Mwanda wa Yehova I Mūmi

Myanda Mikatampe ya mu Mukanda Umbajinji wa Bilongwa bya Mafuku

KINTU kya myaka 77 ibapite’po tamba kasha Bayuda balupuka mu bupika bwa Babiloni ne kujokela mu ntanda yabo. Tempelo yaūbakulwilwe na Mbikavu Zelububele pano keidi na myaka 55. Kijokelo kinekine kya Bayuda i kwaluja mutōtelo wa bine mu Yelusalema. Ino bantu ababulwe kupyasakena mutōtelo wa Yehova. Pano kebilombe kupēlakana na kwibakankamika, ne kino kyo akyo kitanwa mu Bible mu Mukanda Umbajinji wa Bilongwa bya Mafuku.

Kutalula’mo’tu nsekununi ya misuku, Mukanda Umbajinji wa Bilongwa bya Mafuku wisambila pa bintu byālongekele mu kintu kya myaka 40, tamba pa lufu lwa Mulopwe Solo kutūla ne ku lufu lwa Mulopwe Davida. Kitobo Ezela ye utelwa bu mulembi wālembele uno mukanda mu mwaka wa 460 K.K.K. Mukanda Umbajinji wa Bilongwa bya Mafuku udi na kamweno kotudi mwanda witupa bujinguludi bwa butōtyi bwādi butōtwa mu tempelo ne myanda palapala itala musuku utwala kudi Meshiasa. Musapu udi’mo byoubadilwa mu Kinenwa kya Leza kya ku bukomo bwa mushipiditu, nanshi ukomejanga lwitabijo lwetu ne kuvudija kwivwanija kotwivwanija Bible.—Bahebelu 4:12.

NSEKUNUNI YA KAMWENO YA MAJINA

(1 Bilongwa 1:1–9:44)

Mulongo wa musuku umo ne umo wāungwijibwe pamo na Ezela i wa kamweno pa buluji bidi busatu: kulombola amba enka bana-balume bapebwe lupusa bo bakwingila mu butobo, kukwasha kuyuka kipyanwa kya kisaka ne kisaka, ne kulama nsekununi ya musuku ukatwala kudi Meshiasa. Ino nsekununi ilunga Bayuda ku balongo babo ba kala kutūla enka ne ku muntu umbajinji. Nkongo dikumi ishilula na Adama kutūla ne kudi Noa, ne nkongo mikwabo dikumi ishilula na Noa kutūla kudi Abalahama. Kupwa kutela majina a bana ba Ishemele, bana ba Abalahama baābutwile na Ketula mukaji wa mutundu, ne bana ba Esau, ku mfulo nsekununi imanina bininge pa musuku wa bana 12 ba Isalela.—1 Bilongwa 2:1.

Lutundu lwa Yuda lo lwisambilwe’po bininge mwanda lo lulombola musuku wa bulopwe wa Mulopwe Davida. Tamba Abalahama kutūla ne kudi Davida padi nkongo 14, nkongo mikwabo 14 i ya tamba Davida kutūla ku kuselwa bu misungi mu Babiloni. (1 Bilongwa 1:27, 34; 2:1-15; 3:1-17; Mateo 1:17) Kupwa Ezela utela lutundu lwa bisaka bya kutunduka kwa Yodano, ebiya kalonda’po na musuku wa bana ba Levi. (1 Bilongwa 5:1-24; 6:1) Ku mfulo wisambila mu kīpi pa bisaka bikwabo bya kushika kwa Munonga wa Yodano ne bana ba Benjemani umo ne umo. (1 Bilongwa 8:1) Kadi i mutele ne majina a bekadi babajinji ba mu Yelusalema pa kupwa kujoka mu bupika bwa Babiloni.—1 Bilongwa 9:1-16.

Bipangujo bya mu Bisonekwa bilondolwelwe:

1:18—Shandya Shela i ani—le i Kenani’ni nansha i Alapakasada? (Luka 3:35, 36) Alapakasada ye shandya Shela. (Ngalwilo 10:24; 11:12) Ino kishima “Kenani” kidi mu Luka 3:36 kikokeja kwikala bu kunyengakanibwa kwa kishima “Bene Kaladea.” Shi kidi namino, nabya bilembwa bibajinjibajinji bikokeja kutangwa amba, “i wa Alapakasada mwine Kaladea.” Pakwabo padi dijina Kenani ne dijina Alapakasada difunkila pa muntu umo yenka. Kintu kikwabo kya kuta’ko mutyima i kino: muneneno wa amba “i wa Kenani” keudipo mu bilembwa bimobimo bya ku makasa.—Luka 3:36, kunshi kwa dyani mu New World Translation.

2:15—Le Davida i mwana wa busamba-bubidi wa Yese? Ke amopo. Yese wādi na bana mwanda, kadi Davida ye nkasa ku bonso. (1 Samwele 16:10, 11; 17:12) Mwana umo wa Yese umweka bu wāfwile kubutula mwana mpika. Pa kino, Ezela wātalwile dijina dyandi mu mulongo wa musuku mwanda kādi’mopo na mvubu.

3:17—Mwanda waka Luka 3:27 utela Shityile mwanā Yekonia bu mwanā Nedi? Yekonia ye wādi shandya Shityile. Inoko, Nedi umweka bu wāsongeje wandi mwana mwana-mukaji kudi Shityile. Nanshi Luka utela muko wa Nedi bu mwanā Nedi monka mwātelele Yosefa bu mwanā Hedi, shandya Madia wandi mukaji.—Luka 3:23.

3:17-19—Le ba Zelububele, Pedaya, ne Shityile bādi babutulwa namani? Zelububele i mwanā Pedaya, mwanabo na Shityile. Ino, Bible wita kyaba kimo Zelububele bu mwanā Shityile. (Mateo 1:12; Luka 3:27) Padi i mwanda Pedaya wāfwile, penepa Shityile wātamija Zelububele. Nansha padi Shityile byaāfwile mwana mpika, Pedaya wāpyene mukaja mwanabo Shityile ne kubutula mwana umbedi Zelububele.—Kupituluka 25:5-10.

5:1, 2—Kuyata kwāyete Yosefa bukulu kwādi na buluji’ka kwadi? Byādi bishintulula amba Yosefa wātambwile kipyanwa pabidi. (Kupituluka 21:17) O mwanda wāikele shandya bisaka bibidi—kya Efelaimi ne kya Manase. Bana bakwabo ba Isalela bādi enka na kisaka kimo kimo.

Ñeni Yotuboila’ko:

1:1–9:44. Misuku ya bantu bāikele’ko bine ilombola amba mpangiko mituntulu ya butōtyi bwa bine i mimanine pa myanda ya binebine, ke pa mfumopo.

4:9, 10. Yehova wālondolwele milombelo ya kininga ya Yabeze wādi ulomba kubaija mukalañano mu ndoe amba shi bibwanika bantu bakaminwe Leza bavule bekale’mo. Netu tufwaninwe kulomba na mutyima umo milombelo mwanda wa kwikale kwilundila’ko kwa bantu potwingila na bupyasakane mwingilo wa kulonga bana ba bwanga.

5:10, 18-22. Mu mafuku a Mulopwe Solo, bisaka bya kutunduka kwa Yodano byāshindile bene Hakala nansha abyo byobyādi bityetye, kintu kya muntu 1 ulwa na 2. Kyāikele namino mwanda bana-balume bankanka ba mu bino bisaka bākulupile mudi Yehova ne kukimba bukwashi bwandi. Netu tukulupilei na mutyima onso mudi Yehova potulwa bulwi bwetu bwa ku mushipiditu na balwana bakolakane.—Efisesa 6:10-17.

9:26, 27. Balami ba bibelo bene Levi bādi na mwingilo ukulupilwa bininge. Bāpelwe lufungulo lwa ku bibelo bya bifuko bikola bya tempelo. Nabo bāikele bantu bakulupilwa mwanda bādi bashitula bibelo difuku ne difuku. Netu tupelwe kiselwa kya kusokola bantu ba mu mwaba wetu ne kwibakwasha batwele mu mutōtelo wa Yehova. Mwene tufwaninwe netu kwikala bantu bakulupilwa ne ba binebine monka mwādi mwikadile bene Levi balami ba bibelo?

DAVIDA WABIKALA

(1 Bilongwa 10:1–29:30)

Nsekununi ishilula na mānga ya Mulopwe Solo ne bandi bana basatu bāfwile mu bulwi bobālwile na bene Fidishitia pa Lūlu lwa Ngidiboa. Davida, mwanā Yese, wabikikwa ke mulopwe pa kisaka kya Yuda. Kupwa bana-balume ba bulwi ba bisaka byonso abaiya ku Hebelona ne kumubikika bu mulopwe pa Isalela enselele. (1 Bilongwa 11:1-3) Kinondanonda na pene’pa, wakwata Yelusalema. Kupwa bene Isalela abaselela dikumbo dya kipwano ku Yelusalema “ne tukuya tuselemba, ne kuvumija lushiba, ne . . . tupindo, ne nsense.”—1 Bilongwa 15:28.

Davida waikala na mutyima wa kūbakila Leza wa bine njibo. Yehova wanena amba ano madyese akekala a Solomone, ino wasamba kipwano kya Bulopwe na Davida. Penepa Davida wekwata’ko na kulwa na balwana na Isalela, ne Yehova wamupe bushindañani bumo pa bukwabo. Lubalo lwa kubulwa kufwaninwa lubafule na kufwa kwa bantu 70 000. Davida wapebwa buludiki na mwikeulu bwa kūbakila Yehova madabahu, penepo wapote kifuko kya Olonane mwine Yehushi. Kupwa Davida “walongolola byamwiko’tu byakulongolola” bitala lūbako ‘lwa ntumbo ne lwa buya bwa dyangi’ lwa njibo ya Yehova pa kine kifuko’kya. (1 Bilongwa 22:5) Kadi Davida walongolola mingilo ya bene Levi, ishintulwilwe biyampe kamo kamo muno kutabuka mu Bisonekwa byonso. Mulopwe ne bantu abatūla byabuntu bya ntanda ne miseke bya tempelo. Mwaka wa 40 wa kubikala kwa Davida pa kupwa, Davida wafwa “mufikije mafuku, bupeta ne bulēme; kabidi Solomone wandi mwana wamupingakana kubikala.”—1 Bilongwa 29:28.

Bipangujo bya mu Bisonekwa Bilondolwelwe:

11:11—Mwanda waka i batele bantu 300 batapilwe pa kyaba kya 800 batelelwe mu nsekununi imo yonka idi mu 2 Samwele 23:8? Mukulumpe wa batulāla basatu ba Davida i Yashobeame, nansha Yoshebebashebete. Batulāla bakwabo babidi i ba Eleaza ne Shama. (2 Samwele 23:8-11) Kine kishidile bibalwa mu ino nsekununi ibidi padi i pa mwanda besambila pa bilongwa bishileshile byālongele muntu umo yenka.

11:20, 21—Lelo i kitenta’ka kya bulēme kyādi’po Abishai kukwatañana na batulāla basatu bakatampe ba Davida? Abishai kādipo mu batulāla basatu ba Davida batabukile bukatampe. Inoko, monka munenena 2 Samwele 23:18, 19, wādi mudyavita wa basola 30 kadi wādi wibatabukile bukatampe abo bonso. Ntumbo ya Abishai yādi isenselela ku ya batulāla bakatampe basatu’ba mwanda wālongele kilongwa kya bukomo kiifwene na kyālongele Yashobeame.

12:8—Le mapala a bashidika bene Ngade ādi eifwene namani na “mapala a bantambo-balume”? Bano bashidika bādi pamo na Davida mu ntanda mutuputupu. Nywene yabo yālepele. Byobādi na nywene pamo bwa disalala o mwanda bāmwekele pamo bwa bantambo balume ba bukalabale.

13:5—“Kamunonga ka Edipito” i kamunonga’ka? Bamo balanga amba uno muneneno ufunkila pa musapa wa Munonga wa Nile. Inoko, divule dine uno vese wivwanwanga amba i “kamunonga ka Edipito”—kinkolankola kilampe kilombola mukalañano wa mu bwikike bwa kushika ne kunshi kwa Ntanda ya Mulao.—Umbadilo 34:2, 5; Ngalwilo 15:18.

16:30—‘Kuzakala’ ku meso a Yehova kunenwe pano kudi na buluji’ka? Kishima ‘kuzakala’ nansha kwivwana misanshi kutelelwe pano i kwingidijibwe bu kyelekejo kilombola kwakamwa ne kutyina Yehova na kalēmo konso.

16:1, 37-40; 21:29, 30; 22:19—I mpangiko’ka ya mutōtelo yādi ilondwa mu Isalela tamba pāselelwe Dikumbo mu Yelusalema kutūla ne paūbakilwe tempelo? Kitatyi kyāselele Davida Dikumbo ku Yelusalema ne kutūla’dyo mu dipema dyaālongele, Dikumbo dyādi ke dilāle kala myaka mivule panja pa tabenakulo. Pa kupwa kuvilula Dikumbo, dyāikele mu dipema mu Yelusalema. Ino tabenakulo yādi mu Ngibeone, mwādi Zadoki Kitobo Mukatampe ne banababo bādi bela bitapwa mungya mukanda wa Bijila. Ino mpangiko yo yāendelele kufika ne pāpwile lūbako lwa tempelo mu Yelusalema. Tempelo pa kupwa, tabenakulo nayo yāselwa ku Ngibeone ne kutūlwa mu Yelusalema, penepo Dikumbo dyātwejibwa mu Kikola Nakampata kya tempelo.—1 Balopwe 8:4, 6.

Ñeni Yotuboila’ko:

13:11. Shi tubatunya kulonga kintu, pa kyaba kya kukalabela Yehova ne kumutopeka, tufwaninwe kubandaula ngikadilo yotudi’mo ne kutompa kutala kine kyalengeja tukomenwe. Na bubine, kino kyo kyālongele Davida. Wāboile ñeni ku kilubo kyandi, o mwanda wābwenye kuselela Dikumbo ku Yelusalema mu muswelo mwendele’mo.a

14:10, 13-16; 22:17-19. Tufwaninwe nyeke kufwena Yehova mu milombelo ne kukimba bwendeji bwandi kumeso kwa kulonga mwingilo o-onso utenga ku myanda yetu ya ku mushipiditu.

16:23-29. Mutōtelo wa Yehova kyo kintu kyotufwaninwe kukambakena dibajinji umbūmi.

18:3. Yehova i Mufikidiji wa milao yandi. Wāfikidije kupityila kudi Davida mulao wandi wālaile kupa lukunwa lwa Abalahama ntanda yonso ya Kenani, “kushilwila ponka pa munonga wa Edipito kutūla ne ku munonga mukatakata, ke Ufalete kadi.”—Ngalwilo 15:18; 1 Bilongwa 13:5.

21:13-15. Yehova wāsoñenye mwikeulu emike kipupo mwanda utenekwanga mutyima shi bantu bandi basusuka. Bine, “byakanye byandi i bya ntanda ne miseke”!b

22:5, 9; 29:3-5, 14-16. Nansha Davida byākapelwepo mwingilo wa kūbaka tempelo ya Yehova, ino wāikele na mushipiditu wa buntu. Mwanda waka? Mwanda wāyukile amba byonso byaādi nabyo udi nabyo pangala pa buyampe bwa Yehova. Netu mo monka, mutyima wa kufwija’ko uno muswelo ufwaninwe kwitukunka twikale na mushipiditu buntu.

24:7-18. Mpangiko ya bisumpi 24 bya babitobo yātūdile’ko Davida yādi ikingila ne pāmwekele mwikeulu wa Yehova kudi Zekadia, shandya Yoano Umbatyiji, popa paāsapwile kubutulwa kwa Yoano. Zekadia wādi ubadilwa “mu kisaka kya Abidya,” o mwanda kyādi kitatyi kyandi kya kwingila ku tempelo. (Luka 1:5, 8, 9) Mutōtelo wa bine ukwatañene na mānga ya bantu bādi’ko bine—ke na bantupo ba mu mfumo mhm. Netu tukeselwa madyese shi twingidila pamo na dikōkeji na “umpika wa binebine ne wa manwa” mu mutōtelo wa Yehova ulongolwelwe senene dyalelo.—Mateo 24:45, NW.

Ingidila Yehova ‘ne Muya Uswele’

Mukanda Umbajinji wa Bilongwa bya Mafuku keudipo enka na mānga ya misuku kete, ehe. Mudi ne nsekununi ya kusela kwāselēle Davida dikumbo dya kipwano ku Yelusalema, ya bushindañani bwandi bukatampe, ye kuteakanibwa kwa lūbako lwa tempelo, ne ya kutūlwa’ko kwa bisumpi bya mingilo ya butobo bwa bene Levi. Byonso bino bisekunwine Ezela mu Mukanda Umbajinji wa Bilongwa bya Mafuku na bubine byādi bya kamweno kudi bene Isalela, kadi byēbakweshe bājokeje monka bupyasakane ku mutōtelo wa Yehova wa ku tempelo.

Bine, Davida wētushidile kimfwa pa kutangidija mutōtelo wa Yehova kumeso mu būmi bwandi! Davida wākimbile kulonga kiswa-mutyima kya Leza pa kyaba kya kufwila madyese a pa bula a aye mwine. Bine netu twi bakankamikwe kwingidila Yehova “ne mutyima mubwaninine ne wa mūya uswele.”—1 Bilongwa 28:9.

[Kunshi kwa dyani]

[Kalata/Bifwatulo pa paje 8-11]

(Shi usaka kutala kifwatulo mokikadile, tala mu Mulami mwine)

Nkongo ya tamba pa Adama kutūla kudi Noa (myaka 1 056)

4026 K.K.K. Adama

Myaka 130 ⇩

Seta

105 ⇩

Enosa

90 ⇩

Kenani

70 ⇩

Mahaladi

65 ⇩

Yaledi

162 ⇩

Enoke

65 ⇩

Metuzala

187 ⇩

Lameka

182 ⇩

2970 K.K.K. NOA wabutulwa

Nkongo ya tamba pa Noa kutūla kudi Abalahama (myaka 952)

2970 K.K.K. Noa

Myaka 502 ⇩

Shema

100 ⇩

DILOBE 2370 K.K.K.

Alapakasada

35 ⇩

Shela

30 ⇩

Ebelu

34 ⇩

Peleku

30 ⇩

Leu

32 ⇩

Seluka

30 ⇩

Nahola

29 ⇩

Tela

130 ⇩

2018 K.K.K. ABALAHAMA wabutulwa

Tamba kudi Abalahama kutūla kudi Davida: nkongo 14 (myaka 911)

2018 K.K.K. Abalahama

Myaka 100

Isake

60 ⇩

Yakoba

s.88 ⇩

Yuda

⇩

Peleze

⇩

Hezelone

⇩

Lama

⇩

Aminadaba

⇩

Nashona

⇩

Salama

⇩

Boaza

⇩

Obeda

⇩

Yese

⇩

1107 K.K.K. DAVIDA wabutulwa