Mwanda waka kusokwelwa kuzakajanga bantu?

“KE MYAKA makumi mavulevule, bene Kidishitu ba mwididi basapulanga amba kupomoka [kampanda] kwa muzo kudi’nka umbisuku,” mo munenena Damian Thompson, musoneki wa myanda ya mitōtelo mu dipepala Time. “Pano kintu kyobatulumuka bininge ke enkapo kusumininwa kwasumininwa bantu na bino binkumbulu, ino ne boba bene badi bafutulula’byo, pano bo bene benda bananga nabyo ku kanwa: kifwa batandiki ba mpangiko ya kompyuta, bendeji ba byabusunga ne bantu balonda bya mapolitike.” Unena monka amba moyo udi konso konso wa kompyuta kukomenwa kwingila mu mwaka wa 2000 “ubaalamuna ne bene ntanda ke bantu bakulupile mu myaka kanunu,” batyina kuponenwa na kimpengele kya “bantu kubozokelwa, imbikalo kupotakanibwa, kupumbwa bidibwa, maamviyo kwitema mu mobo malamala.”

Kutentekela pa kuzumbija mityima kudi na bantu, kudi kadi tubisumpi twa mitōtelo twishileshile tuseleja bantu mityima kūlu na byotulonga bilenga nzuba, bitelwa na bavule bu “byamalwa bya kanketenkete.” Mu Kweji 1, 1999, julunale umo (Le Figaro) wa mu Franse ulupulwanga difuku ne difuku wanene mu kishinte kimo kyadi kinena’mba “Yelusalema ne Bidyumu bya Kusokwelwa,” amba: “Baledi ba ntanda [ya Isalela] balanga amba kudi bantu katwa ne musubu ‘bakulupile mu myaka kanunu’ badi pangala nansha pabwipi na Lulu lwa Impafu bakunga paruzia nansha kanketenkete kaselele bintu binenwe mu Kusokwelwa.”

Mu dibuku dimo (1998 Britannica Book of the Year) mudi lapolo wa pa bula wa “Matōtyi Asapula’nka Difuku dya Butyibi.” Mu uno lapolo batela’mo matōtyi a mwiyoe, kifwa Heaven’s Gate (Kinjilo kya Mūlu), Tempelo ya Bantu, Ndudi ya Tempelo ya Dyuba, ne uno Aum Shinrikyo (Bubinebine bwa Peulu) wateakenye mwishi wa sumu waipaile bantu 12, bakwabo tununu ne tununu bashala na bilonda mu dishinda dya panshi dya mu Tokyo mu mwaka wa 1995. Martin E. Marty, polofesele wa myanda ya Leza ku Inivelesite ya Chicago, wasonekele mu kīpi pa mwanda utala uno lapolo amba: “Kushinta kwa paje wa kalandadiye kwa kutwela mu mwaka wa 2000 kudi na myanda—kadi kusa kulenga myanda, nakampata pa myanda itala bupolofeto ne bisumpi bya bantu. Myanda imo ikekala ya kyaka. Ke kitatyipo kya kushikata na kalengwa.”

Mānga ya kusokwelwa izakaja bantu

Kusokwelwa i dijina dya mukanda wa mfulo wa mu Bible, wāsonekelwe ku mfulo kwa myaka katwa imbajinji K.K. Byoudi mukanda wa bupolofeto, udi na bintu bivule binenenwe mu byelekejo, o mwanda witwa bu mukanda “wa kusokwelwa,” mwityilo wāshilwile kalāa kutelwa bilembwa bya muswelo kampanda ne mukanda mwine wa Kusokwelwa wa mu Bible kewasonekelwe. Mulembelo wa mfumo mu byelekejo i wa tamba pa Peleshia wa kala na kalāa. Dibuku dimo (The Jewish Encyclopedia) dinena’mba “Milangilo ya kine Babiloni mivule itala bintu bya mfumo yātwejibwe mu bino bilembwa [bya Bayuda bisapula kanketenkete ka byamalwa].”

Bilembwa bya Bayuda bisapula kanketenkete ka byamalwa byāvudile tamba ku ngalwilo kwa myaka tutwa tubidi K.K.K. kufika ne ku mfulo kwa myaka tutwa tubidi K.K. Mubandaudi wa Bible umo ushintulula buluji bwādi bulembelwa bino bilembwa amba: “Bayuda bādi bakalañanya kitatyi kyonso kituntulu mu bipindi bibidi bya myaka. Kudi Myaka ya panopano, mibi yonkayonka . . . Inoko Bayuda bādi batengele mfulo ya bino bintu. Kudi kadi ne myaka ya kukāya kumeso, milumbuluke yonkayonka, myaka ya ntundubuko ya Leza mukekala ndoe, maloa ne boloke . . . Lelo ino myaka yotudi’mo yādi ya kwalamuka muswelo’ka ikale mine itelwa amba yo īya’ko? Bayuda bādi bakulupile amba kuno kwalamuka kekukokejapo kutamba ku bukomo bulonga bantu, poso’nka Leza mwine ye obādi batengele amba ye ukaleta’ko. . . . Difuku dya kwiya kwa Leza dyādi ditelwa bu Difuku dya Mfumwetu, kitatyi kya nzuba ne konakanibwa, ne butyibi, ngalwilo ya misongo ya myaka mipya. Bilembwa byonso bisapula kanketenkete ka byamalwa bimanine pa bino bimbidikita.”

Le i kyendele’mo kutyina kusokwelwa?

Mukanda wa mu Bible wa Kusokwelwa wisambilanga pa Amakedona, “divita dya difuku dikatakata dya Leza, Mwinebukomobonso,” dikonakanya babi, kupwa ke kitatyi kya myaka kanunu, Satana papo mwelwe mu lupongo, ino Kidishitu aye utyibila bantu mambo abo. (Kusokwelwa 16:14, 16; 20:1-4) Mu Moyen-Âge, mwivwanino wa bantu bamo wa buno bupolofeto wāvutakanibwe na Augustin “Musanto” mwine Katolika (354-430 K.K.) wānene amba Myaka Kanunu yāshilwile pa kubutulwa kwa Kidishitu, kupwa ke Butyibi bwa Mfulo. Mobimwekela, Augustin kātelepo mutyima ku kitatyi kyaātungile, ino pa kufwena ku myaka 1000, po pene bantu bākwatwa nzuba. Balembi ba mānga bepatanyanga pa bukatampe bwa luno luzakalo lwa mu Moyen-Âge lwa kutyina byamalwa bya kusokwelwa. Nansha shi lwāzambalele muswelo’ka, inoko kunena na bubine, wādi moyo bitupu.

Ne dyalelo nadyo mo monka, kudi bantu ba mitōtelo ne bene ntanda batyina amba mwaka wa 2000, nansha wa 2001, ko kanketenkete kalenga nzuba. Le uno moyo i mwendele’mo? Lelo musapu udi mu mukanda wa Kusokwelwa wa mu Bible i kintu kifwaninwe kutyinwa’ni nansha i kintu kifwaninwe kukulupila? Eyo, tanga bidi bilonda’ko.

[Picture/Credit Line on page 3]

Maya/Sipa Press

[Picture on page 4]

Kwakamwa kwa mu Moyen-Âge kwādi kwa moyo bitupu

[Credit Line]

© Cliché Bibliothèque Nationale de France, Paris