Mulimu ni Sesare

“Kifohe, mu kutiseze Sesare z’e li za Sesare, mi mu zwiseze Mulimu, z’e li za Mulimu.”—LUKA 20:25.

 1. (a) Ki mayemo afi a pahami a Jehova? (b) Ki sifi seo lu tamehile ku fa Jehova ili seo ni kamuta lu sa koni ku si fa Sesare?

JESU KRESTE ha n’a file taelo yeo, ne ku si na kakanyo mwa munahano wa hae kuli litukelo za Mulimu kwa batanga ba Hae li mwa sibaka sa pili kwa linto kaufela zeo Sesare, kamba Muso wa Naha, ne u kana wa tokwa ku bona. Jesu n’a ziba hande hahulu ku fita mutu ufi kamba ufi buniti bwa tapelo ya walisamu ku Jehova ye li: “Mubuso wa hao ki mubuso o sa feli, Mi bulena [bubusi]a bwa hao ki bwa mwa masika ni masika.” (Samu 145:13) Satani ha n’a file Jesu m’ata a tamaiso fahalimu a mibuso kaufela ya fa lifasi-mubu le li yahilwe, Jesu n’a alabile kuli: “Ku ñozwi kuli: Kubamela Mulena Mulimu wa hao, mi u sebeleze Yena fela.” (Luka 4:5-8) Ni kamuta bulapeli ne bu si ke bwa fiwa ku “Sesare,” ku be kuli Sesare ki mulena yo mutuna wa Siroma, mubusi yo muñwi wa butu, kamba Muso wa Naha ka sibili.

 2. (a) Ki mayemo afi a Satani ka ku ama kwa lifasi le? (b) Ki ka tumelezo ya mañi Satani ha li fa mayemo a hae?

² Jesu n’a si ka hana kuli mibuso ya lifasi ne li ya Satani. Hamulaho, n’a bizize Satani sina “mulena wa lifasi le.” (Joani 12:31; 16:11) Bukaufi ni mafelelezo a lilimo za mwanda wa pili C.E., muapositola Joani n’a ñozi kuli: “Lwa ziba kuli lu ba Mulimu, ni kuli lifasi kamukana li lapalezi mwatas’a ya maswe.” (1 Joani 5:19) Seo ha si talusi kuli Jehova u tuhezi bubusi bwa hae fahalimu a lifasi-mubu. Mu hupule kuli Satani, ha n’a fa Jesu bubusi bwa mibuso ya bupolitiki, n’a bulezi kuli: “Ni ka ku fa bulena bo kaufela . . . kakuli zeo ni li filwe.” (Luka 4:6) Satani u na ni m’ata a tamaiso fahalimu a mibuso kaufela ya lifasi ka tumelezo fela ya Mulimu.

 3. (a) Ki mayemo afi ao milonga ya macaba i na ni ona fapil’a Jehova? (b) Lu kona ku bulela cwañi kuli ku ipeya kwatas’a milonga ya lifasi le ha ku talusi kuli lu ipeya kwatas’a Satani, mulimu wa lifasi le?

³ Ka nzila ye swana, Muso wa Naha u na ni m’ata a tamaiso ka libaka fela la kuli Mulimu ka ku ba Mubusi wa Pupo kamukana wa u lumeleza ku eza cwalo. (Joani 19:11) Kacwalo, ‘malena ba ba li teñi’ ba konwa ku bulelwa kuli ba “tomilwe ki Mulimu.” Ka ku bapanyiwa kwa m’ata a Jehova a bubusi bo bu pahami ka ku fitisisa, m’ata a bona a fitelwa kwahule-hule. Nihakulicwalo, ‘ki sikombwa sa Mulimu,’ “batanga ba Mulimu,” kakuli ba fa lisebelezo ze tokwahala, ku bukeleza mulao ni taelo, ni ku fa koto kwa lifosi. (Maroma 13:1, 4, 6) Kacwalo Bakreste ba tokwa ku utwisisa kuli bakeñisa kuli Satani ki yena mubusi ya sa bonahali wa lifasi le, kamba muinelo wo, ha ba ipeyi kwatas’a hae ha ba bonisa buipeyo bwa bona bwa makutela-kaufi kwa Muso wa Naha. Ba ipeya ku utwa Mulimu. Mwa silimo se sa 1996, Muso wa Naha wa bupolitiki u sa li kalulo ya “tukiso ya Mulimu,” ili tukiso ya swalelele yeo Mulimu a lumelelize ku ba teñi, mi i swanelwa ku bonwa cwalo ki batanga ba Jehova ba fa lifasi-mubu.—Maroma 13:2, NW.

Batanga Ba Jehova Ba Kwaikale ni Muso wa Naha

 4. Ki kabakalañi Jehova ha n’a tuhelezi Josefa ku ba ya n’a li yo mutuna mwa mulonga wa Egepita?

⁴ Pili Bukreste bu si ka ba teñi kale, Jehova n’a lumelelize ba bañwi ba batanga ba hae ku ba ni litulo ze tuna mwa milonga ya Muso wa Naha. Sina ka mutala, mwa lilimo za mwanda wa bu 18 B.C.E., Josefa n’a bile sikombwa se situna sa Egepita, ya n’a li fela wa bubeli ku Faro ya n’a busa. (Genese 41:39-43) Likezahalo ze ne li tatami ne li bonisize kuli Jehova n’a tahisize seo ilikuli Josefa a kone ku sebeza sina siitusiso mwa ku bukeleza ‘peu ya Abrahama,’ lusika lwa hae, ilikuli mulelo wa Hae u petahale. Kaniti, ku swanelwa ku hupulwa kuli Josefa n’a lekisizwe ku yo ba mutanga mwa Egepita, mi n’a pila mwa nako yeo batanga ba Mulimu ne ba si na Mulao wa Mushe kamba “mulao wa Kreste.”—Genese 15:5-7; 50:19-21; Magalata 6:2.

 5. Ki kabakalañi bazike ba Sijuda ha ne ba laezwi ku ‘bata kozo’ ya Babilona?

⁵ Lilimo ze myanda-nda hamulaho, Jeremia mupolofita ya sepahala n’a buyelezwi ki Jehova ku bulelela Majuda ba ne ba li mwa buzike kuli ba ipeye kwatas’a babusi ha ne ba li mwa buzike mwa Babilona mi mane ni ku lapelela kozo ya muleneñi wo. Mwa liñolo la n’a ba ñolezi, n’a ñozi kuli: “[Jehova, NW] wa limpi, Mulimu wa Isilaele s’a bulelela ba ba inzi mwa buzike kaufela, . . . Mu u batele kozo, mu u lapelele ku [Jehova, NW]; kakuli mwa kozo ya munzi, mu ka ba ni kozo ya mina.” (Jeremia 29:4, 7) Ka nako kaufela batu ba Jehova ba na ni libaka la ku ‘bata kozo’ ku ili bona ni naha mo ba pila ilikuli ba be ni tukuluho ya ku lapela Jehova.—1 Pitrosi 3:11.

 6. Nihaike kuli ne ba filwe mayemo a pahami mwa mulonga, ki mwa linzila lifi m’o Daniele ni balikani ba hae ba balalu ne ba hanile ku shengoka likuka ze lukile ka ku ama kwa Mulao wa Jehova?

⁶ Ha ne ba li mwa buzike mwa Babilona, Daniele ni Majuda ba bañwi ba balalu ba ba sepahala ba ne ba hapilwe mwa butanga mwa Babilona ne ba ipeile kwa tuto ya Muso wa Naha ni ku fita fa ku ba bazamaisi ba litulo ze tuna mwa muso wa Babilona. (Daniele 1:3-7; 2:48, 49) Nihakulicwalo, nihaiba mwahal’a nako ya bona ya tuto ne b’a ngile mayemo a tiile fa litaba za lico ili ze ne ka kona ku ba tahiseza ku loba Mulao w’o Mulimu wa bona, Jehova, n’a file ka Mushe. Ka ku eza seo ne ba fuyauzwi. (Daniele 1:8-17) Mulena Nabukadenezare ha n’a tomile siswaniso sa Muso wa Naha, balikani ba Daniele ba balalu ba Maheberu ka mo ku bonahalela fela ne ba hapilikelizwe ku fumaneha kwa mukiti hamohocwalo ni bazamaisi ba bañwi ba Muso wa Naha. Nihakulicwalo, ne ba hanile ku “kubama ni ku lapela” siswaniso sa Muso wa Naha. Ni fona f’o hape, Jehova n’a ba file mupuzo ka busepahali bwa bona. (Daniele 3:1-6, 13-28) Ka nzila ye swana kacenu, Lipaki za Jehova ba kuteka ndembela ya naha m’o ba pila, kono ni kamuta ha ba na ku eza kezo ya bulapeli ku yona.—Exoda 20:4, 5; 1 Joani 5:21.

 7. (a) Daniele n’a ngile mayemo afi a mande, ku si na taba ni situlo sa mayemo a pahami a n’a na ni ona mwa mulonga wa Babilona? (b) Ki licinceho lifi ze ne li bile teñi mwa linako za Sikreste?

⁷ Hamulaho wa ku wa kwa puso ya Babilona ya ka lusika, Daniele n’a filwe situlo sa mayemo a pahami mwa mulonga mwatas’a puso ya Medo-Persia ye ne i’ yolile mwa Babilona. (Daniele 5:30, 31; 6:1-3) Niteñi n’a si ka lumeleza mayemo hae a pahami ku mu isa kwa ku shengoka likuka ze lukile za busepahali bwa hae. Muta mulao wa Muso wa Naha ne u tokwa kuli a lapele Mulena Dariusi mwa sibaka sa ku lapela Jehova, n’a hanile. Ka lona libaka leo n’a nepezwi mwa litau, kono Jehova n’a mu silelelize. (Daniele 6:4-24) Kaniti, seo ne si bile mwa linako za pili Bukreste bu si ka ba kale teñi. Puteho ya Sikreste ha ne se i tomilwe, batanga ba Mulimu ne ba li “mwa mulao wa Kreste.” Lika ze ñata ze ne lumelezwa mwatas’a muinelo wa Sijuda ne li na ni k’u ngiwa ka ku fapahana, ka ku ya ka nzila yeo Jehova n’a sebelisanela ni batu ba hae cwale.—1 Makorinte 9:21; Mateu 5:31, 32; 19:3-9.

Mubonelo wa Jesu ku za Muso wa Naha

 8. Ki kezahalo ifi ye bonisa kuli Jesu n’a cisehezi ku tokolomoha ku ikenya mwa litaba za bupolitiki?

⁸ Ha n’a li fa lifasi-mubu, Jesu Kreste n’a tomile likuka ze pahami kwa balutiwa ba hae, mi n’a hanile ku ikenya kufi kamba kufi mwa litaba za bupolitiki kamba za sisole. Jesu ha sa felize ku fepa batu ba ba eza likiti ze ñatanyana ka tuemba tu sikai twa sinkwa ni tutapi to tubeli, banna ba Sijuda ne ba bata ku mu swala ni ku mu eza mulena wa bupolitiki. Kono Jesu n’a ba hobokile ka bubebe ka ku ikela kwa malundu. (Joani 6:5-15) Ka ku ama ka za kezahalo yeo, The New International Commentary on the New Testament i bulela kuli: “Ne ku na ni licisehelo ze sabisa hahulu za buitati bwa ka sicaba mwahal’a Majuda ba ka nako yeo, mi ku si na ku kakanya buñata bwa bao ba ne ba boni makazo ne ba ikutwile kuli ne ba fumani mueteleli ya zwile mubano, ya n’a swanela ku ba etelela ka ku ba sileleza kwa Maroma. Kacwalo ne ba cisehezi ku mu eza mulena.” I zwelapili ku bulela kuli Jesu “n’a ikatulezi ku hana” yona mpo yeo ya bueteleli bwa bupolitiki. Kreste n’a si ka fa kemelo kwa twaniso ifi kamba ifi kwa buhateleli bwa Siroma. Ka buniti fela, n’a talusize cimo ka za se ne si ka zwa mwa bukwenuheli bo ne bu ka ba teñi hamulaho wa lifu la hae—bumai bo buñata kwa bayahi ba mwa Jerusalema ni bwa ku sinyiwa kwa muleneñi w’o.—Luka 21:20-24.

 9. (a) Jesu n’a talusize cwañi swalisano ya Mubuso wa hae ni lifasi? (b) Ki ketelelo if yeo Jesu n’a file balateleli ba hae ka mwa ku sebelisanela kwa bona ni milonga ya lifasi?

⁹ Hakuswanyani fela a si ka shwa kale, Jesu n’a bulelezi muyemeli ya ipitezi wa Mulena yo mutuna wa Siroma mwa Judea kuli: “Mubuso wa ka hasi wa lifasi le; mubuso wa ka kabe ki wa lifasi le, kabe batu ba ka ba ni lwanezi, kuli ni si ke na tiswa kwa Majuda. Kono cwale mubuso wa ka hasi wa lifasi le.” (Joani 18:36) Ku fitela Mubuso wa hae u felisa puso ya milonga ya bupolitiki, balutiwa ba Kreste ba latelela mutala wa hae. Ba ipeya ku utwa ba ba beilwe fa m’ata a tamaiso kono ha ba lwanisi likezo za bona za bupolitiki. (Daniele 2:44; Mateu 4:8-10) Jesu n’a siile likuka kwa balutiwa ba hae, ka ku bulela kuli: “Mu kutiseze Sesare ze li za Sesare; mi mu kutiseze Mulimu ze li za Mulimu.” (Mateu 22:21) Kwa makalelo, mwa Ngambolo ya hae ya fa Lilundu, Jesu n’a kile a bulela kuli: “[Mutu ya na ni m’ata a tamaiso] h’a ku hapeleza ku zamaya ni yena maili i liñwi, u mu sindekete ze peli.” (Mateu 5:41) Mwa kalulo ya ngambolo yeo, Jesu n’a fa mutala kwa sikuka sa buipeyo bwa ka ku itatela kwa litokwahalo ze li za ka mulao, ibe mwa litaba za butu kamba ze batiwa ki mulonga ze lumelelana ni mulao wa Mulimu.—Luka 6:27-31; Joani 17:14, 15.

Bakreste ni Sesare

10. Ka ku ya ka muñoli yo muñwi wa litaba za kwaikale, ki mayemo a mamelelo ye tuna afi ao Bakreste ba makalelo ne ba bile ni ona ka ku ama ku Sesare?

¹⁰ Zona liketelelo ze sikai zeo ne li na ni ku zamaisa swalisano mwahal’a Bakreste ni Muso wa Naha. Mwa buka ya hae ye li The Rise of Christianity, muñoli wa litaba za kwaikale E. W. Barnes n’a ñozi kuli: “Ka nako ifi kamba ifi, mwa lilimo za mwa myanda ye ne i ka latelela, f’o Mukreste n’a li mwa silikwalikwani ka za tukelo ya hae kwa neku la Muso wa Naha, n’a sikuluhela kwa tuto ye ye tokwa ku mamelwa ya Kreste. N’a ka lifa mitelo: litifo ze ne lifiwa ne li kona ku ba ze buima—ne li fitile fa ku ba ze t’ata hahulu pili Mubuso wa kwa Wiko u si ka wa kale—kono Mukreste n’a na ni ku li tiyela. Ka mukwa o swana, n’a ka amuhela litamo kaufela ze ñwi za Muso wa Naha, ibile fela n’a sa tokwi ku fa Sesare lika ze swanelwa ku fiwa ku Mulimu.”

11. Paulusi n’a elelize cwañi Bakreste ka mwa ku sebelisanela ni babusi ba silifasi?

¹¹ Ne li ka ku lumelelana ni seo kuli, ku fitelela hanyinyani fela lilimo ze 20 hamulaho wa lifu la Kreste, muapositola Paulusi n’a bulelezi Bakreste ba mwa Roma kuli: “Mutu kaufela a ipeye mwatas’a ba ba beilwe fa bulena.” (Maroma 13:1) Ibata iba lilimo ze lishumi hamulaho, bukaufi ni ku tamwa kwa hae kwa bubeli ni ku bulaiwa kwa hae mwa Roma, Paulusi n’a ñolezi Tite kuli: “Hupulisa balumeli [Bakreste ba kwa Kreta] kuli ba ipeye kwatas’a ba ba busa, ni kwatas’a malena; ba ye ka mulao; ibe ba ba lukela ku eza misebezi kaufela ye minde; Ba si ke ba nyefula mutu; ba sabe lindwa; ba be ni makeke; ibe ba ba na ni musa hahulu kwa batu kaufela.”—Tite 3:1, 2.

Kutwisiso Ye Zwelapili kwa Neku la ‘Ba M’ata a Tamaiso’

12. (a) Ki sifi seo Charles Taze Russell n’a boni ku ba sina mayemo a Mukreste a lukile ka ku ama kwa babusi ba milonga? (b) Ka ku ama ka za ku sebeza mwa silelezo ya naha, ki mibonelo ifi ye shutana yeo Bakreste ba ba tozizwe ne b’a ngile mwahal’a Ndwa ya Lifasi ya I?

¹² Kwa makalelo-kalelo ku bo ma-1886, Charles Taze Russell n’a ñozi mwa buka ye li The Plan of the Ages kuli: “Nihaiba Jesu kamba Baapositola ne ba si ka lwanisa babusi ba fa lifasi-mubu ka nzila ifi kamba ifi. . . . Ne ba lutile keleke ku ipeya kwatas’a milao, ni ku kuteka ba ba li fa m’ata a tamaiso bakeñisa buikalabelo bwa bona bwa tamaiso, . . . ku lifa mitelo ye tomilwe, mi konji fela fo i lwanisana ni milao ya Mulimu (Lik. 4:19; 5:29) kuli ba si ke ba hana mulao ufi kamba ufi o tomilwe. (Maro. 13:1-7; Mat. 22:21) Jesu ni Baapositola ni keleke ya kwa makalelo kaufel’a bona ne ba li babuluki ba milao, nihaike kuli ne ba kauhani, ni ku sa ba ni kabelo mwa milonga ya lifasi le.” Buka yeo ne zibahalize hande ka ku tala ‘babusi ba ba pahami,’ kamba ‘ba m’ata a tamaiso,’ ba ba bulezwi ki muapositola Paulusi, sina m’ata a tamaiso a milonga ya butu. (Maroma 13:1, King James Version) Ka 1904 buka ye li The New Creation ne i bulezi kuli Bakreste ba niti “ba swanela ku ba mwahal’a batu ba ba buluka mulao ka ku fitisisa ba mwa nako ya cwale—isiñi bashamiliketi ba misunga, ba ba si na likomano, ba ba sa zumi milatu.” Seo ne si utwisizwe ki ba bañwi ku ba se si talusa buipeyo bo bu tezi ku ba ba busa, mane ni ku fita fa sipimo sa ku amuhela lisebelezo za sisole mwahal’a Ndwa ya Lifasi ya I. Nihakulicwalo, ba bañwi ne b’a ngile sebelezo yeo sina nto ye lwanisana ni manzwi a Jesu a li: “Kaufela ba ba swala mukwale, ba ka bulaiwa ka mukwale.” (Mateu 26:52) Ka mo ku inezi fela, kutwisiso ye utwahala hande ya buipeyo bwa Sikreste ku ba m’ata a tamaiso ne i tokwahala.

13. Ki cinceho ifi mwa ku utwisisa ku lemuha babusi ba ba pahami ye ne i tahisizwe ka 1929, mi seo ne si bile cwañi ni tuso?

¹³ Ka 1929, ili nako yeo milao ya milonga ye fapahana-fapahana ne i kalisize ku hanisa lika zeo Mulimu a laela kamba ku bata zeo mulao wa Mulimu ne u hanisa, ne ku fitilwe fa ku lumelwa kuli babusi ba ba pahami ba lukela ku ba Jehova ni Jesu Kreste.b Yeo ne li yona kutwisiso yeo batanga ba Jehova ne ba na ni yona mwahal’a nako ye t’ata pili ni mwahal’a Ndwa ya Lifasi ya II ni ku yo fita cwalo mwahal’a Ndwa ya ka Mulomo, yeo ku yona ba ba lwanisana ne ba na ni lilwaniso ze likana mi ba ne ba itukiselize ku za sisole. Ha ku ihetwa kwamulaho, ku lukelwa ku bulelwa kuli ona mubonelo wo wa lika, ili o pahamisize butuna bwa Jehova ni Kreste wa hae, ne u tusize batu ba Mulimu ku bukeleza mayemo a buikambuso bwa ku sa shengoka likuka ze lukile mwahal’a yona nako yeo ye t’ata.

Ku Ipeya ku Utwa kwa Makutela-Kaufi

14. Ku ekezeha kwa liseli ne ku monyehezi cwañi fa Maroma 13:1, 2 ni kwa mañolo a mañwi a amana ni lona ka 1962?

¹⁴ Ka 1961 toloko ya New World Translation of the Holy Scriptures ne i felizwe ku tolokiwa. Ku lukiswa kwa yona ne ku tokwa tuto ye tungile kwa neku la muñolelo wa puo ya ka Mañolo. Toloko ye nongile fa taba ya manzwi a’ si ka itusiswa fela kwa Maroma kauhanyo 13 kono hape ni kwa likalulo ze ñwi ze cwale ka Tite 3:1, 2 ni 1 Pitrosi 2:13, 17 ne i bonahalize hande kuli ‘ba m’ata a tamaiso ba batuna ni ku fita’ ba ama, isiñi ku Wa m’ata a Matuna ka ku Fitisisa, ili Jehova ni Mwan’a hae Jesu, kono kwa m’ata a tamaiso a milonga ya butu. Kwa mafelelezo a ma-1962, litaba ne li hatisizwe mwa Tora ya ku Libelela ili ze ne fa taluso ye lukile ya Maroma kauhanyo 13 mi hape ni ku fa mubonelo o utwahala ku fita o ne u li teñi mwa nako ya C. T. Russell. Zona litaba zeo ne li talusize hande kuli buipeyo bwa Sikreste ku ba m’ata a tamaiso ha bu koni ku ba bo bu tezi. Bu lukela ku ba bwa makutela-kaufi, ku ipeya kwatas’a yona ha ku tahisi batanga ba Mulimu mwa ku lwanisa milao ya Mulimu. Litaba ze ñwi mwa Tora ya ku Libelela li koñomekile sona sisupo seo sa butokwa.c

15, 16. (a) Ki kwa ku itikanelela kufi ko kunde ni ku fita k’o kutwisiso ye nca ya Maroma kauhanyo 13 ne i isize? (b) Ki lipuzo lifi ze siyalezi ku alabiwa?

¹⁵ Yona tatululo yeo ye lukile kwa kutwisiso ya Maroma kauhanyo 13 i konisize batu ba Jehova ku likanyeza likute le li swanela ku ba m’ata a tamaiso ba bupolitiki ka mayemo a ku sa shengoka likuka za butokwa za mwa Mañolo. (Samu 97:11; Jeremia 3:15) I ba lumelelize ku ba ni mubonele o lukile wa swalisano ya bona ni Mulimu ni ku sebelisana kwa bona ni Muso wa Naha. I ba kolwisize kuli ni ha ba fa Sesare ze li za Sesare, ha ba keshebisi ku fa Mulimu ze li za Mulimu.

¹⁶ Kono ki lifi luli ze li za Sesare? Ki litukelo lifi za ka mulao zeo Muso wa Naha u kona ku bata kwa Bakreste? Zona lipuzo zeo li ka nyakisiswa mwa taba ye tatama.

[Litaluso za kwatasi]

Ka ku hoha mamelelo luli, mwa hatiso ya hae fa Maroma kauhanyo 13, Caziba F. F. Bruce u ñola kuli: “Kwa utwahala hande ku zwelela fa taba yeo tota, sina ka mo ku ñolezwi fa litaba za ka nañungelele za mwa mañolo a baapositola, kuli muso wa naha u kona ku ba ni tukelo ya ku laela buipeyo mwahal’a lipimo fela za milelo ye u tomezwi ka bumulimu—sihulu, muso wa naha ne u si ke wa hanelwa fela kono u lukelwa ku hanelwa haiba u bata litamo ze lukelwa ku fiwa ku Mulimu a nosi.”

Kana Mwa Kona ku Talusa?

◻ Ki kabakalañi ku ipeya kwatas’a ba m’ata a tamaiso ha ku sa talusi ku ipeya kwatas’a Satani?

◻ Ki ufi o ne u li mubonelo wa Jesu kwa neku la bupolitiki bwa mwa nako ya hae?

◻ Ki kelezo mañi yeo Jesu n’a file balateleli ba hae ka mwa ku sebelisanela kwa bona ni Sesare?

◻ Paulusi n’a elelize cwañi Bakreste ka mwa ku sebelisanela ni babusi ba macaba?

◻ Kutwisiso ya ku lemuha ba m’ata a tamaiso ba batuna ni ku fita i fitile cwañi fa ku hula mwahal’a lilimo?

[Siswaniso se si fa likepe 10]

Satani ha n’a mu file m’ata a bupolitiki, Jesu n’a a hanile

[Siswaniso se si fa likepe 10]

Russell n’a ñozi kuli Bakreste “ba swanela ku ba mwahal’a ba ba buluka mulao ka ku fitisisa ba mwa nako ya cwale”