Ha Ku Zuha Likomano mwa Linyalo

HA KU na munna kamba musali wa ngana ya kona ku tabela ku no omananga mwa linyalo, kono ku omana mwa manyalo ku atile hahulu. Hañata, sinyalana yo muñwi u kona ku bulela manzwi a kona ku nyemisa yo muñwi. Manzwi a tumuswa, mi bunyemi bwa tatalakana ili nto ye tisa kuli ba omane ni ku bulela lipulelo ze maswe. Ku zwa f’o cwale bosinyalana ba kuza, ba tuhela ku ambolisana. Nako ha inze i ya, bunyemi bwa kuyuka mi ba swalelana. Cwale ku ba ni kozo hape—ku fitela fo ba ka omanela hape.

Ku omana mwa manyalo ku ambolwa hahulu fa TV ka nzila ye sehisa, kono niti ki ya kuli taba ye ha i swaneli ku sehisa. Mane lishitanguti la mwa Bibele li bulela kuli: “Manzwi a si ka nahanwa hande a holofaza hahulu sina sabule.” (Mashitanguti 12:18, Bibele ye Kenile, hatiso ya 1984) Kaniti, ku bulela ka bunyemi ku kona ku siya bikelela mwa pilu ya mutu bye bi sa libalwi hamulaho wa ku omana. Mane ku omana ku kona ku tisa mifilifili.—Exoda 21:18.

Ki niti kuli bakeñisa ku sa petahala, butata bwa mwa manyalo fokuñwi ha bu konwi ku pimiwa. (Genese 3:16; 1 Makorinte 7:28) Nihakulicwalo, ku no omananga hahulu ha ku swaneli ku ngiwa kuli ku lukile. Bocaziba ba bulela kuli haiba ku no omananga ku zwelapili, ku kona ku tisa kuli bosinyalana ba kauhane. Kacwalo ki kwa butokwa kuli mina ni bosinyalana ni mina mu itute mwa ku tatululela likomano ka kozo.

Ku Tatuba Butata

Haiba mwa omananga mwa linyalo la mina, mu like ku bata se si tisanga likomano zeo. Hañata mu ezanga cwañi mina ni bosinyalana ni mina ha mu sa lumelelani fa taba ye ñwi? Kana puhisano ya mina ya cincanga kuli mane i yo banga ya lipulelo za matapa ni litamilikezo? Haiba ku cwalo, mu swanela ku ezañi?

Sa pili, mu itatube ili mina kuli mu bone haiba ku na ni mo mu ekelezanga kwa butata. Kana mu ba kacimacima? Kana mu ba likomano ka sipepo? Bosinyalana ni mina ba mi nga cwañi mwa taba m’o? Ki kwa butokwa ku beya puzo ya mafelelezo ye mwa munahano, kakuli mina ni bosinyalana ni mina mu kona ku ba ni mibonelo ye shutana ya taluso ya ku omana.

Sina ka mutala, mu nge kuli bosinyalana ni mina mwendi ki ba ba kuzize, kono mwendi mina mu bulelanga ka maikuto kamba ka ku nonga fela fa taba. Mwendi mu kona ku bulela kuli: “Ha ne ni hula, kona mo ne ba bulelanga batu kaufela mwa lubasi lwa luna. Ha ni omani!” Kiniti kuli mwendi mina ha mu boni kuli ki ku omana. Nihakulicwalo, ku ambola ko mu nga mina kuli ku lukile, ku kona ku utwisa pilu ya sinyalana ni mina butuku ni ku nahana kuli mwendi mu bata ku omana. Ku utwisisa fela kuli mina ni bosinyalana ni mina mu na ni mibulelelo ye shutana ku kona ku tibela likomano.

Hape mu hupule kuli ku omana ha ku ami fela ku yukoka. Paulusi n’a ñolezi Bakreste kuli: ‘Komano, ni matapa, li zwiswe ku mina.’ (Maefese 4:31) Ku ‘omana’ ku talusa ku bulela ka linzwi le li ile hahulu mwahalimu, kono ku bulela ka “matapa” ki ku bulela ka ku itusisa manzwi a maswe. Kacwalo, nihaike manzwi a shobotwa a kona ku ba komano haiba a’ nyemisa kamba ku nyaziseza mutu.

Ka ku beya seo mwa munahano, ha mu nahane hape mo mu tatululelanga likomano ni bosinyalana ni mina. Kana mu ba likañi? Sina mo se lu bonezi, kalabo ye swanela kwa puzo yeo i kona ku fiwa ka ku ya ka mubonelo wa bosinyalana ni mina. Ku fita ku hanyeza mubonelo wa bosinyalana ni mina kuli u tulile tikanyo, mu like ku ipona sina mo ba mi ngela bona, mi mu eze licinceho fo ku tokwahala. Paulusi n’a ñozi kuli: “Ku si ke kwa fumanwa mutu ya ya ka se si mu swanela yena a li nosi, kono a ye ka se si swanela ba bañwi.”—1 Makorinte 10:24.

“Mu Bone mo Mu Utwela”

Nzila ye ñwi ya ku tatulula ka yona likomano i fumanwa mwa manzwi a Jesu a li: “Mu bone mo mu utwela.” (Luka 8:18) Ki niti kuli Jesu n’a sa buleli za ku ambolisana kwa mwa linyalo. Niteñi, sikuka seo sa sebeza. Mu teelezanga cwañi ku bosinyalana ni mina? Kana mwa teelezanga? Kamba kana mu kenanga mwa taba ni ku fa fela linzila ze si ka nahanisiswa hande za mwa ku tatululela butata bo mu si ka utwisisa hande? Bibele i bulela kuli: “Ya alaba a si ka utwisisa pili, u iponisa bukuba, mi u ipatela maswabi.” (Liproverbia 18:13) Kacwalo muta mu omana, mina ni bosinyalana ni mina mu swanela ku buhisana taba ni ku teelezana hande.

Ku fita ku keshebisa maikuto a bosinyalana ni mina, mu like ka t’ata ku ba ni “maikuto a li mañwi.” (1 Pitrosi 3:8) Ka ku ya ka mo ne i ñolezwi pulelo ye mwa Sigerike, i talusa ku utwa butuku bw’a utwa mutu yo muñwi. Haiba bosinyalana ni mina ba bilaezwa ki nto ye ñwi, ni mina mu swanela ku bilaela. Mu like ka t’ata ku nga lipilaelo mo ba li ngela bosinyalana ni mina.

Kaniti, seo ki sona sa n’a ezize Isaka munna wa Mulimu. Bibele i lu bulelela kuli musal’a hae, Rebeka, n’a bilaelizwe hahulu ki taba ya mwa lubasi ye ne ama mwan’a hae Jakobo. N’a bulezi cwana ku Isaka: “Ni tinilwe ki bupilo, kabakala bana ba basizana ba Heti; haiba Jakobo a ka nga musali kwa bana ba Heti, kwa basizana ba ba mwa naha ye, bupilo bwa ka, fo, bu ni tusañi?”—Genese 27:46.

Kaniti bakeñisa buiyakato, Rebeka n’a bilaezi ka ku tula tikanyo. Kono kana n’a tinilwe ki bupilo bwa hae luli? Kana n’a ka tabela ku shwa luli kambe mwan’a hae n’a nyezi musali kwa bana ba Heti? Ha lu sepi cwalo. Niteñi, Isaka n’a si ka keshebisa maikuto a Rebeka. Kono n’a boni kuli maikuto a Rebeka ne li a butokwa, mi n’a ngile muhato o swanela. (Genese 28:1) Mu swanela ku eza nto ye swana muta bosinyalana ni mina ba bilaela ka za taba ye ñwi. Ku fita ku keshebisa kuli maikuto a bona ha na hahulu tuso, mu teeleze ku bosinyalana ni mina, mu kuteke maikuto a bona, ni ku nga muhato ka nzila ye lilato.

Ku Teeleza ni Ku Ba ni Ngana

Lishitanguti la mwa Bibele li bulela kuli: “Ngana ya mutu i mu tibela ku halifa kapili.” (Liproverbia 19:11) Pilu ha i filikani, ku bunolo hahulu ku bulela ka ku sa nahanisisa ha mu utwa manzwi kaufela a maswe e ba bulela bosinyalana ni mina. Niteñi, ku eza cwalo ku tumbula fela likomano. Kacwalo, ha mu teeleza ku bosinyalana ni mina, mu like ka t’ata ku sa utwa fela manzwi e ba bulela, kono mu utwisise se si ba bulelisa cwalo. Ngana yeo i ka mi konisa ku sa ñañelela fa bunyemi, kono mu ka isa hahulu pilu ku se si tisa bunyemi b’o.

Sina ka mutala, mu nge kuli bo musal’a mina ba mi bulelela kuli, “Ha mu inangi fa ndu!” Mwendi mu ka nyema ni ku hanyeza ze ba mi bulelela ka lipulelo ze tiile hahulu. Mwendi mu ka alaba kuli: “Kweli ye felile ne ni inzi ni wena lizazi mutumbi!” Kono haiba mu teeleza ka tokomelo, mu ka fumana kuli bo musal’a mina ha ba talusi kuli mu bange ni bona ka mizuzu kamba lihora ze ñata. Niteñi, mwendi ba kupa kuli mu ba omba-ombe, ili ku mi bulelela kuli ba ikutwa ku timbokiwa ni ku sa latiwa.

Haiba mu basali ba ba nyezwi mi bo munna mina ba bulela maikuto a bona ka za lika ze mu sa zo leka. Mwendi ba mi buza ka ku komoka kuli: “Mu kona ku itusisa cwañi masheleñi a mañata cwalo?” Mwendi mu ka nahana mabaka a niti a ku icemela ka ona ka za masheleñi a itusiswa mwa lubasi kamba ku bapanya ze mu lekile ni ze ne ba lekile bo munna mina. Kono ngana i ka mi tusa ku lemuha kuli bo munna mina ha ba buleli za masheleñi e mu lekile lika. Mwendi ba katazeha fela bakeñisa kuli ne ba si ka ba teñi ha ne ku leliwa za ku leka lika ze tula.

Ki niti kuli bosinyalana ni bosinyalana ba na ni linzila ze shutana za mwa ku alakanyeza buñata bwa nako ye ba swanela ku ba homoho ni mwa ku buhisanelanga lika ze ba swanela ku leka. Se lu ituta ki sa kuli haiba litaba ze ambolwa li tisa likomano, ngana i ka kuyula buhali bwa mina ni ku mi tusa ku lemuha butata bo bu tisa likomano zeo. Ku fita ku halifa, mu mamele manzwi a muñoli wa Bibele Jakobo ya n’a elelize kuli: ‘Mu teeleze kapili, mu liyehe kwa ku bulela, mu liyehe ni kwa ku halifa.’—Jakobo 1:19.

Ha mu ambola ni bosinyalana ni mina, mu hupule kuli mubulelelo wa mina ki wa butokwa. Bibele i bulela kuli: “Mulomo wa ya butali u wisa pilu.” (Liproverbia 12:18) Mina ni bosinyalana ni mina ha mu shelana, kana manzwi a mina a utwisa pilu butuku kamba a tiisa? Kana a kwalela kamba a lukisa nzila ya kuli mu utwane hape? Sina mo lu bonezi, buhali kamba ku bulela ka kayeye ku kona ku zusulusa likomano.—Liproverbia 29:22.

Haiba ku sa utwana ku tisa kuli mu kale ku omana, mu like ka t’ata ku buhisana fela taba ye li ya butokwa. Mu lwanise butata isiñi mutu. Mu iyakatwe hahulu ze nde isi ku ñañelela kuli ya fosize ki mañi. Mu tokomele kuli manzwi a mina h’a shangumuni komano. Bibele i bulela kuli: “Linzwi le li utwisa butuku li zusa buhali.” (Liproverbia 15:1) Kaniti, ze mu bulela ni mo mu li bulelela li kona ku tisa kuli mu utwane ni sinyalana ni mina kamba ku sa utwana.

Mu Felise Likomano Isiñi ku Bata ku Wina

Muta lu omana, lu swanela ku tatulula butata ku fita ku bata ku wina. Mu kona ku fumana kai tatululo? Nzila ye nde ka ku fitisisa ki ku batisisa ni ku sebelisa kelezo ye fumaneha mwa Bibele, mi sihulu banna ba swanela ku kala ku eza cwalo. Ku fita ku fa maikuto a si ka nahanisiswa hande fa butata bo bu li teñi, mu like ku nga butata b’o mwa bu ngela Jehova. Mu lapele ku yena, ni ku bata kozo ya Mulimu ye ka buluka lipilu za mina ni mihupulo ya mina. (Maefese 6:18; Mafilipi 4:6, 7) Mu like ka t’ata ku sa tokomela za mina fela kono mu talime ni za bosinyalana ni mina.—Mafilipi 2:4.

Hañata se si tisanga kuli butata bu zwelepili ki ku tuhelela ndimbelela ni bunyemi bo bu tulile tikanyo ku zamaisa mihupulo ni likezo za mina. Kono ku ba ya tabela ku hakululwa ki Linzwi la Mulimu ku tisa kozo, kutwano, ni mbuyoti ya Jehova. (2 Makorinte 13:11) Kacwalo, mu etelelwe ki “butali bo bu zwa kwahalimu,” mu bonise tulemeno twa silumeli, ilikuli mu be “ba ba pilisana mwa kozo.”—Jakobo 3:17, 18.

Kaniti, bote ba swanela ku ituta ku felisa likomano ka kozo, nihaikaba kuli ku eza cwalo ku tokwa buitomboli bwa ku tokolomoha lika ze ñwi za ka butu. (1 Makorinte 6:7) Kacwalo, mu sebelise kelezo ya Paulusi ya ku toboha ‘buhali ni bunyemi, ni lunya ni linyefulo, mi linzwi le li swabisa li si ke la zwa mwa milomo ya mina. . . . Mu tubule mutu wa kale ni misebezi ya hae, mi mu apale yo munca.’—Makolose 3:8-10.

Fokuñwi mu kona ku bulela manzwi e mu ka inyaza hasamulaho. (Jakobo 3:8) Haiba ku ezahala cwalo, mu kupe swalelo ku bosinyalana ni mina. Mu zwelepili ku ikataza. Nako ha inze i ya, mina ni bosinyalana ni mina mu ka tatululanga hande likomano.

[Mbokisi/Siswaniso se si fa likepe 22]

Mihato ye Milalu ya ku Kusufaza Likomano

• Mu Teeleze ku bosinyalana ni mina. Liproverbia 10:19

• Mu Kuteke maikuto a bona. Mafilipi 2:4

• Mu Alabe ka lilato. 1 Makorinte 13:4-7

[Mbokisi/Siswaniso se si fa likepe 23]

Ze Mu Kona ku Eza Cwale

Mu buze bosinyalana ni mina lipuzo ze latelela ni ku teeleza mu sa ba kaulezi. Mi bosinyalana ni mina ba mi buze ni mina.

• Kana ni wa likañi?

• Kana n’a teelezanga ha mu bulelanga, kamba kana ni alabanga kapili-pili mu si ka feza kale ku bulela?

• Kana manzwi a ka a mi nyemisanga?

• Lu kona ku ezañi kuli lu ikambotange hande—sihulu ha lu sa lumelelani fa taba ye ñwi?

[Siswaniso se si fa likepe 21]

Kana mwa teelezanga?

[Siswaniso se si fa likepe 22]

“Ni ikutwa ku timbokiwa ni ku sa latiwa”

[Siswaniso se si fa likepe 22]

“Ha mu inangi fa ndu!”

[Siswaniso se si fa likepe 22]

“Kweli ye felile ne ni inzi ni wena lizazi mutumbi!”