Ba ba mwa Lifasi Kono Ba Si Kalulo ya Lona

“Kakuli ha mu ba lifasi, . . . lifasi li mi toile.”—JOANI 15:19.

 1. Bakreste ba na ni swalisano mañi ni lifasi, kono lifasi li b’a nga cwani?

MWA busihu bwa hae bwa mafelelezo ni balutiwa ba hae, Jesu n’a ba bulelezi kuli: “Ha mu ba lifasi.” Ki lifi lifasi la n’a bulela? Kana kwa makalelo n’a si ka bulela kuli: “Mulimu u latile lifasi hahulu, mane u li file Mwan’a hae wa libanda, kuli mutu ufi kamba ufi ya lumela ku yena a si ke a shwa, kono a be ni bupilo bo bu sa feli.”? (Joani 3:16) Balutiwa ka ku utwahala fela ne ba li kalulo ya lifasi leo kakuli ne li bona ba pili ku lumela ku Jesu kwa neku la bupilo bo bu sa feli. Kacwalo he, ki kabakalañi Jesu cwale ha n’a bulezi kuli balutiwa ba hae ne ba ikauhanyize kwa lifasi? Mi ki kabakalañi ha n’a bulezi hape kuli: “Kakuli ha mu ba lifasi, . . . kifo lifasi li mi toile.”?—Joani 15:19.

 2, 3. (a) Bakreste ne ba si ke ba ba kalulo ya “lifasi” lifi? (b) Bibele i bulelañi ka za “lifasi” leo Bakreste ba si kalulo ya lona?

² Kalabo kikuli Bibele i itusisa linzwi la “lifasi” (koʹsmos, mwa Sigerike) ka linzila ze fitana-fitana. Sina ka mo ku taluselizwe mwa taba ye felile, fokuñwi mwa Bibele “lifasi” li ama kwa mufuta wa mutu ka nañungelele. Leo ki lona lifasi la n’a latile Mulimu mi ili leo Jesu n’a shwezi. Nihakulicwalo, The Oxford History of Christianity i bulela kuli: “‘Lifasi’ ki linzwi hape le ba itusisa Bakreste kwa neku la nto ye ñwi ye zwile ku Mulimu mi ili ye si na silikani ni yena.” Seo ki sa niti ka mukwa ufi? Muñoli wa Sikatolika Roland Minnerath, mwa buka ya hae ye bizwa Les chrétiens et le monde (Bakreste ni Lifasi), u talusa kuli: “Ha l’i ngiwa ka muhupulo wa ku nyinyafaza lika, lifasi kacwalo he li bonahala ku ba . . . lihae m’o milonga ye siyo mwa silikani ni Mulimu i peta misebezi ya yona mi i ikezize mubuso o li sila wa mwatas’a tamaiso ya Satani ka ku lwanisa kwa ona puso ye tuzi ya Kreste.” “Lifasi” leo ki batu kamukana ba ba zwile ku Mulimu. Bakreste ba niti hasi ba lifasi le, mi li ba toile.

³ Bukaufi ni mafelelezo a lilimo za mwanda wa pili, Joani n’a hupula ka za lifasi leo ha n’a ñozi kuli: “Mu si ke mwa lata lifasi, nihaiba ze mwateñi mwa lifasi; mutu h’a lata lifasi, lilato la Ndate ha li yo ku yena. Kakuli ze mwa lifasi kaufela, takazo ya nama, ni takazo ya meto, ni buikuhumuso bwa bupilo, ha li zwi ku Ndate, kono li zwa mwa lifasi.” (1 Joani 2:15, 16) Hape n’a ñozi kuli: “Lwa ziba kuli lu ba Mulimu, ni kuli lifasi kamukana li lapalezi mwatas’a ya maswe.” (1 Joani 5:19) Jesu ka sibili n’a bizize Satani kuli ki “mulena wa lifasi le.”—Joani 12:31; 16:11.

Kulo ya Mibuso ya Lifasi

 4. Mibuso ya lifasi ne i tahile ka mukwa ufi?

⁴ Lifasi la cwale la mufuta wa mutu o zwile ku Mulimu ne li kalisize ku ba teñi nakonyana hamulaho wa Munda wa mwa lizazi la Nuwe, muta ba ba simuluha ku Nuwe ba bañata ne ba tuhezi ku lapela Jehova Mulimu. Ya n’a tumile hahulu mwa mazazi a kwa makalelo ne li Nimrodi, muyahi wa minzi mi ili “sizumi se si mata fapil’a [Jehova, NW].” (Genese 10:8-12) Mwa lilimo zeo likalulo ze ñata za lifasi leo ne li ezizwe ku ba mibuso ye minyinyani ya minzi, ili yeo ne i kopana ni ku itwanisa ka linako ze ñwi. (Genese 14:1-9) Mibuso ya minzi ye miñwi ne i komile ye miñwi ili ku fita fa ku ba mibuso ya lilalanda. Mibuso ya lilalanda ye miñwi kwa nalulelule ya hula ku fita fa ku ba mibuso ya lifasi ye m’ata.

 5, 6. (a) Ki ifi mibuso ya lifasi ye 7 ya litaba ze ezahezi za mwa Bibele? (b) Mibuso ya lifasi yeo i swaniselizwe ka mukwa ufi, mi m’ata a yona a zwa kai?

⁵ Ka ku latelela mutala wa Nimrodi, babusi ba mibuso ya lifasi ne ba si ka lapela Jehova, ili buniti bo bu bonisizwe ka likezo za bona ze situhu, ili ze mifilifili. Mibuso ya lifasi yeo i swaniselizwe ki libatana mwa Mañolo, mi mwahal’a lilimo ze mianda-nda, Bibele i zibahaza ye 6 ku yona ye ne bile ni susuezo ye m’ata fahalimu a batu ba Jehova. Yeo ne li Egepita, Asiria, Babilona, Mamede ni Maperesia, Greece, ni Roma. Hamulaho wa Roma, mubuso wa lifasi wa bu-7 ne u polofitilwe ku taha. (Daniele 7:3-7; 8:3-7, 20, 21; Sinulo 17:9, 10) Wo ne u fumanehile ku ba Puso ya Anglo-America, ili Mubuso wa Britain ni United States ye swalisani hamoho ni ona, ili yeo kwa nalulelule ne i fitelezi Britain kwa m’ata. Mubuso wa Britain ne u kalisize ku ba teñi hamulaho wa ku fela kwa likalulo za mafelelezo za Mubuso wa Roma.a

⁶ Mibuso ya lifasi ye 7 ya ka ku tatamana i swaniselizwe mwa buka ya Sinulo ka litoho za sibatana se si na ni litoho ze 7 ili se si omboka mwa liwate la miinelo ya batu ba ba si na buiketo. (Isaya 17:12, 13; 57:20, 21; Sinulo 13:1) Ki mañi ya fa m’ata kwa sibatana seo se si busa? Bibele i alaba kuli: “Drakoni ya t’o si fa mata a yona, ni lubona lwa yona, ni taelo ye tuna.” (Sinulo 13:2) Drakoni ki Satani Diabulosi.—Luka 4:5, 6; Sinulo 12:9.

Puso ye Taha ya Mubuso wa Mulimu

 7. Bakreste ba sepile nto mañi, mi seo si ama cwañi swalisano ya bona ni milonga ya lifasi?

⁷ Ka lilimo ze bat’o ba ze 2,000, Bakreste se ba lapezi kuli: “Ku tahe mubuso wa hao; Se si latwa ki Wena si ezwe mwa lifasi, mo si ezezwa kwa lihalimu.” (Mateu 6:10) Lipaki za Jehova ba ziba kuli ki Mubuso wa Mulimu fela o kona ku tisa kozo ya luli fa lifasi-mubu. Ka ku ba banyaki ba batuna ba bupolofita bwa Bibele, ba ikolwisize kuli tapelo yeo honafa i ka alabiwa ni kuli honafa Mubuso u ka kalisa ku zamaisa litaba za lifasi-mubu. (Daniele 2:44) Ku kumalela kwa bona kwa Mubuso wo ku ba tahiseza ku ikambusa kwa litaba za milonga ya lifasi.

 8. Milonga i nga cwañi muhato kwa puso ya Mubuso wa Mulimu, sina ka mo ku bulelezwi cimo mwa Samu 2?

⁸ Linaha ze ñwi li ipapata ku mamela likuka za bulapeli. Niteñi, ka likezo ba itibaza buniti bwa kuli Jehova ki yena Mubusi wa Pupo Kamukana ni kuli u beile Jesu fa lubona sina Mulena wa kwa lihalimu ya na ni m’ata a tamaiso fahalimu a lifasi-mubu. (Daniele 4:17; Sinulo 11:15) Samu ya bupolofita i li: “Malen’a lifasi ba lumelelani, ni bazamaisi ba kopani ku lelisana, mo ba ka lwaniseza [Jehova, NW] ni Mutoziwa wa hae [Jesu]; ba li: A lu pume mawenge a bona, lu nepele kwahule matamiso a bona.” (Samu 2:2, 3) Milonga ha i amuheli “mawenge” kamba “matamiso” a bumulimu a ne a ka ciñekelisa bubusi bwa bona sina macaba. Kacwalo, Jehova u bulelela Jesu, Mulena wa hae ya ketilwe kuli: “Kupa ku Na, mi ni ka ku fa macaba, ibe sanda sa hao, ni mafelelezo a lifasi, ibe liluwo la hao. U ka ba tubaka ka mulamu wa sipi; u ba pyate tuemba-emba sina pizana ya mubupi.” (Samu 2:8, 9) Nihakulicwalo, lifasi la mufuta wa mutu la n’a shwezi Jesu ha li na ku ‘tubakwa’ ka ku tala.—Joani 3:17.

Ku Hana “Nombolo” ya “Sibatana”

 9, 10. (a) Lu lemusizwe ka za nto mañi mwa buka ya Sinulo? (b) Ki sifi se si swaniselizwe ki ku apala ‘nombolo ya sibatana’? (c) Ki afi maswayo ao ba amuhela batanga ba Mulimu?

⁹ Sinulo ya n’a amuhezi muapositola Joani ne i lemusize kuli nakonyana pili mafelelezo a lona a si ka fita kale lifasi la mufuta wa mutu le li siyo ku Mulimu ne li ka tahisa litokwahalo ze ekezeha, ili ku “eza kuli batu kamukana, ba banyinyani ni ba batuna, baluwi ni babotana, ba ba lukuluhile ni bazike, ba amuhele nombolo fa lizoho la bona la bulyo, kamba fa pata ya bona; ni kuli ku tokwahale mutu ya kona ku leka ni ku lekisa, konji ya na ni nombolo.” (Sinulo 13:16, 17) Seo si talusañi? Nombolo ya fa lizoho la bulyo ki sisupo se si swanela sa kemelo ye tiile. Nombolo ya fa pata bo? The Expositor’s Greek Testament i li: “Ku ama ko kutuna kwa swanisezo k’o ki mukwa wa ku swaya masole ni batanga ka pazo ye tuna kamba ku tila . . . ; kamba, ka ku utwahala hande, ki sizo sa bulapeli sa ku apala libizo la mulimu sina nkau.” Batu ba bañata ka likezo ni manzwi a bona ba apala nombolo yeo ka swanisezo, ku izibahaza ku ba “batanga” kamba “masole” ba “sibatana.” (Sinulo 13:3, 4) Ka za nako ya bona ya kwapili, Theological Dictionary of the New Testament i li: “Lila za Mulimu ba lumelela [nombolo] ya sibatana, nombolo ye li kunutu ye na ni libizo la hae, ku kantiwa fa pata ya bona ni fa lizoho li li liñwi la bona. Seo si ba fa matohonolo a matuna a ku zwelapili mwa sifumu ni lipisinisi, kono si ba tahiseza buhali bwa Mulimu mi si ba zwisa kwa mubuso wa lilimo ze sikiti, Sin. 13:16; 14:9; 20:4.”

¹⁰ Ku hana sineneketo ya ku amuhela “nombolo” ku tokwa bundume ni buitiiso bo butuna. (Sinulo 14:9-12) Nihakulicwalo, batanga ba Mulimu ba na ni m’ata a cwalo, mi kabakala seo, hañata ba toiwa ni ku sinyiwa libizo. (Joani 15:18-20; 17:14, 15) Mwa sibaka sa ku lwala nombolo ya sibatana, Isaya n’a bulezi kuli ne ba ka ñola fa lizoho la bona ka swanisezo kuli, “Na, ni wa [Jehova, NW].” (Isaya 44:5) Fahalimu a zeo, bakeñisa kuli ba “tonga” ni ku “lila” kabakala ze nyenyisa ze eziwa ki bulapeli bwa bukwenuheli, ba amuhela liswayo la swanisezo fa lipata za bona ili le li ba zibahaza ku ba ba ba swanela ku silelezwa muta likatulo za Jehova li tahiswa.—Ezekiele 9:1-7.

11. Ki mañi ya lumeleza milonga ya butu kuli i buse ku fitela Mubuso wa Mulimu u taha ili k’u nga puso ya lifasi-mubu?

¹¹ Mulimu u lumeleza milonga ya butu ku busa ku fitela nako yeo Mubuso wa kwa lihalimu wa Kreste u k’a nga ka ku tala puso ya lifasi-mubu le. Ku lumelela kwa bumulimu kwa miinelo ya bupolitiki k’o ku amilwe ki caziba Oscar Cullmann mwa buka ya hae ye bizwa The State in the New Testament. U ñola kuli: “Muhupulo o tatezani wa muinelo wa ‘swalelele’ wa Muso wa Naha ki lona libaka mubonelo wa Bakreste ba kwa makalelo wa Muso wa Naha ha u sa lumelelani, kono ka ku fapahana u bonahala ku lwanisana. Ni koñomeka, kuli u bonahala ku ba cwalo. Lu tokwa fela ku ama kwa Maroma 13:1 ye li, ‘Mutu kaufela a ipeye mwatas’a ba ba beilwe fa bulena . . .,’ ku i swalisanisa ni Sinulo 13: Muso wa naha sina sibatana se si zwa mwa mukoti.”

“Sibatana” ni “Sesare”

12. Ki ufi mubonelo o itikanelezi o ba na ni ona Lipaki za Jehova kwa neku la milonga ya butu?

¹² Neikaba mafosisa ku fita fa kutwisiso ya kuli batu kaufela ba m’ata a tamaiso ya milonga ki libelekiso za Satani. Ba bañata ba file bupaki bwa ku ba batu ba ba kumalela kwa likuka ze lukile, ba ba cwale ka mubusisi Sergiusi Paulusi ya talusizwe mwa Bibele sina “munna ya talifile.” (Likezo 13:7) Babusi ba bañwi ka bundume se ba yemezi litukelo za likwata za batu ba ba kwatasi, ka ku etelelwa ki lizwalo la bona le ba filwe ki Mulimu nihaike kuli ne ba sa zibi Jehova ni milelo ya hae. (Maroma 2:14, 15) Mu hupule kuli, Bibele i itusisa linzwi la “lifasi” ka linzila ze peli ze fapahana: lifasi la mufuta wa mutu, l’a lata Mulimu mi ili le lu swanela ku lata, ni lifasi la batu ba ba siyo ku Jehova, ili leo Satani a li mulimu wa lona mi ili leo lu lukela ku ikauhanya teñi. (Joani 1:9, 10; 17:14; 2 Makorinte 4:4; Jakobo 4:4) Kacwalo, batanga ba Jehova ba na ni mubonelo o itikanelezi kwa neku la puso ya butu. Lu ikambusize kwa litaba za bupolitiki kabakala kuli lu sebeza sina mandumeleti kamba bayemeli ba Mubuso wa Mulimu mi bupilo bwa luna bu neezwi ku Mulimu. (2 Makorinte 5:20) Kwa lineku le liñwi, lu ipeile ka tokomelo hahulu kwatas’a ba m’ata a tamaiso.

13. (a) Jehova u’ nga cwañi milonga ya butu? (b) Buipeyo bwa Sikreste kwatas’a milonga ya butu ki bwa ka sipimo mañi?

¹³ Muhato o itikanelezi wo u bonahaza mubonelo wa Jehova Mulimu ka sibili. Muta mibuso ya lifasi, kamba mane miso ya linaha ze nyinyani, i itusisa maswe m’ata a yona a tamaiso, ku hatelela batu ba yona, kamba ku nyandisa ba ba lapela Mulimu, ka buniti fela i swanela taluso ya yona ya bupolofita ya ku ba libatana ze sabisa. (Daniele 7:19-21; Sinulo 11:7) Nihakulicwalo, milonga ya linaha ha i peta milelo ya Mulimu mwa ku bukeleza mulao ni tamaiso ka ku luka, u i nga kuli ki ‘batanga ba hae.’ (Maroma 13:6) Jehova u tokwa batu ba hae kuli ba kuteke milonga ya butu ni ku ipeya kwatas’a yona, kono ku ipeya kwa bona kwatasi ku na ni maciñekelo. Muta batu ba tokwa lika ze hanisizwe ki mulao wa Mulimu kwa batanga ba Mulimu kamba ha ba hanisa lika za tokwa Mulimu kuli batanga ba hae ba li eze, batanga ba Mulimu ba latelela mayemo a ne b’a ngile baapositola, a kuli: “Ki swanelo kuli lu utwe Mulimu ku fita batu.”—Likezo 5:29.

14. Buipeyo bwa Sikreste kwatas’a milonga ya butu bu talusizwe cwañi ki Jesu? ki Paulusi?

¹⁴ Jesu n’a bulezi kuli balateleli ba hae ne ba ka ba ni litamo kwa neku la milonga hamohocwalo ni ku Mulimu ha n’a zibahalize kuli: “Kifohe, mu kutiseze Sesare ze li za Sesare; mi mu kutiseze Mulimu ze li za Mulimu.” (Mateu 22:21) Muapositola Paulusi n’a ñozi ka ku buyelelwa kuli: “Mutu kaufela a ipeye mwatas’a ba ba beilwe fa bulena. . . . Kono ha u eza ze maswe, saba; kakuli ku swala lilumo kwa hae, hasi mukwa fela; kakuli ki mutanga wa Mulimu, ki mulifisi ya beilwe ku nata ba ba maswe. Cwale ki swanelo kuli mu ipeye, isi kabakala buhali fela, kono ni kabakala lizwalo. Mi ki lona libaka le mu zwiseza mutelo.” (Maroma 13:1, 4-6) Ku zwa mwa lilimo za mwanda wa pili C.E. ku fita ni kacenu le, Bakreste ba bile ba ba nyakisisa ze batiwa ki Muso wa naha. Ba batile kutwisiso ye tungile ka za haiba ku latelela litokwahalo zeo ne ku ka libisa kwa ku shengoka bulapeli bwa bona kamba haiba litokwahalo zeo ne li ze swanela luli mi li swanelwa ku eziwa ka tokomelo ye tuna.

Bayahi Ba ba Na ni Tokomelo ye Tuna

15. Lipaki za Jehova ka tokomelo ye tuna ba kutiseza cwañi Sesare za tokwa ku bona?

¹⁵ “Ba ba beilwe fa bulena” ba bupolitiki ki ‘batanga’ ba Mulimu ha ba peta misebezi ya bona ye lumelelwa ki Mulimu, ye kopanyeleza m’ata a “ku fa ba ba eza maswe mulatu, ni ku kuteka ba ba eza hande.” (1 Pitrosi 2:13, 14) Batanga ba Jehova ka tokomelo ye tuna ba kutiseza Sesare za tokwa ka swanelo ka mukwa wa ku lifa mitelo, mi ba eza ze ñata hahulu zeo lizwalo la bona le li lutilwe ka Bibele li ba lumeleza ku eza mwa ku ‘ipeya kwatas’a ba ba busa, ni kwatas’a malena, . . . ku eza misebezi kaufela ye minde.’ (Tite 3:1) ‘Misebezi ye minde’ i kopanyeleza ku tusa ba bañwi, inge cwalo ha ku ba ni kozi. Ba bañata ba pakile ka za sishemo se ba bonisize Lipaki za Jehova kwa batu ba bañwi ba ba mwa miinelo yeo.—Magalata 6:10.

16. Ki ifi misebezi ye minde yeo Lipaki za Jehova ba ezeza milonga ni batu ba bañwi ka tokomelo?

¹⁶ Lipaki za Jehova ba lata batu ba bañwi mi ba ikutwa kuli musebezi o munde ka ku fitisisa o ba kona ku ba ezeza ki wa ku ba tusa kuli ba fite fa ku ba ni zibo ye nepahezi ya mulelo wa Mulimu wa ku tahisa “lihalimu le linca, ni lifasi le linca” ze lukile. (2 Pitrosi 3:13) Ka ku luta ni ku sebelisa likuka za muzamao o pahami wa mwa Bibele, ki ba ba tusa nyangela ya mufuta wa mutu, ba sileleza ba bañata kwa buipanguli. Batanga ba Jehova ki babuluki ba mulao ili ba ba kuteka likombwa za milonga, makwambuyu, baatuli, ni ba m’ata a tamaiso ya mileneñi, ili ku fa likute ku “ya swanelwa ki ku kutekwa.” (Maroma 13:7) Bashemi ba ba li lipaki ba swalisana ka tabo ni baluti ba bana ba bona mi ba tusa bana ba bona ku ituta hande, ilikuli hamulaho bao bato kona ku ipilisa mi ba si ke ba imeza nyangela ka butata bwa za mali. (1 Matesalonika 4:11, 12) Mwa liputeho za bona, Lipaki ba hanyeza saluluti sa ka mushobo ni ku siyana kwa litopa, mi ba fa mamelelo ye tuna kwa ku tiisa bupilo bwa lubasi. (Likezo 10:34, 35; Makolose 3:18-21) Kacwalo, ka likezo za bona, ba bonisa kuli litamilikezo za kuli ha ba lati lubasi kamba kuli ha ba tusi mwa silalanda ki za buhata. Ka seo, manzwi a muapositola Pitrosi a fumaneha ku ba a niti: “Ki sona s’a lata Mulimu, kuli ka ku eza hande, mu tibe milomo ya batu ba likuba, ba ba sa zibi se siñwi.”—1 Pitrosi 2:15.

17. Bakreste ba kona ku ‘zamaya ka kutwisiso ni ba ba kwande’ ka mukwa ufi?

¹⁷ Kacwalo he hailif’o balateleli ba niti ba Kreste “hasi ba lifasi,” ba sa li teñi mwa lifasi la nyangela ya mufuta wa mutu mi ba lukela ku ‘zamaya ka kutwisiso ni ba ba kwande.’ (Joani 17:16; Makolose 4:5) Nako kaufela yeo Jehova a lumeleza ba m’ata a tamaiso ku sebeza sina likombwa za hae, lu ka ba fa likute le li swanela. (Maroma 13:1-4) Hailif’o lu ikambusize kwa bupolitiki, lu lapelela “malena, ni ba ba inzi fa bunduna kaufela,” sihulu haiba bao ba tokwiwa ku eza likatulo ze kona ku ama tukuluho ya bulapeli. Lu ka zwelapili ku eza seo “kuli lu pile mwa kozo ni buiketo, ka bulapeli kaufela ni ka ku ikuteka,” ilikuli ‘batu kamukana ba to piliswa.’—1 Timotea 2:1-4.

[Litaluso za kwatasi]

Lipuzo za Lundululo

◻ Bakreste ki ba “lifasi” lifi, kono ki “lifasi” lifi leo ba sa koni ku ba kalulo ya lona?

◻ Ki sifi se si swaniselizwe ki “nombolo” ya “sibatana” ya fa lizoho kamba fa pata ya mutu, mi batanga ba ba sepahala ba Jehova ba na ni maswayo afi?

◻ Ki ufi mubonelo o itikanelezi o ba na ni ona Bakreste kwa neku la milonga ya butu?

◻ Ki mwa linzila ze ñwi lifi m’o Lipaki za Jehova ba ekeza kwa buiketo bwa nyangela ya mufuta wa mutu?

[Maswaniso a fa likepe 26]

Bibele i zibahaza mulonga wa butu ku ba sibatana hamohocwalo ni ku ba mutang’a Mulimu

[Siswaniso se si fa likepe 29]

Kabakala ku bonisa buiyakato bo bu lilato ku ba bañwi, Lipaki za Jehova ba tusa lilalanda za bona