Mu Tone mwa “Nako ya Maungulo”

“Mu libelele, mu tone, . . . kakuli ha mu zibi nako kana i ka ba lili.”—MAREKA 13:33.

 1. Lu swanela k’u nga muhato kamukwaufi likezahalo ze mbwetukisa ha li kala ku ezahala ku yona ‘nako ye ya maungulo’?

LIKEZAHALO ze mbwetukisa ha li nze li kala ku ezahala mwa “nako ya maungulo” ye, Bakreste ba swanela k’u nga cwañi muhato? (Daniele 12:4) Ha ba si ka siiwa ba kakanya. Jesu Kreste n’a bulezi ka za sisupo se si zwakani sa bupolofita bo bu sweli ku talelezwa mwa lilimo za mwanda wo wa bu-20. Na talusize cimo ka za likezahalo ze ñata ze bonisa nako ye ya ku zwa ka 1914 sina ye zwile mubano. Ka ku ba ya twaelani ni bupolofita bwa Daniele bo bu ama za “nako ya maungulo,” Jesu n’a ekelize teñi bupolofita bwa hae bo butuna ka ku susueza balutiwa ba hae kuli “mu tone.”—Luka 21:36.

 2. Ki kabakalañi ha ku na ni butokwi bo butuna bwa ku tona kwa neku la kwa moya?

² Ki kabakalañi ha lu swanela ku tona? Kakuli ye ki nako ye lubeta ka ku fitisisa mwa litaba za kwamulaho za mufuta wa mutu. Kuli Bakreste ba itepeleze ka ku lumeleza buloko bwa kwa moya ku yona nako ye ne ku ka tisa likayamana. Haiba lu fita fa ku ikolwisa ka mafosisa kamba ku lumeleza lipilu za luna ku imezwa ki lipilaelo za bupilo, lu k’a ba mwa kozi. Kwa Luka 21:34, 35, Jesu Kreste na lu lemusize kuli: “Mu tokomele kuli lipilu za mina li si ke za sinyiwa ki ku ca maswe, ni ku kolwa bucwala, ni ku bilaela za bupilo; mane lizazi leo li t’o mi tulukela mu si ka itukisa; Kakuli li ka [tela] ba ba yahile mwa lifasi kaufela sina [katwa, NW].”

 3, 4. (a) Ki sifi sa n’a talusa Jesu ka ku bulela kuli lizazi la buhali bwa Mulimu li ka tahela batu kapili-pili sina “katwa”? (b) Bakeñisa kuli Mulimu ha teyi tutwa t’o, ki kabakalañi lizazi leo ha li ka kwacisa ka ku sa libelela batu ka nañungelele?

³ Ne li ka libaka le li nde Jesu ha n’a bulezi kuli lizazi la Jehova li ka ‘lu tela sina katwa.’ Katwa hañata ka na ni piki, mi i itusiswa mwa ku swasa linyunywani ni lifolofolo. Katwa ka na ni sifwaculiso, mi ufi ni ufi ya hata mwa katwa u fasula sifwaculiso. Mi cwale katwa ka mu kweceka, mi nalimai wa swaseha. Zeo kaufela li ezahala kapili-pili. Ka mukwa o swana, Jesu na talusize kuli, batu ba ba s’angi mihato ya kwa moya ba ka komoka mi ba ka kwecekiwa mwa “lizazi la buhali” bwa Mulimu.—Liproverbia 11:4.

⁴ Kana Jehova Mulimu ki yena ya teela batu tutwa? Ku tokwa, haki ya libelela kuli a fumane batu mwa muinelo wa ku s’a itibelela ilikuli a ba timeze. Kono lizazi leo li ka swasa batu ka nañungelele kakuli ha ba fi mamelelo ye tuna kwa Mubuso wa Mulimu. Ba ya ka nzila ya bona ya lindongwamo za bupilo, ba keshebisa taluso ya likezahalo ze ba potolohile. Nihakulicwalo, seo hasi cinci tomahanyo ya Mulimu. U na ni nako ya hae y’a tomile ya ku talima litaba. Mi, ka mufelañeke, h’a siyi mufuta wa mutu u sa zibi ka za katulo ya hae ye taha.—Mareka 13:10.

 5, 6. (a) Bakeñisa katulo ye taha, ki tukiso ifi ye lilato yeo Mubupi a ezelize mufuta wa mutu, kono ni se si zwa mwateñi sifi sa ka nañungelele? (b) Ki sikamañi se si ka nyakisiswa ili ku lu tusa ku tona?

⁵ Temuso ye ya ka bunako ki tukiso ye lilato kwa neku la Mubupi yo mutuna, ili y’o ya cisehezi mwa buiketo bwa pupo ya butu ona fa lifasi-mubu fa ili sipula sa swanisezo sa fa hatile mahutu a hae. (Isaya 66:1) Ki ya lata luli bayahi ba fa sibaka se ili f’o ku bulelwa kuli kona fa hatile mahutu a hae. Kacwalo ka ku itusisa mandumeleti ni bayemeli ba hae ba lifasi, u ba lemusa ka za kezahalo ye ipitezi ye inzi fapili a bona. (2 Makorinte 5:20) Niteñi, ku si na taba ni temuso kaufela ye filwe, likezahalo zeo li ka tahela lubasi lwa mufuta wa mutu sina nto ye si ka libelelwa mane inge kuli ba hatile mwa katwa. Ki kabakalañi? Kakuli buñata bwa batu ki ba ba lobezi kwa neku la kwa moya. (1 Matesalonika 5:6) Ki palo fela ye nyinyani ka bapanyo ba ba utwa temuso yeo mi ili ba ba ka punyuhela mwa lifasi le linca la Mulimu.—Mateu 7:13, 14.

⁶ Kacwalo he, lu kona ku tona kamukwaufi mwa nako ye ya maungulo ilikuli lu balelwe mwahal’a bao ba ba ka piliswa? Jehova u fa tuso ye tokwahala. Ha lu lemuheñi linto ze supile ze lu kona ku eza.

Ku Lwanisa ze Yembulula

 7. Ki temuso ifi ya na file Jesu ka ku ama kwa liyembuluko?

⁷ Nto ya pili, lu lukela ku lwanisa ze yembulula. Kwa Mateu 24:42, 44, Jesu n’a bulezi kuli: “Mu libelele he, kakuli ha mu zibi lizazi l’a ka taha Mulen’a mina. Kamukwaocwalo, ni mina mu itukise; kakuli Mwan’a mutu u ka taha nako ye mu sa zibi.” Mubulelelo wa itusisa Jesu fa u bonisa kuli mwa nako ye t’ata ye, ku ka ba ni ze ñata ze yembulula, mi liyembuluko li kona ku libisa kwa sinyeho. Mwa lizazi la Nuwe lika ze ñata ne li patehisize batu. Mi ka se ne si zwile mwateñi, batu ba ne ba yembuluzwi ne “ba si ka lemuha” se ne si ezahala, mi Munda wa ba kukisa kaufel’a bona. Ka ku ya ka taba yeo, Jesu na lemusize kuli: “Ku ka ba cwalo h’a ka taha Mwan’a mutu.”—Mateu 24:37-39.

 8, 9. (a) Lindongwamo za kamita za bupilo li kona cwañi ku lu yembulula ka ku tahisa kozi? (b) Ki lifi litemuso za lu file Paulusi ni Jesu?

⁸ Hape, mu beye mwa munahano kuli, mwa temuso ya hae kwa Luka 21:34, 35, Jesu n’a bulela ka za likalulo za kamita mwa bupilo, ze cwale ka ku ca, ku nwa, ni lipilaelo za ku bata mapilelo. Ki lika ze ezahala kwa batu kaufela, ku kopanyeleza cwalo ni balutiwa ba Mulena Jesu. (Mu bapanye Mareka 6:31.) Lika zeo ku ili zona ne li kana za ba ze si na kozi, kono haiba li tuhelelwa, za kona ku lu yembulula, ku lu patehisa, mi kacwalo ni ku lu shembaetela buloko bwa kwa moya bo bu tisa kozi ku luna.

⁹ Hakulicwalo he, haike lu si ke lwa keshebisa nto ya butokwa bo bu pahami ka ku fitisisa—ili kona ku fumana tumelezo ya bumulimu. Ku fita ku ikenya ka butuna mwa lika za kamita za bupilo, haike lu itusise zona fa sipimo sa makutela-kaufi se si tokwahala kwa ku zwelapili ku pila. (Mafilipi 3:8) Ha li swaneli ku f’ifaza licisehelo za Mubuso. Sina Maroma 14:17 ha i talusa, “kakuli mubuso wa Mulimu hasi ku ca, hasi ku nwa; kono ki ku luka, ni kozo, ni tabo, ka Moya o Kenile.” Mu hupule manzwi a Jesu muta n’a bulezi kuli: “Kono mu bate pili mubuso wa Mulimu ni Ku Luka kwa Hae, mi linto zeo kamukana mu ka li ekelezwa kwateñi.” (Mateu 6:33) Ka ku zwelapili, kwa Luka 9:62, Jesu n’a zibahalize kuli: “Ya swala sikekele ka mazoho, mi a itemuna, h’a lukeli mwa mubuso wa Mulimu.”

10. Ki kozi ifi ye ba teñi haiba meto a luna a sa lubukeli kwapili fa sikonkwani?

¹⁰ Lu sa kalisa fela ku kekela, ka mubulelelo wa swanisezo, lu lukela ku latelela mwa sikuka se si otolohile. Mukekeli ya talima kwamulaho ha na ku kekela mwa sikuka se si otolohile. Wa yembululwa mi u kona ku biulwa ka bunolo kamba ku yemiswa ki nto ye ñwi ye tisa but’ata. Lu si ke lwa ba sina musal’a Lota, y’o na talimile kwamulaho mi ni kamuta na si ka fumana silelezo. Lu tokwa ku lubukela kwapili kwa sikonkwani. Ku eza seo lu lukela ku lwanisa liyembuluko.—Genese 19:17, 26; Luka 17:32.

Mu Lapele ka Pilu Kaufela

11. Ki sikamañi sa n’a koñomekile Jesu hamulaho wa ku lu fa temuso ka za lubeta lwa liyembuluko?

¹¹ Nihakulicwalo, ku na ni ze ñata ze lu kona ku eza kuli lu be ba ba tona. Nto ye ñwi ya bubeli y’e butokwa ki: Ku lapela ka pilu kaufela. Hamulaho wa ku lu lemusa ka za kozi ya ku yembululwa ki lindongwamo za lika za kamita mwa bupilo, Jesu n’a file temuso ye li: “Kifohe, mu tone mi mu lapele kamita, kuli mu kone ku banduka ku zeo kaufela ze ka bonahala, ni ku yema fapil’a Mwan’a mutu.”—Luka 21:36.

12. Ki mufuta mañi wa tapelo ye tokwahala, mi ni ka se si zwa mwateñi sifi?

¹² Kacwalo, lu lukela ku fitisa likupo ka nako kaufela ka ku ama fa muinelo wa luna o’ lubeta ni tokwahalo ya luna ya ku itukisize. Kacwalo haike lu sikuluhele ku Mulimu ka mukwa o’ buniti ni ka likupo za ka pilu kaufela. Paulusi kwa Maroma 12:12 u talusa kuli: “Mu tundamene mwa ku lapela.” Mi kwa Maefese 6:18, lu bala kuli: “Mu lapele ka Moya ka nako ni nako, ka litapelo kaufela ni ka likupo; mu tokomele mwateñi ka ku tundamena kaufela.” Yeo haki taba fela ya ku fa tapelo inge nto ye tand’alezwi fela ye si na butokwa bo butuna. Ku ba teñi kwa luna tota ku mwa kozi. Kacwalo he lu tokwa ku kupa ka buniti luli tuso ya bumulimu. (Mu bapanye Maheberu 5:7.) Ka nzila yeo lu ipeya ili luna kwa lineku la Jehova. Ha ku na nto ye fa tuso ye tuna mwa ku lu tusa ku peta seo ye fita ku ‘fitisa kupo ka nako kaufela.’ Kacwalo Jehova u ka lu buluka mwa muinelo wa ku lemuha lika ka ku tona. Ki ko ku butokwa hakalo, kacwalo he, ku tundamena mwa ku lapela!

Mu Kumalele kwa Kopano ya Mulimu ni kwa Musebezi wa Yona

13. Ki swalisano ya mufuta mañi ye tokwahala kwa ku tona?

¹³ Lu bata ku banduka lika zeo kaufela ze ka taha fa lifasi. Lu bata ku yema fapili a Mwan’a mutu, lu na ni tumelezo ya hae. Kuli lu kone ku peta zeo ku na ni nto ya bulalu ye lu kona ku eza: Mu kumalele ka ku tiya luli kwa kopano ya teokratiki ya Jehova. Lu tokwa ku swalisana ka ku tala ni kopano yeo ni ku abana mwa misebezi ya yona. Ka yona nzila yeo lu ka itibahalisa ku si na ku kakanya kuli lu Bakreste ba ba tona.

14, 15. (a) Ki ka ku ikenya mwa musebezi ufi ko ku ka lu tusa ku tona? (b) Ki mañi ya atula muta musebezi wa ku kutaza u fezwa, mi lu swanela ku ikutwa cwañi ka za ona? (c) Hamulaho wa ñalelwa ye tuna, ki sikamañi se lu ka itemuhela ha lu iheta kwamulaho ka za ku kutaza Mubuso ko ne ku ezizwe?

¹⁴ Se si swalisani ni taba yeo ki nto ya bune ye kona ku lu tusa ku tona. Lu lukela ku ba mwahal’a bao ba ba lemusa batu ka za mafelelezo a taha a muinelo wo wa linto. Mafelelezo atezi a muinelo wo wa linto wa kale h’a na ku ba teñi konji “evangeli ye ya mubuso” ha se i kutalizwe ku fita fa sipimo seo Mulimu ya M’ata Kaufela a si lelile. (Mateu 24:14) Lipaki za Jehova haki bona ba ba atula ka za kuli musebezi wa ku kutaza u petilwe. Jehova u ipulukela tukelo yeo ku ili yena. (Mareka 13:32, 33) Kacwalo he, luna lu ba ba lelile ku sebeza ka t’ata hahulu ka mo ku konahalela kaufela mwa ku kutaza ka za mulonga o munde ka ku fitisisa o’ mufuta wa mutu u kona ku ba ni ona, Mubuso wa Mulimu. Ku bayula kwa “ñalelwa ye tuna” ku ka taha inze lu sa sweli musebezi wo. (Mateu 24:21) Mwahal’a linako kaufela za kwapili, batu ba ba pilisizwe ba ka kona ku iheta kwamulaho ni ku lumela ka buniti luli kuli Jesu Kreste ne i si mupolofita wa buhata. (Sinulo 19:11) Musebezi wa ku kutaza u ka be u petilwe fa sipimo se situna hahulu ku fita sipimo se si libelezwi ki batu ba ba abana ku ona.

¹⁵ Hakulicwalo he, ka nako yeo ye li ya butokwa muta musebezi wo se u petilwe ka buikolwiso bwa Mulimu, ba bañata mwendi ba ka be ba abana ku ona ku fita nako ifi ni ifi kwamulaho. Ki buitumelo kwa butuna bo lu ka ba ni bona kuli ne lu bile ni kabelo ku ona musebezi o mutuna wo! Muapositola Pitrosi u lu bulelela ka ku tiisa kuli Jehova “h’a lati ba bañwi ha ba ka timela, kono u lata kuli kaufela ba kene mwa ku baka.” (2 Pitrosi 3:9) Kacwalo he, m’ata a sebeza a Mulimu ya M’ata Kaufela a sweli ku sebeza ka butuna hahulu kacenu ku fita pili, mi Lipaki za Jehova ba lakaza ku zwelapili mwa musebezi wo o’ susuezwa ki moya. Kacwalo mu kumalele kwa kopano ya Jehova, mi mu be ba ba patehile mwa bukombwa bwa yona bwa fa nyangela. Yeo i ka ba tuso ku mina mwa ku tona.

Mu Eze Tatubo ya ka Butu

16. Ki kabakalañi ha lu swanela ku eza tatubo ya ka butu kwa mayemo a luna a cwale a kwa moya?

¹⁶ Ku na ni nto ya buketalizoho ye lu kona ku eza ilikuli lu be ba ba tona. Ka buñwi, lu swanela ku eza tatubo ya ka butu ka za mayemo a luna a cwale. Seo sa swanela cwale ku fita l’ili kaufela. Lu tokwa ku bonisa kuli ki kwa lineku la mañi ko lu iketezi ku yema. Kwa Magalata 6:4, Paulusi na bulezi kuli: “Mutu ni mutu a tatube likezo za hae.” Mu eze tatubo ya ka butu mwa ku swalisana ni manzwi a Paulusi a’ kwa 1 Matesalonika 5:6-8 a’ li: “Cwale, lu si ke lwa lobala sina ba bañwi; kono lu tone mi lu iswale. Kakuli ba ba lobala, ba lobala busihu; mi ba ba kolwa bucwala, ba kolwa busihu. Kono luna, kakuli lu ba musihali, lu iswale, lu nze lu apezi sisilelezo sa fa sifuba, ili tumelo ni lilato; mi lu apale kuwani ya sisole, ili sepo ya ku piliswa.”

17. Ha lu eza tatubo ya ka butu, ki lifi lipuzo ze lu swanela ku ipuza?

¹⁷ Ku cwañi kwa neku la luna? Muta lu i tatubisisa ka liseli la Mañolo, kana lu bona kuli lu ba ba tona, lu na ni sepo ya ku piliswa sina kuwani ya sisole? Kana lu batu ba ba ikauhanyize ka muhato o tiile kwa muinelo wa linto wa kale mi ni kuli ha lu sebelisi mihupulo ya yona? Kana kaniti luli lu na ni moya wa lifasi le linca la Mulimu? Kana lu ba ba lemuhile ka ku tala luli ko u libile muinelo wo? Haiba ku cwalo, lizazi la Jehova ha li na ku lu pitihanya sina masholi ba busihu.—1 Matesalonika 5:4.

18. Ki lifi lipuzo ze ñwi ze ne lu kana lwa tokwa ku ipuza, mi ni se si zwa mwateñi sifi?

¹⁸ Ku cwañi, cwale he, haiba ku itatuba kwa luna kwa ka butu ku bonisa kuli lu lika ku toma nzila ya bupilo ye nde, ye mufutumala, ye wetulusa, ni ya mbombolelwa? Ku cwañi haiba lu lemuha kuli meto a luna a kwa moya se a bile a’ bukiti ka buloko mi ni ku lobala? Kana lu mwa muinelo wa ku lola, ku landamanisa lika ze ñwi ze puma za lifasi? Haiba ku cwalo, ha lu toneñi!—1 Makorinte 15:34.

Mu Nahanisise fa Bupolofita bo bu Talelelizwe

19. Ki bufi bo buñwi bwa bupolofita bo lu boni bu talelezwa?

¹⁹ Cwale lu taha fa nto ya busilela ye ka lu tusa ku tona: Mu nahanisise fa bupolofita bo buñata bo bu talelelizwe mwa nako ye ya maungulo. Se lu fitile kale mwa silimo sa bu-77 haisali linako ze tomilwe za bamacaba li fela ka 1914. Ha lu iheta kwamulaho ku fitelela kalulo ya bulalu ya likalulo z’ene za lilimo ze mwanda, lwa iponela bupolofita ha bu talelezwa ka ku tatamana—ku kutiswa sinca kwa bulapeli bwa niti; ku lukululwa kwa bomasiyaleti ba ba tozizwe, hamohocwalo ni balikani ba bona, ka ku ba kenya mwa paradaisi ya kwa moya; ku kutaziwa kwa taba ye nde ya Mubuso fa sipimo sa lifasi kamukana; ku bonahala kwa buñata bo butuna. (Isaya 2:2, 3; kauhanyo 35; Zakaria 8:23; Mateu 24:14; Sinulo 7:9) Se ku bile ni ku tunafazwa kwa libizo le li pahami la Jehova ni bubusi bwa hae bwa pupo kaufela, hamohocwalo ni ku ekezeha kwa yo munyinyani ku ba sikiti ni ya nyazeha ku ba sicaba se si m’ata, mi Jehova u pakisa ku eza zeo mwa nako ya teñi. (Isaya 60:22; Ezekiele 38:23) Mi lipono za Joani mwa piho ya Sinulo cwale se li atumela kaungu-ungu ka zona.

20. Ki buikolwiso mañi bo ba abana Lipaki za Jehova, mi se ba iponahalize ku ba nto mañi?

²⁰ Kacwalo, ku fita l’ili kaufela, Lipaki za Jehova ba ikolwisisize ka ku tala ka za ku nepahala kwa kutwisiso ya bona ya taluso ya miinelo ya lifasi haisali ku zwiwa ka 1914. Ka ku ba ni buikolwiso bo bu cwalo, ba iponahalisize ku ba lisebeliso luli ze mwa mazoho a Mulimu ya Pahami ka ku Fitisisa. Ki bona ba ba filwe buikalabelo bwa ku fitisa lushango lwa bumulimu ku yona nako ye ye li ya butokwa ka ku fitisisa. (Maroma 10:15, 18) Ee, manzwi a Jehova a nako ye ya maungulo se a bile a niti. (Isaya 55:11) Seo, ka mukwa o swana, si swanela ku lu susueza ku zwelapili ku fitela lu iponela ku talelezwa ko ku tezi kwa lisepiso kaufela za Mulimu ka Jesu Kreste.

Ku Piliswa ku Bile Fakaufi ku Fita ha ne Lu Kalile ku ba Balumeli

21. Ki tuso ifi ya busupa ye lu na ni yona ya ku tona?

²¹ Ka ku feleleza, ili tuso ya busupa mwa ku ba kwa luna ba ba tona: Mu beye mwa munahano kuli ku piliswa kwa luna se ku bile fakaufi hahulu ku fita pili ha ne lu kalile ku ba balumeli. Mi sa butokwa ni ku fita, ki kuli ku bub’aniswa kwa bubusi bwa Jehova bwa pupo kaufela ni ku keniswa kwa libizo la hae se ku li bukaufi hahulu ni ku fita. Kacwalo butokwi bwa ku tona se bu li bwa ka putako hahulu ku fita pili. Muapositola Paulusi u ñola kuli: “Mu eze cwalo, mu nze mu ziba nako, kuli se li nako ya ku zuha kwa buloko. Kakuli cwale ku piliswa ku fakaufi ni luna, ku fita ha ne lu kalile ku lumela. Busihu bu tuha bu sa, lizazi li fakaufi.”—Maroma 13:11, 12.

22. Bukaufi hahulu bwa ku piliswa kwa luna bu swanela ku lu ama cwañi?

²² Bakeñisa kuli ku piliswa kwa luna se ku li bukaufi hahulu ni ku fita, lu lukela ku tona! Ha lu lukeli ku tuhelela licisehelo lifi kamba lifi za ka butu kamba za lifasi li totobeza buitebuho bwa luna bwa seo Jehova a sweli ku ezeza batu ba hae mwa nako ye ya maungulo. (Daniele 12:3) Lu tokwa ku bonisa tundamo ye tuna ku fita pili ilikuli lu si ke lwa biulwa mwa nzila ye lu beezwi ki Linzwi la Mulimu. (Mateu 13:22) Bupaki bu bonisa fo ku sweu kuli lifasi le li mwa mazazi a lona a mafelelezo. Cwanoñu fa li ka yundiswa ili ku fa sibaka sa lifasi le linca la ku luka.—2 Pitrosi 3:13.

23. Jehova u ka lu tusa ka nzila ifi, mi ki mbuyoti ifi ye ka zwa mwateñi?

²³ Haike, kacwalo he, lu be ba ba tona ka mo ku konahalela kaufela. Ku fita l’ili kaufela, lu be ba ba lemuha fo lu inzi mwa ku tatamana kwa linako. Mu hupule kuli, ni kamuta Jehova h’a na ku ba ya lobezi mwa taba yeo. Ka ku fapahana, u ka zwelapili ku lu tusa ku tona mwa nako ye ya maungulo. Busihu bu tuha bu sa. Lizazi li fakaufi. Kacwalo a mu tone! Ona cwale-cwale fa lu ka ipumana mwa lizazi le linde ka ku fitisisa la mazazi kaufela, Mubuso wa Bumesiya ha u nze u taleleza mulelo wa Jehova kwa neku la lifasi-mubu!—Sinulo 21:4, 5.

Ki Lifi Likalabo za Mina?

◻ Ki sifi sa na talusa Jesu ha na bulezi kuli lizazi la buhali bwa Mulimu ne li ka taha fahalimu a batu sina “katwa”?

◻ Ki kabakalañi ha lu lukela lu lwanisa ze yembulula, mi lu kona cwañi ku eza seo?

◻ Ki tapelo ya mufuta mañi ye tokwahala ilikuli lu siyale inge lu tona?

◻ Ki mufuta ufi wa swalisano o’ li wa butokwa?

◻ Ki kabakalañi ku eza tatubo ya ka butu kwa mayemo a luna a kwa moya?

◻ Bupolofita bu peta kalulo ifi mwa ku ba kwa luna ba ba tona?