Shapita 20
Lusangukilo—Kudi ba ani, ne kwepi?
BENGIDI BA LEZA bakulupile nyeke mu lusangukilo. Ivwana kinena Bible kitala padi Abalahama, waikeleko myaka 2 000 kumeso kwa kubutulwa kwa Yesu pano pantanda, amba: “Waitabije’mba Leza udi ne bukomo bwa kumusangula [wandi mwana Isake] mu lufu.” (Bahebelu 11:17-19, MB) Mwenda mafuku, Yoba mwingidi wa Leza waipangwile’mba: “Shi muntu afwe, ekale mūmi monka’ni, a?” Aye mwine walondolola ka abija Leza’mba: “Shi abe ukēte, nankyo nka kwitaba.” Pa kino walombwele’mba wādi ukulupile mu lusangukilo.—Yoba 14:14, 15.
2 Pādi Yesu Kristu pano pantanda, wanene’mba: “Mosesa Ulombwedidila patōka’mba bafu bakasanguka, mwanda mu kyokya kisonekwa kinena pa mwanda wa kimuna kya miba, aye wita [Yehova] bu ‘Leza wa Abalahama, Leza wa Isake, ne bu Leza wa Yakoba.’ Leza i Leza wa bomi, ke Leza wa bafwe po, anha, mwanda bonso i bomi kwadi.” (Luka 20:37, 38, MB) Kishima “lusangukilo” ikitelwe mu Bisonekwa bya Kingidiki bya bwine-kristu kubwipi kwa misunsa 40 ne kupita. Bine kusangulwa kwa bafu i lufundijo lukatampe Bible.—Bahebelu 6:1, 2.
3 Pa kufwa kwa mwanabo Lazalasa, Mata mulunda na Yesu walombwele lwitabijo lwandi mu lusangukilo. Pa kwivwana’mba Yesu waiya, Mata waendele lubilo kukamutundaila, kanena’mba: “Abe Mfumwami, shi wadipo longa nankyo mwanetu kafwilepo.” Pa kumona bulanda bwādi nabo ku mutyima, Yesu wamutalaja ku mutyima na bino binenwa, amba: “Mwanenu usangukanga.” Mata kishima-tentu’mba: “Kuyukako ngyukile’mba, ukasangukanga ponka pa kusanguka pa difuku dya mfulo.”—Yoano 11:17-24.
4 Mata wādi na buluji bulumbuluke bwa kwitabidija mu lusangukilo. Kimfwa, wādi uyukile’mba mu myaka yakala Edia ne Edisha, bapolofeto ba Leza, baingidije bukomo bwa Leza ne umo ne umo wasangwile mwana. (1 Balopwe 17:17-24; 2 Balopwe 4:32-37) Kadi wādi uyukile’mba muntu umo mufwe wasangukile paelelwe mu kina kyādi kijikilwe’mo Edisha ne pa kutenga’ye ku bikupa byandi. (2 Balopwe 13:20, 21) Inoko mwanda wa ikele kuningisha lwitabijo lwandi mu lusangukilo i bintu byādi bilonga Yesu ne myanda yādi ufundija aye mwine.
5 Padi Mata wādi mu Yelusalema kitatyi kyalombwele Yesu mwingilo wakengila mwanda wa kukasangula bafu; pādi kepapityile nansha myaka ibidi mine. Wanene’mba: “Ke-muntu monka musangwilanga Shandi bādi bafu ke bōmi, Mwana nandi i monka, ku waswile aye mwine wamusangula ke mūmi. Kemukatendelai pa kino’ki mwaka wiyako’wa bonso badi mu bibundu [bikavulukwa, NW] bakēvwana diwi dyandi. Ne kutamba bakatambemo.”—Yoano 5:21, 28, 29.
6 Kukwatañana na nsekununi ya mu Bible, kumeso kwa kulupula bino binenwa, Yesu wādi kasangwile muntu nansha umo. Ino kyaba kityetye kupitapo, wasangula nkasampe mwana-mulume, mwana mukaja-mufu wa mu kibundi kya Neni. Uno mwanda wasambakene ku mutamba onso wa kushika kufikija ne mu Yudea, pa kubulwa ne kutātana kwine, Mata nandi wewivwene. (Luka 7:11-17) Kadi Mata waivwene kyalongelwe kubwipi na dijiba dya Ngadilea mu njibo ya Yeluse. Wandi mwana mwana-mukaji wa myaka 12 wādi ubela bininge, kupwa wafwa. Pa kufika mu njibo ya Yeluse, Yesu wafwena uno mwana aye papo kemufwe kala, kamunena’mba: “Abe mwana, langukapo!” Ne kubuka wabuka.—Luka 8:40-56.
7 Inoko Mata kādipo na milangwe’mba Yesu wādi wa kusangula mwanabo mu kine kitatyi’kya. Omwanda wanene’mba: “Eyo, ndyukile ukasanguka pakasanguka bafu difuku dya mfulo.” Inoko, pa kusaka kulombola Mata evwanije senene mwingilo wakengila mwanda wa kusangula bantu, Yesu wanena’mba: “Ami uno ne kisangukilo kadi ne bumi. Yewa ungitabija nandi ukekala mumi nansha ufwile. Kadi yewa mumi ungitabija nandi kakafupo nansha dimo.” Ebiya kupwa, bakatūla Yesu ku kibundu kyādi kijikilwemo Lazalasa. Yesu wanena na diwi dikatampe’mba: “Abe Lazalasa, tamba’mo!” Penepo Lazalasa, muntu wādi mufwe kepapite ne mafuku aná watambila panja!—Yoano 11:24-26, 38-44, MB.
8 Mayenga matyetye kupitapo, Yesu aye mwine waipailwe ne kujikwa’ye mu kibundu. Inoko walelemo mafuku asatu kete. Mutumibwa Petelo wikishintulula’mba: “Kadi uno Yesu aye, Leza wamusangula ne batwe bonsololo bano twi tumoni.” Bakulumpe ba bipwilo kebādipo bakokeja kukankaja Mwana Leza aleke kutamba mu kibundu. (Bilongwa 2:32; Mateo 27:62-66; 28:1-7) Bine, Kristu wasangwilwe mu bafu, mwanda pa kupwa kusanguka’ye welombwele mūmi kumeso a bandi bana-babwanga bavule, kyaba kimo welombwele ne kumeso a bana-babwanga 500 umbukata mwabo. (1 Kodinda 15:3-8) Bana-babwanga ba Yesu bādi bakulupile mu lusangukilo na bubinebine, omwanda kebādipo batyina nansha kwipaibwa kwine pamwanda wa kwingidila Leza.
9 Bukamoni bukwabo bwa kulombola’mba bafu bakokeja kusangulwa bwalombwelwe na ba mutumibwa Petelo ne Polo. Dibajinji, Petelo wasangwile Tabita, Dokasa, wa mu kibundi kya Yopa. (Bilongwa 9:36-42) Kupwa Polo wasangula nsongwalume umo Yetekusa, wafwile pa kutentemuka pa dididisha dya njibo ya busatu ya etaje, kitatyi kyādi kisapula Polo. (Bilongwa 20:7-12) Bine, bano bantu kitema basangwilwe batelelwe mu Bible i bukamoni bulombola’mba bafu bakokeja kusangulwa!
I BA ANI BAKASANGULWA?
10 Ku ngalwilo, lusangukilo kelwādipo mu mpango ya Leza, mwanda shi ba Adama ne Eva baendelele na kwikala na kikokeji, i kutupu muntu nansha umo wādi ukokeja kufwa. Bubi bwa Adama ibuletele muntu yense lufu ne kubulwa kubwaninina. (Loma 5:12) Mwanda wa kupa bana ba Adama bonso muswelo wa kumona būmi bwanyeke, Yehova Leza wateakenye mpango ya kutulako lusangukilo. Ino lelo lusangukilo lukemaninanga pa kika?
11 Bible unenanga’mba: “Kusanguka kwa bafu kudiko, kwa boloke, ne bampikwa koloka kumo.” (Bilongwa 24:15) Padi bakwabo bakokeja kutulumuka pa kino’mba: ‘I kika kyobasangwila “bampikwa koloka”?’ Ino kyalongekele pādi pakobekelwe Yesu ku mutyi wa masusu kikokeja kwitukwasha pa kino.
12 Bano bana-balume babidi batudilwe na Yesu pamo bano, i banõnaona. Umo wādi utuka Yesu ne kumufutulula’mba: “Wivwane shi abe wi Kristu, nankyo wipandije ne bātwe kumo.” Ino uno ñonaona mukwabo wamwitabija Yesu. Wamuvundamukila kamunena’mba: “Umvuluka Mfumwami, popa pōkaya mu bulopwe bobe.” Penepo Yesu wamulaa’mba: “I bine nakulombola’kyo dyalelo’mba: Ukekalanga nami mu Paladisa.”—Luka 23:39-43, NW.
13 I kika kyādi kisaka kwisamba Yesu pa kunena’mba: “Ukekalanga nami mu Paladisa”? Paladisa idi kwepi? Yoya paladisa yatudileko Leza mu kyokya kitatyi kyakala, le yādi kwepi? Yādi pano pantanda, le ke amopo? Ku ngalwilo Leza watudile bantu babidi babajinji mu paladisa milumbuluke yādi itelwa bu budimi bwa Edena. Kitatyi kyotutanga’mba uno muntu wādi ñonaona ukekalanga mu Paladisa, tufwaninwe kwela milangwe ku ntanda ikalamunwa bu kifuko kilumbuluke kya kushikatapo, mwanda kishima “paladisa” kidi na buluji bwa “budimi” nansha “kiwanza kilumbuluke kya bikunwa.”—Ngalwilo 2:8, 9.
14 I kimweke patōka’mba Yesu kakekalangapo pano pantanda na yewa muntu wādi ulonga bibi pakala’wa. Yesu ukekalanga mūlu, ubikele bu mulopwe ukaludika Paladisa pano pantanda. Ukekalanga pamo na uno muntu mu buno buluji, Aye ukamusangulanga ku bafu ne kuvuija bisakibwa byandi byonso bya kungitu ne bya kumushipiditu. Inoko, mwanda’ka Yesu kakokejapo kukapa muntu mubi lupusa lwa kukekala mu Paladisa?
15 I kyabine’mba uno muntu wādi nonga-bibi. Kadipo ‘moloke.’ Kadi kādipo uyukile kiswamutyima kya Leza. Ino lelo, wādi ukokeja kuleka kulonga bibi shi wādi uyukile mpango ya Leza? Pa kusaka kwikiyuka, Yesu ukasangulanga uno nonga-bibi, ne bantu bakwabo bavule bafwile pakubulwa kuyuka kintu. Kimfwa, mu tutwa twa myaka yapityile’i bantu bavule bafwile pakubulwa kuyuka kusoma ne pa kubulwa kumona Bible nansha dimo. Bakasangulwanga tamba mu Sheole nansha Hadese. Penepo mu ntanda ikekala ke paladisa bakafundijibwanga kiswamutyima kya Leza, ne kukapebwa muswelo wakulombola shi binebine basenswe Leza na kulonga kiswamutyima kyandi.
16 Kino kekishintululapo’mba muntu yense ukasangulwanga, mhm. Bible ulombolanga’mba Yudasa Isakadiota, wamwabile Yesu, kakasangulwangapo. Pamwanda wa bubi bwandi bwalongele kukusaka, Yudasa imutelwe bu “mwana wa bonakanyi.” (Yoano 17:12, NW) Waendele mu Ngehena ya kyelekejo, kushintulula kokunena’mba kufwa pakubulwa lusangukilo. (Mateo 23:33) Bantu balonga bibi kukusaka pa kupwa kwa kuyuka kiswamutyima kya Leza, padi balubilanga mushipiditu sandu. Leza kakasangulangapo boba balubila mushipiditu sandu wandi. (Mateo 12:32; Bahebelu 6:4-6; 10:26, 27) Ino Leza byādi bu Mutyibi kasuku kandi, ketufwaninwepo kutulapo butyibi’mba muntu mubi wa pakala nansha wa mu kino kyetu kitatyi, amba ukokeja nansha kakokejapo kukasangulwa. Leza aye mwine uyukile i ani udi mu Hadese ne i ani udi mu Ngehena. Ku wetu mutamba, tufwaninwe kulonga bukomo bwetu bonso twikale bu bantu basaka Leza kukekala mu ngikadilo yandi impya ya bintu.—Luka 13:24, 29.
17 Ke bonso po bakatambula būmi bwanyeke bakasangulwa. Bengidi ba Leza bavule badiko dyalelo mu kino kitatyi kya “mafuku a kumfulo” a ino ngikadilo imbi ya bintu bakapitanga bōmi ku Hamakedona. Kupwa, bakekale ke kipindi kya yoya “ntanda impya” yaboloke, na kwikalako nyeke pakubulwa kufwa. Binenwa byanene Yesu kudi Mata bisambilanga pobadi mu muswelo mubwaninine: “Kadi yewa wa būmi mungitabije, kakafupo nansha patyetye pene.”—Yoano 11:26; 2 Temote 3:1.
18 I ba ani “boloke” bakasangulwa? Umbukata mwabo mukekalanga bengidi ba Leza bakikokeji bādi’ko kumeso kwa kwiya kwa Yesu Kristu pano pantanda. Bavule umbano bantu ibatelwe pa majina abo mu Bahebelu shapitra 11. Abo kebādipo na kikulupiji kya kwenda mūlu, ino bādi bakulupile kukekala monka pano pantanda. Kadi bakekala umbukata mwa bano bantu “boloke” i bengidi ba Leza bakikokeji bafwile mu myaka ya kunyuma’i. Leza ukafikidijanga kikulupiji kyabo kya kukekala na būmi bwanyeke pano pantanda kitatyi kyakebasangula mu bafu.
BAKASANGULWANGA KITATYI’KA NE KWEPI?
19 Yesu Kristu imutelwe bu “umbajinji wa kusanguka mu lufu.” (Bilongwa 26:23) Kishintulula’mba i aye wabadikile kusangulwa ku boba kebakikokejapo kadi kukafwa monka. Kadi wādi umbajinji kusangulwa bu muntu wa kumushipiditu. (1 Petelo 3:18) Inoko Bible witulombola’mba kukekalanga bakwabo: “Ino nanshi bonso, monka mobelondela, wa pandi, wa pandi; Kristu i kipá kibajinji; kadi ne boba badi bā Kristu pa kwiya kwandi.” (1 Kodinda 15:20-23) Shi ke pano, bamo bakasangulwanga kumeso kwa bakwabo.
20 “Boba badi bā Kristu” i bana-babwanga bakikokeji 144 000 batongwe mwanda wa kukabikala nandi pamo mu Bulopwe. Bible wisambila pa lusangukilo lwabo mūlu’mba: “Ē! keye wakatōkwe kandi shandi, ukola, yewa wābilwa kusanguka kubajinji; padi bano namino nabo lufu lwa bidye keludipo na bukomo, mhm; ino abo bakekalanga . . . ne kukabikala nandi myaka kanunu.”—Kusokwelwa 20:6; 14:1, 3.
21 Shi ke pano, boba basangulwa kupwa kwa lusangukilo lwa Kristu i boba ba 144 000. Ye abo batambula kuno “kusanguka kubajinji,” nansha “lusangukilo lukabadikilako.” (Fidipai 3:11, NW) Lukalongekanga kitatyi’ka? “Kitatyi kya kwikalapo kwandi,” ye munenena Bible. Ka na motwekimwenine kala mu mashapitra oketudi bapwe kwifunda ano, kwikalapo kwa Kristu kwashilwile mu mwaka wa 1914. Pa kino “difuku” dya kuno “kusanguka kubajinji” kwa kuselela bakristu bakikokeji mūlu, kedipwe kala kufika. Pa kubulwa ne kutātana kwine boba batumibwa ne bakristu bakwabo babajinji kebapwe kala kusangulwa ne kukekala na būmi momwa mūlu.—2 Temote 4:8.
22 Dyalelo kino kitatyi kidiko Kristu pakubulwa kumweka, inoko kukidi bakristu badi na kino kikulupiji kya kukabikala pamo na Kristu. Bano i basheleko ba mu ba 144 000. Basangulwanga kitatyi’ka? Kebadipo na mvubu ya kulala tulo mu lufu, ino basangulwanga ponka na ponka enka kitatyi kyobafwa’kya. Bible unena’mba: “Ketukalālanga mu tulo batwe bonso, ehe, nanshi tukālamunwanga batwe bonso. Bukidibukidi bonka, na kukopa [kwa] dīso, ponka pa mpungi ya kufulako; mwanda ayo mpungi ikavuma, ne bafu bakasangulwa.”—1 Kodinda 15:51, 52; 1 Tesalonika 4:15-17.
23 Eyo, kuno “kusanguka kubajinji” kwa ba kwenda mūlu kekumwekangapo na ano etu meso mhm. I lusangukilo lwa kusangulwa bu bipangwa bya kumushipiditu. Bible wisambila pa luno lusangukilo’mba: “Kyakuninwe kibole; kyasangulwa ke kyampikwa kubola; kyakuninwe kyabumvu; kyasangulwa ke kyantumbo. . . . Kadi kyakuninwe kya [bu] ngitu ya bu-muntu; kyasangulwa ke ngitu ya bu-mushipiditu. Kudi ngitu ya bu-muntu kadi, kudi ne ngitu ya bu-mushipiditu.”—1 Kodinda 15:42-44.
24 Kishima kine “kusanguka kubajinji” kilombola’mba kudi lusangukilo lukwabo lulondapo. Luno i lusangukilo lwa boloke ne lwa bakubulwa koloka lwa būmi bwa mu paladisa pano pantanda. Lukekalangako kunyuma kwa Hamakedona. Lukekalanga “lusangukilo lutabukilemo buya” kupita lwa bansongwalume basangwilwe na Edia ne Edisha, ne lwa bantu bakwabo basangwilwe pano pantanda. Mwanda waka? Mwanda bakasanguka kunyuma kwa Hamakedona, boba bakatonga kwingidila Leza, kebakafupo dikwabo.—Bahebelu 11:35.
KINGELENGELE KYA LEZA
25 Shi muntu wapu kufwa, le i kika kyobakasangula? Ke umbidipo wafwile nao’wa, mhm. Bible imwikishintulule pa kwisambila pa lusangukilo lwa būmi bwa kokwa kūlu. (1 Kodinda 15:35-44) Nansha boba basangulwa mwanda wa kwikala na būmi pano pantanda bene, nabo kebakasangulwangapo enka na umbidi wabo obādi nao kumeso kwa kufwa’wa. Padi uno umbidi wabolele, wajokela ku biloba. Kupwa bipindi bya ku mwine umbidi’wa padi byaikele kudibwa na bipangwa bikwabo bidi na būmi. Leza kasangulangapo umbidi ino usangulanga muntu mwine wafwile’wa. Bantu bakwenda mūlu wibapanga umbidi mupya wa kumushipiditu. Boba bakasangulwa mwanda wa kukekala pano pantanda, ukebapanga umbidi mupya wa mashi ne misunya. Uno umbidi mupya wa misunya ukekalanga mwiifwane enka na owa wādi na muntu kumeso kwa kufwa kwandi’wa, bantu bādi bamuyukile kumeso kwa kufwa kwandi kebakamwilwapo mhm.
26 Lusangukilo i kingelengele kikatampe kashaa. Uno muntu ufwile, kitatyi kyādi ukidi mūmi, wādi uyukile bintu bivule, wādi ulamine bintu bivule ku mutyima, kadi wefundile bintu bivule mubula bwa mafuku a būmi bwandi. Waikele kutamija bumuntu bwa muswelo wa pabula, bwishile na bwa bakwabo. Yehova Leza ukavulukanga tuno tubintu tonso kamo ne kamo, ne ukasangulanga muntu enka mwādi wikadile’mwa pakubulwa kakapatukako nansha kamo. Ka na mwikilombwela kala Bible’mba: “Mwanda bonso i bōmi kwadi.” (Luka 20:38, MB) Bantu ba pano pantanda bakokeja kukwata diwi dya muntu ne kifwatulo kyandi ne kwibilama senene mu bipungwa bya busendwe. Ebiya mwenda mafuku bashilula kwibilombola ku bantu aye papo kemufwe, ne kupwa kwa kupitapo kwa myaka mivule. Ino Yehova, nandi ukokeja, ne ukajokejanga ku būmi bantu bonso balaminwe mu luté lwandi.
27 Bible witulombolanga bivule bitala pa būmi mu Paladisa kitatyi kikasangulwa bafu. Kimfwa, Yesu wanene’mba kudi bantu “bakasangukila ku būmi” bakwabo nabo “ku kidye.” (Yoano 5:29) Lelo kino kyādi na buluji’ka? Ne lelo ngikadilo ya “boloke” bakasangulwa ikekalanga mishile na ya “bampikwa koloka”? Pa kumona malondololo ku bino bipangujo, tubandaulei mukekadila Difuku dya Kidye.
[Bipangujo]
1, 2. I kika kilombola’mba bengidi ba Leza ba pakala bādi bakulupile mu lusangukilo?
3. I muswelo’ka walombwele Mata lwitabijo lwandi mu lusangukilo?
4-6. Mata wādi na buluji’ka bwa kwitabija’mba lusangukilo ludiko bine?
7. Yesu walombwele Mata bukamoni’ka butala pa bukomo bwandi bwa kusangula bafu?
8. I bukamoni’ka bulombola’mba bine Yesu wasangukile?
9. I bantu’ka kitema batelelwe mu Bible bu basangukile?
10, 11. (a) Mwanda’ka Leza wateakenye mpangiko ya kutulako lusangukilo? (b) Kukwatañana na Bilongwa 24:15 i bibumbo’ka bibidi bya bantu bakasangulwa?
12, 13. (a) Yesu walaile nonga-bibi umo mulao’ka? (b) “Paladisa” yesambilepo Yesu ino idi kwepi?
14. I muswelo’ka ukekala Yesu mu Paladisa na yewa muntu wādi nonga-bibi?
15. Mwanda’ka “bampikwa koloka” nabo bakasangulwanga?
16. (a) I bafu bamuswelo’ka kebakokeja kukasangulwa? (b) Mwanda’ka ketufwaninwepo kutulapo butyibi? (c) I mwanda’ka mukatampe otufwaninwe kutá’ko mutyima?
17. I ba ani kebakasake kusangulwa mwanda wa kusepelela mu būmi bwanyeke?
18. Bano “boloke” bakasangulwa i ba ani?
19. (a) Yesu wādi umbajinji kusangulwa, mu buluji’ka? (b) Bakalondapo kusangulwa i ba ani?
20. (a) “Boba badi bā Kristu” i ba ani? (b) Batambulanga lusangukilo lwa muswelo’ka?
21. (a) Kuno “kusanguka kubajinji” kwashilwile kitatyi’ka? (b) I ba ani kebapwe kala kusangulwa mwanda wa būmi bwa kokwa kūlu?
22. (a) I ba ani bakwabo batambula kuno “kusanguka kubajinji”? (b) Basangulwanga kitatyi’ka?
23. Bible ulombolanga muswelo’ka kuno kwalamunwa mwanda wa kukekala na būmi bwa kumushipiditu?
24. (a) I lusangukilo’ka lukwabo lukalonda kuno “kusanguka kubajinji”? (b) Mwanda’ka lutelwanga bu “lusangukilo lutabukilemo buya”?
25. (a) Mwanda’ka ke ngitupo yafwile ikasangulwa? (b) I kika kikasangulwa, ne i kika kikapewa boba bakasangulwa?
26. (a) Mwanda’ka lusangukilo i kingelengele kikatampe bininge? (b) I bintu’ka bilonga bantu ba pano pantanda bikokeja kwitukwasha twitabije’mba Leza udi na bukomo bukatampe bwa kuvuluka bantu bafwile?
27. I bipangujo’ka bitala pa lusangukilo byotukalondolola kumeso?
[Kapango pa paje 167]
‘Ngyukile’mba, ukasangukanga difuku dya mfulo’
Edia wasangwile mwana mukaja-mufu
Edisha wasangwile mwana
Muntu umo wasangukile pa kutenga ku bikupa bya Edisha
[Kapango pa paje 168]
Bantu basangwilwe na Yesu:
Mwana mukaja-mufu wa mu kibundi kya Neni
Lazalasa
Nsongwakaji mwana Yeluse
[Kapango pa paje 169]
Bantu bakwabo basangwilwe:
Dokasa
Yesu aye mwine
Yetekusa
[Kapango pa paje 170]
Yoya Paladisa yalailwe nonga-bibi na Yesu lelo idi kwepi?