Lelo Ukulupile Mutyima Obe Wa Mundamunda?

KUNENA na bubine, busole i kingidilwa kikulupilwa. Mukuki wabo ukokwa na bukomo bwa nzembwe bwa ntanda, ufunkanga kitatyi kyonso’nka kungala. O mwanda bañenda bakulupilanga busole bwibaludika kwa kwenda shi kebakimwenepo binangu bya ntanda bya kwibaludika. Ino bikalanga namani shi kubwipi na busole kubafwena kintu kidi na bukomo bwa nzembwe? Mukuki ukokelwanga ku kintu’kya pa kyaba kya kufunka kungala. Papo busole kebukidipo bu kalombwe ukulupilwa.

Kino kintu kyo kifikilanga ne mutyima wa mundamunda wa bantu. Umpangi watūdile ino nangu munda mwetu amba i kalombwe kakulupilwa. Byotupangilwe mu kifwa kya Leza, mutyima wa mundamunda ufwaninwe kwitufunkila kitatyi kyonso ku dishinda dyoloke ponso potusaka kutyiba mbila. Ufwaninwe kwitutonona tulombole ngikadilo ikwatañene na misoñanya ya Leza. (Ngalwilo 1:​27) Ye moulongelanga divule. Kifwa Polo, mutumibwa mwine Kidishitu, wāsonekele amba nansha ke bantu babudilwe bijila bisokwelwe na Leza, nabo “badi ne mukanda-wabo-wabijila wa mutyima abo bene.” Mwanda waka wānene namino? Mwanda “mutyima wabo wa mundamunda wisamba [nabo] bu-kamoni.”​—Loma 2:⁠14, 15.

Inoko ke ponsopo pesambanga mutyima wa mundamunda popa poufwaninwe kwisamba. Ke-pantu tulēmenenanga nakampata ku kulonga bintu byotuyukile’tu amba i bibi, mwanda wa kubulwa kubwaninina kwa bu muntu. Kino ne Polo wānene’kyo, amba: “Ndoelelwe mu mukanda-wabijila wa Leza monka mwendele mu muntu udi munda mwami. Ino namone mukanda, ungi nao, wa mu byangitu byami, ke balu ne mukanda wa ku mutyima wami, unkokele monka mu bupika bwa mu mukanda wa bubi, o udi mu byangitu byami.” (Loma 7:​22, 23) Shi tuleka mulēmeneno umbi witutādila kitatyi kyonso, mutyima wetu wa mundamunda ukekala mutune, waleka’byo kwitulombola amba mwiendelejo kampanda i mubi.

Ino nansha byotudi bakubulwa kubwaninina, tukokeja kukwatañanya mutyima wetu wa mundamunda na misoñanya ya Leza. Bine, i kya mvubu mpata kulonga uno muswelo. Mutyima wa mundamunda utōka, mufundijibwe senene, uloejanga kipwano kipwene muntu na Leza, kadi i wa kamweno mu lupandilo lwetu. (Bahebelu 10:22; 1 Petelo 1:​15, 16) Mutyima wa mundamunda mulumbuluke witupanga manwa a kuyuka kutyiba mbila na tunangu umbūmi, ileta ndoe ne nsangaji. Mulembi wa mitōto wēsambile pa muntu udi na mutyima wa mundamunda udi namino, amba: “Mukanda-wabijila wa Leza wandi udi mu mutyima wandi; ne lwayo lwandi kelushetemukapo.”​—Mitōto 37:31.

Kufundija Mutyima wa Mundamunda

Kufundija mutyima wa mundamunda kulomba bivule kupita’ko kukwata pa mutwe mulongo wa bijila ne kwibilama pototo, pamo na mwādi mwibilamina Bafadiseo ba mu mafuku a Yesu. Bano bendeji ba bipwilo bādi bayukile Bijila, bālungulula ne bisela pala pala, byobādi bafwatakenya amba bisa kukwasha bantu baleke kujilula Bijila. O mwanda bādi na kampeja-bukidi ka kutopekela bana-babwanga ba Yesu bāpulwile miseke ya ñano mu dya Sabado, kebenda badya’yo. Kadi bākolomona Yesu paāundapile muntu wa kuboko kūmu mu dya Sabado. (Mateo 12:​1, 2, 9, 10) Ino mingilo yonso, mungya bisela bya Bafadiseo, yādi ijilula kijila kya buná.​—Divilu 20:⁠8-​11.

Bafadiseo bādi bantu befunde Bijila. Ino lelo mityima yabo ya mundamunda yādi mikwatañane na misoñanya ya Leza? Nansha dimo! Mwanda bāpwile’tu kutopeka byobādi balangila bu kujilula kusansa mutyima kwa kijila kya dya Sabado, bākutyila Yesu kitumba “mwakumwipaīla.” (Mateo 12:14) Langa’po bidi​—bano bendeji ba bipwilo bādi bemona bu boloke bāshikilwe mulangwe wa kudya miseke mipululwe panopano ne kundapa muntu mu dya Sabado; ino ke pa kukuta kitumba kya kwipaya Yesu, kwishisa na butulu!

Babitobo bakatampe nabo monka na monka, bādi na mulangilo umo onka munyengakane. Bano bantu boneke kebēmwenepo amba i bapye mambo pobātekwine bibese bya ndalama 30 byobāyete mu kilambwilo kya tempelo bapa Yudasa amba ābe Yesu. Ino Yudasa pa kujokeja lupeto mu kitulumukila, wēbela’lo mu tempelo, mutyima wa mundamunda wa bano babitobo bakatampe wākolelwa mungya bijila. Kebejingwila’mba: “I kijila kwiītūla [mfalanga] mu kilambwilo, ke-luntu luno lupeto i lupeto lwa mashi.” (Mateo 27:​3-6) I bine, kintu kyāsanshile babitobo bakatampe i amba lupeto lwa Yudasa lwādi ke lwa disubi. (Enzankanya na Kupituluka 23:18.) Ino bano bantu bamo bonka kebāmwenepo bubi mu kupāna lupeto lwa kupota Mwanā Leza mwabwe!

Kukwatañana na Mulangilo wa Leza

Bifwa bidi kūlu’bi bilombola’mba kufundija mutyima wa mundamunda kulomba bintu bivule, ke kudingapo ñeni na mulongo wa bya kulonga ne bya kuleka kulonga kete, ehe. Eyo, kuyuka bijila bya Leza i biyampe, ino kwibikōkela ko kusakwa pa kumona lupandilo. (Mitōto 19:​7-​11) Inoko, kutentekela pa kufunda bijila bya Leza, tufwaninwe kutamija mutyima ukwatañene na mulangilo wa Leza. Nabya ye potukemwena mwingidila bupolofeto bwāpēne Yehova kudi Isaya, bunena’mba: “Meso enu akamona [Mufundiji wenu Mukatakata]. Ebiyampe matwi obe akevwana kinenwa kunyuma amba: Dine dino’di dyo dishinda, nangaimo; po mwalamuka ku lundyo, ne po mwalamuka ku lunkuso.”​—Isaya 30:20, 21; 48:17.

Mungya buluji, kino kekishintululapo amba shi tubatanwa na mwanda mukatampe ulomba kutyiba’po mbila, tukevwana diwi pamo na dino dīlwanga nadyo kabobo ditulombola kya kulonga, mhm. Ino shi mulangilo wetu i mukwatañane na mulangilo wa Leza pa mine myanda’ya, mutyima wetu wa mundamunda ukekala mulumbilwe senene ubwanya kwitukwasha tutyibe mbila imusangaja.​—Nkindi 27:11.

Ivwana kifwa kya Yosefa, wāikele’ko mu myaka tutwa 18 K.K.K. Mukaja Potifela pa kumuningila alonge nandi makoji, Yosefa wāpelele amba: “Lelo nkalonga namani ne buno bubi bukatampe byamwiko namino? Mbulwe kupya mambo kudi Leza mwine’ni?” (Ngalwilo 39:9) Mu mafuku a Yosefa kekwādipo bijila bisonekejibwe na Leza bijidika kulonga makoji. Pakwabo kadi, Yosefa wādi mu ntanda ya Edipito, kulampe na madingi a kyabo kisaka nansha na mbila ya bakulutuba babo. Penepo Yosefa wābwenye muswelo’ka kunekenya kino kyongo? I pa mwanda’tu wa mutyima wandi wa mundamunda wādi mufundijibwe. Yosefa wādi na mumweno wa Leza, wa amba ba mulume ne mukaji bakekala “ke ngitu imo.” (Ngalwilo 2:​24) Amba nanshi i kibi kuyata mukaja bene. Mulangilo wa Yosefa wādi mukwatañane na mulangilo wa Leza pa uno mwanda. Wāmwene makoji bu kujilula bijila.

Dyalelo kudi bantu batyetye badi pamo bwa Yosefa. Busekese ke busambakane ntanda, kadi bantu bavule bamwene bu kebadipo na kiselwa kya kushala batōka mu mwikadilo kumeso a Umpangi, kobadi abo bene, nansha ku bene pabo. Bidi pamo bwa byobya binenwe mu dibuku dya Yelemia amba: “[Kekudipo] nansha muntu umo walamuka pa bukondame bwandi, amba: Lelo kyo nalonga i kika, a? enselele wālamuka ku dishinda dyandi, pamo’nka bwa kabalwe kesumbula mu bulwi.” (Yelemia 8:6) Nanshi i kisakibwa kikatampe ku umo ne umo ekale kulonda mulangilo wa Leza. Tudi na bintu bivule bya kutendelwa bitukwasha twiulonde.

Bukwashi pa Kufundija Mutyima wa Mundamunda

Bisonekwa bya ku bukomo bwa mushipiditu i bya “kamweno mwanda wa kufundija, mwanda wa kutopeka, mwanda wa kolola bintu senene, mwanda wa kulemununa umboloke, mwanda wa muntu wa Leza ekale wa bwino bubwaninine, mukumbanye byonso mwanda wa mwingilo onso muyampe.” (2 Temote 3:​16, 17, NW) Kifundwa kya Bible kitupanga manwa a kutamija kyokya kitela Bible bu ‘bukomo bwa kujingulula’ bintu, bwitupa ñeni ya kuyuka kushiyañanya biyampe ne bibi. (Bahebelu 5:​14) Kifundwa kitukwashanga kadi ne mu kutamija buswe bwa kusanswa bintu bisenswe Leza, ne kushikwa bintu byashikilwe.​—Mitōto 97:10; 139:21.

Nanshi kitungo kya kifundwa kya Bible i kwivwanija buluji ne mvubu ya bubinebine, ke kukadikilapo bitupu pa kwivwanija kwa kūlukūlu. Kiteba kya Mulami kya 15 Kweji 12, 1976 (Falanse), kyānene amba: “Potwifunda Bisonekwa, tufwaninwe kulonga bukomo bwa kwivwanija buluji bwa boloke, buswe ne ndudi ya Leza, kadi tufwaninwe kushimika ino ngikadilo mu nkulwe ya mutyima wetu, kwivwana’yo kyaka pamo bwa kudya ne kwesa. Tufwaninwe kuta mutyima nakampata ku kino kiselwa mu mwikadilo wetu, na kutamija mushipiditu wa kuyuka kunañuna biyampe ne bibi. Kutabukidila, tufwaninwe kukomeja mutyima wetu wa mundamunda, uyuke kiselwa kyao ku meso a Mupāni wa Bijila, Mutyibi mubwaninine. (Isaya 33:22) O mwanda shi tubefunde bintu bitala padi Leza, tufwaninwe kwielela’ko kumwiula mu bintu byonso byotulonga umbūmi.”

Kwikala na ‘Ñeni ya Kidishitu’

Kifundwa kya Bible kitupanga monka muswelo wa kwikala na ‘ñeni ya Kidishitu,’ ko kunena’mba mutyima wa kikōkeji ne wa kwityepeja wādi na Yesu. (1 Kodinda 2:​16) Kulonga kiswamutyima kya Shandi kyādi kintu kya nsangaji kwadi, kekyādipo kibidiji bitupu kilondwa pambulwa kulanga. Mwikadilo wandi wālombwelwe kala mu bupolofeto na Davida mulembi wa mitōto, wāsonekele amba: “Ndoelelwe monka mu kulonga kiswa-mutyima obe, abe Leza wami; eyo i binebine, mukanda-obe-wabijila udi umutyima wami.”a​—Mitōto 40:8.

Kwikala na ‘ñeni ya Kidishitu’ i kwa kamweno mu kufundija mutyima wa mundamunda. Yesu paādi pano pantanda bu muntu mubwaninine, wālombwele ngikadilo ya Shandi patōka ne bumuntu bwandi mungya mikalo ya bu muntu. O mwanda wānene amba: “Wakumona ami nankyo wamone ne Tata mwine.” (Yoano 14:9) Mu bintu byonso byādi bīkonda nabyo Yesu pano panshi, wālongele monka mwādi mumusakila Shandi kulonga. Nanshi potwifundanga būmi bwa Yesu, twifundanga kuyuka mwikadile Yehova Leza.

Tutañanga’mba Yehova i “muyule lusa ne buntu, wija pakufuna bulobo, kadi i wa kanye ka ntanda ne ntanda.” (Divilu 34:6) Yesu wālombwele ino ngikadilo kyaba ne kyaba mu kipwano kyandi na batumibwa bandi. Pobādi bepatanya kitatyi ne kitatyi, bakimba kuyuka yewa wa kwikala mukatampe mobadi, Yesu wādi wibafundija na kitūkijetyima mu binenwa ne mu bifwa amba “yewa usaka kwikala mukatampe mwenu, nabya ēmwingidile mīngilo. Kadi yewa usaka kwikala mukatampe mubukata mwenu, nanshi ēkale umpika wenu.” (Mateo 20:26, 27) Kino kifwa kimo kilombola’mba shi twikale kwipāna mu kubandaula būmi bwa Yesu, tukokeja kwikala na mulangilo wa Leza.

Potwifundilanga’ko bintu bivule bitala padi Yesu, yo ñonga yotuvwalanga’ya mwa kwiwila Yehova, Tata wetu wa mūlu. (Efisesa 5:​1, 2) Mutyima wa mundamunda ukwatañene na milangilo ya Leza uketuludikila mu dishinda dyoloke. Yehova ulaile boba bamukulupile amba: “Nkakulombolanga ñeni, ne kukufundija mu dishinda dyōkendanga: Nkakupanga ñeni ne dīso dyami ponka padi abe.”​—Mitōto 32:8.

Mvubu ya Mutyima wa Mundamunda Mufundijibwe

Mosesa wādi uyukile amba bantu balēmenenwanga na kubulwa kubwaninina, o mwanda wādyumwine bene Isalela amba: “Tai mutyima wenu ku binenwa byonso byo nemusapwila bu-kamoni amiwa dyalelo dino’di; byo mukasoñanya bāna benu, kutentekela kulonga binenwa byonso bya uno mukanda-wabijila.” (Kupituluka 32:46) Ne batwe netu tunenwe kusoneka bijila bya Leza mu mityima yetu. Shi tulonge namino, mutyima wetu wa mundamunda ukōlola matabula etu ne kwitupa ñeni ya kutyiba mbila myoloke.

I byabine, tufwaninwe kwikala badyumuke. Lukindi lumo lwa mu Bible lunena’mba: “Kudi dishinda, muntu amba i dyoloke; ino mfulo yadyo o mashinda a lufu.” (Nkindi 14:12) Mwanda waka kino kimwekanga divule? Mwanda monka mwikilombwela Bible: “Mutyima utabukile bintu byonsololo budimbañani, ubela byamwikomwiko’tu; lelo uyukile’o i ani, a?” (Yelemia 17:9) O mwanda nanshi tufwaninwe batwe bonso kulonda kino kidyumu kidi mu Nkindi 3:​5, 6: “Kulupila mudi Yehova ne mutyima obe onsololo, kadi kokalemēnenapo pa kwivwanija kwa abe mwine; mu mashinda obe onso muyuke, kadi aye ukōlolanga tushinda tobe.”

[Kunshi kwa dyani]

[Kifwatulo pa paje 7]

Busole: Na lupusa lwa Peabody Essex Museum, Salem, Mass.

Mutyima wa mundamunda mufundijibwe na Bible ukokeja kwituludikila mu dishinda dyoloke pamo bwa busole