Mulimu ha ba ka “zwa mwa ñalelwa ye tuna,” ku ka ba ni banna ba ba na ni yeloseli—“makwambuyu”—ba ba it’ekezi k’u nga ketelelo mwahal’a lingu ze ñwi.—Sinulo 7:14; Isaya 32:1; mu bapanye Likezo 6:2-7.

23. Ki kabakalañi kaufel’a luna ha lu lukela ku hulisa moya wa ku fana kwa neku la sebelezo ya Mulimu?

²³ Kaufela ba ne ba kutile ku zwa kwa Babilona ne ba tabela ku sebeza ka t’ata ni ku ipumanehisa kuli ne ba beile bulapeli bwa Jehova mwa sibaka se si pahami ka ku fitisisa mwa munahano ni mwa pilu. Ki nto ye swana kacenu. Hamoho ni bomasiyaleti ba ba tozizwe, ‘ba macaba ba teñi, ba lisa mitapi.’ (Isaya 61:5) Kacwalo ku si na taba ni sepo ye filwe ki Mulimu ye luna ni yona, mi ku si na taba ni matohonolo a n’a ka fiwa maeluda ba ba ketilwe ka moya pili lizazi la ku bub’aniswa kwa Jehova fa Armagedoni li si ka taha kale, haike kaufel’a luna lu tahise moya o si wa buitati, o munde, ili wa ku fana. Nihailikuli ni kamuta ha lu koni ku lifela Jehova ka lituso za hae ze tuna ka ku fitisisa, haike lu be ba moyo-kaufela ku se lu eza kaufela mwa kopano ya hae. (Samu 116:12-14; Makolose 3:23) Kacwalo kaufel’a luna lwa kona ku ifana kwa neku la bulapeli bwa niti, sina lingu ze ñwi ha lu sebeze ka ku swalisana hamoho ni ba ba tozizwe, ba ba libile kwa ku “busa lifasi.”—Sinulo 5:9, 10.

[Litaluso za kwatasi]

Lisupo za ku Hupula

◻ Ki ka nzila ifi Malivi ne ba li ‘ba ba fanilwe’ mwa Isilaele wa kwaikale?

◻ Ki bafi ba ba si Maisilaele ba ne ba kutile ku zwa mwa mabangatiko, ili ku yemela bomañi kwapili?

◻ Ki cinceho ifi ye bonahala kuli ne i bile teñi kwa Manetinimi?

◻ Kwa neku la Manetinimi ni bana ba batanga ba Salumoni, ki lifi ze zamaelela ni zeo ze itebuhiwa cwale?

◻ Ki buikolwiso bufi bo bu tahiswa ki swalisano ye mwahal’a ba ba tozizwe ni lingu ze ñwi?

[Mbokisi fa likepe 26]

MAYEMO A CINCIZE

Lidikishinari za Bibele ni li-encyclopedia ze ñata li fa litaluso fa licinceho ze ne bile teñi ku ba bañwi ba ba si Maisilaele ba ne ba kutile ku zwa mwa mabangatiko. Sina ka mutala, mwatas’a taba ye li “Cinceho mwa sibaka sa bona,” buka ya Encyclopædia Biblica i bulela kuli: “Mayemo a bona, sina ha se ku bonisizwe kale, ka nako ye swana ne a pahamisizwe ka tokwahalo. [Manetinimi] ha ba sa bonahala ku ba batanga mwa taluso ye mutomo ya linzwi leo.” (Hatiso ye etelezwi ki Cheyne ni Black, Volyumu III, likepe 3399) Mwa buka ya The Cyclopædia of Biblical Literature, John Kitto u ñola kuli: “Ne ku si ko ku libelelwa kuli buñata bwa bona [Manetinimi] ne ba ka kutela mwa mayemo a bona a’ kokobezi ao mwa Palestine . . . Buineelo bwa ka ku itatela bo ne bu bonahalizwe cwalo ki batu bao ne bu nanuzi ka butuna mayemo a Manetinimi.” (Volyumu II, likepe 417) Buka ya The International Standard Bible Encyclopedia i bulela kuli: “Ka ku ya ka silikani se ni taba ya kwamulaho ya bona mwa linako za Salumoni, ku kona ku bonwa kuli batanga ba Salumoni ne ba na ni buikalabelo bo butuna ni ku fita mwa tempele ya bubeli.”—Hatiso ye etelezwi ki G. W. Bromiley, Volyumu 4, likepe 570.

[Siswaniso se si fa likepe 27]

Maisilaele ha ne ba kutile ku t’o yaha sinca Jerusalema, likiti-kiti za ba ba si Maisilaele ne ba ile ni bona

[Manzwi a bañi ba siswaniso]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Siswaniso se si fa likepe 29]

Katengo ka Mutai mwa Korea. Sina mo ne ba ezelize Manetinimi ba kwaikale, banna ba lingu ze ñwi ba na ni buikalabelo bo bu buima mwa bulapeli bwa niti kacenu