Yehova I Leza Udi na Kutūkija Mutyima

“Yehova! Yehova Leza! muyule lusa ne buntu, wija pakufuna bulobo, kadi i wa kanye ka ntanda ne ntanda.”—DIVILU 34:6.

1, 2. (a) I bantu’ka ba pa kala bāmwenine biyampe mu kutūkija mutyima kwa Yehova? (b) Lelo kishima “kutūkija mutyima” kishintulula namani?

BANTU ba mu mafuku a Noa, bene Isalela bādi batyibulula mu ntanda mutuputupu na Mosesa, Bayuda bādi’ko mu kitatyi kyādi Yesu pano pa ntanda—bonso bano bāikele’ko mu ngikadila mishileshile. Ino abo bonso bāmwenine biyampe mu ngikadilo ya kanye ya Yehova, ke kutūkija mutyima kadi. Ku bamo, ino ngikadilo yo yākūdile būmi bwabo. Ne kotudi nako mo monka, kutūkija mutyima kwa Yehova kukokeja kukūla būmi bwetu.

² Le kutūkija mutyima kwine i bika? Yehova wikulombolanga kitatyi’ka, ne mwanda waka? “Kutūkija mutyima” i “kūminina na kitūkijetyima bibi nansha lonji kampanda, kwendelanga pamo na kupela kujimija lukulupilo mwanda wa kuningisha kipwano kikele kuzela.” Nanshi ino ngikadilo idi na kitungo kyayo. Kupityidila, isakilanga mwine onene myanda’wa biyampe. Inoko kutūkija mutyima ke kutalapo bubi kilomo-nyeka, mhm. Shi kitungo kyako kibapu kufikidila, shi kekukidipo kadi buluji bwa kutyumwina mu manwi monka, kutūkija mutyima kufulanga.

 3. Lelo kutūkija mutyima kwa Yehova kudi na kitungo’ka, ne kukafula kyaba’ka?

³ Eyo, bantu bakokeja nabo kutūkija mutyima, ino Yehova ye kifwa kipite byonso mu ino ngikadilo. Tamba kalā, kasha’tu bubi buzeleja kipwano kya Yehova na bantu bipangwa byandi, Umpangi wetu ūmininanga nyeke na kitūkijetyima, i mulete’ko ne muswelo ukokeja bantu besāsa kuloeja monka kipwano kyabo na aye. (2 Petelo 3:9; 1 Yoano 4:10) Ino kutūkija mutyima kwandi pokukafikidija kitungo kyako, kubapu, ukolola kuboko kwandi pa bantu balonga bibi ku kusaka ne kufudidija ino ngikadilo imbi ya bintu.—2 Petelo 3:7.

Kukwatañene na Ngikadilo Mikatampe ya Leza

 4. (a) Lelo mulangwe wa kutūkija mutyima i mulombolwe namani mu Bisonekwa bya Kihebelu? (Tala ne kunshi kwa dyani.) (b) Lelo mupolofeto Nahumi i musāsule Yehova namani, ne kino kilombola bika pa kutūkija mutyima kwa Yehova?

⁴ Mu Bisonekwa bya Kihebelu, mulangwe wa kutūkija mutyima i mulombolwe mu bishima bibidi bya mu Kihebelu bishintulula pa bute pa bute amba “bula bwa mapunge,” byalamwinwe mu Mukanda Ukolaa bu “wija pa kufuna bulobo.” Mupolofeto Nahumi wēsambile pa kutūkija mutyima kwa Leza amba: “Yehova wijanga pa kufuna bulobo, i mukatampe mu bukomokomo, ne kulekapo kipya-mambo bitupu nansha patyetye pene.” (Nahumi 1:3) Nanshi kutūkija mutyima kwa Yehova ke buzozepo, ne kadi ke kunenapo amba kekudipo na mikalo. Kuyuka amba Leza mwinē bukomo bonso i Leza wija pa kufuna bulobo inoko aye wa bukomo bukatampe, kulombola amba kutūkija mutyima kwandi kutambanga ku kwishisa kwaishisanga na kitungo kampanda. Udi shandi na bukomo bwa kupāna mfuto, ino ku kusaka kwandi, wishisanga kupa nonga-bibi mfuto ponka na ponka mwanda wa kumushila kyaba kya kwalamuka. (Ezekyele 18:31, 32) Nanshi kutūkija mutyima kwa Yehova i kilomboji kya buswe bwandi, kadi kulombola ne tunangu twaingidija nato bukomo bwandi.

 5. I kika kinenenwa amba kutūkija mutyima kwa Yehova kukwatañene na boloke bwandi?

⁵ Kadi kutūkija mutyima kwa Yehova kukwatañene ne na boloke bwandi. Wēsokwedile kudi Mosesa bu “Leza! muyule lusa ne buntu, wija pakufuna bulobo [“mutūkije mutyima,” King James Version], kadi i wa kanye ka ntanda ne ntanda,” ne bubinebine’po. (Divilu 34:6) Myaka pa kupita’po, Mosesa wāimba lwimbo lwa kutendela Yehova amba: “Mashinda andi onso i moloke swā! I Leza wa binebine ne wampikwa bukondame, aye i moloke ne mululame.” (Kupituluka 32:4) I bine, ino ngikadilo ya Yehova, lusa, kutūkija mutyima, boloke, īobanga ayo yonso senene shē.

Kutūkija Mutyima kwa Yehova Kumeso kwa Dilobe

 6. I kika kinenenwa amba Yehova i mutūkijije lutundu lwa ba Adama ne Eva mutyima mpata?

⁶ Butomboki bwa ba Adama ne Eva mu Edena bwātyibile lonso kipwano kilēme kyobādi bapwene na Yehova, Umpangi wabo wa buswe. (Ngalwilo 3:8-13, 23, 24) Ne lutundu lwabo lwine nalo lwātengwa na kuno kubomboka kwabo, mwanda nalo i lupyane bubi, kubulwa kubwaninina, ne lufu. (Loma 5:17-19) Inoko nansha ba mulume ne mukaji babajinji byobālubile ku kusaka, Yehova wēbalekele babutule bana. Mwenda myaka, wāpa lutundu lwa ba Adama ne Eva muswelo wa kupwana nandi dipya. (Yoano 3:16, 36) Mutumibwa Polo wāshintulwile amba: “Leza aye wetwanina [buswe bwa] aye mwine, pa kunena’mba, po twakidi bipya-mambo, Kidishitu wetufwila. Ino po pene pene, pa kubingijibwa bubinga ku mashi andi, po tukapandijibwa ku bukalabale bwa Leza ponka padi aye. Ke-pantu shi po twakidi [balwana] twapwanijibwe na Leza ponka pa lufu lwa Mwana wandi, nankyo pano po ke pene kupwanijibwa po tukapandijibwa pa būmi bwandi.”—Loma 5:8-10.

 7. Yehova wāikele na kutūkija mutyima namani kumeso kwa Dilobe, ne i kika kinenenwa amba Leza wādi na bubinga bwa konakenya lukongo lwa kumeso kwa Dilobe?

⁷ Kutūkija mutyima kwa Yehova kwāmwekele mu mafuku a Noa. Myaka katwa ne musubu kumeso kwa Dilobe, “Leza watala panopanshi, ino monapo byo padi pabole; mwanda bantu bonso bapwile kuboleja mwikadilo wabo panopantanda.” (Ngalwilo 6:12) Nansha nankyo, Yehova wātūkijije bantu mutyima mu bula bwa kitatyi kampanda. Wānena’mba: “Mushipiditu wami keukepuñanyapo ne muntu nyeke ne nyeke, mhm, mwanda aye i bu-ngitu monka; nanshi mafuku andi akekalanga myaka katwa ne myakamo makumi abidi.” (Ngalwilo 6:3) Ino myaka 120 yāpele Noa muntu wakikōkeji kyaba kya kwikala na kisaka ne, kupwa kuyuka musoñanya wa Leza, yāmupa kyaba kya kupopa safini ne kudyumuna bakwabo ku Dilobe dyādi dīya kumeso. Mutumibwa Petelo wāsonekele amba: “Leza popa paadi utuukije mutyima, mu myaka yonso yadi isonga Noa bwato bwa safini. Kwadi batye bonka, enka bantu mwanda tu kete, e bo batwelele mu safini bapanda ku mema.” (1 Petelo 3:20, MB) I kyabine, boba bādi panja pa kisaka kityetye kya Noa ‘kebātelepo mutyima’ ku busapudi bwandi. (Mateo 24:38, 39) Yehova, pa kunena Noa apope safini ne kwingila bu “mwedi wa mbila ya boloke,” mu makumi ne makumi a myaka’mwa, wāpele bantu ba mu mafuku a Noa mukenga mukatampe wa kwisāsa ku mashinda abo mabi ne kwalamukila kwadi bamwingidile. (2 Petelo 2:5; Bahebelu 11:7) Bine Leza wādi na bubinga bonso bwa konakenya lolwa lukongo lubi.

Kifwa Kiyampe pa Kutūkijija Isalela Mutyima

 8. Yehova wāmwekeje namani kutūkija mutyima kwandi pa muzo wa Isalela?

⁸ Kutūkija mutyima kwa Yehova pangala pa Isalela kwāijije mpata, kwāpita ne pa myaka 120 pene. Mu myaka yonso 1 500 ne musubu ya mānga yabo yobāikele bu batongwe ba Leza, mivule yo yobāikele kutūla kutūkija mutyima kwa Leza pa ditompo mu muswelo mupwe bunwa. Kifwa, kupwa’tu kunyongololwa’bo na bingelengele mu Edipito, pāpityile mayenga matyetye onka, bāshilula kutōta nkishi, kino kyādi kipuni kikatampe kyobāpunikile Umpandiji wabo. (Divilu 32:4; Mitōto 106:21) Bene Isalela, mu makumi a myaka ādi apwa apunguluka, bādi batompola’nka kutompola pangala pa bidibwa byādi bibapa Yehova mu kingelengele mu ntanda mutuputupu, beuningila Mosesa ne Alone, bafutulula Yehova, balonga busekese na bajentaila, bāfula’nka ne ku kutōta Bala. (Umbadilo 11:4-6; 14:2-4; 21:5; 25:1-3; 1 Kodinda 10:6-11) Yehova wādi na bubinga bonso bwa kukubija bantu bandi, ino aye wātūkija’nka mutyima.—Umbadilo 14:11-21.

 9. Yehova wēlombwele namani amba i Leza udi na kutūkija mutyima mu myaka ya batyibi ne ya balopwe?

⁹ Mu myaka yādi iludika Batyibi, bene Isalela bādi baponena kyaba kivule mu butōtyi bwa bilezaleza. Kitatyi kyobādi baponena’mo, Yehova wādi wibela mu makasa a balwana nabo. Ino ponso pobādi besāsa ne kumwabija, wādi wibatūkijija mutyima, wibatalwila ne batyibi ba kwibanyongolola. (Batyibi 2:17, 18) Mu myaka mivulevule ya balopwe namo, i balopwe batyetye kete bo bāikele na lulamato lwabinebine kudi Yehova. Nansha ke mu buludiki bwa balopwe bakikōkeji bene, bantu bādi bavudile kusobakanya mutōtelo wabine na wa bubela. Kitatyi kyādi kibatalwila Yehova bapolofeto ba kwibadyumuna ku kubulwa kikōkeji kwabo, divule bantu bādi basangela kwivwana babitobo boneke ne bapolofeto ba bubela. (Yelemia 5:31; 25:4-7) Bine, bene Isalela bādi bapangapanga bapolofeto ba kikōkeji ba Yehova, bepaya’ko ne bamo. (2 Bilongwa 24:20, 21; Bilongwa 7:51, 52) Nansha nankyo, Yehova wādi wibatūkijija nyeke mutyima.—2 Bilongwa 36:15.

Kutūkija Mutyima kwa Yehova Kekupwilepo

10. Le i mu bitatyi’ka mwāfikile kutūkija mutyima kwa Yehova ku mfulo?

¹⁰ Inoko mānga ilombola amba kutūkija mutyima kwa Leza kudi na mikalo. Mu 740 K.K.K., wālekele bene Ashidia batyumune bulopwe bwa Isalela bwa bisaka dikumi ne kusela bekadi bādi’mo bu misungi. (2 Balopwe 17:5, 6) Kadi ku mfulo kwa myaka katwa yālondele’po, wāleka bene Babiloni bāiya kutamba’dyo bulopwe bwa Yuda bwa bisaka bibidi ne konakanya Yelusalema ne tempelo yandi.—2 Bilongwa 36:16-19.

11. I kika kinenenwa amba Yehova kādipo uvulaminwa kutūkija mutyima kwandi nansha ke mu bitatyi byaādi ufikidija butyibi?

¹¹ Inoko Yehova, nansha ke paādi ufikidija butyibi bwandi padi Isalela ne Yuda, kāvulaminwepo kutūkija mutyima kwandi. Wālaile kupityila kudi Yelemia mupolofeto wandi kujokejibwa kwa bantu bandi batongwe. Amba: “Myaka makumi asamba abidi ya Babiloni pa kufikidila nkemupempula, ne kufikija kinenwa kyami kiyampe ko mudi, ne kwimujokeja muno muntu muno’mu. Amba nkatanwa ko mudi; . . . kabidi nkalamuna monka bu-misungi bwenu, ino nkemubungakanya ku mizo yonsololo, ne ku byaba byonsololo ko nemupangīle; i Yehova unena; ebiyampe nkemuleta monka, kuntu ko nemuseleje bu-misungi.”—Yelemia 29:10, 14.

12. I kika kinenenwa amba Leza ye wāsakile Bayuda bāshele’ko bajokele mu Yuda mwanda wa kutengela kwiya kwa Meshiasa?

¹² Bashele’ko ba mu Bayuda bāselelwe bu misungi bājokēle binebine mu Yuda, bālangula monka butōtyi bwa Yehova mu tempelo myubakululwe mu Yelusalema. Pādi pa kufikidila mpango ya Yehova, bano bashele’ko bādi ba kwikala pamo bwa ‘lume lutamba kudi Yehova,’ lutalaja mityima ne kuleta ntundubuko. Kadi bādi ba kwikala bankanka, bakomo pamo bwa ‘ntambo mu bukata bwa banyema ba mwitó.’ (Mika 5:7, 8) Mobimwekela, bino binenwa bya kwikala pamo bwa ntambo byāfikidile mu kitatyi kya Makabe, kyāikele Bayuda bādi baludikwa na kisaka kya Makabe kupanga balwana nabo mu Ntanda ya Mulao, bāsubula ne kufungula dipya tempelo yādi misubijibwe. Enka namino, ntanda ne tempelo byālamibwa mwanda wa bashele’ko bakwabo bakikōkeji bamone muswelo wa kutundaila Mwanā Leza pa kumweka’ye bu Meshiasa.—Danyele 9:25; Luka 1:13-17, 67-79; 3:15, 21, 22.

13. I muswelo’ka wāendelele Yehova na kutūkijija Bayuda mutyima nansha ke pobāpwile kwibapa wandi Mwana?

¹³ Nansha Bayuda byobāipaile wandi Mwana, ino Yehova aye wāendelele na kwibatūkijija mutyima myaka isatu mituntulu ne kipindi, wēbashila bunka bwabo mukenga wa kwitaba ku lwito lwa kubadilwa mu lukunwa lwa ku mushipiditu lwa Abalahama. (Danyele 9:27)b Ebiya Bayuda bamo bāitaba ku luno lwito kumeso ne kupwa kwa mwaka wa 36 K.K., enka namino, pamo na mwāsonekele’kyo Polo mwenda mafuku, kwāikala “basheleshele batongwe na Leza mwendele buntu bwandi.”—Loma 11:5, MB.

14. (a) Mu 36 K.K., i bāni bakwabo bāityilwe lwito lwa kubadilwa mu lukunwa lwa ku mushipiditu lwa Abalahama? (b) Polo wāelele kabobo namani pangala pa mutongelo utonga Yehova bantu ba mu Isalela wa ku mushipiditu?

¹⁴ Kufika mu 36 K.K., ko kwanza bantu bakubulwa kwikala Bayuda nansha bāketūtyile’mo nabo bāpebwa mukenga wa kwitaba ku lwito lwa kubadilwa mu lukunwa lwa ku mushipiditu lwa Abalahama. Bonso bādi betaba ku luno lwito nabo bādi bapebwa buntu bwa Yehova, ne kumwena biyampe mu kutūkija mutyima kwandi. (Ngalatea 3:26-29; Efisesa 2:4-7) Polo, pa kusaka kufwija’ko Yehova na mushike pangala pa tunangu ne mpango Yandi yaādi utūkijija bantu mutyima na lusa, mwanda wa kulupula kibalwa kibwane kya bantu betyilwe kubwanya Isalela wa ku mushipiditu, wāelele kabobo amba: “E! E! E! E! munshi bulamo bwa bupeta bwa ñeni ne kuyūkidija kwa Leza! Ne kutyiba-mambo kwandi nako e! e! e! kekuyūkibwapo, ne mu mashinda andi nao monka akankaja kulondamo!”—Loma 11:25, 26, 33; Ngalatea 6:15, 16.

Kutūkija Mutyima Pangala pa Dijina Dyandi

15. I buluji’ka bubajinji butūkijijanga Leza mutyima, ne i mwanda’ka wādi ulomba kitatyi kilampe pa kupwija’o?

¹⁵ Mwanda waka Yehova utūkijanga mutyima? Dibajinji i mwanda wa kutumbija dijina dyandi dikola ne kubingija bubikadi bwandi. (1 Samwele 12:20-22) Mwanda wākolomwene Satana, wa kutopeka muludikilo uludika Yehova bubikadi Bwandi, wādi ulomba kitatyi pa kwiupwija onso pwē ku meso a bipangwa byonso. (Yoba 1:9-11; 42:2, 5, 6) O mwanda Yehova wāsapwidile Felo wādi ususula bantu bandi mu Edipito amba: “I binebine pa uno mwanda uno’u o nakwimikija kukulombola bukomo bwami, kadi amba dijina dyami disapulwe konso konso panopantanda.”—Divilu 9:16.

16. (a) I kika kinenenwa amba kutūkija mutyima kwa Yehova ko kwālengeje kuteakanibwe bantu ba kutelelwa pa dijina dyandi? (b) Lelo buujila bwa dijina dya Yehova bukalombolwa namani ne bubikadi bwandi nabo bukabingijibwa namani?

¹⁶ Bino binenwa bya Yehova byaānene Felo byātelelwe na Polo kitatyi kyaādi ushintulula mvubu ya kutūkija mutyima kwa Leza mu kutumbija dijina Dyandi dikola. Kupwa Polo wāsoneka’mba: “Shi Leza wadi ne mutyima wa kulombola bukalabale bwandi, ne kuyūkanya bukomo bwandi, aye wēfudile, utūkije ne mutyima monka pa byobya bintu bya bukalabale, bilongwe bya kukonakanya. Kadi amba, ayūkanye bungi bwa ntumbo yandi, pa byobya bintu bya lusa, byālongolwele kala ke bya ntumbo; ke bo bātwe bano kadi bāityile, nako ke kwa mu bonka bene Yud[a], mhm, nanshi ne mu baJentaila bene kumo? Monka mwānenena mudi aye Hosea amba: Nkebatela bu-bantu bami boba kebadi bami; ne wadi wampikwa kuswedibwa, ke muswebwe.” (Loma 9:17, 22-25) Yehova i Leza udi na kutūkija mutyima, o mwanda wābwenye kulupula mu mizo ‘bantu ba kutelelwa pa dijina dyandi.’ (Bilongwa 15:14) Bano “bapandulwemo” byobendejibwa na Mutwe wabo Yesu Kidishitu, nabo i bampyana ba Bulopwe bukengidijibwa na Yehova pa kulombola buujila bwa dijina Dyandi dikatampe ne kubingija bubikadi Bwandi.—Danyele 2:44; 7:13, 14, 27; Kusokwelwa 4:9-11; 5:9, 10.

Kutūkija Mutyima kwa Yehova Kuletanga Lupandilo

17, 18. (a) I bika byotukokeja kulonga bibwanya kulombola amba tufutululanga Yehova batwe kuyuka mpika pangala pa kutūkija mutyima kwandi? (b) Abetukankamika kumona namani kutūkija mutyima kwa Yehova?

¹⁷ Tamba’tu ku ngalwilo kwāponene muzo wa muntu mu bubi kufika ne ku dyalelo dino, Yehova i mwilombole byabinebine amba i Leza udi na kutūkija mutyima. Kitūkija mutyima kwandi kumeso kwa Dilobe kwāshile mukenga wa kuleta kidyumu kifwaninwe ne wa kūbaka kintu kya kupandila’mo. Ino kitūkijetyima kyandi pa kufika’kyo ku mfulo, Dilobe dyāiya. Ne dyalelo nadyo mo monka, Yehova utūkije mutyima mpata, kadi kutūkija mutyima kwandi kubalāla myaka mivule kupita mulangila bantu bamobamo. Inoko kino kekifwaninwepo kwitukōkeja. Mwanda kukōka kudi pamo bwa kutopeka Leza pangala pa kutūkija kwatūkije mutyima. Polo wāipangwile amba: “Shi kadi ufutulula kanye kakatampe ka Leza, ne kukutuukijija mutyima kwandi, kwakikulekele bidi, lelo kuyukilepo’mba kanye kandi kakusakila kwalamuka pa mutyima?”—Loma 2:4, MB.

¹⁸ I kutupu motudi muno uyukile ne pa mfulo ludingo lwa kutūkija mutyima kwa Leza kwitusakilwa mwa kujingulwila shi bine witwitabije tukamone lupandilo. Polo witudingila’mba: “Fikijijai bidi lupandilo lwenu ne moyo ne luzakalo.” (Fidipai 2:12) Mutumibwa Petelo nandi wātumina bakwabo bene Kidishitu mukanda’mba: “Aye Mfumwetu kējengapo pa mwanda-wamulao wandi, [pamo na] mufwatakenya bamobamo pa mwanda wa kwija, mhm; ino utūkijije mutyima pa bānwe, kasakilepo’mba, nansha umo ōneke, mhm, poso’mba, bonsololo bafikile pa kwalamuka pa mutyima.”—2 Petelo 3:9.

19. I muswelo’ka otukokeja kumwena mu kutūkija mutyima kwa Yehova?

¹⁹ Shi ke pano, ketwakikalai na kiyumbye mu muswelo uludika Yehova myanda. Ino tulondei madingi makwabo a Petelo a kumona amba “kutūkija mutyima kwa Mfumwetu lo lupandilo.” Lupandilo lwa bāni? Lwetu, ne lwa bantu bakwabo kebabadika bakisakilwa kwivwana ‘myanda miyampe ya bulopwe.’ (2 Petelo 3:15; Mateo 24:14) Bine kino kiketukwasha tukwate na bulēme buntu bukatampe budi mu kutūkija mutyima kwa Yehova ne kwitutonona netu twikale bantu batūkijija bakwetu mutyima mu byonso byotulonga.

[Kunshi kwa dyani]

Le Ukokeja Kushintulula?

• Lelo mu Bible, kishima “kutūkija mutyima” kishintulula namani?

• Yehova wālombwele muswelo’ka kutūkija mutyima kumeso kwa Dilobe, kupwa kwa bupika bwa mu Babiloni, ne mu myaka katwa imbajinji K.K.?

• I buluji’ka bukatampe butūkijijanga Yehova mutyima?

• I muswelo’ka otufwaninwe kumona kutūkija mutyima kwa Yehova?

[Kifwatulo pa paje 23]

Kutūkija mutyima kwa Yehova kumeso kwa Dilobe kwāpele bantu mukenga mukatampe wa kwalamuka pa mutyima

[Kifwatulo pa paje 24]

Babiloni pa kupona, Bayuda bāmwenine biyampe mu kutūkija mutyima kwa Yehova

[Kifwatulo pa paje 25]

Mu myaka katwa imbajinji, Bayuda ne ke Bayuda, bonso bāmwenine biyampe mu kutūkija mutyima kwa Yehova

[Bifwatulo pa paje 26]

Bene Kidishitu dyalelo bamwenanga biyampe mu kutūkija mutyima kwa Yehova